Ewa Kopiejewska nauczyciel matematyki w Szkole Podstawowej nr 1 w Wyszkowie REFERAT DLA ZESPOŁU SAMOKSZTAŁCENIOWEGO BLOKU MATEMATYCZNO PRZYRODNICZEGO CZYM JEST SKUTECZNE (DOBRE) NAUCZANIE? Jest to styl nauczania, w którym musimy odpowiedzieć sobie na pytania: 1. Co to jest skuteczne nauczanie? 2. Co to jest skuteczność nauczania? 3. Czy możemy zdefiniować je? 4. Czy dobre nauczanie poddaje się jakiejś analizie? 5. Czy i w jaki sposób możemy je sprawdzić? Na pewno jest to proces twórczy, wyzwalający jakąś inicjatywę i powodujący, że mamy satysfakcję z tego, co robimy. Nauczyciel jest menadżerem, który musi zaplanować cały proces nauczania i równocześnie musi umieć zaprezentować materiał nauczania w sposób przystępny dla odpowiedniej grupy wiekowej. Umiejętność zaprezentowania tego, co się zrobiło, tego, co się wie i tego, co się potrafi jest istotne w każdym momencie procesu nauczania. Nauczyciel jest prezenterem, który aby być skutecznym prezenterem musi opanować pięć umiejętności. Są to: 1. Wzbudzanie motywacji. 2. Różnicowanie bodźców. 3. Jasność tłumaczenia. 4. Umiejętność posługiwania się przykładami. 5. Umiejętność podsumowania. Nauczyciel powinien zainteresować ucznia tematem i zaangażować w momencie prezentacji, aby podczas nauczania sięgał do różnych źródeł. 1
Wzbudzanie motywacji Działania, które poprzedzają czynności uczenia się mają bardzo duży wpływ na wyniki nauczania i uczenia się. Ważna jest umiejętność skupienia uwagi poprzez przedstawienie uczniom czegoś interesującego związanego z tematem. Powinniśmy stworzyć ramy zajęć przez przekazanie im zawczasu czego się od nich oczekuje i jak dane zajęcia wiążą się z oczekiwaniami egzaminacyjnymi nauczyciela. Umiejętność podsumowania zajęć Bardzo ważne jest, aby przewidzieć czas na dane zajęcia. Nie można dać się zaskoczyć dzwonkiem. w czasie jednostki lekcyjnej musimy wszystko, co było powiedziane, poukładać i podsumować. Podczas tej fazy nauczyciel wzmacnia nabytą wiedzę czy umiejętności, uwypuklając najważniejsze problemy, które były przedstawione na zajęciach. Musimy odpytywać uczniów i korygować ich ewentualne błędy w wypowiedziach. Jest to stresem, ale i motywacją, bo zmusza do koncentracji podczas lekcji. Zakończenie takie możemy nazwać przeglądem, podczas którego możemy pytać ucznia: co dziś zrozumiał, czego się nauczył, co go poruszyło lub zdziwiło, z czym się zgadza, które wiadomości zapamiętał najbardziej, w jaki sposób i kiedy może zastosować nabytą wiedzę? Różnicowanie bodźców Wiąże się to z koniecznością koncentrowania uczniów na temacie lub problemie. Możemy to uzyskać poprzez ciekawe przedstawienie tematu lekcji. Dynamiczne zachowanie nauczyciela wzmacnia uwagę ucznia i ułatwia uczenie się. Nauczyciel nie powinien siadać w jednym miejscu i czytać tekstu nie patrzą na uczniów. Musimy cały czas obserwować zachowanie uczniów, ich zainteresowanie i skupienie. Technika różnicowania bodźców Nerwowe ruchy nauczyciela, takie jak chodzenie po sali czy gestykulacja mogą wprowadzić niepokój. Ale można przejść z jednego końca sali na drugi i zakomunikować 2
uczniom, że dziś lekcja będzie prowadzona z tego miejsca i ten sposób wzbudzić zainteresowanie oraz wzmóc koncentrację uwagi. Sposoby uzyskiwania koncentracji uwagi: - mobilizacja słowami ( położenie nacisku na pewne wyrazy lub zaakcentowanie niektórych wyrażeń ), - mobilizacja rękoma ( gestykulacja ), - kontakt wzrokowy nauczyciela z uczniem, - wyrażanie uczuć lub emocji, aby lekcja nie była zbyt sztywna, - zmiana w sposobie wypowiadania się, np. świadome operowanie ciszą lub pauzą, zawieszanie głosu, szybsze lub wolniejsze mówienie. Uczniowie podczas zajęć korzystają z informacji otrzymywanych za pomocą różnych zmysłów: wzroku, słuchu, dotyku lub zapachu. Na zajęciach trzeba umiejętności tych zmysłów wykorzystywać zamiennie i nie bazować na żadnym z nich, ponieważ jedni są słuchowcami, a inni wzrokowcami. Musi następować zmiana kanału informacji, np. wyjaśnianie wyjaśnianie zadawanie pokaz filmu końcowa słowami na tablicy pytań lub slajdów dyskusja Jasność tłumaczenia Jest to podstawowa cecha nauczyciela prezentera, która zależy od ciągłości, prostoty i precyzji sformułowań. Powinniśmy posługiwać się słowami prostymi i zrozumiałymi dla danej grupy uczniów. Nie możemy naszej wypowiedzi przeładować wiedzą i trudnymi terminami. Nie używajmy słów, które nic nie mówią (trochę, jakby, właściwie, stosunkowo. Posługiwanie się przykładami Musimy zajęcia zaczynać od prostych przykładów, a dopiero później przejść do bardziej skomplikowanych (nigdy odwrotnie). Powinniśmy pokazywać związek podawanych przykładów z tematem, ideą lub zasadą, o której mówimy. Trzeba również sprawdzić czy 3
osiągnęliśmy nasz cel, poprzez odpytanie uczniów i podanie przez nich innych przykładów. Problem skutecznego nauczania - uczenia się jest bardzo ważny w dydaktyce. Możemy postawić sobie kilka pytań i spróbować na nie odpowiedzieć. Czym jest nauczanie? Kim jest nauczyciel? Jakie powinny być jego cechy? Jakie nauczanie jest twórcze? Jak ważny jest odpowiedni czas na uczenie się? Wiemy, że są dwa kluczowe elementy dydaktyki: zamiar i osiągnięcia czyli cele i efekty naszej pracy. Rozróżniamy dwa style nauczania: 1. Dyrektywny - bezpośredni ( nauczyciel wykłada materiał, często krytykuje, daje wskazówki, odwołuje się do autorytetu ). 2. Niedyrektywny - pośredni ( nauczyciel często zadaje pytania, bierze pod uwagę ich pomysły, nagradza, stymuluje do pracy i logicznego myślenia ). Na lekcjach w zależności od sytuacji należy korzystać z obu tych stylów. Nauczyciel - decydent musi umieć planować, realizować, poprawiać i doskonalić się oraz rozróżniać hierarchię celów. Nauczyciel prezenter wzbudza motywację, różnicuje bodźce, jasno tłumaczy i umie podsumować zajęcia. Stawianie pytań W interreakcji nauczyciel uczeń kontakt słowny wynosi przeciętnie 10 pytań na godzinę. Dlaczego nauczyciele stawiają pytania? Chcą wywołać motywację, sprawdzić postępy, doprowadzić do przemyśleń i poszukiwania oraz zachęcić uczniów do myślenia. Ale zdarza się, że niektóre z tych pytań hamują aktywność ucznia, bo są zamknięte lub sugerują prawidłową odpowiedź, nie skłaniając do myślenia. Niekiedy tych pytań może być zbyt dużo. Dobre i wartościowe pytania to esencja dobrego nauczania. W zależności od zespołu klasowego możemy wyzwalać niższy poziom organizacji procesu myślenia przez pytania: kto?, co?, gdzie?, kiedy? lub wyższy poziom myślenia stawiając pytania: co 4
rozumiesz przez...?, wyjaśnij lub określ. Jeżeli chcemy sprawdzić czy uczeń potrafi zastosować te wiadomości w różnych sytuacjach, to pytamy: jakie znajdziesz przykłay? jaki jest na to dowód? co można zmienić lub polepszyć? jak to można rozwiązać? co o tym myślisz? jak to szacujesz? Dobre pytania pobudzają umysł i zmuszają ucznia do myślenia. Nie mając gotowych odpowiedzi uczeń musi zastanowić się, pomyśleć, przeanalizować i zbadać problem sam lub w grupach, co doprowadza do twórczości. Przykłady dobrych pytań: Co o tym sądzisz? Skąd to wiesz? Czy jesteś pewny? Czy tak bywa zawsze? Czy znasz jakiś inny sposób? Co o tym myślisz? Pewien uczony napisał: Myślenie wyżej zorganizowane wymaga narzucania znaczeń i odnajdywania struktury wśród bezładu, a dziecko powiedziało to tak: Myślenie to przebywanie ze sobą kiedy masz problem. 5