KOMENTARZ DO ODPOWIEDZI TESTOWYCH OWE 2007 Wskazówka do pytań dot. części pierwszej zarządzanie: 26. Działanie firmy Michelin, która przejęła dostawców kauczuku i drutu, można nazwać: [ ] dywersyfikacją koncentryczną [ ] integracją pionową wstecz [ ] integracją pionową w przód [ ] specjalizacją selektywną Wyróżniamy dywersyfikację poziomą oraz dywersyfikację pionową. W szczególności przedsiębiorstwo może dywersyfikować, czyli różnicować działalność w obu tych kierunkach mówimy wówczas o dywersyfikacji koncentrycznej (konglomeratowej). Ponadto dywersyfikacja pionowa może przebiegać w obu kierunkach: integracja pionowa wstecz przejmujemy działalności będące domeną dostawców integracja pionowa w przód przejmujemy działalności będące domeną odbiorców Oto przykład dywersyfikacji działalności producenta benzyn (na wejściu tylko producent etyliny): Poszukiwanie złóż ropy czy zakup tych złóż to działania charakterystyczne dla strategii dywersyfikacji pionowej wstecz. Możemy też rozbudowywać własną sieć stacji benzynowych (zdywersyfikujemy działalność w przód. Oprócz produkcji etyliny generującej znaczne nadwyżki finansowe ( dojne krowy w stabilnym rynku) możemy poszerzać ofertę np. o nowe produkty w tej sytuacji wprowadzając na rynek biogaz mówimy o strategii dywersyfikacji poziomej. Jeżeli jednocześnie poszerzamy działalność (nawet o odległe działy jak usługi finansowe) i stosujemy dywersyfikację pionową to ma tu już miejsce dywersyfikacja konglomeratowa (koncentryczna). W tym miejscu nawiążę do struktury holdingowej (koncernu) występuje tu tzw. spółka matka (np. z siedzibą w Warszawie) oraz satelickie spółki zwane córkami. Są to z reguły spółki akcyjne w przypadku koncernu paliwowego będą to rafinerie w poszczególnych miastach, czy też spółka pozyskująca surowiec. Bezpośrednio Zarządowi uplasowanemu w spółce matce podlegają komórki specjalistyczne (np. Komórka Badań i Rozwoju, pion prawny, pion rozwiązań technicznych itp.). CZĘŚĆ 2. Mikroekonomia Pytanie 2. Obrona narodowa jest przykładem dobra publicznego, ponieważ charakteryzuje ją: brak możliwości wyłączenia z konsumpcji i brak konkurencyjności. Komentarz: Dobra to produkty bądź usługi będące efektem działalności wytwórczej. Dzielą się na 1 : 1) Dobra ekonomiczne (gospodarcze): inwestycyjne stanowią środek produkcji (np. maszyna budowlana, koparka) konsumpcyjne będące przedmiotem konsumpcji pośredniej (zakup mieszkania przez pośrednika nieruchomości) bądź bezpośredniej (zakup mieszkania bezpośrednio u dewelopera) 2) Dobra publiczne ich dystrybucja rynkowa jest nieopłacalna bądź niemożliwa technicznie. Niemniej jednak są one niezbędne ze względów społecznych (np. musi istnieć publiczna służba zdrowia, ponieważ nie wszyscy mieszkańcy danego kraju mają na tyle pieniędzy, by korzystać z prywatnej służby zdrowia). Inny podział zakłada klasyfikację dóbr na dobra społecznie użyteczne (np. służba zdrowia, chleb) oraz dobra społecznie niekorzystne (są one albo zabronione prawnie albo rząd wprowadza pewne ograniczenia typu nieletnim alkoholu nie sprzedajemy, palenie tytoniu powoduje raka i choroby serca ). W przypadku dóbr ekonomicznych z definicji konkurencja występuje (pomijam problem monopoli). Jednak na pewne dobra monopol ma państwo - przykładem mogą być wyłącznie państwowe zakłady zbrojeniowe. Kolejną kwestią jest to, czy dany rodzaj dobra dotyczy wszystkich obywateli w przypadku obrony narodowej rzeczywiście tak jest. 1 Por. Bernard & Colli: Słownik ekonomiczny i finansowy. Wy. Książnica (1994-1995), s. 39-40.
Nawiązując do powyższego warto dodać iż istnieją trzy modele gospodarki narodowej: 1. Centralnie planowana przewaga sektora państwowego 2. Kapitalistyczna praktycznie występuje sektor prywatny 3. Gospodarka mieszana pewne działalności w rękach państwa chodzi tu nie tylko o przemysł zbrojeniowy czy obronę narodową, ale także np. o Bank Centralny a nie prywatny (w Polsce NBP). Pytanie 3. Której z niżej wymienionych pozycji nie można uznać w teorii ekonomii za czynnik wytwórczy? [ ] energia elektryczna (kapitał) [ ] praca pośrednika w obrocie nieruchomościami (praca) [X] akcje spółki giełdowej [ ] patent na szczepionkę przeciw grypie (wartości niematerialne i prawne -> kapitał) Komentarz: W teorii ekonomii wyróżnia się trzy rodzaje czynników wytwórczych pracę, kapitał i ziemię. Kapitał należy tu postrzegać jako aktywa trwałe typu maszyny, budynki, wartości niematerialne i prawne, jak również jako aktywa obrotowe typu materiały. Materiały te surowce czy energia elektryczna są zużywane w procesie produkcyjnym, dzięki czemu powstają dobra finalne. Pytanie 4. Jeżeli w wyniku utraty rynków zbytu zbankrutowało wiele przedsiębiorstw, to: [ ] wystąpi ruch w dół po krzywej możliwości produkcyjnych gospodarki [ ] cała krzywa możliwości produkcyjnych gospodarki przesunie się w dół [X] gospodarka znajdzie się poniżej swojej granicy możliwości produkcyjnych [ ] cała krzywa możliwości produkcyjnych gospodarki przesunie się w górę Komentarz: W teorii ekonomii istnieje pojęcie krzywej możliwości produkcyjnych określanej też mianem krzywej transformacji. Wklęsłość krzywej to następstwo prawa malejących przychodów. Przesunięcie się całej krzywej możliwości produkcyjnych w górę następuje wskutek wzrostu gospodarczego mierzonego np. dynamiką PKB. Dzięki temu wzrasta wartość wytworzonych w danym czasie towarów i usług - innymi słowy istnieje wyższy poziom kapitału. Ponadto wzrost gospodarczy sprzyja wzrostowi zatrudnienia (kolejny czynnik produkcji praca). Istnieje oczywiście możliwość przesunięcia się krzywej z punktu A do A0 w tej sytuacji można mówić o recesji (przeciwieństwo wzrostu gospodarczego). Ruch w dół po krzywej polega na przemieszczaniu się po krzywej z punktu A do B, z B do C, z C do D. W ten sposób uzyskujemy malejące przyrosty produkcji wierzby energetycznej, poświęcając względnie duże ilości wydobycia węgla kamiennego (w praktyce zamiast dofinansowania nierentownych kopalń państwo inwestuje w rozwój plantacji wierzby krzewiastej, ponadto część górników mogłaby znaleźć zatrudnienie w nowej gałęzi przemysłu). W analizowanym przypadku mamy do czynienia z naruszeniem równowagi rynkowej, stąd gospodarka znajdzie się poniżej granicy swoich możliwości produkcyjnych. Położenie w punkcie pod krzywą to sytuacja, w której nie wykorzystujemy wszystkich zasobów, którymi dysponujemy w danym momencie 2. 2 Dach Z.: Mikroekonomia dla studiów licencjackich. Wyd. Naukowe SYNABA. Kraków 2005, s. 41-42.
Pytanie 5. Które z poniższych zdań, przy założeniu ceteris paribus, jest ilustracją prawa popytu? [ ] wzrost dochodów nabywców zwiększył popyt na telefony komórkowe (przesunięcie krzywej popytu) [ ] chłodne lato wywołało spadek cen napojów chłodzących (sezonowość) [ ] wzrost popytu na mięso drobiowe wywołało wzrost jego cen (paradoks!) [X] spadek cen procesorów komputerowych wywołał wzrost wielkości zapotrzebowania na nie Komentarz: Prawo popytu brzmi: Wraz ze spadkiem ceny wzrasta popyt na dane dobro. Ceteris paribus oznacza, iż poziom pozostałych czynników jest bez zmian. W przypadku analizy zmian popytu konieczne jest rozróżnienie czynników: 1) cena danego dobra przejście na krzywej popytu z punktu A do B i odwrotnie: 2) Pozacenowe czynniki przesunięcie krzywej popytu w lewo bądź w prawo (góra/dół) Pytanie 6. Która z poniższych cech dotyczy monopolu? Odpowiedź: Produkt nie ma bliskich substytutów (zamienników) Komentarz: Oprócz tego cechy charakterystyczne monopolu to jeden oferent i wielu odbiorców (z drugiej strony może być jeden odbiorca i wielu dostawców monopson). Monopolista dyktuje cenę *tworzy cenę). Ponadto występują bardzo duże bariery wejścia (np. technologiczne). Tak było w przypadku demonopolizacji rynku telekomunikacyjnego w Polsce do dziś szereg łączy pozostaje w rękach narodowego operatora, co wiąże się z dość drogą ich dzierżawą sytuacja zmieniła się na lepsze praktycznie w wielkich miastach (budowa własnych sieć firm konkurencyjnych). Oto sposób ustalania ceny w monopolu: Przychód krańcowy = koszt krańcowy; odczyt ceny z funkcji cena-zysk : Przykład: Q (szt.) 0 1 2 3 4 5 Cena (zł) 100 80 60 40 20 0 Przychód (utarg, obrót) w zł 0 1*80=80 2*60=120 3*40=120 4*20=80 0 Przychód krańcowy (MR) Koszt całkowity (zł) 30 50 90 150 220 300 Koszt krańcowy (MC) Wielkość równowagi: Q = szt.; cena sprzedaży: zł
Pytanie 7. Jeżeli w wyniku wzrostu ceny dobra A z 2,00 zł do 2,13 zł popyt na dobro B wzrósł z 400 szt. do 486 szt., to cenowa mieszana elastyczność popytu na dobro B wynosi około: [ ] 3,5 [X] +3,3 [ ] +0,3 [ ] 0,3 Komentarz: Wyróżniamy trzy rodzaje elastyczności popytu: 1) Elastyczność cenowa: Procentowa zmiana ceny dobra X 2) Elastyczność dochodowa: 3) Elastyczność mieszana: Procentowa zmiana dochodów społ. Procentowa zmiana ceny dobra Y a) Gdy elastyczność mieszana zwana niekiedy krzyżową jest dodatnia, to dobra X i Y są względem siebie substytucyjne np. wzrost ceny benzyny przyczynił się do wzrostu popytu na biogaz. b) Gdy elastyczność krzyżowa jest ujemna, to dobra są względem siebie komplementarne np. wzrost ceny benzyny wywołał spadek zainteresowania kupnem aut napędzanych tradycyjną etyliną. Elastyczność cenowa z reguły jest ujemna wzrost ceny etyliny wywoła spadek popytu na benzynę (ceteris paribus). Istnieją jednak pewne paradoksy (Giffena i efekt Veblena/snobizmu). Natomiast elastyczność dochodowa jest dodatnia im wyższe dochody, tym więcej kupujemy. Generalnie poziom elastyczności co do wartości bezwzględnej większy od jedności (E > 1) oznacza, że popyt jest elastyczny. Gdy 0 < E < 1, to mówimy o popycie nieelastycznym. Istnieje jeszcze E = 0 (popyt sztywny np. na trumny) oraz E = (popyt doskonale elastyczny, ma on miejsce względem ceny w modelu konkurencji doskonałej). Wracając do analizowanego pytania mamy: wzrost ceny dobra substytucyjnego 2 do 2,13 zł, czyli o: (2,13-2) / 2 = 0,13 / 2 = 0,065 tj. wzrost ceny o 6,5 proc. Jednocześnie popyt na substytut wzrósł z 400 do 486 sz., czyli o: (486 400) / 400 = 86 / 400 = 0,215, tj. popyt wzrósł o 21,5 proc. Podstawiamy do wzoru na elastyczność mieszaną: Procentowa zmiana ceny dobra Y = +21,5 +6,5 = +3,3 Zauważ, że w liczniku zawsze jest procentowa zmiana popytu a nie np. ceny na dobro X. Zadanie: Cena na pewien lek spadła ze 110 do 100 zł, popyt zaś w wyniku obniżenia tej ceny wzrósł w danym miesiącu z 400 szt. do 420 szt. tego medykamentu. Czy popyt okazał się elastyczny? Odpowiedź uzasadnij. Procentowa zmiana ceny dobra X = = Uwaga! Cenę opłaca się obniżać gdy popyt jest elastyczny (dobra luksusowe, dobra wyższego rzędu typu wycieczki). Natomiast generalnie nie opłaca się obniżać ceny, gdy popyt jest nieelastyczny (leki, żywność itp.).
Pytanie 8. Jeżeli przedsiębiorstwo znajduje się w optimum technicznym, to: [ ] ponosi najniższe koszty stałe [ ] ponosi najniższy koszt krańcowy [X] ponosi najniższy przeciętny koszt całkowity (koszt całkowity na 1 szt. produkcji) [ ] osiąga największy utarg (obrót, przychód) przeciętny Komentarz: W modelu konkurencji doskonałej optymalną wielkość produkcji (nie mylmy z optimum technicznym) ustala się następująco: Cena = koszt krańcowy (MC) 3 160 140 120 100 80 60 40 20 0 0 2 4 6 8 10 Proszę podpisać wykresy przyjmując oznaczenia: MC koszt krańcowy ATC przeciętny koszt całkowity AVC przeciętny koszt zmienny Proszę zaznaczyć optymalną wielkość produkcji dla ceny 8 zł. Proszę dokonać obliczeń dla brakujących danych: Ilość (Q) w szt. 0 1 2 3 4 5 6 7 8 Koszt całkowity (TC) w zł 90 140 170 190 200 210 230 Koszt zmienny (VC) w zł 0 50 80 100 110 120 140 ATC 140,0 85,0 63,3 50,0 42,0 38,3 AVC 50,0 40,0 33,3 27,5 24,0 23,3 MC 50 30 20 10 10 20 Spróbuj odpowiedzieć na pytania: 1. Gdy spada cena cementu, to wówczas: [ ] wzrasta popyt na betoniarki [ ] spada cena betoniarek [ ] wzrasta wielkość podaży cementu [ ] spada wielkość popytu na betoniarki 6. Zysk przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego osiąga maksimum wówczas, gdy: [ ] utarg krańcowy jest równy kosztowi krańcowemu, a koszt krańcowy rośnie [ ] utarg krańcowy jest równy kosztowi krańcowemu, a koszt krańcowy maleje [ ] utarg krańcowy wynosi zero [ ] przeciętny koszt całkowity osiąga minimum 3 Generalnie w warunkach wolnej konkurencji (ale nie konkurencji doskonałej utarg krańcowy = koszt krańcowy, tj. MR = MC, przy czym koszt krańcowy rośnie)