Numer 1/ 2013 dr Elżbieta Szczygieł Adiunkt Wyższa Szkoła Zarządzania w Rzeszowie www.elzbietaszczygiel.pl Pomieszczenia biurowe jako przykład szczególnego rodzaju przestrzeni społecznej Streszczenie Artykuł przedstawia zagadnienie przestrzeni społecznej na przykładzie przestrzeni biurowej w jej dwóch typach: otwartej i zamkniętej. W części teoretycznej zaprezentowana została definicja przestrzeni społecznej i przestrzeni biurowej, zaś w części empirycznej zaprezentowano wyniki badań ankietowych dotyczących jakości pracy w obu typach przestrzeni. Abstract The paper presents the problem of social space on the example of office space in its two types: open and closed. In the theoretical part presented a definition of social space and office space, and in the empirical part presented the results of surveys on the quality of work in both types of spaces. Słowa kluczowe: przestrzeń społeczna, przestrzeń biurowa, jakość pracy Key words: social space, office space, quality of work
Wstęp Pomieszczenia biurowe, jakie są użytkowane przez pracowników, stanowią specyficzny rodzaj przestrzeni społecznej. Zachodzące na ich terenie interakcje między pracownikami wpływają nie tylko na realizację lub zaniechanie celów zawodowych, ale także na kształtowanie się specyficznych więzi społecznych. Na powstanie określonego układu, porządku społecznego w miejscu pracy wpływ ma przede wszystkim kontakt z pozostałymi współpracownikami. W tym procesie kluczową rolę odgrywa odpowiednia architektura przestrzeni biurowej. W niniejszej pracy zostanie przedstawiona ogólna charakterystyka przestrzeni biurowej wraz z jej typami w kontekście społecznym oraz zostaną zaprezentowane wyniki badań dotyczących jakości pracy w dwóch typach przestrzeni biurowej: otwartej i zamkniętej. 1. Pojęcie przestrzeni społecznej Przestrzeń społeczna jest szczególnego rodzaju wytworem społecznym, który nie odnosi się do konkretnego miejsca, ale oznacza pewien układ cech społecznych lub też wymiar rzeczywistości międzyludzkiej (Jałowiecki, Szczepański 2006: 314-316). Pojęcie to odnoszone jest do obszaru (terytorium), na którym zamieszkują lub przebywają ludzie o określonych cechach. Spójność i podobieństwo wyróżników, które charakteryzują daną grupę ludzi świadczy o istnieniu grupy społecznej 1. Charakter, jaki posiada przestrzeń społeczna, jest uzależniony od zamierzeń, jakimi kierowała się dana grupa społeczna przy jej tworzeniu. Warto podkreślić, że przestrzeń ta jest wytworem ludzkim, nie zaś naturalnym (Tamże: 316). Powoduje to, że jej kształt oraz wartości, jakie dana grupa społeczna przywiązuje do niej, zależą przede wszystkim od czynników społecznych i kulturowych. Świadomie podjęte, specyficzne działanie ludzkie, jakie skutkuje powstaniem przestrzeni społecznej, określa też wartości w tej przestrzeni, zarówno materialne, jak i niematerialne (Tamże: 317-318). Pierwsze z nich mają wydźwięk ekonomiczny i użytkowy, powodując, że grupa społeczna postrzegać może przestrzeń w kategoriach finansowych lub technicznych. Drugi typ wartości, związany jest z kategoriami kulturowymi, opartymi na przypisywaniu tejże przestrzeni pewnych cech symbolicznych przez członków grupy społecznej. Postrzeganie wartości, 1 Mianem grupy społecznej określa się zbiór jednostek, w którym wspólnota pewnych istotnych społecznie cech wyraża się w tożsamości zbiorowej i towarzyszą temu kontakty, interakcje i stosunki społeczne w jej obrębie częstsze i bardziej intensywne niż z osobami z zewnątrz. Inaczej jest to zbiorowość ludzi pomiędzy którymi występuje więź obiektywna, subiektywna i behawioralna (Sztompka 2002: 196). 2
szczególnie kiedy dotyczą one kategorii niewymiernych, może być odmienne dla każdego z członków danej grupy społecznej. 2. Pomieszczenie biurowe jako przestrzeń społeczna Jednym ze szczególnych przykładów przestrzeni społecznej są pomieszczenia biurowe. Przestrzeń ta, obok pomieszczeń mieszkalnych, stanowi kluczowy obszar przebywania i kształtowania się różnorodnych więzi społecznych wśród osób dorosłych. Powoduje to, iż biura stają się specyficznym miejscem, w którym dochodzi do powstawania grup społecznych, a w konsekwencji - przestrzeni społecznej. Kluczowym elementem powodującym powstawanie zarówno grupy, jak i przestrzeni społecznej, są określone wartości wspólne dla wszystkich członków grupy oraz funkcje, jakie grupa ta spełnia względem innych (grup społecznych lub systemów) wraz ze skutkami i rezultatami jej działania (Turowski 2001: 83-84). Internalizacja celów i dążeń grupy przez poszczególnych jej członków powoduje wytworzenie się więzi społecznej miedzy nimi 2. W kontekście pracy zawodowej, trzonem więzi będą cele danej organizacji (np. przedsiębiorstwa). Cele te, jak i sposób ich realizacji, warunkuje w dużej mierze typ przestrzeni biurowej, jaką mają do dyspozycji pracownicy. Wyróżnikami obu typów przestrzeni są czynniki o charakterze społecznym oraz fizycznym. Do tych pierwszych zaliczyć można przede wszystkim liczbę stosunków interpersonalnych, jakie kształtują się w grupie oraz częstotliwość i poziom komunikacji. W drugiej grupie znajdują się czynniki takie jak: oświetlenie, poziom hałasu, jakość powietrza oraz kolorystyka miejsca pracy (Libal 1976: 295). Tradycyjnie pojmowana przestrzeń biurowa to osobne pokoje dla każdego z pracowników, względnie wspólne pomieszczenie dla 2 lub 3 zatrudnionych 3. Liczba interakcji bezpośrednich, jakie zachodzą miedzy pracownikami jest więc ograniczona. W małych grupach częstotliwość komunikacji i jej poziom są większe i przekładają się na wzrost lojalności i zaangażowania w działanie grupy (Turowski 2001: 80). Również czynniki fizyczne posiadają lepszą jakość. Szczególnie jeśli chodzi o dostęp do światła dziennego, ograniczenie bezpośredniego hałasu oraz lepszą 2 Proces internalizacji polega na przyjmowaniu przez jednostkę zewnętrznych norm, wartości oraz postaw, w wyniku którego jednostka zaczyna je uznawać za swoje (Pasieczny 1981: 174-175). 3 Literatura przedmiotu nie definiuje jednoznacznie liczby pracowników znajdujących się w pomieszczeniu biurowym. W pracy niniejszej posłużono się schematami rozplanowania biur różnego rodzaju urzędów, zarówno przed zmianami ustrojowymi, jak i po, jako przykładami zamkniętych przestrzeni biurowych. 3
jakość powietrza 4. Otwarta przestrzeń pracy związana była z halą produkcyjną lub montażową i dopiero od niedawna proponuje się jej zastosowanie w biurach. Otwarta przestrzeń biurowa, tzw. open space, charakteryzuje się dużą, wspólną powierzchnią użytkową, przeznaczoną dla większej liczby pracowników (Gołębiowski 2007: 26 i nast.). Liczba stosunków interpersonalnych może być bardzo duża, choć obserwuje się w tego typu grupach skutki Prawa Olsona 5. Podobnie też efektywność komunikacji spada i w konsekwencji może być całkowicie odwrotna do zamierzanego jej wzrostu. Gorsze oświetlenie, niższa jakość powietrza oraz zwiększony poziom hałasu są czynnikami które wpływają systematycznie na organizm ludzki, kumulując się w nim, co w skrajnych przypadkach wpłynąć może na zwiększenie absencji i niższą wydajność. Warto wspomnieć, że stosowanie otwartej przestrzeni biurowej nie jest tylko konsekwencją kalkulacji ekonomicznych, ale również elementem kultury organizacyjnej danej jednostki 6. Otwarta przestrzeń biurowa spotykana jest w organizacjach dynamicznie rozwijających się, nastawionych na elastyczność reagowania i wykorzystywanie szans w otoczeniu 7. W tabeli 1. przedstawiono zalety i wady otwartej przestrzeni biurowej oraz tradycyjnych gabinetów. 4 Wyniki badań nad wpływem poszczególnych czynników na efektywność wykonywanej pracy prezentuje V. Libal w cytowanej pozycji literaturowej (Libal 1976: 295-304). 5 Im większa liczebność grupy, tym mniejsza tendencja do aktywnego uczestnictwa członków grupy w jej działaniu (Turowski 2001: s. 80). 6 Posługując się modelem kultury organizacyjnej zaproponowanej przez E. Scheina, można zdiagnozować, iż w obrębie artefaktów (najbardziej widocznych elementów kultury organizacyjnej, w pełni uświadamianych sobie przez jej członków), w otwartej przestrzeni biurowej elementy zmienność i niestabilność są kluczowymi wyróżnikami. Brak wyraźnie zaznaczonej prywatnej przestrzeni pracownika, a czasami brak też ściśle przydzielonego miejsca pracy wynikają z pewnych norm i wartości oraz podstawowych założeń, na jakich opiera się organizacja (Koźmiński, Piotrowski 2002: 372-380). 7 Przykładem organizacji, w której dominuje całkowicie otwarta przestrzeń pracy (organic working space) są firmy informatyczne, w których biurka mają zamontowane kółka, by pracownik mógł samodzielnie organizować sobie przestrzeń pracy i przestawiać biurko obok innego pracownika, z którym aktualnie współpracuje. Zob. więcej: (Winnicka 2007: 23-26). 4
Tabela 1. Zalety i wady dwóch typów przestrzeni biurowej Zalety Wady Otwarta przestrzeń biurowa - Oszczędność w kosztach wynajmu powierzchni biurowej w tym opłat administracyjnych; - Niższe koszty aranżacji nowego biura i modernizacji istniejącego; - Szybszy przepływ informacji między pracownikami; - Możliwość szybszego podejmowania decyzji; - Podniesienie poziomu integracji wśród pracowników; - Eliminacja wielu biurokratycznych procedur, w tym przechowywania niepotrzebnych dokumentów; - Możliwość powstawania nadmiernego hałasu, który utrudnia koncentrację; - Brak poczucia prywatności, który może przerodzić się w potrzebę oderwania się od grupy pozostałych pracowników; - Przymusowa integracja wśród pracowników; - Możliwość wystąpienia skutków Prawa Olsona, w konsekwencji spadek efektywności komunikacji; - Konieczność większego dbania o fizyczne środowisko pracy; - Problem z wyróżnianiem bardziej aktywnych pracowników 8 ; - Konieczność zmiany kultury organizacyjnej i trudności w aklimatyzacji wielu pracowników; Źródło: Opracowanie własne na podstawie (Gołębiowski 2007: 26 i nast.). Tradycyjne gabinety - Możliwość skupienia się, szczególnie ważna przy pracy koncepcyjnej; - Zapewnienie poufności informacjom niejawnym; - Poczucie prywatności i możliwość oswojenia przestrzeni biurowej, co wpływa na pozytywne postrzeganie miejsca pracy; - Prestiż posiadania własnego gabinetu przekładający się na zadowolenie pracowników; - Zwiększenie częstotliwości i poziomu komunikacji z najbliższymi współpracownikami; - Poczucie stabilności i przynależności do całości organizacji; - Możliwość powstawania biurokratycznych procedur; - Częste gromadzenie zbędnych dokumentów; - Wysoki koszt utrzymania; - Konieczność ponoszenia większych kosztów wynajmu; - Utrudnienia w komunikacji bezpośredniej między większą liczbą pracowników; Jednoznaczne wskazanie lepszej przestrzeni biurowej nie jest możliwe. Wynika nie tylko ze wspomnianych czynników kulturowych samej organizacji, czy też zalet i wad, ale w dużej mierze wypływa z osobistych zapatrywań poszczególnych pracowników i wartości jakie przypisują oni swojemu miejscu pracy. 3. Jakość pracy w dwóch typach przestrzeni biurowych wyniki badań Dla potrzeb diagnozy jakości otwartych i zamkniętych przestrzeni biurowych, przeprowadzono badania ankietowe na ograniczonej próbce 40 respondentów, pracowników różnych typów organizacji. W pierwszej z nich, stanowiącej przykład otwartej przestrzeni biurowej, zapytano łącznie 26 pracowników czterech instytucji: firmy informatycznej, przedsiębiorstwa produkcyjnego, urzędu miasta oraz banku. W drugim przypadku, pomieszczenia należały do typu zamkniętej przestrzeni biurowej. Badania przeprowadzono wśród 14 pracowników posiadających do dyspozycji własny gabinet. Ze względu na różną 8 Problem ten spowodowany jest zacieraniem się odpowiedzialności za wykonanie zadania w pracy zespołowej. Jeśli już uda się wskazać głównego autora sukcesu, proponuje się mu w dowód uznania biurko np. bliżej okna, podczas gdy w gabinetowym układzie przestrzeni biurowej mógłby być to np. ładniejszy gabinet. 5
liczebność respondentów w obu próbkach badawczych w każdej przestrzeni, zastosowano w analizie i interpretacji wyników odniesienie procentowe. Wielkości reprezentujące odpowiedzi na poszczególne pytania przedstawiono jako odsetki wybieranych opcji. Jak wynika z badań większość respondentów lubiących swoją przestrzeń biurową pracowało w zamkniętej (71,43 proc.). W przypadku przestrzeni otwartych rozkład głosów między opcję tak a nie był równy i wynosił 50 proc. (wykres1). Wykres 1: Upodobanie przestrzeni pracy % 80 60 40 20 0 Pyt 2. Czy w obecnej przestrzeni biurowej lubi Pani/Pan pracować? Otwarta 71,43 50 50 28,57 0 0 Tak Nie Brak zdania Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Analiza czynników sprzyjających podniesieniu poziomu kreatywności pracowników wykazała, że dla osób pracujących w przestrzeniach otwartych kluczowe znaczeni ma bezpośredni kontakt z innymi współpracownikami (prawie 1/3 odpowiedzi), zaś dla osób pracujących w przestrzeniach zamkniętych czynnikiem najważniejszym jest możliwość skupienia się na własnej pracy (38,10 proc.). Czynnik ten dla osób w otwartej przestrzeni posiadał drugie co do istotności znaczenie. Bezpośrednie kontakty nie przekładały się w sposób istotny na postrzeganą kreatywność u osób pracujących w zamkniętych przestrzeniach, dlatego też czynnik ten wskazał najmniejszy odsetek respondentów (14,29 proc.). Czynnikiem ocenionym na podobnym poziomie była możliwość częstej wymiany zdań z innymi osobami (burza mózgów) - 20,93 proc. (przestrzeń zamknięta) i 19,05 proc. (przestrzeń otwarta). Szczegółowe wyliczenia przedstawia wykres 2. 6
Wykres 2: Czynniki sprzyjające kreatywności % 4 3 2 Pyt 3. Jakie czynniki sprzyjają kreatywności u Pani/Pana? 38,10 30,23 25,58 20,93 14,29 Otwarta 23,26 19,05 28,57 1 Bezpośredni kontakt z innymi współpracownikami Możliwość skupienia się na własnej pracy Częsta wymiana zdań z innymi osobami (burza mózgów) Dokładne przemyślenie problemu Oprócz kreatywności, w wykonywanej pracy zawodowej mogą mieć istotne znaczenie również inne czynniki. Wykres 3 przedstawia odsetek udzielonych odpowiedzi, z których wynika, że w przestrzeni otwartej kluczowe znaczenie ma nieustanna wymiana informacji z innymi pracownikami, zaś dla przestrzeni zamkniętych - dokładność i staranność wykonywanej pracy, choć czynnik ten jest też często wskazywany w przypadku pracowników przestrzeni otwartych. Równocześnie czynnik kreatywności osobistej został sklasyfikowany jako trzeci co do istotności dla pracowników w obu typach przestrzeni. Wykres 3: Czynniki istotne w procesie pracy Pyt. 4 Co ma kluczowe znaczenie w Pani/Pana pracy? Podejmowanie decyzji o długofalowym skutku Szybkość przepływu informacji 7,84 1 11,76 16,67 Otwarta Dokładność i staranność wykonywanego działania 26,67 25,49 Kreatywność w poszukiwaniu rozwiązań 17,65 2 Zachowanie w tajemnicy informacji poufnych 6,67 9,80 Wymiana informacji z innymi pracownikami 2 27,45 5,00 1 15,00 2 25,00 3 % 7
Kolejne pytanie, dotyczące prywatności, dostarczyło potwierdzenia obiegowych hipotez, stawianych często w życiu codziennym, że przestrzeń zamknięta jest postrzegana jako dająca większą prywatność (71,43 proc.), niż otwarta (46,15 proc.). Jednakże, odsetek respondentów stwierdzających wprost, że przestrzeń otwarta nie daje im poczucia prywatności (30,77 proc.) nie był wyższy niż pozostałych pracujących w tego typu przestrzeni. Duży wpływ na poziom tego wskaźnika posiada wysoki odsetek respondentów pracujących w przestrzeni otwartej, a nie umiejących jednoznacznie rozstrzygnąć tej kwestii (wykres 4). Wykres 4: Postrzeganie przestrzeni biurowej w kategorii prywatności % 8 Pyt. 5. Czy obecne miejsce pracy daje wystarczającą prywatność? 71,43 6 4 2 46,15 30,77 23,08 21,43 7,14 Tak Nie Nie mam zdania Otwarta Pytanie szóste ankiety dotyczyło możliwych zmian w przestrzeni biurowej, by pracownik mógł być bardziej kreatywny, mógł łatwiej komunikować się ze współpracownikami oraz by czuł się bardziej zrelaksowany. Wysoki odsetek respondentów stwierdził, iż należy wprowadzić istotne zmiany w przestrzeni otwartej by sprzyjała ona kreatywności oraz poziomowi zrelaksowania (wykres 5). Wykres 5: Istotność zalecanych zmian w przestrzeni biurowej Pyt 6. Należy coś zmienić w obecnej przestrzeni biurowej, aby Repondent/ka: h c y c z ą rd ie tw z i d ie w o p d o t n e c ro P 5 4 3 2 1 Otwa rta 46,15 21,43 11,54 14,29 34,62 42,86 Był/a bardziej kreatywny/a Mógł/Mogła łatwiej komunikować się z koleżankami i kolegami Czuł/a w pracy się bardziej zrelaksowany/a? 8
Ze względu na swój charakter, przestrzeń otwarta dostarcza dużej swobody w komunikowaniu się, i dlatego też ten obszar wskazywano w niej najrzadziej, jako wymagający zmiany. Wśród pracowników przestrzeni zamkniętych, większość (ponad 1/3), wnioskowała o zmiany sprzyjające poziomowi zrelaksowania się. Po przeanalizowaniu propozycji zmian wynika, iż kluczowym czynnikiem w przestrzeni otwartej wpływającym na podniesienie kreatywności jest oprócz komunikacji, także możliwość koncentracji. Wynika to z faktu, iż oprócz wymiany informacji koniecznych w procesie pracy, w przestrzeni tego typu często przekazywane są informacje zbędne, rozpraszające pracowników. Z kolei w przestrzeniach zamkniętych, kluczowe znaczenia maja czynniki związane z ergonomią stanowiska pracy. Zbiorcze ujęcie odpowiedzi przedstawia tabel 2. Tabela 2. Proponowane zmiany w obu przestrzeniach biurowych Przestrzeń otwarta Przestrzeń zamknięta Obszar kreatywności Obszar komunikacji Obszar relaksacji - możliwość koncentracji; - powieszenie mapy drogowej; - zmiana biurka na większe; - zmniejszyć ilość osób w jednym biurze; - zmiana biura na przestrzeń zamkniętą; - udoskonalenie przepływu informacji; - zmiana organizacji pracy; - założenie Internetu; - zapewnienie światła dziennego; - bardziej praktyczne meble; - zamknięcie drzwi do biura; - ujednolicenie systemów przepływu informacji; - zainstalowanie intercomu; - zainstalowanie telefonu w gabinecie; - więcej roślin w biurze; - mniej obowiązków; - organizacje pracy; - przerwa lub gimnastyka - zmiana fotela, zakup kanapy; - zapewnienie światła dziennego; - więcej kwiatów / roślin; - zapewnienie bardziej ergonomicznych mebli; - zamknąć drzwi do biura; Kolejne pytanie ankiety (pyt. 7) dostarczyło informacji o potencjalnych stratach z tytułu trudności w wykonaniu pracy. Odsetek postrzegania aranżacji danej przestrzeni jako mogącej wpływać negatywnie na wykonywaną pracę był w przypadku przestrzeni zamkniętej (50 proc.). Aż ¾ respondentów pracujących w przestrzeni otwartej oceniło ją jako nieutrudniajacą wykonywanie pracy i nie wpływającą na ewentualne straty (wykres 6). 9
Wykres 6: Ocena aranżacji biura i strat tym spowodowanych Pyt. 7. Czy i w jakim stopniu obecna aranżacja biura przeszkadzają ci w wykonywaniu pracy? 100 80 60 40 20 0 76,92 50 50 23,08 Przeszkadza Nie przeszkadza Otwarta Respondenci podawali konkretne przykłady trudności, jakie napotykają ze względu na aranżację biura. Zostały one ujęte w tabeli 3. Tabela 3. Straty związane z aranżacją przestrzeni biurowej Przestrzeń otwarta Przestrzeń zamknięta Problemy i starty związane z aranżacją przestrzeni biurowej - hałas, za wiele osób w jednym pomieszczeniu, ogólna dekoncentracja; - gdy zachodzi potrzeba skupienia się na jednej rzeczy, ogólne rozmowy innych w tym przeszkadzają; - brak izolacji, dochodzące odgłosy powodują brak możliwości koncentracji; - zbyt duża liczba dokumentów, za mało mebli; - małe biuro, dużo dokumentów, brak regałów; - nieergonomiczne meble, niewygoda i dyskomfort fizyczny; - zbyt mały dostęp do światła dziennego, ból oczu, zmęczenie; - uboga kolorystyka, kolory chłodne, przygnębienie; - duża ilość odbieranych telefonów, strata czasu na wymianę czasem zbędnych informacji; - położenie przechodnie gabinetu, trudności w koncentracji; Często analizowanym problemem w różnych typach przestrzeni biurowych jest dostęp do światła dziennego 9. Z wyników badań wnioskować można, iż analizowane przestrzenie otwarte zapewniały lepszy komfort swoim pracownikom, niż przestrzenie zamknięte (wykres 7). Wynikało to z faktu, iż w badanych przestrzeniach okna były duże i szerokie, usytuowane na szerszej ścianie gabinetu, co pozwalało zapewnić większą ilość dziennego światła pracownikom. Z kolei w przypadku jednego gabinetu zamkniętego, nie było okien! Został on sztucznie utworzony z podziału większego pomieszczenia, zaś jedyny kontakt ze światłem 9 Ponieważ 90 proc. bodźców i informacji dociera do człowieka poprzez wzrok, zapewnienie komfortu dla oczu wydaje się kluczowe w procesie pracy. Przestrzenie biurowe, zarówno otwarte, jak i zamknięte często są narażone na brak dostatecznej ilości światła. Pierwsze ze względu na różnorodne usytuowanie biurek pracowników, drugie ze względu na konieczność aranżacji ograniczonej powierzchni biurowej dla potrzeb wzrastającej często liczby pracowników. Tworzy się w takich przypadkach gabinety, dzieląc dotychczasowy jeden. 10
dziennym, pracownik miał poprzez drzwi wejściowe do niego, które wychodziły na oszklony korytarz. Wykres 7: Zapewnienie dostępu do światła dziennego % 10 8 6 4 2 Pyt. 8. Czy obecna przestrzeń biurowa zapewnia Pani/Panu dostęp do światła dziennego? 92,31 64,29 28,57 3,85 3,85 Otwarta 7,14 Tak Nie Nie mam zdania Oprócz zapewnienia dostępu do światła dziennego, respondenci już wcześniej wskazywali na szereg istotnych czynników problemowych w aranżacji biura. W pytaniu 9 poproszono o wskazanie tych, które w największym stopniu przeszkadzają w wykonywanej pracy (wykres 8). Wykres 8: Czynniki najbardziej przeszkadzające w aranżacji biura Pyt. 9. Co najbardziej przeszkadza Pani/Panu w aranżacji biura? inne brak możliwości koncentracji brak prywatności 7,69 7,14 14,29 15,38 15,38 za duży hałas 7,14 26,92 brak światła dziennego rodzaj mebli muzyka w tle materiały wykończeniowe układ mebli gadżety 3,85 7,69 7,69 7,69 14,29 15,38 21,43 Otwarta 35,71 35,71 kolorystyka 14,29 5,00 1 15,00 2 25,00 3 35,00 4 % 11
Dwa z nich: wspomniany już dostęp do światła oraz układ mebli zostały w przestrzeni zamkniętej uznane jako najbardziej utrudniające pracę. Potwierdza to dotychczasowe wyniki z poprzednich pytań. W przypadku przestrzeni otwartych, czynnikiem takim był hałas. Ciekawym wynikiem tych badań jest też potwierdzenie wyników pytania 7, w którym to większy odsetek niezadowolenia z przestrzeni biurowej odnotowano w przestrzeniach zamkniętych. Również i w tym pytaniu, aż trzy czynniki oceniono jako przeszkadzające w ponad 20 proc. odpowiedzi, co potwierdza ogólne niezadowolenie z jakości tych gabinetów. Analizując wyniki ankiet, należy również odnieść je do profilu respondentów. Większość z nich stanowiły kobiety, co nie było bez wpływu na jakość i formę udzielanych odpowiedzi, które były bardzo precyzyjne i czytelne w przekazie. Respondenci w większości posiadali wykształcenie wyższe, choć pracowali na stanowiskach niekierowniczych. Średnia wieku respondentów wynosiła prawie 35 lat, zaś staż pracy wyniósł 6,5 roku. Szczegółowe zestawienie prezentuje tabela 4. Tabela 4. Profil respondentów Metryczka / Typ przestrzeni biurowej Otwarta Ogółem Liczba (i odsetek) kobiet wśród ogółu respondentów 23 (88,46) 11 (78,57) 34 (85,00) Liczba (i odsetek) mężczyzn wśród ogółu respondentów 3 (11,54) 3 (21,43) 6 (15,00) Średnia wieku respondentów 33,57 37 34,78 Liczba osób z wykształceniem średnim 9 7 16 Liczba osób z wykształceniem wyższym 17 7 24 Liczba osób na stanowisku kierowniczym 2 5 7 Liczba osób na stanowisku niekierowniczym 24 9 33 Średnia liczba lat pracy 6,13 7,17 6,5 Podsumowując badania, należy podkreślić, że zwrotność ankiet był w 100 proc. Wpływ na to miał sposób przeprowadzania badania - ankieta bezpośrednia. W ten sposób udało się też zebrać opinie dodatkowe, o które nie pytano bezpośrednio w kwestionariuszu badawczym. 12
Wnioski Jakość procesu pracy w dużej mierze zależy od jakości szczególnego rodzaju przestrzeni społecznej, jaką jest przestrzeń biurowa. W różnorodnych typach biur kształtują się więzi i interakcje między pracownikami, przekładające się na sposób i efekt wykonywanej pracy zawodowej. Coraz częściej sugeruje się, że określony typ przestrzeni biurowej może mieć kluczowe znaczenie na jakość procesu pracy. W niniejszym artykule starano się przeanalizować zarówno na płaszczyźnie teoretycznej, jak i poprzeć empirycznie, różnorodne kwestie z tym związane. Do najważniejszych wniosków należą: - Zadowolenie związane z danym typem przestrzeni biurowej jest ogólnie wysokie, przy czym wyższe jest w przypadku przestrzeni zamkniętej. - Niezadowolenie z pracy w przestrzeni otwartej nie jest wyższe niż zadowolenie z pracy w przestrzeni zamkniętej, co podważa tezę o wyższości zamkniętej przestrzeni nad otwartą. Wniosek ten jest szczególnie ważny w obliczu zamiany tradycyjnych gabinetów na przestrzeń typu open space i ewentualnego negatywnego nastawienia pracowników do konieczności zmiany. - W obu typach przestrzeni zwraca się szczególną uwagę na tradycyjny czynnik wyróżniający ją: możliwość bezpośredniej komunikacji w przestrzeni otwartej oraz możliwość skupienia się w przestrzeni zamkniętej. - Czynniki w najwyższym stopniu utrudniające proces pracy, a często też prawidłowe interakcje z innymi współpracownikami, są różne w obu przestrzeniach. W przypadku otwartych pomieszczeń biurowych jest to hałas oraz cudze rozmowy sprzyjające ogólnej dekoncentracji, zaś w pomieszczeniach zamkniętych - brak dostępu do światła dziennego oraz brak ergonomicznego wyposażenia biura. Wyniki zarówno samej ankiety, jak i przegląd literatury, skłania do podjęcia szerszej dyskusji na temat pomieszczeń biurowych, które stanowią tak szczególny rodzaj wytworzonej przestrzeni, w której przebywa się często większą część dnia, spotykając się i współpracując z ludźmi. Każdy zatrudniony wnosi wkład w kształtowanie jakości tej przestrzeni, stad więc słusznym wydaje się zalecenie, by decydując o typie przestrzeni biurowej, poznać preferencje i upodobania pracowników. 13
Bibliografia 1. Gołębiowski M. (2007). Otwarta przestrzeń biurowa czy osobne pokoje? Harvard Business Review Polska 1: 26-30. 2. Pasieczny L. (1981). Encyklopedia organizacji i zarządzania. Warszawa: PWE. 3. Jałowiecki B., Szczepański M.S. (2006). Miasto i przestrzeń w perspektywie socjologicznej. Warszawa: Scholar. 4. Koźmiński A., Piotrowski W. (2002). Zarządzanie. Teoria i praktyka. Warszawa: PWN. 5. Libal. V. (1976). Organizacja i zarządzanie produkcją. Warszawa: PWE. 6. Sztompka P. (2002). Socjologia. Analiza społeczeństwa. Kraków: ZNAK. 7. Turowski J. (2001). Socjologia. Małe struktury społeczne. Lublin: KUL. 8. Winnicka E. (2007). Nie wbijaj gwoździa zegarkiem. Pomocnik psychologiczny (dodatek do tygodnika Polityka) z dn. 27.10. Nota biograficzna Dr Elżbieta Szczygieł, adiunkt na Wydziale Zarządzania Wyższej Szkoły Zarządzania w Rzeszowie, Przewodnicząca Sekcji Analiz Społeczno-Ekonomicznych Stowarzyszenia Centrum Wspierania Edukacji i Przedsiębiorczości w Rzeszowie. Specjalizuje się w badaniach zagadnień ekonomicznych dotyczących kondycji ekonomicznej gospodarstw domowych oraz funkcjonowania przedsiębiorstw. 14