Raport z debaty klimatycznej w Rudzie Śląskiej Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrały: Agnieszka Czachowska Wojciech Kłosowski Andrzej Kassenberg Warszawa, 18.12.2012 Projekt Dobry klimat dl powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Społeczne założenia programu niskowęglowego rozwoju miasta Ruda Śląska 1
Debata w Rudzie Śląskiej odbyła się dnia 22 listopada 2012r. w sali sesyjnej Urzędu Miasta w Rudzie Śląskiej. Patronat objęli Minister Środowiska i Starosta Rudnicki. Na Debatę zostali zaproszeni i udział w niej wzięli przedstawiciele Urzędu Miasta specjaliści i inspektorzy z Wydziału Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska oraz Referatu Gospodarki Komunalnej i Górnictwa, radni przewodniczący i członkowie Komisji Ochrony Środowiska Rady Miasta, przedstawicielka Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji, przedstawiciele organizacja pozarządowych: Rudzkiego Towarzystwa Przyjaciół Drzew oraz Porozumienia dla Rudy Śląskiej, a także Dyrektor Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska. Debata miała na celu wypracowanie społecznych założeń do powiatowego/miejskiego programu niskowęglowego rozwoju. W czasie Debaty zostały wymienione następujące uwarunkowania (w postaci zagrożeń i szans), które mają wpływ na rozwój gospodarki regionu a wynikają z kwestii zmian klimatycznych: ZAGROŻENIA: Utrata miejsc pracy (np. likwidacja kopalń) i zmniejszenie zatrudnienia Konflikty społeczne Wzrost kosztów wynikających z nakładów inwestycyjnych przy tworzeniu alternatywnych źródeł pozyskiwania energii oraz koszty związane z nowymi inwestycjami, pozyskaniem kapitału Ekstremalne zjawiska przyrodnicze (powodzie, susze, nawałnice, itp.) Wzrost niskiej emisji Niska świadomość społeczna dotycząca np. stosowanego rodzaju opału Kary za niewprowadzenie rozwiązań proekologicznych Brak zrozumienia dla ekorozwiązań Deficyt wody Skażenie środowiska W obu grupach za szczególnie ważne uznano te zagrożenia, które wiążą się z kosztami nowych inwestycji, zamykaniem kopalń oraz skażeniem powietrza. Jako szanse grupy wymieniły, co następuje: SZANSE: Nowe miejsca pracy i wzrost zatrudnienia Poprawa jakości powietrza m.in. dzięki ograniczeniu emisji Poprawa komfortu życia Zwiększenie edukacji, wzrost (samo)świadomości jednostki, wyższa świadomość społeczeństwa w racjonalnym korzystaniu z energii Zmniejszenie kosztów (po czasie) energii wykorzystywanej w codziennym życiu Likwidacja nadmiaru niskiej emisji Zmiana wizerunku miasta Wykorzystanie odpadów do uzyskiwania energii Budowa mieszkalnictwa pasywnego Wykorzystanie i rozwój energii odnawialnych biogaz, wiatr, źródła geotermalne Rozwój nowych gałęzi biznesu Dopłaty do inwestycji proekologicznych z wykorzystaniem środków krajowych i unijnych Poprawa ekosystemu stanu środowiska Społeczne założenia programu niskowęglowego rozwoju miasta Ruda Śląska 2
Uczestnicy Debaty kontynuując pracę w dwóch grupach wypracowali następujące propozycje i wizje Powiatu (zebrane w grupy tematyczna) w 2030 r., biorąc pod uwagę zmiany klimatyczne: 1. TRANSPORT Rozwinięta komunikacja publiczna, połączenie z lotniskiem w Pyrzowicach, rozwój infrastruktury kolejowej osobowej i transportowej, tiry na tory, szybka kolej, sprawny transport miejski. Wprowadzenie trolejbusów. Ulepszenie komunikacji tramwajowej Tyle dróg ile ścieżek rowerowych (rozwinięta infrastruktura dla komunikacji rowerowej). Ścieżki rowerowe z kruszywa wykorzystywanego z przeróbki odpadów. Eliminacja środków transportu i maszyn emitujących zbyt wiele spalin i napędzanych wysokoenergetycznymi paliwami. Samochody na biogaz. Instalacja wodorowa w środkach komunikacji publicznej. Wyrobiska i tunele pokopalniane wykorzystane do infrastruktury dla metra. Istniejąca sieć korytarzy podziemnych, która posiada odpowiednie zabezpieczenia konstrukcyjne, stanowi dobry punkt wyjściowy do rozpoczęcia działań w celu uruchomienia szybkiej kolei podziemnej w całym powiecie. 2. TURYSTYKA, REKREACJA I KULTURA Kopalnie przekształcone w geotermy (ośrodki uzdrowiskowe, solanki) oraz jako źródło produkcyjne taniego paliwa (wykorzystanie energii geotermalnej), stacje metanowe. Przekształcenie kopalń i wykorzystanie ich przestrzeni jako: centrum kulturalno edukacyjne, dyskotekę, hotele, boiska sportowe, sauny, skanseny. Basen kryty z podgrzewaną wodą z instalacji słonecznych. Lodowisko. Place zabaw na osiedlach mieszkaniowych Miasto w barwach nie szarych. 3. GOSPODARKA ODPADAMI Segregacja w każdym gminnym budynku i instytucji. 4. ŚWIADOMOŚĆ EKOLOGICZNA Zmiana mentalności społeczeństwa. Wprowadzenie obowiązkowych zajęć o tematyce ekologicznej na różnych etapach edukacji połączonych z zajęciami praktycznymi i promocją postawy proekologicznej. Informacja społeczeństwa centrum nowej myśli technologiczno informatycznej z wykorzystaniem potencjału inteligencji polskich specjalistów 5. ENERGIA Społeczne założenia programu niskowęglowego rozwoju miasta Ruda Śląska 3
Wykorzystanie energii sejsmicznej pochodzącej od stąpnięć wywołanych wydobyciem węgla. Ekrany dźwiękochłonne wykorzystane jako prądnice pozyskujące energię z podmuchów wytwarzanych przez przejeżdżające auta. W czasie głosowania po 9 punktów otrzymały dwie propozycje: ROZWÓJ TRANSPORTU oraz ZMIANA MENTALNOŚCI SPOŁECZEŃSTWA EDUKACJA EKOLOGICZNA i uznano je tym samym jako najważniejsze do realizacji, następnie 8 punktami wybrano propozycję: SEGREGACJA ODPADÓW W KAŻDYM GMINNYM BUDYNKU i INSTYTUCJI, pozostałe propozycje otrzymały od 3 do 0 punktów. Grupa pierwsza skupiła się na spisaniu zasobów i instrumentów dla propozycji: ZMIANA MENTALNOŚCI SPOŁECZEŃSTWA EDUKACJA EKOLOGICZNA Wymieniono następujące zasoby oraz instrumenty i planowane działania: Przeszkolenie personelu odpowiedzialnego za edukację, kadry pedagogicznej Edukacja przedsiębiorczości, np. poprzez Cechy Rzemiosł Dotarcie do mieszkańców poprzez bezpłatną lokalną prasę, telewizję, radio Wykorzystanie organizacji pozarządowych, aby dottrzeć do jak największej grupy mieszkańców Zwiększenie kontroli przedsiębiorców poprzez Straż Miejską, Urząd Miasta Wykreowanie liderów ekologicznych w szkołach wśród nauczycieli Konkursy mobilizujące do dbania o swoje otoczenie Promocja dobrych wzorców i postaw eko poprzez miasto i media, spółdzielnie Zachęcenie przedsiębiorstw do promowania wśród swoich pracowników postaw eko poprzez dział promocji UM Dofinansowanie akcji ekologicznych przez Miasto Druga grupa skupiła się na spisaniu zasobów i instrumentów dla propozycji: ROZWÓJ TRANSPORTU, który, jak wielokrotnie podkreślono jest ważny dla mieszkańców. Wymieniono następujące zasoby: Istniejące fragmenty ścieżek rowerowych Akcja zorganizowana przez MOSiR w Rudzie Śląskiej w dniu bez samochodu bilet z KZK GOP zamieniano na bilet na basen Rudzka Rowerowa Masa Krytyczna Nieużytkowane obecnie torowiska, które mogą być wykorzystane pod ścieżki rowerowe Most do szybkiej kolei Tabor PKP Stare torowiska kolejowe Duże zalesione tereny Uchwała Rady Miasta dotycząca połączenia z Pyrzowicami przychylność radnych Przychylność Miasta do stworzenia ścieżek rowerowych Dostęp do specjalistów z Politechniki Śląskiej Fundusze Unijne możliwość pozyskania oraz następujące instrumenty i planowane działania: Połączenie dzielnic i miast poprzez wspólny transport publiczny (np. wspólny bilet) Społeczne założenia programu niskowęglowego rozwoju miasta Ruda Śląska 4
Zorganizowanie referendum dotyczącego zmiany torowisk tramwajowych na trasy trolejbusowe Edukacja społeczeństwa dotycząca promocji transportu rowerowego i publicznego Wprowadzenie do transportu miejskiego rozwiązań hybrydowych Podniesienie świadomość rowerzystów, głównie w zakresie bezpieczeństwa jazdy Akcja społeczna promująca korzystanie z transportu publicznego i ukazująca jego pozytywne aspekty W czasie podsumowania Debaty uczestnicy kilkakrotnie podkreślili, że we wprowadzaniu zmian bardzo ważnym jest zaangażowanie społeczeństwa i podnoszenie świadomości ekologicznej. Zauważono również, że istotnym są działania zmierzające do zmiany rodzaju ogrzewania, głównie w obszarze indywidualnych domów, aby jak najmniej dochodziło do spalania śmieci i niskiej jakości opału. Debata wykazała także głębokie zrozumienie przez jej uczestników zagadnień ekologicznych i ochrony środowiska. Chęć popracowania nad zmianą wizerunku miasta, która została wyrażona w czasie debaty, może zostać kontynuowana poprzez organizację szeregu spotkań poświęconych przyszłości miasta bez kopalń węgla kamiennego. Opinia eksperta: Debata była interesująca choć nie wzięło w niej zbyt dużo osób 10, ale byli to uczestnicy zaangażowani i aktywnie biorący udział w obradach. Skład to przeważnie urzędnicy i radni ale także kilka osób z organizacji pozarządowych. Wbrew oczekiwaniom nie koncertowano się nadmiernie nad problematyką utrzymania kopalń węgla kamiennego jak i ich otoczenia, choć zwracano uwagę na to, że zamknięcie kopalń to na dzień dzisiejszy rzecz nie do zaakceptowania. Ruda Śląska jest najbardziej nasyconą kopalniami gminą w Europie. To warunkuje myślenie o zmianach klimatycznych. Dlatego świadomość ekologiczna jest bardzo ważna gdyż ludzie myślą węglem, miejsca pracy i nie tylko bezpośrednio w górnictwie, ale także w jego otoczeniu. Jednocześnie wizerunek miast wymaga zasadniczej zmiany, gdyż Ruda Śląską jest widziana jako miasto brudne i nieciekawe. Generalnie nie kwestionowano zmian klimatu, choć niektóre osoby były wątpiące, ale jednocześnie w pełni uznawały działania służące ochronie klimatu i adaptacji do jego zmian. Z szerokiego spektrum elementów kluczowych do sformułowania wizji na plan pierwszy wybiło się kształtowanie świadomości mieszkańców. Jak widać kluczem i podstawowym działaniem służącym budowaniu rozwoju niskoemisyjnego uznano zmiany myślenia o węglu, oszczędzaniu energii, odnawialnych źródłach energii jak i także transporcie publicznym. Większy nacisk kłaść należy na relacje zdrowie a niska emisja. W budowanie szerszego zrozumienia konieczności zmian widziano nie tylko rolę administracji publicznej ale także pozarządowe organizacje i przedsiębiorców. Podkreślano rolę nauczycieli jako ekoliderów i znaczenie mediów. Finansowanie działań zmieniających myślenie widziano przede wszystkim z funduszy ekologicznych i nowej perspektywy finansowej UE. Drugim elementem kluczowym do budowania wizji uznano rozwój transportu przyjaznego środowisku. Widziano go w trzech aspektach tj. system dróg rowerowych, rozwój transportu publicznego oraz szybkiej kolei miejskiej. Ważnym jest przychylny stosunek do tego kierunku administracji publicznej, organizacji pozarządowych ale nie zawsze znajduje to zrozumienie wśród mieszkańców. Podkreślano, że brak systemu dróg rowerowych. Zachęcano do wykorzystania terenów zielonych do rozwoju ścieżek jak i także starych nieczynnych szlaków kolejowych. Pobudzanie do takich działań może wynikać z Masy Krytycznej, które funkcjonuje w Rudzie Śląskiej bezpośrednio jak i także jest częścią Śląskiej Masy Krytycznej. Znaczną trudnością w sprawnym funkcjonowaniu transportu szynowego są Społeczne założenia programu niskowęglowego rozwoju miasta Ruda Śląska 5
występują szkody górnicze powodujące zaburzenia w szlakach kolejowych i tramwajowych. Dlatego bardziej funkcjonalna jest komunikacja autobusowa. Zwracano uwagę także na to, że Ruda Śląska jest miastem na wzgórzach co można wykorzystać zwłaszcza w taborze komunalnym do odzysku energii przy zjazdach dlatego należy nabywać pojazdy hybrydowe. Uznano, choć nie wszyscy podzielali ten pogląd, że warto rozważyć wprowadzenie trolejbusów gdyż one nie mają ograniczeń wynikających ze szkód górniczych jak komunikacja szynowa. Jednak zwracano uwagę, że to kosztowne rozwiązanie. Widziano potrzebę wprowadzenia szybkiej kolei takiej, która połączyłaby Rudę Śląską z Pyrzowicami lotnisko. Warto zauważyć, że Ruda Śląska przyjęła założenia do planu zaopatrzenia w energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe, a wg urzędnika biorącego w tym udział wiele o czym mówiliśmy zostało w nim zapisane np. jak Ruda Śląska ma włączyć się w realizację pakietu energetyczno-klimatycznego. Jednocześnie władze miasta podjęły prace nad strategią rozwoju Rudy Śląskiej i przesłane przez nas wytyczne mogą być użyteczne. Dokonany wybór do realizacji wizji wydaje się interesujący zwłaszcza w sferze zmiany sposoby myślenia co jest szersze niż tylko edukacja ekologiczna. Natomiast wybór transportu przyjaznego środowisku to jest bliskie każdemu uczestnikowi debaty bo codziennie podróżuje i ludzie do urzędu często zgłaszają problemy komunikacyjne. Zabrakło uczestnikom zrozumienia i odwagi co do wybrania wizji tworzenia miejsc pracy w nowoczesnych i innowacyjnych przemysłach oraz usługach jako zastępowanie miejsc traconych w sektorze górniczym i około górniczym. W tym sensie debata była ogólnikowa i nie odpowiadała na najważniejszy dylemat przyszłego rozwoju Rudy Śląskiej. Próby ukierunkowania jej w tym kierunku dały słaby efekt w postaci odpowiedzi bardziej co robić z zamkniętymi kopalniami a mniej z tworzeniem alternatywnych miejsc pracy. Pomysły z stworzeniem muzeum, hotelu, uzdrowiska, centrum sportowo-rekreacyjnego czy spa w kopalniach, pomijając ich realność, nie zrekompensują w znacznym stopniu utraconych miejsc pracy. Tego elementu wizji nawet tak okrojonego co do potrzeb potem w ramach dokonywanego wyboru nie uwzględniono. Społeczne założenia programu niskowęglowego rozwoju miasta Ruda Śląska 6
Co po debacie? W ramach projektu Dobry klimat dla powiatów w jednym powiecie uczestniczącym w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu, który podpisał deklarację Dobry klimat dla powiatów. http://www.chronmyklimat.pl/theme/uploadfiles/file/doklip/deklaracja_red.pdf Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem społecznym mieszkańców powiatu w latach 2014-15. W ramach opracowywania programu zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku 2020. Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii pierwszego niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. [http://www.chronmyklimat.pl/doklip/10700- droga_ku_niskoemisyjnosci przyklad_z_kornwalii] W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów projektu Dobry klimat dla powiatów. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem: http://liso.chronmyklimat.pl Projekt Dobry klimat dl powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Społeczne założenia programu niskowęglowego rozwoju miasta Ruda Śląska 7