RAPORT ODPOWIEDZIALNY BIZNES W POLSCE Dobre przykłady Forum Odpowiedzialnego Biznesu
1% Koordynatorzy wydania: Marzena Jagielska Oksana Świerczyńska Redakcja: Marzena Jagielska Bolesław Rok Współpraca: Liliana Anam-Skórczewska Joanna Gabrysiak Sylwia Lewandowska Dorota Lisowska Paweł Łukaszewicz Monitoring rynku: Zespół Forum Odpowiedzialnego Biznesu ODPOWIEDZIALNY PODATEK Monitoring mediów: Joanna Gabrysiak Marzena Jagielska na podstawie materiałów dostarczonych przez Źródło materiałów: Materiały własne firm Informacje prasowe Serwisy WWW Zdjęcia: Alx Sanchez, Olga Figurska, Andrea Kahle, Nick Benjaminsz, Vinícius Zimmer, Les Powell, Pierre-André Vullioud, LotusHead, Matthew Maaskant, Anka Draganski, Virag Vig Copyright by Forum Odpowiedzialnego Biznesu, Warszawa 2006 Wszelkie prawa zastrzeżone. ISBN 83-920938-2-8 Forum Odpowiedzialnego Biznesu KTO? W IMIĘ CZEGO? CZYJEGO? NR KONTA: Organizacja Pożytku Publicznego Bank Handlowy S.A. 07 1030 1582 0000 0008 1025 4009 dopisek: jeden procent na Forum Wydawca: Forum Odpowiedzialnego Biznesu ul. Myśliwiecka 10/2 00-459 Warszawa Tel. +48 [22] 627 18 71 Tel./fax: +48 [22] 627 18 72 e-mail: biuro@fob.org.pl www.odpowiedzialnybiznes.pl Opracowanie graficzne: Olga Figurska www.lunatikot.pl Druk: Drukarnia w Oficynie, ul. Kredytowa 4, 00-062 Warszawa e-mail: biuro@dwo.com.pl
SPIS TREŚCI Słowo wstępne........................................................................ 3 Jaki to był rok dla odpowiedzialnego biznesu w Polsce? Bolesław Rok............................................................................ 4 ooo Nauka kościoła a koncepcja społecznej odpowiedzialności biznesu Maciej Zięba OP....................................................................... 7 Strategia Lizbońska co nowego dla biznesu? Danuta Hübner, Komisarz ds. Polityki Regionalnej....................... 8 Wizerunek przedsiębiorców w społeczeństwie Henryka Bochniarz, Prezydent Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan.............................................................. 10 Zrównoważony rozwój Beata Wiszniewska, Regionalne Centrum Ekologiczne na Europę Środkową i Wschodnią, Dyrektor Regionalny na kraje UE.......... 11 Co przedstawiciele firm sądzą o odpowiedzialności społecznej biznesu? Badanie Banku Światowego Piotr Mazurkiewicz, Bank Światowy, Specjalista ds. Odpowiedzialności Społecznej Biznesu..................................... 12 D O B R E P R Z Y K Ł A D Y Biznes a miejsce pracy............................................................. 14 Biznes a rynek........................................................................ 28 Biznes a społeczeństwo........................................................... 37 K A L E N D A R I U M W Y D A R Z E Ń Forum Odpowiedzialnego Biznesu........................................... 54 Kampanie społeczne.............................................................. 56 Konferencje, seminaria, spotkania............................................ 57 Konkursy, inicjatywy................................................................ 58 Raporty, badania.................................................................... 59 F O R U M O D P O W I E D Z I A L N E G O B I Z N E S U O Forum Odpowiedzialnego Biznesu........................................ 60 Program Partnerstwa.............................................................. 61 Liga Odpowiedzialnego Biznesu............................................... 62 Partnerstwo dla Bezpieczeństwa Drogowego............................. 63 Indeks firm i dobrych przykładów............................................. 64 w w w. o d p o w i e d z i a l n y b i z n e s. p l 1
Słowo wstępne CCorporate Social Responsibility (CSR), czyli odpowiedzialność społeczna biznesu, stanowi już integralną część polityki gospodarczej Unii Europejskiej. Europejska definicja tej koncepcji jest uwarunkowana nie tylko różnicami kulturowymi i formą rządów. Na jej kształt duży wpływ miała i ma obecna sytuacja gospodarcza Starego Kontynentu. W obliczu globalnych zmian rynkowych, zachodzą też wyraźne zmiany w interpretacji pojęcia kapitału, przy jednoczesnej ekspansji liberalizacji rynkowej. Wysoko rozwinięta technologia minimalizuje nakłady siły fizycznej potrzebnej do produkcji towaru i usług. Kapitał jako tangible value traci na wartości przy wzroście intangible value. Kapitalizm materialny ustępuje kapitalizmowi intelektualnemu. Unia Europejska konkuruje z innymi wiodącymi gospodarkami światowymi, opartymi na nowych technologiach. Zgodnie z założeniami Strategii Lizbońskiej, wzrost konkurencyjności gospodarki europejskiej ma być osiągnięty w oparciu o wiedzę. Stąd także europejska wersja społecznej odpowiedzialności biznesu przykłada szczególną wagę do szeroko pojętej edukacji jako czynnika wzrostu konkurencyjności. Niniejsza publikacja jest czwartą edycją rocznego raportu Odpowiedzialny biznes w Polsce. Raport ten jest próbą odnalezienia polskich dróg odpowiedzialności społecznej biznesu. W jaki sposób koncepcja CSR jest rozumiana w warunkach gospodarki postkomunistycznej? Czy istnieją podobieństwa w podejściu do CSR między państwami dawnego bloku? Jakie wyzwania stoją przed małymi i średnimi przedsiębiorstwami? Jaki wpływ na polską przedsiębiorczość ma nauka kościoła katolickiego? Czy zarządzanie ochroną środowiska w Polsce wciąż jawi się jako wiedza niewykorzystana? Sercem naszej publikacji jest zbiór dobrych przykładów nadesłanych przez firmy, z których wybraliśmy te najciekawsze. Zostały one przedstawione w ramach trzech głównych obszarów: miejsce pracy, rynek i społeczeństwo. Wyróżnione przez nas praktyki, za które, ani nie rozdajemy nagród, ani nie przyznajemy dyplomów, prezentujemy Państwu jako dowód, że można czynić dobro, wcale nie tracąc konkurencyjności. To właśnie odpowiedzialny biznes jest bardziej konkurencyjny. Mamy nadzieję, że nawet jeśli nie wezmą Państwo z nich przykładu, to przynajmniej bedą mogły posłużyć za punkt wyjścia do rozważań nad nowym wymiarem współpracy biznesu z różnymi grupami interesariuszy. Na końcu raportu zamieściliśmy kalendarium najważniejszych wydarzeń zeszłego roku dotyczących społecznej odpowiedzialności biznesu. Natomiast na marginesach, obok dobrych przykładów, znajdą Państwo najciekawsze - naszym zdaniem - wycinki prasowe, poświęcone tej tematyce. Życzymu Państwu dobrej lektury i dorodnych owoców własnej pracy! Marzena Jagielska Forum Odpowiedzialnego Biznesu w w w. o d p o w i e d z i a l n y b i z n e s. p l 3
Jaki to był rok dla odpowiedzialnego biznesu? Gospodarka w Polsce powoli się rozkręca donosiły media przez cały ubiegły rok, opisując różne przejawy ożywienia. Zdecydowanie rozwinął się w tym czasie rynek kapitałowy, a polskie firmy umiejętnie korzystając z kapitału i wiedzy, coraz odważniej budowały swoją pozycję w Unii Europejskiej. Wielkich katastrof gospodarczych na szczęście w Polsce nie było, chociaż niektórzy je zapowiadali, nie było też takich katastrof na świecie, chociaż ludzkich tragedii nie zabrakło. Czy jednak firmy w Polsce stały się bardziej odpowiedzialne? Niestety, ubiegły rok do przełomowych pod tym względem zdecydowanie nie należał. Ale zamiast przełomów, było dużo dobrej, systematycznej pracy. Chociaż efekty jak to zwykle w życiu bywa można oceniać rozmaicie. Przede wszystkim, sam termin CSR, czyli społeczna odpowiedzialność biznesu lub po prostu odpowiedzialny biznes, znalazł swoje stałe miejsce w języku biznesowym. Mógłbym nawet powiedzieć więcej, termin CSR został przejęty przez biznes. Szczególnie pracownicy działów PR, którzy zawsze są najbardziej wrażliwi i czuli na wszelkie nowe instrumenty pozwalające wzmacniać budowanie wizerunku firmy, zaczęli posługiwać się tym terminem na co dzień. Gdy czytam, że CSR jest nowym narzędziem PR, bądź elementem strategii PR, to zastanawiam się, czy przypadkiem kreowanie wizerunku nie zaczęło zastępować rzeczywistej odpowiedzialności biznesu wobec swoich interesariuszy w praktyce. Gdy słyszę, że dana firma rozwija programy CSR, to od razu stawiam pytanie o to, czym różni się ten modny termin od dawniej używanych: filantropia, dobroczynność, działalność społeczna, sponsoring. Czasem też mam wrażenie, że niektóre firmy powinny więcej zajmować się finansowaniem rozwoju swoich pracowników, a mniej albo dopiero w drugiej kolejności finansowym wsparciem zawodów sportowych czy koncertów. Choć to też przecież ludziom jest potrzebne. Nie chodzi mi jednak o to, aby krytykować niewłaściwe rozumienie CSR, podkreślam tylko trwający obecnie w Polsce wielki zamęt pojęciowy wokół koncepcji odpowiedzialności w biznesie. Jest to zdecydowanie pozytywny objaw, bo oznacza, że CSR wyszedł już z salonów i trafił na łamy branżowych pism biznesowych, trafił na posiedzenia zarządów, różnych departamentów i zespołów projektowych w wielu firmach. To bardzo ważny etap w przenikaniu idei odpowiedzialności do biznesu. W mojej, prywatnej klasyfikacji to już etap piąty. Pierwszy etap to była obojętność, milczenie i całkowity brak zainteresowania. W drugim etapie CSR budziło niechęć, a czasem wręcz sprzeciw i agresję ze strony większości liderów biznesu, czy publicystów ekonomicznych, owładniętych ideą niewidzialnej ręki rynku, rozwiązującej wszystkie problemy. Trzeci etap, to zainteresowanie, a nawet wręcz moda na werbalne podkreślanie, przy różnych, publicznych okazjach, znaczenia zasad etyki i odpowiedzialności społecznej, leżących u podstaw działania każdej, szanującej się firmy. Czwarty etap to rozwój konkretnych, choć cząstkowych projektów, obejmujących jakiś znaczący obszar funkcjonowania firmy. Obecny, piąty etap, to próba wiązania CSR z innymi strategiami realizowanymi w firmie, strategią komunikacyjną, personalną, marketingową, czy np. strategią ładu korporacyjnego. To właśnie etap chaosu i zamętu, bo uzewnętrzniają się rozmaite animozje pomiędzy poszczególnymi działami w firmach, różnice w kulturze organizacyjnej, czy naturalne różnice branżowe. Warto jednak podkreślić, że polska gospodarka przechodzi bardzo przyśpieszony kurs dojrzewania. Na rynkach rozwiniętych etapy te trwały przez całe dziesięciolecia, a w Polsce tylko kilka lat. Chociaż pojawiały sie też firmy, które wychodziły przed szereg, z różnych zresztą powodów, i prezentowały dojrzałą postawę, wyprzedzając rynek. Warto wspomnieć o ABB, które przeprowadzało formalny dialog z interesariuszami w 2000 roku, czy Elektrowni Opole, która wdrożyła standard zarządzania odpowiedzialnością społeczną SA8000 już w roku 2001. Także partnerzy Forum Odpowiedzialnego Biznesu to w zdecydowanej większości firmy, które w zakresie CSR wyprzedziły rynek. Trudno przewidywać przyszłość, ale jeżeli przyjmiemy założenie, że gospodarka w Polsce rozwija się w dużej mierze zgodnie z tendencjami widocznymi na rynkach rozwiniętych, to po etapie chaosu powinien rozpocząć się etap profesjonalnych, całościowych zmian systemów zarządzania w zgodzie z zasadami odpowiedzialnego biznesu. Czy tak będzie w Polsce nie wiem, ale przypuszczam, że wkrótce CSR może sprofesjonalizować się, tak jak to miało miejsce w przypadku zarządzania jakością, czy środowiskiem, i stać się uznanym powszechnie obszarem zarządzania, ze swoimi specjalistami na poziomie poszczególnych firm i grupą ekspertów, prowadzących całościowe programy doradcze i szkoleniowe. I wtedy CSR będzie nowoczesnym wyznacznikiem konkurencyjności firmy. 4 w w w. o d p o w i e d z i a l n y b i z n e s. p l
Ale czas opuścić grząski teren prognozowania, bo chociaż jestem aktywnie uczestniczącym obserwatorem procesu rozwoju CSR w Polsce i na świecie, to przecież mogę się mylić, gdyż etap profesjonalizacji, dojrzewania może wcale tak szybko nie nastąpić, z powodu różnych, nieprzewidywalnych teraz zawirowań na rynku polskim, czy europejskim. Dojrzewanie polskiego biznesu to jednak bardzo skomplikowany proces jak napisał kiedyś prof. Witold Orłowski. Zamiast więc prognozować, chciałbym wskazać na najbardziej znaczące wydarzenia z zakresu CSR w ubiegłym roku. Zastrzegam, że to zdecydowanie subiektywna ocena. Rewolucja terminologiczna Zacznę od poziomu globalnego, bo i CSR jest zjawiskiem globalnym. Otóż, w ubiegłym roku termin CSR, w swoim podstawowym znaczeniu, zaczął powoli zanikać. Zamiast tego, zarówno w kręgach praktyków jak i teoretyków biznesu, znaczenia nabrał termin CR (Corporate Responsibility), czyli odpowiedzialność w biznesie. Bo przecież nie chodzi w tym paradygmacie zarządzania o jakąś szczególną odpowiedzialność wyłącznie natury społecznej, ale przede wszystkim biznesowej, o odpowiedzialność za produkt, odpowiedzialność wobec rynku, partnerów biznesowych, klientów, pracowników i wielu innych grup. Ci zaś, którzy nie potrafili rozstać się z tym wciąż modnym terminem CSR, wrócili do koncepcji prof. Edwarda Freemana sprzed 20 lat, i rozwinęli termin CSR jako Corporate Stakeholder Responsibility. Skrót ten sam, ale znaczenie inne, bo teraz chodzi o odpowiedzialność wobec wszystkich grup interesariuszy, o zarządzanie relacjami, o budowanie odpowiedzialnych relacji między ludźmi. Przy takim rozumieniu widać wyraźnie, że CSR to nie budowanie wizerunku, ale strategia zarządzania firmą na wszystkich jej poziomach, strategia, która wymaga innowacyjnych rozwiązań. CSR w Komisji Europejskiej Drugie znaczące wydarzenie dotyczy tego, co działo się z CSR w Komisji Europejskiej, a właściwie tego, co się nie stało. Przez cały rok różne środowiska biznesowe i pozarządowe oczekiwały długo zapowiadanej Komunikacji Rady Europejskiej na temat CSR. Termin ogłoszenia wielokrotnie przekładano, przy różnych spotkaniach pojawiały się sugestie, że cały obszar CSR ma zostać ujęty w postaci dyrektyw, i powoli wprowadzany do prawa poszczególnych krajów. Mówiono o presji wywieranej przez związki zawodowe na poziomie UE i o tym, że dobrowolnie wprowadzane przez różne firmy zasady odpowiedzialności w relacjach z interesariuszami to często tylko mydlenie oczu, że sektor biznesu powinien być bardziej zachęcany przez rozmaite instrumenty prawne do odpowiedzialności za dobrobyt społeczny i realizację Strategii Lizbońskiej. Na szczęście nic z tego nie wyszło. CSR pozostał obszarem nie obligatoryjnej działalności firm, takiej, gdzie liczy się innowacyjność i konkurencyjność. W trakcie pisania tego tekstu dowiedziałem się ze źródeł dobrze poinformowanych, że oczekiwany dokument ukaże się pod koniec marca i przypieczętuje stanowisko Komisji, że CSR nie będzie obszarem żadnych regulacji unijnych. Warszawa w centrum ruchu CSR Wracając na poziom krajowy, chcę zwrócić uwagę przede wszystkim na to, co wzmocniło naszą pozycję na świecie. Na jesieni zjechali do nas przedstawiciele Caux Round Table, jednej z pierwszych inicjatyw odpowiedzialnego biznesu o wymiarze globalnym, by właśnie w Warszawie dyskutować kierunki rozwoju CSR. A w grudniu, na zaproszenie Centrum Etyki Biznesu i European Academy of Business in Society, ponad dwustu najlepszych profesjonalistów z różnych obszarów CSR, dosłownie z całego świata, spotkało się tu, by zaprezentować główne tendencje rozwojowe odpowiedzialnego biznesu w kontekście konkurencyjności gospodarki europejskiej. W ten sposób Polska stała się istotnym punktem ma mapie CSR. A obu wydarzeniom wsparcia udzieliło Forum Odpowiedzialnego Biznesu. CSR w świecie akademickim Również w polskim życiu naukowym, CSR staje się powoli istotnym tematem badań i wykładów, także dzięki tym międzynarodowym kontaktom. Studenci podejmujący naukę na różnych poziomach, od licencjatu po MBA, mogą znaleźć coraz lepiej przygotowywane programy nauczania etyki i odpowiedzialności biznesu, w coraz większym stopniu oparte na polskich kazusach i doświadczeniach. Szczególnie mnie cieszy fakt, że właśnie w ubiegłym roku rozpoczęły się comiesięczne spotkania grupy kilkunastu osób z całej Polski, które przygotowują swoje rozprawy doktorskie na temat odpowiedzialności w biznesie. Osoby te starają się umiejętnie łączyć rozległą wiedzę na temat CSR z codziennością polskiego biznesu. Pierwszy doktorat na temat CSR został już obroniony w Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu. w w w. o d p o w i e d z i a l n y b i z n e s. p l 5
Przejrzystość kampanii społecznych W środowisku polskiego biznesu nie było jak już pisałem żadnych przełomowych wydarzeń, ale raczej mieliśmy do czynienia z systematycznym dojrzewaniem. Wiele firm konsekwentnie rozwijało i poszerzało swoje realizowane już projekty, zarówno wobec pracowników, otoczenia społecznego, jak i nakierowane na rynek. Warto zwrócić uwagę na coraz lepsze dopasowywanie projektów do strategii obecności firmy na rynku. Firmy coraz rzadziej wmawiają opinii publicznej, że angażują się w projekty społeczne wyłącznie z potrzeby czynienia dobra dla innych. Jak pokazało badanie przeprowadzone na zlecenie Forum Odpowiedzialnego Biznesu i Danone w ubiegłym roku, respondenci nie wierzą w altruistyczną motywację firm. I dobrze, bo CSR ma być strategią win-win, a nie działalnością dobroczynną. W pełni rozumiem, z biznesowego punktu widzenia, że Telekomunikacja Polska skupia się na edukacji internetowej, dystrybutor farmaceutyczny Torfarm współpracuje z aptekami, a PZU organizuje kampanie społeczne, by zmniejszyć ilość wypadków na drogach. Jestem też przekonany, że przyszli pracownicy odpowiedzialnych firm, a obecnie będący ciągle jeszcze studentami, uczestniczącymi w gorących dyskusjach organizowanych w całej Polsce przez Ligę Odpowiedzialnego Biznesu, strategiczne partnerstwo będą rozumieć jeszcze lepiej. Praca od podstaw Z innych wydarzeń w świecie biznesu, chciałbym zwrócić uwagę na wprowadzenie w ubiegłym roku systemu zarządzania społeczną odpowiedzialnością, zgodnego z wymaganiami normy SA8000, przez Polską Wytwórnię Papierów Wartościowych. Wyraźnie widać też znaczącą pracę w zakresie wdrażania programów etycznych, podjętą m.in. przez ABB, BP, PKN Orlen, Procter&Gamble, Telekomunikację Polską, Polkomtel. Można powiedzieć, że firmy te poszły drogą zaproponowaną już kilka lat temu przez Schenker (d. Spedpol). Bo to właśnie w tej firmie po raz pierwszy w Polsce włączono wszystkich pracowników w proces przygotowywania programu etycznego. W ubiegłym roku Schenker znowu zaskoczył pozytywnie i opublikował swój raport społeczny 2004/2005 Ekonomia, etyka, ekologia. Wprawdzie na rynku polskim pojawiło się jeszcze kilka innych raportów CSR (np. bardzo profesjonalny Raport CSR 2005 firmy DHL, czy całkiem dobry raport Polpharmy Odpowiedzialność społeczna ), to raport firmy Schenker jest chyba najlepiej dopasowany do polskich realiów CSR, wyznaczając standardy dla innych firm. Dziennikarze lubią CSR Odpowiedzialny biznes, w różnych swoich aspektach, coraz częściej znajduje miejsce w mediach. To cieszy, zważywszy na fakt, że media dysponują w Polsce ogromnym potencjałem zaufania społecznego, szczególnie w obliczu słabo wykształconych struktur społeczeństwa obywatelskiego. Różna jest jakość tych publikacji, ciągle jeszcze mamy do czynienia z sytuacjami, gdy dziennikarze piszą w sposób nierzetelny i przesadnie krytyczny o biznesie w ogóle, i konkretnych firmach w szczególności, nie uświadamiając sobie negatywnych konsekwencji społecznych. Bo Polacy jak wskazują na to różne badania często nie dostrzegają żadnych korzyści płynących z działalności prywatnych firm i mają ciągle ambiwalentny stosunek do przedsiębiorczości w ogóle. To, w jaki sposób można wspierać dobre praktyki w przedsiębiorstwach, a zmuszać do poprawy tych, którzy nie przestrzegają nawet podstawowych zasad odpowiedzialności, jest ciągle aktualnym pytaniem skierowanym do dziennikarzy i wydawców. Ale też nie pojawiła się jeszcze w Polsce potrzeba debaty na temat roli biznesu w nowoczesnym społeczeństwie choć warto dodać, że w ubiegłym roku taka debata miała miejsce w wielu krajach UE, zapoczątkowana m.in. przez serię kontrowersyjnych artykułów na łamach The Economist. Ducha tej debaty dobrze oddaje tekst prof. Janiny Filek Jeśli biznesem biznesu jest biznes, umieszczony na łamach Ucha Igielnego, dodatku do Tygodnika Powszechnego, ukazującego się pod patronatem Forum Odpowiedzialnego Biznesu. Przebudzenie konsumentów W otoczeniu biznesu coraz więcej też słychać o budzącej się świadomości konsumentów na rynku polskim. Do tej pory był to zdecydowanie najsłabszy punkt w rozwoju odpowiedzialnego biznesu, a wiele firm podkreślało, że CSR ich nie interesuje dopóty, dopóki konsumenci nie zaczną tego doceniać. I oto w ubiegłym roku ukazały się wyniki pierwszego badania na temat jakości raportów CSR w Polsce, przeprowadzonego przez Stowarzyszenie Konsumentów Polskich. Możemy tam przeczytać, że konsumencki aspekt CSR jest w raportach poruszany rzadko i w niewielkim zakresie. O rosnących jak na drożdżach programach edukacyjnych dla konsumentów mówili zaś na konferencji, zorganizowanej przez Centrum Etyki Biznesu, rzecznicy konsumentów z całej Polski. Mieliśmy też do czynienia z mniej lub bardziej nagłośnionymi bojkotami konsumenckimi konkretnych produktów lub firm. Nie chcę oceniać, czy były one prowadzone w słusznej sprawie, czy nie bo tutaj akurat nie jest to ważne. Chodzi o upowszechnienie podstawowego instrumentu wywierania wpływu na firmę, który do tej pory właściwie w ogóle nie istniał w naszej przestrzeni publicznej. Oznacza to, że konsumenci przypominają o sobie, o rosnących oczekiwaniach wobec firm, również takich oczekiwaniach, które dotyczą tego, co dzieje się w firmie, zanim produkt trafi na półkę sklepową. Rok 2005 nie był zatem okresem przełomowym, ale to, co się wydarzyło, z pewnością spowoduje istotne skutki, widoczne w latach następnych. Mam nadzieję, że profesjonalizacja CSR nastąpi w miarę szybko, z korzyścią dla polskiej gospodarki i wszystkich jej interesariuszy. Bolesław Rok 6 w w w. o d p o w i e d z i a l n y b i z n e s. p l
Nauka kościoła a koncepcja społecznej odpowiedzialności biznesu Z Maciejem Ziębą OP rozmawia Paweł Łukaszewicz z Forum Odpowiedzialnego Biznesu Paweł Łukaszewicz: Jaki jest model państwa i gospodarki w nauce Kościoła? Czy bliższy jest mu liberalizm wolnorynkowy, czy może raczej model państwa socjalnego, opiekuńczego? O. Maciej Zięba: Zarówno gospodarka przedsiębiorczości, a więc coś więcej niż wolnorynkowa gospodarka, jak i demokracja współcześnie rozumiana, są produktami kultury chrześcijańskiej. Liczy się tu indywiduum, osoba, która ma swoją godność, rozumność, wolność i wchodzi w relacje z innymi, gdyż jest bytem społecznym. Takie rozumienie osoby sprzyja żywotnej demokracji i rozwijaniu gospodarki wolnorynkowej. Ta jednak nie polega tylko na wolnej wymianie, ale na zaprzężeniu ludzkiej kreatywności i ludzkiej zdolności do współpracy. W swoim nauczaniu społecznym, zwłaszcza w Centesimus Annus, Jan Paweł II pokazuje, że przedsiębiorczość i wolnorynkowa ekonomia są miejscami twórczymi, w których chrześcijanin może budować różnego rodzaju dobra. Nie jest to oczywiście bezwarunkowe. Można wolny rynek zrobić miejscem bezosobowej dehumanizacji, walki bezlitosnych sił, gdzie zwycięzcami są najbardziej brutalni, a wszyscy inni są wykorzystywani przez nich. Może się to udawać przez jakiś czas, ale nie na długo. PŁ: Jakie więc cechy powinny wyróżniać dobrego chrześcijanina i zarazem przedsiębiorcę? MZ: Przede wszystkim powinien on postępować etycznie, to znaczy być kompetentnym i uczciwym. Wolny rynek opierać się musi na założeniu, że ludzie starają się być uczciwi. Oczywiście zawsze zdarzy się ktoś nieuczciwy, ale jeśli powoduje to tylko zaburzenie systemu, to pół biedy. Natomiast gdyby było to włączone w system, wolna gospodarka nie mogłaby funkcjonować. Przedsiębiorca, o którym mówimy, po pierwsze, stara się więc w sposób kompetentny i uczciwy odnieść sukces w grze wolnorynkowej. Po drugie, nie jest niewolnikiem tej gry. Docenia jej wartość dla ludzkiego życia, ale nie jest nią owładnięty. Dostrzega jeszcze inne wymiary rodzinny, przyjaźni, odpoczynku i relacji z Panem Bogiem. Dopiero te połączone wymiary dają człowieczeństwo. Po trzecie zaś, nasz przedsiębiorca wie, że są na wolnym rynku ludzie, którzy z różnych powodów sobie nie radzą i że są obszary nie wolnorynkowe, jak np. muzea, które przecież nie mogą być podmiotami konkurencji. Dlatego stara się wspierać, proporcjonalnie do swoich możliwości, tych ludzi i te dziedziny. PŁ: Ale jak się to przekłada na rzeczywistość polskiej gospodarki? Wg badania CBOS z sierpnia ubiegłego roku, 95% Polaków deklaruje wyznanie rzymskokatolickie. Czy sądzi ojciec, że polski przedsiębiorca, jako przedstawiciel tej ogromnej większości, jest taką właśnie osobą? MZ: Nie można zrobić takiego prostego przełożenia. Dwadzieścia lat temu też 95% społeczeństwa deklarowało wiarę katolicką, ale gospodarka była tak idiotyczna, że nie obejmowano jej refleksją etyczną. Teraz dopiero się uczymy, że zasady etyczne obowiązują także w sferze ekonomii i tu zauważyć już można pozytywne zmiany. Piętnaście lat temu kopiowanie programów i CD było czymś absolutnie naturalnym, a dzisiaj każdy jest świadomy, że jest to forma kradzieży i to jest ważna zmiana w mentalności. Spotykam wielu biznesmenów, ludzi średniej generacji i młodszych, którzy widzą to, o czym mówiliśmy że mogą postępować etycznie, a nie koniecznie iść na skróty, że życie jest jedno i warto widzieć całe jego bogactwo, a nie tylko perspektywę kariery zawodowej, oraz że powinni wspierać innych. I takich ludzi jest coraz więcej, z czego się ogromnie cieszę. PŁ: A czy nie sądzi ojciec, że wiele możliwości czynienia dobra uniemożliwia złe prawodawstwo? Weźmy chociaż przykład piekarza z Legnicy, który niesprzedane pieczywo rozdawał biednym, czym naraził się fiskusowi. MZ: Bez wątpienia. Ta sprawa, jak również innych piekarzy, którzy postępują etycznie i zamiast wyrzucić chleb na śmietnik, rozdają je biednym, jest skandalem. Żyjemy w końcu w kraju, w którym kruszynę chleba podnoszą z ziemi przez uszanowanie. Tak, na tym przykładzie widać, że czasami prawodawstwo jest idiotyczne. Polska jest jednak krajem wolnym i prawo można zmieniać metodami demokratycznymi. Musimy walczyć z tego rodzaju absurdami i starać się ograniczać ingerencję państwa w ekonomię. Bo im większy wpływ państwa na ekonomię, im te styki są szersze i głębsze, tym bardziej powiększane są obszary korupcji. Nie chodzi oczywiście o ścisłą separację i całkowite oddzielenie tych sfer, bo to jest niemożliwe, ale ograniczenie, zwłaszcza takich miejsc, gdzie są koncesje, pozwolenia, kontrole itd. Kontrolami, absolutnie legalnymi, można zabić każdą firmę. PŁ: Chciałbym na koniec zapytać ojca o ideę odpowiedzialności przedsiębiorstw. Czy, zdaniem ojca, ta stosunkowo młoda idea wpisuje się w wielowiekową tradycję nauki społecznej Kościoła? MZ: Bardzo dobrze się wpisuje. Pokazuje, że przedsiębiorca nie żyje w próżni, że żyje w środowisku ekologicznym i, to określenie Jana Pawła II, ekologii ludzkiej wpływamy na ludzi, z którymi pracujemy, współpracujemy, wśród których żyjemy. Odpowiedzialny biznes to nazywanie innymi słowy tego samego kierunku. Widzę w nim szansę na twórczy dialog świata ekonomii i przedsiębiorczości z Kościołem. Gdy dwadzieścia lat temu zaczynałem studiować, podstawowe zasady nauczania społecznego Kościoła, jak dobro wspólne, solidarność, pomocniczość, uważano za anachroniczne, kościelne prawidła. Teraz te wszystkie zasady przeżywają swój renesans właśnie w idei społecznej odpowiedzialności. Stopniowo dochodzi także do świadomości biznesu, że nie jest on grą, która jedynie pożera słabszych, ale że świat ma wiele innych wymiarów, w których biznes także jest graczem. I z tego powinniśmy się cieszyć. w w w. o d p o w i e d z i a l n y b i z n e s. p l 7
Strategia Lizbońska co nowego dla biznesu? Blisko sześć lat temu, na szczycie Rady Europejskiej w Lizbonie, państwa członkowskie przyjęły plan działań, który miał odwrócić proces pogarszania się konkurencyjnej pozycji Unii Europejskiej. U podstaw tej decyzji leżało przyspieszenie rozwoju gospodarczego Stanów Zjednoczonych i niezdolność Unii Europejskiej do pójścia tą samą drogą. Elementami sukcesu gospodarki USA w drugiej połowie lat 90. były spadek bezrobocia do poziomu około 4%, najniższego od lat 60. i szybki wzrost oparty na dwóch nowych czynnikach: ICT i innowacje technologiczne. To dlatego kluczowymi celami Strategii Lizbońskiej stała się budowa gospodarki opartej na wiedzy, co miało prowadzić do wzrostu produktywności, oraz zwiększenie poziomu zatrudnienia, jako sposobu na utrzymanie (i finansowanie) europejskiego modelu społecznego. Oczywiście, miała temu towarzyszyć odpowiednia polityka makroekonomiczna oraz dalsze postępy integracji w ramach Jednolitego Rynku. Bilans pięciu lat wdrażania Strategii Lizbońskiej jest, jak wiemy, nie najlepszy. Przyczyna tego jest dwojaka. Po pierwsze, słuszna diagnoza została przełożona na nadmierną liczbę politycznie poprawnych celów, których jednoczesna realizacja choćby ze względu na ograniczone możliwości budżetów krajowych była niemożliwa. Po drugie, wymagały one przede wszystkim działań na szczeblu narodowym. Działania te były przy tym często niepopularne, ponieważ wiązały się z reformą rynków pracy czy koniecznością gruntownej reorientacji wydatków publicznych. Unia zdecydowała się więc na wdrażanie Strategii metodą otwartej koordynacji, opierającą się na publikowanych przez Komisję porównaniach, wskaźnikach i rankingach, w nadziei, że pod ich wpływem państwa członkowskie zdecydują się na podjęcie konkretnych działań. Tak się jednak nie stało. Peer pressure czyli, w swobodnym tłumaczeniu, nacisk grupy rówieśniczej nie wystarczył, by politycy zaryzykowali przeprowadzenie niepopularnych reform. Myślę jednak, że nie mają racji ci, którzy twierdzą, że Strategia Lizbońska okazała się porażką. Nastąpiło przecież dalsze zaawansowanie integracji w ramach Jednolitego Rynku szczególnie w odniesieniu do usług finansowych, transportu i energii innowacyjność znalazła się w centrum polityki gospodarczej Unii i polityk narodowych; kilka państw członkowskich już teraz osiągnęło cele wyznaczone na rok 2010 w odniesieniu do poziomu zatrudnienia czy nakładów na naukę i badania. Z punktu widzenia firm również nie był to czas stracony podjęto wiele działań służących poprawie sytuacji MSP i wspieraniu przedsiębiorczości; na agendzie Unii stanęły takie problemy, jak ocena skutków regulacji czy lepsze prawo dla przedsiębiorców. Wzrosło również znaczenie przedsiębiorców w dialogu społecznym. Jednocześnie pojawiły się nowe elementy przede wszystkim wzrost konkurencji ze strony takich państw, jak Chiny, Indie i Brazylia. W maju 2004 roku miało również miejsce rozszerzenie, które z jednej strony, poprawiło pozycję konkurencyjną Unii w gospodarce światowej, a z drugiej, poprzez wzrost konkurencji wewnątrz UE, przyspieszyło tempo przemian strukturalnych w starych państwach Unii Europejskiej. Ten niejednoznaczny obraz był punktem wyjścia dla nowej Komisji Europejskiej, która jako podstawowy cel postawiła sobie rewitalizację Strategii Lizbońskiej. Pierwszym krokiem Komisji było przeprowadzenie jasnego podziału zadań między Unią Europejską a państwami członkowskimi, tak by działania wspólnotowe i narodowe wzajemnie się uzupełniały. Na szczeblu narodowym podstawowym elementem nowego podejścia są narodowe programy reform, które definiują najważniejsze cele związane ze Strategią Lizbońską oraz sposoby ich realizacji. Określają one te priorytety na poziomie makro i mikro oraz w odniesieniu do rynku pracy których realizacja jest niezbędna dla zwiększenia konkurencyjności gospodarek państw członkowskich. Na poziomie wspólnotowym Komisja zredukowała liczbę celów Strategii oraz podjęła działania dla pełnego wykorzystania synergii między politykami, które do tej pory funkcjonowały w dużym stopniu niezależnie od siebie. Chodzi tu przede wszystkim o ogólne wytyczne polityki gospodarczej oraz Europejską Strategię Zatrudnienia. Również pozostałe polityki takie jak polityka podatkowa czy ochrona środowiska zostały ściślej powiązane ze wzrostem gospodarczym i zatrudnieniem. Ale zmiany na tym się nie kończą. W końcu stycznia br. Komisja przyjęła tzw. Annual Progress Report, który będzie jej wkładem do wiosennego szczytu Rady Europejskiej, poświęconego Strategii Lizbońskiej. Znalazła się w nim ocena narodowych programów reform, a także propozycje konkretnych działań na szczeblu narodowym i wspólnotowym. Co ważne, począwszy od 2007 roku, elementem Raportu będą także rekomendacje Komisji dla polityki gospodarczej państw członkowskich. 8 w w w. o d p o w i e d z i a l n y b i z n e s. p l
Co nowego Komisja proponuje unijnym przedsiębiorcom? Na przykład, poprawę warunków działania przedsiębiorstw poprzez lepszą legislację i pełniejszą ocenę skutków regulacji dla biznesu. Do końca 2007 roku państwa członkowskie mają wdrożyć metodologię pozwalającą na ocenę kosztów administracyjnych związanych z wdrożeniem krajowego prawa. Do tego samego, w odniesieniu do ustawodawstwa wspólnotowego, zobowiązała się Komisja. Inne działania obejmują zobowiązanie państw członkowskich do stworzenia, także do końca 2007 roku, jednego okienka, w którym będzie możliwe załatwienie wszystkich formalności niezbędnych dla założenia firmy. Raport jest też podsumowaniem głębokiej reformy polityki spójności, która doprowadziła do stworzenia z niej najważniejszego instrumentu finansowego Unii na rzecz realizacji Strategii Lizbońskiej. Państwa członkowskie powinny programować wykorzystanie funduszy strukturalnych w latach 2007-2013 w ścisłym związku z celami zawartymi w narodowych programach reform. Nowa polityka regionalna ma ułatwiać proces usuwania strukturalnych barier wzrostu, szczególnie w regionach zapóźnionych w rozwoju, i służyć budowaniu innowacyjności i konkurencyjności. Dzięki jakim zmianom będzie to możliwe? Po pierwsze, uprościliśmy procedury unijne i przekazaliśmy więcej uprawnień szczeblom narodowym i regionalnym. Jednocześnie, fundusze strukturalne i Fundusz Spójności zostaną skoncentrowane na celach najważniejszych z punktu widzenia konkurencyjności. Rada Europejska na grudniowym szczycie podjęła pomysł Komisji proponujący przeznaczenie średnio 60% środków, które trafią do najmniej rozwiniętych regionów unijnych, na rzecz realizacji Strategii Lizbońskiej. Zobowiązanie to dotyczy tylko starych krajów członkowskich, ale myślę, że Polska i nowe kraje członkowskie powinny je także podjąć, we własnym, dobrze rozumianym interesie. Po drugie, po raz pierwszy podstawą programowania dla polityki regionalnej są priorytety strategiczne 1. Wzmacniają one synergię między polityką regionalną a Strategią Lizbońską. Są także uzupełnieniem priorytetów rozwojowych na szczeblach narodowym, regionalnym i lokalnym. Pozwoli to po raz pierwszy w historii polityki regionalnej na zintegrowane podejście, w ramach którego Unia, państwa członkowskie i regiony będą razem działały na rzecz wzrostu, zatrudnienia i konkurencyjności. W jaki sposób nowa polityka regionalna wpłynie na sytuację polskich przedsiębiorstw? Polityka regionalna oferuje środki na poprawę stanu infrastruktury, tak by uczynić przepływ ludzi, towarów, a także danych bardziej bezpiecznymi i aby zapewnić dystrybucję i dostawy energii w długim okresie. Z Funduszu Spójności i funduszy strukturalnych można finansować cały szereg przedsięwzięć infrastrukturalnych, począwszy od dróg, poprzez autostrady, linie kolejowe, porty morskie, lotniska, a skończywszy na infrastrukturze telekomunikacyjnej. To samo dotyczy miejskich systemów grzewczych, rozwoju odnawialnej energii i infrastruktury ochrony środowiska. Wszystkie te przedsięwzięcia poprawiają jakość otoczenia działalności gospodarczej. Polityka regionalna to także środki na edukację i szkolenia pracowników. Polska dysponuje sporymi zasobami dobrze wykształconej siły roboczej, ale dla pełnego zaspokojenia potrzeb przedsiębiorstw konieczne jest ciągłe podnoszenie kwalifikacji pracowników. Elementem poprawy otoczenia biznesowego będą także środki, które zostaną przeznaczone na poprawę działania administracji publicznej, zarówno poprzez szkolenia, jak i inwestycje, między innymi w sferze e-government. Co ważne, nowa polityka regionalna kładzie nacisk i oferuje środki na inwestycje w wiedzę i innowacje. Musimy być lepsi, ponieważ nie możemy być tańsi. W chwili obecnej jedną z przewag Polski są relatywnie niskie płace. Ale Polska musi być atrakcyjnym miejscem do podejmowania inwestycji nawet wtedy, gdy płace wzrosną. Dlatego ta dziedzina polityki regionalnej powinna być dla Polski szczególnie istotna, zwłaszcza, że nasz kraj plasuje się od lat na końcu rankingów innowacyjności. Zgodnie z ustaleniami ostatniego Szczytu Unii Europejskiej, Polska otrzyma w latach 2007-2013 blisko 60 miliardów euro w ramach polityki regionalnej. W relacji do PKB są to środki inwestycyjne, które przewyższają transfery w szczytowych latach wdrażania Planu Marshalla. Ale przede wszystkim to ogromna szansa wprowadzenia gospodarki polskiej na ścieżkę długookresowego, szybkiego wzrostu gospodarczego i skrócenia czasu niezbędnego dla procesu realnej konwergencji w Unii Europejskiej. Danuta Hübner Komisarz ds. Polityki Regionalnej 1 Strategiczne Wytyczne dla Polityki Spójności, 2007-2013. w w w. o d p o w i e d z i a l n y b i z n e s. p l 9
Wizerunek przedsiębiorców w społeczeństwie Po 16 latach transformacji ustrojowej wizerunek prywatnych przedsiębiorców jest bardzo sprzeczny i raczej negatywny. Z badań przeprowadzonych przez Instytut Spraw Publicznych w 2004 r. wynika, że z jednej strony przedsiębiorca postrzegany jest jako człowiek wykształcony, zamożny, oszczędny, troszczący się o swoją firmę i wzór dla innych, z drugiej strony wiele do życzenia pozostawia jego postawa etyczna uczciwość, praworządność, stosunek do ludzi czy traktowanie pracowników. Polacy są przekonani, że w firmach nie przestrzega się kodeksu pracy, zatrudnia się ludzi na czarno i w wielu przypadkach nie płaci im się wynagrodzeń. Na dodatek funkcjonuje nadal przekonanie społeczne, że przedsiębiorcy uchylają się od płacenia podatków i nie zapewniają odpowiedniej ilości miejsc pracy. Taki jest ogólny mit. Oczywiście sytuacja wygląda lepiej, gdy zapytamy pojedyncze osoby, jak to w rzeczywistości wygląda w ich firmach. I wtedy okazuje się, że nie jest tak źle. Przyczyn negatywnego wizerunku przedsiębiorców należy szukać przede wszystkim w sytuacji gospodarczej. Jedną z najważniejszych jest presja na zatrudnianie i przekonanie, że to przedsiębiorcy są odpowiedzialni za tworzenie miejsc pracy. Dlatego rosnące bezrobocie wpływa bardzo negatywnie na wizerunek przedsiębiorców. Społeczeństwo ma duże oczekiwania wobec biznesu. W opinii ankietowanych przez ISP zadaniem przedsiębiorców jest inicjowanie rozwoju gospodarczego, kreowanie wzrostu gospodarczego, działanie dla dobra społeczeństwa oraz aktywne współtworzenie społeczeństwa obywatelskiego. Nie zauważane jest wiele innych efektów działalności gospodarczej. Na dodatek niechęć środowisk gospodarczych do prowadzenia rzeczywistego dialogu społecznego, upowszechniania dobrych wzorców kultury korporacyjnej, do godzenia dobrych wyników finansowych z odpowiedzialnym uprawianiem działalności gospodarczej pogłębia ten negatywny wizerunek przedsiębiorców. Wśród pozytywnych cech przedsiębiorców społeczeństwo dostrzega przede wszystkim to, że daje pracę (45 proc.), jest oszczędny, rozsądnie wydaje pieniądze (63 proc.) oraz jest dobrze wykształcony (53 proc.). Korzystnie postrzegane są także inwestycje w firmę i nie liczenie na szybki zysk (45 proc.). Lista wydłuża się niestety, gdy Polacy mają wskazać cechy negatywne. W opinii ankietowanych przedsiębiorca to osoba, która żyje z pracy innych (71 proc.), troszczy się tylko o siebie, nie szanuje pracowników, nie płaci składek na ZUS, opóźnia wypłatę wynagrodzeń, nie płaci za nadgodziny (ok. 70 proc). Negatywnie oceniane jest także wywyższanie się przedsiębiorców uważa się za kogoś lepszego (58 proc.), nie pracuje więcej niż inni (53 proc.), chełpi się swoimi pieniędzmi (44 proc.). I to co jest dla nas najbardziej bolesne, że społeczeństwo ma przeświadczenie, że przedsiębiorca raczej nie przestrzega prawa (48 proc.) i jest nieuczciwy (41 proc.). Niestety na dodatek media utwierdzają ludzi w takim przekonaniu, pokazując najczęściej patologie, a nie pozytywne przykłady. O tym, że wpływ wizerunku na działalność firmy jest ogromna nie musimy nikogo przekonywać. Jak również o tym, że trudno prowadzić działalność, gdy społeczny odbiór tego co robimy jest taki negatywny. Do rozwoju biznesu niezbędna jest społeczna akceptacja pracowników, klientów, kontrahentów. Coraz częściej decyzji klienta o wyborze firmy - producenta sprzyja jej zaangażowanie w działalność społeczną (68 proc.), troska o środowisko naturalne oraz promowanie kultury i sportu (49 proc.). Dlatego poprawa wizerunku biznesu staje się priorytetem i warunkiem niezbędnym do dalszego funkcjonowania. Jednym z elementów poprawy wizerunku może być zaangażowanie społeczne przedsiębiorstw oraz wprowadzanie zasad etyki do działalności firmy. Polskim przedsiębiorstwom daleko jeszcze do standardów etycznych firm funkcjonujących zagranicą w większości z nich brak jest jakichkolwiek elementów infrastruktury etycznej, a działania w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu są raczej wynikiem przypadku, a nie świadomej polityki przedsiębiorstwa. Przeciwdziałanie obecnej sytuacji wymaga opracowania strategii społecznej odpowiedzialności związanej z działalnością gospodarczą powiązanej z budową takiej właśnie infrastruktury etycznej. Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan podjęła inicjatywę opracowania Kanonu Etycznego Przedsiębiorców członków PKPP Lewiatan. PKPP Lewiatan promuje także idee społecznej odpowiedzialności biznesu, czego wyrazem jest jego udział w projekcie dofinansowywanym przez Europejski Fundusz Społeczny: Nowe przewagi konkurencyjne odpowiedzialne przedsiębiorstwo na rynku europejskim. Henryka Bochniarz Prezydent Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan 10 w w w. o d p o w i e d z i a l n y b i z n e s. p l
Zrównoważony rozwój Rozwój społeczny i gospodarczy kraju powinien się odbywać z poszanowaniem środowiska naturalnego, zgodnie z koncepcją trwałego i zrównoważonego rozwoju. Definicja tej koncepcji została pierwszy raz podana w roku 1983 przez Światową Komisję Środowiska i Rozwoju, której przewodniczyła Premier Norwegii Harlem Gro Brundtland i brzmi następująco: trwały i zrównoważony rozwój to prawo do zaspokajania aspiracji zawodowych obecnej generacji, bez ograniczania praw przyszłych pokoleń do zaspokajania ich potrzeb rozwojowych. Koncepcja trwałego i zrównoważonego rozwoju ma swoje odzwierciedlenie w traktatach i strategiach Unii Europejskiej obowiązujących również Polskę jako kraj członkowski, jest także ujęta w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w której w art. 5 stwierdza się, że: Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Koncepcja ta stanowi również podstawę przy formułowaniu strategii rozwoju kraju, polityki ochrony środowiska, jak również praw i regulacji dotyczących funkcjonowania gospodarki jako całości, jak również jako poszczególnych jednostek. Należy sobie zdawać sprawę, że funkcjonowanie nowoczesnej gospodarki i społeczeństwa konsumpcyjnego w sposób nieunikniony wiąże sie z występowaniem znaczących oddziaływań na wszystkie elementy środowiska naturalnego. Trzeba jednak dążyć do tego, aby realizując usprawiedliwione aspiracje i potrzeby społeczne, tak minimalizować skutki tych oddziaływań, aby same w sobie nie stały się one nieprzekraczalną barierą dla dalszego podnoszenia jakości życia obecnego i kolejnych pokoleń. W praktyce realizacja koncepcji trwałego i zrównoważonego rozwoju oznacza, że należy przy prowadzeniu działalności gospodarczej racjonalnie korzystać z zasobów środowiska oraz zapobiegać powstawaniu zanieczyszczeń w środowisku, lub przynajmniej ograniczać te zanieczyszczenia. Do realizacji tego celu służą standardy działania jednostek gospodarczych wprowadzane przez system przepisów i instrumentów prawnych, organizacyjnych i ekonomicznych. W poprzednich dekadach, realizacja wymagań ochrony środowiska koncentrowała się w znaczącej części na rozwiązaniach końca rury, czyli ograniczaniu zanieczyszczeń odprowadzanych z zakładów przemysłowych poprzez budowę specjalnych urządzeń, takich jak oczyszczalnie ścieków, filtry przechwytujące zanieczyszczenia odprowadzane do atmosfery czy osłony lub ekrany ograniczające hałas. Takie rozwiązania, jakkolwiek pozytywne, są bardzo kosztowne i zazwyczaj nie rozwiązują problemów, a jedynie je minimalizują, nierzadko powodując powstawanie problemów kolejnych, związanych z postępowaniem z odpadami z urządzeń oczyszczających. Presja ekonomiczna końca XXw. oraz coraz ostrzejsze wymagania ochrony środowiska spowodowały potrzebę poszukiwania rozwiązań systemowych, pozwalajacych na zracjonalizowanie kosztów ochrony środowiska, w szczególności poprzez wdrażanie technik umożliwiających zapobieganie presji na środowisko u źródła oraz poprawę efektywności wykorzystania energii, surowców i materiałów oraz zapobieganie powstawaniu odpadów. Działania w tym kierunku są podejmowane i promowane przez administrację rządową odpowiedzialną za całościowe funkcjonowanie państwa, tym niemniej, aby cele zostały osiągnięte, konieczna jest współpraca zarówno z jednostkami gospodarczymi, jak i ogółem społeczeństwa, będącym głównym użytkownikiem środowiska. Coraz większego znaczenia nabierają inicjatywy podejmowane przez przedsiębiorstwa przemysłowe, organizacje pozarządowe, stowarzyszenia takie jak Polski Ruch Czystszej Produkcji czy program Odpowiedzialność i Troska nadzorowany w Polsce przez Izbę Przemysłu Chemicznego. Coraz powszechniejsze jest wdrażanie systemów zarządzania środowiskowego w systemie ISO 14000 lub w systemie EMAS, ułatwiających poszukiwanie i stosowanie rozwiązań systemowych. Rola przemysłu jest nie do przecenienia nie tylko w zakresie wdrażania nowych technologii i systemów zarządzania, ale również we wspieraniu administracji w promowaniu zmian zachowań konsumenckich społeczeństwa, które jest zarówno bezpośrednim użytkownikiem środowiska w codziennym życiu, jak i oddziałuje na użytkowanie środowiska w sposób pośredni, wpływając, poprzez kreowanie zapotrzebowanie na wyroby i usługi, na nieobojętną dla środowiska aktywność podmiotów gospodarczych. Należy pokreślić, że zmiany w zachowaniach konsumenckich w kierunku kształtowania popytu na produkty i usługi przyjazne dla środowiska, są niezwykle skutecznym narzędziem, mającym często silniejsze oddziaływanie niż stosowanie instrumentów prawnych i ekonomicznych, a zatem działania promocyjne są niezwykle ważne. Konkludując, w celu zapewnienia dobrobytu i wysokiej jakości życia dla siebie i kolejnych pokoleń, konieczne jest połączenie wysiłków organów rządowych, podmiotów gospodarczych i nas wszystkich jako jednostek tworzących społeczeństwo. Bardzo pozytywnym zjawiskiem jest zwiększająca się stale świadomość tego faktu wśród najważniejszych grup społecznych i konkretne działania podejmowane przez te grupy. Beata Wiszniewska Dyrektor Regionalny na kraje Unii Europejskiej Regionalne Centrum Ekologiczne na Europę Środkową i Wschodnią w w w. o d p o w i e d z i a l n y b i z n e s. p l 11
Co przedstawiciele firm sądzą o odpowiedzialności społecznej biznesu? Badanie Banku Światowego Badanie po raz pierwszy porównuje postawy i praktyki odpowiedzialnego biznesu w regionie Europy Środkowej na podstawie opinii menedżerów z trzech krajów: Polski, Węgier i Słowacji. Raport z badań został ogłoszony przez Forum Odpowiedzialnego Biznesu w listopadzie 2005 roku. Polscy menedżerowie, znacznie częściej niż w innych krajach (80%), postrzegają społeczną odpowiedzialność biznesu jako etyczne działanie. Znacznie rzadziej zaś (mniej niż 1/5 polskich respondentów) wskazują na rozumienie odpowiedzialnego biznesu jako odpowiadanie na potrzeby interesariuszy. Ta ostatnia definicja była znacznie częściej wskazywana przez badanych menedżerów na Słowacji i Węgrzech. Wykres 1 Rozumienie odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw Etyczne działanie Przejrzystość działań Działania zgodne z przepisami Partnerstwo z interesariuszami Ochrona środowiska Odpowiadanie na potrzeby interesariuszy Public Relations Wykres 2 Rozumienie koncepcji odpowiedzialności społecznej firm główni interesariusze Akcjonariusze Klienci Pracownicy Społeczność lokalna Rząd Organizacje pozarządowe Jeśli chodzi o bariery we wprowadzaniu odpowiedzialnego biznesu, często wskazywany jest brak odpowiednich przepisów, co może dziwić w obliczu faktu, że badani menedżerowie właściwie w małym stopniu oczekują wsparcia rządu (najrzadziej jednak liczą na takie wsparcie w Polsce). Wykres 3 Rola i oczekiwane wsparcie od kluczowych interesariuszy Wsparcie ze strony rządu, organizacji pozarządowych, właścicieli i pracowników (3.5 = zdecydowanie pomocne, 1.5 = zdecydowanie niepomocne) Niwelowanie nierówności społecznych Bardzo podobnie w badanych krajach są definiowani główni interesariusze firmy. We wszystkich krajach pierwsze trzy wskazywane grupy to: akcjonariusze, klienci i pracownicy, choć występują nieznacznie różnice we wskazaniach procentowych. Warto zauważyć, że pracownicy są jednak mniej istotną grupą interesariuszy w opinii polskich menedżerów w stosunku do menedżerów z dwóch pozostałych krajów. Właściciele Pracownicy Organizacje Rząd W Polsce też, zdecydowanie bardziej negatywnie, w porównaniu z innymi badanymi krajami, ocenia się wpływ polityki rządu na inwestycje w działania z zakresu odpowiedzialnego biznesu. 12 w w w. o d p o w i e d z i a l n y b i z n e s. p l
Wykres 4 Ryzyko związane z wprowadzeniem praktyk odpowiedzialnego biznesu Wyższe koszty operacyjne Negatywny wpływ na rentowność Zaostrzenie regulacji Większe żądania interesariuszy Pogorszenie konkurencyjności Spadek wydajności Wpływ na jakość Duże podobieństwa występują również w zakresie definiowania głównych barier i ryzyka związanego z wprowadzaniem zasad odpowiedzialnego biznesu. Wskazywane zagadnienia są związane głównie z finansami: wyższe koszty, negatywny wpływ na rentowność czy brak przełożenia na sukces finansowy. Jednak menedżerowie z Polski i Słowacji dostrzegają wyższy poziom ryzyka związanego z wprowadzaniem odpowiedzialnego biznesu niż ich węgierscy koledzy. Badanie zostało przeprowadzone w ramach projektu: Tworzenie lepszego klimatu dla odpowiedzialności społecznej biznesu w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, współfinansowanego przez Bank Światowy i Komisję Europejską. W badaniu wzięły udział 454 firmy z trzech krajów, wybrane z grupy 500 firm o najwyższym obrocie i/lub liczbie pracowników. Ankiety w firmach przeprowadzono na przełomie 2004 i 2005 roku. Joanna Gabrysiak Forum Odpowiedzialnego Biznesu Skumulowane wyniki ankiet przeprowadzonych na Węgrzech, w Polsce i na Słowacji wskazują, że postawy odnośnie roli firmy w społeczeństwie oraz ogólna koncepcja odpowiedzialnych społeczniezachowań są zasadniczo bardzo do siebie zbliżone we wszystkich trzech krajach. Istnieje znaczna zbieżność poglądów odnośnie najważniejszych aspektów terminu odpowiedzialność społeczna firm, w szczególności w kwestiach zgodności z obowiązującymi przepisami, etycznego działania oraz zapewnienia ochrony środowiska naturalnego. Równie ważna jest wspólnota poglądów odnośnie tego, czym odpowiedzialność społeczna przedsiębiorstw nie jest (niwelowanie nierówności społecznych i public relations). Ponadto, istnieje zbieżność postaw w zakresie roli przedsiębiorstwa w społeczeństwie/ gospodarce (zachowanie zgodności z przepisami, osiąganie zysków, unikanie wykorzystywania pracy nieletnich i ochrona środowiska), a także na czym nie polega rola przedsiębiorstwa (wpłaty na rzecz organizacji charytatywnych, tworzenie miejsc pracy tylko dla ich tworzenia, by zapewnić pracę większej ilości osób). Istnieją pewne różnice jeśli chodzi o postrzeganie najważniejszych barier na drodze do wdrożenia praktyk z zakresu odpowiedzialności społecznej (mimo, że ogólny koszt i brak odpowiednich przepisów wymieniane są na pierwszych miejscach listy najważniejszych barier). Nie ma jednak różnicy zdań odnośnie najmniej ważnych przeszkód. Ogólny pogląd jest taki, iż niezależnie od innych przeszkód, różnice kulturowe oraz opór kierownictwa i pracowników przed bardziej odpowiedzialnymi zachowaniami nie są istotnymi czynnikami. Podobnie, podjęcie praktyk w zakresie odpowiedzialności społecznej nie jest postrzegane jako ryzyko w aspekcie zachowania jakości i wydajności pracy przez firmy. Wreszcie, istnieją pewne różnice zdań wśród respondentów odnośnie działań, które mogłyby prowadzić do szerszego wdrażania praktyk z zakresu odpowiedzialności społecznej. Firmy we wszystkich trzech krajach zazwyczaj wskazywały na dotowanie oprocentowania, większą rolę samorządów lokalnych oraz uznanie ze strony konsumentów i partnerów biznesowych jako czynniki, które zachęcają do podejmowania praktyk z zakresu odpowiedzialności biznesu. Dla firm ze Słowacji i Węgier najważniejszym czynnikiem zachęcającym do wprowadzania takich praktyk są zachęty podatkowe, natomiast przedsiębiorstwa polskie podkreślają znaczenie reformy prawa pracy. Firmy we wszystkich trzech krajach zgadzają się, że ewentualne interwencje rządu miałyby mniejszy wpływ jeśli chodzi o stymulowanie wprowadzania praktyk z zakresu odpowiedzialności przedsiębiorstw. Niemniej, firmy w Polsce i na Słowacji wskazały, iż dialog z rządem mógłby być potrzebny, natomiast firmy węgierskie, ani dialogu z rządem, ani dialogu z organizacjami pozarządowymi, nie postrzegały jako istotnego czynnika. Niemal powszechny jest również pogląd, że rządy jak dotąd nie stworzyły odpowiednich rozwiązań strategicznych, które mogłyby zachęcać do wprowadzania odpowiedzialnych społecznie zachowań przez firmy w trzech objętych badaniem krajach. Wyniki badania, w połączeniu z wiedzą na temat kontekstu społeczno-ekonomicznego, w jakim działają respondenci, wskazują na kulturę korporacyjną zorientowaną przede wszystkim na rynek i konkurencję. W takiej kulturze, rola firmy definiowana jest jako rola ekonomiczna i racjonalna, zasadniczo nie socjalna czy altruistyczna. Firmy postrzegają siebie jako jednostki predysponowane do zachowań społecznie odpowiedzialnych, i być może już takie zachowania wykazują, jednak odczuwają brak odpowiednich przepisów i zachęt gospodarczych, które skłoniłyby je do pójścia dalej w tym kierunku. Podczas badania stwierdzono istnienie powszechnego poglądu, iż brakuje odpowiednio jasnej polityki państwa w zakresie odpowiedzialności społecznej biznesu. Jednak firmy z Polski, Węgier i Słowacji nie reprezentują wspólnego stanowiska na temat najważniejszych działań, które należałoby podjąć aby doprowadzić do szerszego stosowania praktyk z zakresu odpowiedzialności społecznej. Firmy węgierskie preferują zachęty i relacje z samorządem lokalnym, oraz raczej presję ze strony konsumentów niż regulacje, uczestnictwo rządu. Wierzą, że w takich warunkach przyjęłyby nowe modele biznesowe i nowe modele zachowań. Firmy słowackie do pewnego stopnia podzielają ten pogląd, silnie wierzą jednak w potrzebę dialogu z rządem. Firmy polskie, dla odmiany, podkreślają czynniki skali makro i czynniki na poziomie ogólnokrajowym (reforma przepisów, ogólnokrajowy dialog z rządem, środki z zakresu bankowości). Niemniej jednak, istnieje zgoda co do tego, że rządy nie powinny być zbyt intensywnie i zbyt bezpośrednio zaangażowane w kwestie mikrozarządzania przedsiębiorstwami. Piotr Mazurkiewicz Specjalista Banku Światowego ds. Odpowiedzialności Społecznej Biznesu, autor Raportu w w w. o d p o w i e d z i a l n y b i z n e s. p l 13
BIZNES A MIEJSCE PRACY Owartości przedsiębiorstwa stanowią nie tylko środki produkcji, kapitał i dochody, ale także zwyczaje dotyczące traktowania swoich pracowników. Na rynku konkurencyjnym każda z firm funkcjonuje w otoczeniu podobnych warunków zewnętrznych, i tym co różnicuje jej pozycję są najczęściej ludzie. To zachowania ludzi są podstawą efektywnej realizacji zadań strategicznych. Trwałe sukcesy odnoszą te przedsiębiorstwa, które dokonują właściwych wyborów strategicznych i jednocześnie w odpowiedzi na zmiany warunków rynkowych umieją tak dostosowywać kulturę organizacyjną do oczekiwań pracowników, że wybrana strategia może być skutecznie realizowana. Mimo wysokiego poziomu bezrobocia coraz trudniej jest pozyskać i utrzymać najlepszych pracowników, a doskonalenie procedur kształtowania relacji międzyludzkich w oparciu o zasady odpowiedzialności przejawiające się np. w sprawiedliwym systemie ocen pracowniczych, czy jasnych kryteriach awansu wewnętrznego w istotny sposób wzmacnia system motywacji pracowniczych. Kultura organizacyjna przedsiębiorstw działających w Polsce ma wpływ na kształtowanie postaw i wartości realizowanych przez pracowników nie tylko w miejscu pracy. Dobrowolne zaangażowanie pracowników najlepszych przedsiębiorstw w rozwiązywanie problemów społecznych okazuje się niezwykle istotne, szczególnie gdy brakuje funduszy i efektywnych struktur organizacyjnych społeczeństwa obywatelskiego. Szereg badań potwierdza pozytywną korelację między etycznymi zachowaniami a motywacją pracowników. Przedsiębiorstwo kładące nacisk na zgodność z ustalonymi zasadami etyki, mające wiarygodną kadrę zarządzającą i wspierające pracowników w praktycznym stosowaniu tych zasad, osiąga wyższy poziom motywacji pracowników i ich identyfikacji z firmą, niż takie, które nie stosuje programów etycznych. Ludzie pragną nie tylko pracy i płacy, ale poczucia celu, chcą identyfikować się z taką organizacją, z której mogą być dumni, wtedy gotowi są do wysiłku, poświęcenia i długotrwałego zaangażowania. 14 w w w. o d p o w i e d z i a l n y b i z n e s. p l
MIEJSCE PRACY ABB Zarządzanie Etyką Biznesu Dla Grupy ABB kluczowym czynnikiem kształtującym reputację jest uczciwość. Obowiązująca w firmie Etyka Biznesu ABB ma zapewnić, by wszyscy pracownicy wykonywali swą pracę zgodnie z misją i wizją firmy. Zarządzanie etyką biznesu to proces ciągłego doskonalenia oparty na systemie złożonym z wzajemnie powiązanych elementów, takich jak akty prawne i standardy etyki, system komunikowania się z pracownikami i otoczeniem zewnętrznym, szkolenia, wewnętrzne badania ankietowe, telefon zaufania, kontrola wewnętrzna oraz system nagród i kar. Nad prawidłowym przebiegiem procesu zarządzania etyką biznesu ABB w Polsce czuwa dyrektor krajowy ABB wraz głównym doradcą prawnym ABB w Polsce i powołaną w tym celu Radą Etyki. W skład sześcioosobowej Rady Etyki wchodzą zarówno osoby bezpośrednio związane z prowadzeniem biznesu, jak i pracownicy ich wspierający. W ramach procesu najwięcej czasu przeznacza się na szkolenia, które w każdej lokalizacji ABB przeprowadzane są kilkakrotnie. Stałym elementem każdego z tych szkoleń jest omówienie wniosków z bieżących zdarzeń z zakresu bezpieczeństwa pracy. W 2005 roku przeszkolono w firmie 231 osób, dzięki czemu łączna liczba osób przeszkolonych wzrosła do 976 (54% wszystkich pracowników ABB w Polsce). Etyka biznesu Nazwa: ABB Sp. z o.o. Główna działalność: Energetyka, automatyka, robotyka, systemy przemysłowe i budowlane Siedziba: ul. Żegańska 1, 04-713 Warszawa Rok założenia: 1992 Liczba zatrudnionych w 2005: 1800 Roczne obroty za 2005: 1,5 mld złotych Strona internetowa: www.abb.pl Obok szkoleń stosowane są też inne formy promowania i komunikowania etyki biznesu wśród pracowników ABB, m.in.: artykuły w miesięcznym biuletynie ABB, broszury Etyka Biznesu ABB czy opinie Rady Etyki dla najwyższej kadry zarządzającej. Podstawowymi narzędziami oceny skuteczności całego systemu zarządzania etyką biznesu są: okresowa anonimowa ankieta rozsyłana do wszystkich pracowników ABB w Polsce oraz kontrola wewnętrzna. Ankieta pozwala na ocenę znajomości, zrozumienia i zakresu stosowania zasad etyki biznesu w poszczególnych lokalizacjach i grupach pracowniczych. Kontrola wewnętrzna natomiast, połączona niekiedy z audytem wewnętrznym wybranego procesu, przeprowadzana jest jako konsekwencja sygnałów przekazywanych przez telefon zaufania bądź w wyniku decyzji Rady Etyki, zaleceń kierownictwa firmy lub informacji otrzymywanych z innych źródeł. Kontrola taka pozwala zidentyfikować słabe punkty w procesach biznesowych, minimalizować ryzyko wystąpienia zagrożeń dla ciągłości produkcji oraz zachęca pracowników do postępowania zgodnie z Etyką Biznesu ABB. Alcatel Kobiety w przywództwie 8 marca 2005 r. firma Alcatel zainicjowała pięcioletni program Kobiety w przywództwie, którego głównym celem jest wyrównanie poziomu zatrudnienia przedstawicieli obu płci na wysokich stanowiskach kierowniczych. W roku 2004 wśród personelu Alcatela kobiety stanowiły ogółem 24% wszystkich zatrudnionych. Ich udział w szeregach pracowników średniego szczebla o wysokim potencjale wynosił około 19%, zaś wśród wysokich rangą menedżerów kobiety stanowiły zaledwie 7%. Program Kobiety w przywództwie to kampania edukacyjna mająca lepiej przygotować kobiety od strony merytorycznej, psychologicznej i społecznej do awansu zawodowego oraz zwiększyć znajomość problematyki wśród pozostałej części pracowników. W projekcie założono wykorzystanie różnorodnych form i narzędzi komunikacji. Lepszemu poznaniu problemu i uwzględnieniu wszelkiego rodzaju barier, wynikających często z różnorodności kulturowej i społecznej czy wręcz z lokalnego prawa i zwyczajów, służy ogólnodostępne forum dyskusyjne, na łamach którego można swobodnie wymieniać poglądy związane z szeroko rozumianą kwestią równouprawnienia. Szczegółowe problemy na szczeblach lokalnych są omawiane podczas regularnych spotkań pracowników przy okrągłym stole. Tematyka ta jest również częścią dedykowanych stron intranetowych. Ważną częścią projektu jest dzielenie się wiedzą i dobrymi przykładami. Kobiety zajmujące w firmie najwyższe stanowiska prezentują w intranecie swoją drogę kariery i udzielają praktycznych wskazówek osobom, które chciałyby podążyć ich śladem. Uruchomiono równolegle program mentorski, w którym poprzez interaktywne narzędzia osoby o rozległej wiedzy i umiejętnościach wspierają potencjalnych kandydatów na stanowiska menedżerskie w realizacji ich planów rozwojowych. Trzecim elementem programu jest system specjalnych szkoleń, Równe szanse i różnorodność Nazwa: Alcatel Polska S.A. Główna działalność: Dostawca infrastruktury telekomunikacyjnej w Polsce adresowanej do operatorów telekomunikacyjnych, firm, instytucji, władz lokalnych i wybranych sektorów przemysłowych Siedziba: Warszawa Rok założenia: 1995 Strona internetowa: www.alcatel.pl w w w. o d p o w i e d z i a l n y b i z n e s. p l 15
MIEJSCE PRACY RAPORT Odpowiedzialny biznes w Polsce 2005 który uwzględnia tak kluczowe z punktu widzenia kariery kobiet zagadnienia, jak: zrozumienie specyfiki niepisanych zasad rządzących światem męskiej kultury korporacyjnej, sztuka autopromocji, przełamywanie stereotypów, znajdowanie równowagi między życiem prywatnym i zawodowym, stosowanie sprawdzonych technik przywódczych do rozwiązywania konfliktów. Alcatel został członkiem międzynarodowej organizacji European Professional Women s, oferując w niej roczne członkostwo wybranym pracownicom. Etyka biznesu Nazwa: BP Polska Sp. z o.o Główna działalność: Część koncernu BP, sektor paliwowy Siedziba: Kraków Rok założenia: 1991 Liczba zatrudnionych w 2005: ponad 2000 Strona internetowa: www.bp.pl Wolontariat pracowniczy Nazwa: Cadbury Wedel Sp. z o.o. Główna działalność: Cadbury Wedel jest częścią Cadbury Schweppes międzynarodowego koncernu, który produkuje, sprzedaje i dystrybuuje słodycze i napoje na całym świecie Siedziba: Warszawa Rok założenia: 1851 Liczba zatrudnionych w 2005: 1300 Strona internetowa: www.cadburyschweppes.com BP Polska Nowy Kodeks Postępowania Nowy Kodeks Postępowania został oficjalnie ogłoszony 15 czerwca 2005 r. Zastąpił on obowiązujący dotąd zbiór zasad postępowania w BP zatytułowany Nasze zasady. Kodeks Postępowania BP został wprowadzony z myślą o ujednoliceniu standardów prawnych i etycznych, tak by koncern BP wszędzie działał w jednakowo odpowiedzialny sposób. Obowiązujące standardy wynikają z misji BP i stanowią praktyczne odzwierciedlenie strategii firmy w zakresie odpowiedzialności biznesu wobec pracowników oraz zobowiązań firmy co do stworzenia dobrego miejsca pracy dla pracowników BP. Kodeks Postępowania ma zachęcać pracowników do wyrażania wątpliwości i uwag. W tym celu uruchomiono Otwartą Linię (Open Talk), która jest dostępna przez 24 godziny na dobę. Zanim wypracowano zasady postępowania obowiązujące wszystkich pracowników, przeprowadzono szereg konsultacji, zarówno z pracownikami, jak i z interesariuszami zewnętrznymi na każdym z rynków narodowych, na których działa firma. Konsultacje zewnętrzne okazały się istotne w szczególności przy opracowywaniu aspektów prawnych. Wraz z wejściem w życie obowiązujących zasad rozpoczął się proces treningów i edukacji pracowników BP na całym świecie. Każdy pracownik wziął udział w specjalnie przygotowanym treningu, podczas którego mógł zapoznać się z treścią Kodeksu Postępowania BP oraz wyrazić swoje wątpliwości czy uwagi na jego temat. Spotkania prowadzone były przez Prezesa BP oraz Szefa Działu Kadr. Kodeks obejmuje pięć kluczowych zagadnień dotyczących działania firmy: zdrowie, bezpieczeństwo i środowisko naturalne; pracownicy, partnerzy w interesach; instytucje rządowe i społeczności lokalne; aktywa firmy i rzetelność w sprawach finansowych. Cadbury Wedel OD SERCA. Pomagamy Innym Firma Cadbury Wedel, tworząc swoją misję Wspólną pracą tworzymy marki, które ludzie kochają założyła, że jej pozytywny i emocjonalny wydźwięk oraz zawarty w niej nacisk na współdziałanie stworzą przestrzeń dla wspólnej aktywności społecznej pracowników. Zaczynamy od siebie to strategia społecznego zaangażowania firmy, która zakłada, że zaangażowanie pracowników w działania wspierające społeczności lokalne będzie również służyć realizacji innych celów firmy, którymi są budowanie pozytywnych relacji pracowniczych i kształtowanie wśród pracowników postaw odpowiedzialności, empatii, otwartości. Główną osią komunikacyjną strategii jest program Cadbury Wedel OD SERCA. Pomagamy Innym. W ramach programu pracownicy mają możliwość otrzymania od firmy funduszy na realizację autorskiego projektu społecznego. W czerwcu 2005 roku odbyła się Wielka Gala OD SERCA, podczas której nagrodzono projekty I edycji programu. W Cadbury Wedel działa również Giełda Magicznych Godzin. Jest to szereg aktywności wolontariackich, które pracownicy mogą podjąć, aby pomóc dzieciom z lokalnych stowarzyszeń, otrzymując przy tym wsparcie ze strony firmy w postaci produktów, transportu, pomocy organizacyjnej i innych. W programie OD SERCA założono, że rozwój współpracy z lokalnymi organizacjami pozarządowymi przyniesie obopólne korzyści. Pracownicy Cadbury Wedel będą mieli możliwość aktywnego działania na rzecz własnych społeczności, a organizacje pozarządowe zyskają wsparcie finansowe, pomoc wolontariuszy oraz produkty firmy w ramach czekoladowej pomocy. Za kryteria sukcesu programu przyjęto: liczbę godzin przekazanych dzieciom przez pracowników w ramach Giełdy Magicznych Godzin, liczbę zrealizowanych projektów społecznych, wyniki badania klimatu pracy pracowników (83% zatrudnionych jest dumnych z pracy w Cadbury Wedel) oraz udział zaangażowanych pracowników w działania społeczne. 16 w w w. o d p o w i e d z i a l n y b i z n e s. p l
MIEJSCE PRACY Citibank Handlowy Wolontariat pracowniczy Program wolontariatu pracowniczego w Citibank Handlowy działa od marca 2004 roku. Jego dwa główne filary to edukacja finansowa młodych ludzi w ramach ogólnopolskiego programu Moje Finanse realizowanego wspólnie z NBP i Fundacją Młodzieżowej Przesiębiorczości oraz budowa domów dla niezamożnych rodzin z Habitat for Humanity. Oprócz tego, pracownicy banku mają do wyboru setki ofert pracy wolontarystycznej nadsyłanych z Centrum Wolontariatu: tłumaczenia dla organizacji pozarządowych, opiekę nad dziećmi, naukę angielskiego, prowadzenie szkoleń i prezentacji. Konstrukcja programu sprawia, że każdy chętny znajdzie ofertę, która odpowiada jego indywidualnym preferencjom. Specjalny system informatyczny oparty na aplikacji Lotus Notes automatycznie dopasowuje oferty pracy do preferencji wolontariuszy oraz zlicza przepracowane przez nich godziny. Centralnym elementem systemu jest baza zasilana przy pomocy specjalnego formularza Centrum Wolontariatu, w której zbierane są zarówno dane o organizacjach poszukujących wolontariuszy, jak i o samych wolontariuszach. Chętni do pracy w wolontariacie pracownicy Citibank Handlowy wypełniają ankietę umieszczoną w firmowym intranecie zaznaczając, jaki rodzaj pracy ich interesuje. Dane organizacji i pracowników zostają skojarzone przez system w ten sposób, by profil wolontariusza jak najlepiej odpowiadał charakterowi oferowanych zajęć. Dzięki temu pracownicy, którzy zgłosili gotowość do określonej pracy wolontariackiej, otrzymują zindywidualizowane oferty, z których wybierają odpowiadające im projekty. Za pośrednictwem Fundacji Kronenberga bank zapewnia wolontariuszom wsparcie logistyczne i przejmuje wszelkie formalności. Fundacja zajmuje się koordynacją działań: dostarcza oferty wolontariatu, pomaga w kontaktach z organizacjami przyjmującymi wolontariuszy, zwraca koszty przejazdu i zapewnia ubezpieczenie NW. Każdy pracownik angażujący się w prace społeczne ma prawo do jednego, płatnego dnia wolnego w roku poświęcanego na wolontariat. Pracownicy, którzy przepracowali 50 godzin w ciągu roku na rzecz danej organizacji społecznej, mają z kolei możliwość przekazania jej dotacji w wysokości 1500 zł, finansowanej przez Citigroup Foundation. Już ponad 220 pracowników banku zadeklarowało gotowość zaangażowania w wolontariat w ramach programu Moje Finanse, a blisko 30 osób prowadziło pierwsze szkolenia w 2005 roku. Program wolontariatu pracowniczego Citibank Handlowy został uhonorowany główną nagrodą V edycji konkursu Barwy Wolontariatu w ocenianej po raz pierwszy kategorii Wolontariat Pracowniczy. Danone Elastyczne formy zatrudnienia Podstawowym założeniem programu było wypracowanie skutecznego rozwiązania długoterminowego pozwalającego na wykorzystywanie urlopów w dziale administracji finansowej, zgodnie z planami urlopowymi. Celem było znalezienie takiego rozwiązania, które będzie funkcjonować w sposób niezakłócający standardowego systemu pracy działu administracji finansowej (przy stałym poziomie zatrudnienia istniała konieczność obciążania pracowników pracą w godzinach nadliczbowych). Rozwiązanie polegało na znalezieniu, przeszkoleniu i zatrudnieniu zespołu pracowników tymczasowych do pracy na wskazanych stanowiskach. Pracownicy ci zatrudniani są na okres wakacyjny. Rekrutacja odbywa się na lokalnych rynkach, gdzie funkcjonują oddziały firmy Danone. Firma współpracuje z rejonowymi biurami pracy, agencjami pracy tymczasowej oraz polega na rekomendacjach pracowników. Rozwiązanie stosowane jest w okresie urlopowym (kwiecień wrzesień), każdego roku. Potrzeba zatrudniania pracowników tymczasowych determinowana jest uzgodnionym kalendarzem urlopowym. W proces zaangażowany jest dział personalny oraz odpowiedni kierownik liniowy odpowiadający za dział administracji finansowej w danym rejonie działania firmy. W czasie 1-2-dniowego przeszkolenia nowi pracownicy są przygotowywani do wykonywania zadań. Rozwiązanie to nie powoduje dodatkowych kosztów, a jednocześnie daje możliwość zatrudnienia i zdobycia doświadczenia zawodowego osobom z obszarów dotkniętych bezrobociem. Firma niejednokrotnie proponuje stałe zatrudnienie pracownikom tymczasowym, ponieważ osoby te szybko adaptują się w firmie, poznając procedury, strukturę i specyfikę branży oraz firmy. Na przestrzeni dwóch ostatnich lat dzięki temu systemowi w firmie Danone stałe zatrudnienie znalazło około 80 osób. Wolontariat pracowniczy Nazwa: Bank Handlowy w Warszawie S.A. Główna działalność: Usługi bankowe Siedziba: Warszawa Rok założenia: 1870 Liczba zatrudnionych w 2005: 5400 Roczne obroty za 2005: 1,5 mld złotych Strona internetowa: www.citibankhandlowy.pl PRASA 01-01-2005, Gazeta BCC, Zbigniew Bierzański, Miara społecznej wartości firmy Inwestycje w społecznie odpowiedzialny biznes wymagają konkretnych sposobów mierzenia i mierników uzyskanych efektów. Nie wystarczają międzynarodowe normy AA1000 AccountAbility 1000 i SA8000 Social Accountability 8000, stosowane do oceny spełniania wymogów odpowiedzialności społecznej, nie wystarcza audyt społeczny i screening etyczny. Inwestor (akcjonariusz) czy klient (konsument) nie zadowala się ogólnymi opisowymi ocenami, potrzebne są oceny wymierne, nadające się do liczbowych porównań firm i produktów. Życie prywatne zawodowe Nazwa: Danone Sp. z o.o Główna działalność: Świeże produkty mleczne Siedziba: 01-103 Warszawa, ul. Redutowa 9/23 Rok założenia: 1992 Liczba zatrudnionych w 2005: 1350 Roczne obroty za 2005: 1 123 424 391,30 PLN Strona internetowa: www.danone.pl w w w. o d p o w i e d z i a l n y b i z n e s. p l 17
MIEJSCE PRACY RAPORT Odpowiedzialny biznes w Polsce 2005 Zaangażowanie pracowników w zarządzanie firmą PRASA 16-03-2005, CEO, Szymon Augustyniak, O odpowiedzialnym biznesie: tak tak, nie nie Zarzut o sprzedaż idei CSR działom PR formułowany jest już zresztą od pewnego czasu. Jak stwierdza raport Światowego Forum Gospodarczego z ub. roku, społeczna i ekologiczna odpowiedzialność traktowana jest niestety w wielkich korporacjach jako metoda poprawy wizerunku. Częściowo służy temu na przykład wytwarzanie szumu informacyjnego, bombardowania dywanowego informacją, jak uszczypliwie podsumował to z kolei jakiś czas temu raport SustainAbility. Pomiędzy 2000 a 2002 rokiem objętość raportów CSR publikowanych przez firmy zwiększyła się średnio o 45%, bynajmniej bez pozytywnego wpływu na ich przejrzystość czy jakość merytoryczną. Trudno oprzeć się wrażeniu, że zaufaniu do idei odpowiedzialnego biznesu nie sprzyjają wreszcie egzotyczne mariaże z tą koncepcją firm powszechnie znanych publiczności jako poprzez swoją działalność co najmniej jej dalekie. Ochrona środowiska Nazwa: DHL Express (Poland) sp. z o.o. Główna działalność: DHL Express jest częścią międzynarodowej Grupy DHL należącej od 1 stycznia 2003 roku do Deutsche Post Word Net, firma logistyczna Siedziba: Warszawa Liczba zatrudnionych w 2005: 3300 Strona internetowa: www.dhl.com.pl Danone Danone Way Założeniem programu Danone Way jest stałe doskonalenie działania firmy na podstawie zasad odpowiedzialnego zarządzania. Podejście to zakłada, że ważne jest nie tylko to, jak duży zysk przynosi firma, ale także to, w jaki sposób tego dokonuje. Program Danone Way jest procesem stałego doskonalenia ludzi i firmy z wykorzystaniem katalogu 99 praktyk biznesowych, podzielonych na sześć głównych tematów: pracownicy, klienci i konsumenci, dostawcy, środowisko, społeczności lokalne, udziałowcy. Stałym elementem wdrażania Danone Way jest angażowanie pracowników w zarządzanie odpowiedzialnością społeczną firmy. To właśnie ich ocenie podlega sposób, w jaki firma w praktyce stosuje głoszone przez siebie zasady. W Polsce pracownicy firmy Danone mieli taką możliwość po raz pierwszy w 2005 r. W tym celu zostało stworzonych 18 grup roboczych, w skład których weszli pracownicy wszystkich szczebli organizacyjnych od stanowisk najniższych, po stanowiska zarządu. Zaangażowani zostali również przedstawiciele związków zawodowych. Zadaniem każdej z grup roboczych było ustalenie oceny już zrealizowanej praktyki biznesowej, omówienie poziomu, na jakim organizacja powinna realizować daną praktykę i wypracowanie propozycji działań, które w opinii grupy powinny być podjęte, aby umożliwić firmie realizowanie praktyki na żądanym poziomie. Warsztaty, w których każda z grup roboczych wzięła udział, były animowane przez specjalnie wybranych oraz przygotowanych do tego zadania pracowników, tzw. liderów Danone Way. Głównym ich zadaniem było wyjaśnienie uczestnikom, czym jest program Danone Way i w jakim celu jest realizowany. Liderzy Danone Way czuwali także nad sprawnym przebiegiem warsztatów, by zapewnić możliwość wypowiedzi każdemu z pracowników. Mieli oni nie angażować się w dyskusję oraz nie przedstawiać swoich poglądów co do omawianych praktyk, lecz pozostać animatorami dyskusji. Po zakończeniu warsztatów wyniki oraz propozycje działań zostały przedstawione na forum zarządu firmy, który zatwierdził oceny praktyk oraz listę działań do zrealizowania. Wszyscy pracownicy firmy mogli zapoznać się z rezultatami realizacji Danone Way ze specjalnie wydanego i poświęconego temu programowi biuletynowi informacyjnemu. Dzięki przeprowadzonemu programowi, pracownicy sami wypracowali i zgłosili 39 akcji. Kilka miesięcy po wdrożeniu programu firma Mazar przeprowadziła audyt Danone Way, którego celem było zweryfikowanie sposobu wdrożenia programu oraz zgodności ocen praktyk ze stanem faktycznym w firmie. W wyniku audytu ocena realizacji programu (oceny praktyk, identyfikacja obszarów do poprawy, plan akcji) dla każdego z sześciu tematów Danone Way osiągnęła poziom bardzo dobry. Powtórna ocena sposobu realizacji praktyk Danone Way została zaplanowana na rok 2006. DHL Express Ekologiczny Obywatel Decyzja o rozpoczęciu projektu Ekologiczny Obywatel (Environmental Citizenship) to efekt polityki proekologicznej DHL Express opartej na zasadach zrównoważonego rozwoju. Ze względu na charakter działalności firma chce zapewnić efektywny przepływ towarów przy jednoczesnym zminimalizowaniu negatywnego oddziaływania na środowisko. W początkowej fazie projekt obejmował kraje europejskie, obecnie ma zasięg globalny. W jego ramach odbywają się regularne spotkania przedstawicieli z wszystkich krajów uczestniczących w projekcie, zaś wyniki środowiskowe są regularnie raportowane, a postępy realizacji zadań audytowane przez zewnętrznych audytorów. Całość działań zaplanowano w sześciu etapach: wprowadzenie, podstawowe wymagania, aktywna ochrona środowiska, zarządzanie środowiskowe, ekologiczna doskonałość i bio-biznes. Utworzone zostały specjalne grupy projektowe skupiające przedstawicieli wszystkich pionów firmy, którzy pełnią rolę łączników odpowiadając za przekazanie zadań wynikających z planu projektu i raportując ich wykonanie. Takie rozwiązanie pozwoliło właściwie określić zakres wymagań, jakie należało spełnić, aby skutecznie wdrożyć projekt w całej firmie. Podstawy proekologicznego programu zostały wypracowane przy współpracy z menedżerami poszczególnych jednostek. Wiele wdrożonych działań prośrodowi- 18 w w w. o d p o w i e d z i a l n y b i z n e s. p l