WYBRANE DETERMINANTY ROZWOJU RYNKU DŁUGOTERMINOWEGO OSZCZĘDZANIA W POLSCE Dr Ewa Cichowicz Dr Agnieszka K. Nowak Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Konferencja Długoterminowe Oszczędzanie Warszawa, 20-21 czerwca 2016 r.
WPROWADZENIE Na koniec 2015 roku oszczędności gospodarstw domowych w Polsce wynosiły 1,166 mld zł Według badań ZBP, 80% Polaków uważa, że warto oszczędzać. Oszczędzanie daje poczucie bezpieczeństwa i można być też z siebie naprawdę dumnym, jeśli zaoszczędzi się na jakiś ważny cel tak uważa 80% respondentów Według badań Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy, 75% Polaków uważa, że warto oszczędzać (2014 r.), dla porównania 62% w 2008 r. Z drugiej strony: 59,8% nie planuje w 2016 r. żadnych czynności związanych z finansami. To prawie o 10 p.p. więcej niż przed rokiem, kiedy takich planów nie miało 50,4% Polaków. (Raport Deutsche Bank: Portret finansowy Polaków 2015. Plany na 2016 r.) Polacy nie potrafią oszczędzać (60% deklaruje chęć oszczędzania tylko w sytuacji, gdy nie wiąże się do z wyrzeczeniami) badanie ZBP Oszczędzanie z myślą o emeryturze deklaruje 21,7% (Raport DB 2015 r.), 21% (Raport Fundacji Kronenberga 2015 r.), 15% (TNS Polska 2013 r.), 13% (CBOS, Izba Zarządzających Funduszami i Aktywami 2010 r.) Polaków 59% Polaków (na podstawie raportu CBOS i Izby Zarządzających Funduszami i Aktywami) twierdzi, iż nie stać ich na odkładanie dodatkowych środków na emeryturę
STRUKTURA OSZCZĘDNOŚCI W POLSCE 12.2015 Ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe 4,8% Akcje 3,5% OFE 12,1% Fundusze inwestycyjne 8,6% Zagraniczne fundusze inwestycyjne 0,4% Obligacje 0,9% Środki w bankach 56,8% Rodzaj oszczędności Poziom (w mln zł) Środki w bankach 662,5 środki na ROR 341,5 depozyty bankowe 321 Gotówka 149,5 OFE 140,5 Akcje 41 Fundusze inwestycyjne 100,6 Ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe 56,25 Zagraniczne fundusze inwestycyjne 4,664 Obligacje 10,45 Ogółem 1 166 Gotówka 12,8% depozyty bankowe 48,5% Źródło: Zespół Analiz Online (https://www.analizy.pl) środki na ROR 51,5% Najbardziej preferowane przez gospodarstwa domowe w Polsce sposoby zarządzania nadwyżkami finansowymi to takie, które umożliwiają natychmiastowe dysponowanie środkami lub łatwe ich wycofanie i jednocześnie są uznawane za najbezpieczniejsze (CBOS 2014)
STRUKTURA OSZCZĘDNOŚCI POLSKA VS UE Dane o strukturze aktywów finansowych gospodarstw domowych w krajach UE wskazują, że 45% środków utrzymywanych jest w funduszach emerytalnych, 21% w obligacjach i akcjach, a 34% w gotówce i depozytach bankowych, z których niewielka część ma charakter długoterminowy. W Polsce środki w funduszach emerytalnych stanowiły 17% w obligacjach i akcjach 29%, a depozytach bankowych aż 54% i były to głównie depozyty krótko- i średnioterminowe (do 2 lat). Źródło: Czy oszczędności krajowe będą w stanie finansować długoterminowy wzrost gospodarczy w Polsce? Raport Deloitte z 8/7/2015
HIERARCHICZNY MODEL OSZCZĘDZANIA Źródło: Badanie TNS Polska dla ZBP Oszczędzanie długoterminowe - opinie, postawy i oczekiwania polskiego społeczeństwa, 25 listopada 2014
CELE OSZCZĘDZANIA Źródło: Badanie TNS Polska dla ZBP Oszczędzanie długoterminowe - opinie, postawy i oczekiwania polskiego społeczeństwa, 25 listopada 2014
CELE OSZCZĘDZANIA Źródło: Postawy Polaków wobec finansów, badanie Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy, wrzesień 2015
CELE OSZCZĘDZANIA Cel 2014 2015 czarna godzina 34% 55% edukacja dzieci 25% 17% nowe mieszkanie 16% 10,5% nowy samochód 8% 9% dostatnia emerytura 17% 5,7% Źródło: Raport Deutsche Bank: Portret finansowy Polaków 2015. Plany na 2016 r.
NAJLEPSZE SPOSOBY OSZCZĘDZANIA NA DŁUGOTERMINOWY CEL Źródło: Badanie TNS Polska dla ZBP Oszczędzanie długoterminowe - opinie, postawy i oczekiwania polskiego społeczeństwa, 25 listopada 2014
ZBP WYNIKI BADANIA Z 2014 R. (1/2) Wyniki badania Oszczędzanie długoterminowe - opinie, postawy i oczekiwania polskiego społeczeństwa : wysokość wydatków w gospodarstwie domowym (65% wskazań) możliwości finansowe gospodarstwa domowego (64%) czynniki pozaekonomiczne, tzn.: nawyki oszczędzania wyniesione z domu (21%) czy wiedza o zarządzaniu domowym budżetem (15%), aktualna koniunktura (8%) dostępność atrakcyjnych ofert produktów oszczędnościowych (13%)
ZBP WYNIKI BADANIA Z 2014 R. (2/2) Co musiałoby się zmienić, aby zaczęła/zaczął Pan(i) oszczędzać długoterminowo? : 59% badanych wyższe zarobki, 15% badanych konieczność ograniczenia wydatków 10% badanych konieczność znalezienia pracy 45% - uważa, że aby oszczędzać długoterminowo trzeba się na tym znać 36% - nie potrafi oszczędzić na coś, na co trzeba oszczędzać przez pół roku albo dłużej 34% - uważa, że bardziej opłaca się oszczędzanie krótkoterminowe
DETERMINANTY OSZCZĘDZANIA Źródło: Badanie TNS Polska dla ZBP Oszczędzanie długoterminowe - opinie, postawy i oczekiwania polskiego społeczeństwa, 25 listopada 2014
CZYNNIKI EKONOMICZNE WPŁYWAJĄCE NA SKŁONNOŚĆ DO OSZCZĘDZANIA (W TYM W DŁUGIM TERMINIE) I MOŻLIWOŚCI ROZWOJU RYNKU OSZCZĘDZANIA DŁUGOTERMINOWEGO Zewnętrzne: tempo wzrostu PKB, poziom inflacji, wysokość realnych stóp procentowych*, poziom obciążenia podatkowego i parapodatkowego, sytuacja gospodarcza i polityczna w kraju, stabilność systemu finansowego, stopień rozwoju instrumentów, instytucji i rynków finansowych, atrakcyjność produktów Wewnętrzne: dochody do dyspozycji, dotychczasowy poziom konsumpcji, osiągnięty standard życia
CZYNNIKI POZAEKONOMICZNE WPŁYWAJĄCE NA SKŁONNOŚĆ DO OSZCZĘDZANIA (W TYM W DŁUGIM TERMINIE) demograficzne społeczne kulturowe psychologiczne
DETERMINANTY ROZWOJU RYNKU (KONSUMENCKIE) Poziom dochodów rozporządzalnych -> m.in. konieczność elastyczności terminu, związana z szybkim dostępem do środków i przeznaczeniem ich na inny niż długoterminowy cel, ale: Poziom świadomości ekonomicznej Poziom wiedzy na temat szeroko pojętego oszczędzania długoterminowego i zagadnień dotyczących zabezpieczenia na starość (w tym odkładanie decyzji) Poziom zaufania do systemu, rynku, instytucji Oczekiwania wobec produktów oszczędnościowych w długim terminie Oczekiwania wobec systemu emerytalnego Nawyki własne, postawy innych członków rodziny, stereotypy przekazywane w środkach masowego przekazu Wykluczenie finansowe
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SPOSÓB DŁUGOTERMINOWEGO OSZCZĘDZANIA opłacalność rozwiązań brak podatku od zysków kapitałowych możliwość wycofywania wpłaconych środków w dowolnym momencie brak konieczności systematycznych wpłat poziom ryzyka postrzegany przez jednostki gwarancja kapitału, bezpieczeństwo środków ale zachętę stanowiłyby także: łatwość dostępu zrozumiałość oferty ograniczony wybór pomoc ze strony pracownika w wyborze
GŁÓWNE WNIOSKI Skłonność społeczeństwa do oszczędzania jest niska, przy jednoczesnym silnym zakorzenieniu stereotypów Poziom wiedzy na temat oszczędzania długoterminowego jest niski Najczęściej oszczędności pozostają jako pozostałość po procesie konsumpcji Oszczędzanie długoterminowe rzadko jest przedmiotem zainteresowania społeczeństwa, jest oceniane jako nieopłacalne, wymagające wiedzy specjalistycznej, a w społeczeństwie brakuje motywacji i umiejętności do oszczędzania w długim terminie Jasno postawiony cel sprzyja oszczędzaniu (zwłaszcza w dłuższym horyzoncie czasu), a Polacy w przeważającym stopniu oszczędzają na czarną godzinę Wśród uwarunkowań oszczędzania narasta znaczenie czynników subiektywnych, konsumenckich obok makroekonomicznych i podażowych
DZIĘKUJĘ PAŃSTWU ZA UWAGĘ Kontakt: ewa.cichowicz@sgh.waw.pl agnieszkak.nowak@sgh.waw.pl