. ZIEMIA KSIÊ YC S OÑCE, CO WYNIKA Z TAKIEGO S SIEDZTWA?. Realizowane treœci podstawy programowej Przedmiot Realizowana treœæ podstawy programowej Geografia. Kszta³t, ruchy Ziemi i ich nastêpstwa. Uczeñ:. podaje g³ówne cechy kszta³tu i wymiarów Ziemi; odczytuje wspó³rzêdne geograficzne na globusie. podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi; przedstawia (wykorzystuj¹c równie w³asne obserwacje) zmiany w oœwietleniu Ziemi oraz w d³ugoœci trwania dnia i nocy w ró nych szerokoœciach geograficznych i porach roku. podaje najwa niejsze geograficzne nastêpstwa ruchów Ziemi Fizyka. Ruch prostoliniowy i si³y. Uczeñ:. podaje przyk³ady si³ i rozpoznaje je w ró nych sytuacjach praktycznych 9. pos³uguje siê pojêciem si³y ciê koœci 0. opisuje wzajemne oddzia³ywanie cia³, pos³uguj¹c siê trzeci¹ zasad¹ dynamiki Newtona. Ruch drgaj¹cy i fale. Uczeñ: 9. pos³uguje siê pojêciami: amplitudy, okresu i czêstotliwoœci, prêdkoœci i d³ugoœci fali do opisu fal harmonicznych oraz stosuje do obliczeñ zwi¹zki miêdzy tymi wielkoœciami Matematyka Liczby wymierne dodatnie. Uczeñ:. dodaje, odejmuje, mno y i dzieli liczby wymierne zapisane w postaci u³amków zwyk³ych lub rozwiniêæ dziesiêtnych skoñczonych zgodnie z w³asn¹ strategi¹ obliczeñ (tak e z wykorzystaniem kalkulatora). oblicza wartoœci nieskomplikowanych wyra eñ arytmetycznych zawieraj¹cych u³amki zwyk³e i dziesiêtne 7. stosuje obliczenia na liczbach wymiernych do rozwi¹zywania problemów w kontekœcie praktycznym, w tym do zamiany jednostek (jednostek prêdkoœci, gêstoœci itp.). Kszta³cone kompetencje strona 0 kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne. umiejêtnoœæ uczenia siê.
. Cele zajêæ blokowych przeprowadzenie pokazu prezentuj¹cego zjawisko p³ywów, zademonstrowanie przebiegu zaæmieñ S³oñca i Ksiê yca, wykonanie pokazu wyjaœniaj¹cego przyczyny wystêpowania faz Ksiê yca.. Oczekiwane osi¹gniêcia ucznia Po ukoñczeniu lekcji uczeñ: wska e przyczyny wystêpowania p³ywów, wyjaœni, w jakim wzajemnym ustawieniu S³oñca, Ziemi i Ksiê yca mog¹ wyst¹piæ zaæmienia, objaœni wystêpowanie faz Ksiê yca.. Przyk³adowe rozwi¹zania. Wykaz pomocy dydaktycznych Lp. Pomoc dydaktyczna do przeprowadzenia eksperymentu Iloœæ sztuk Dla grupy opracowuj¹cej zjawisko p³ywów pi³ka lub globus (model Ziemi) na grupê pi³ka o mniejszej œrednicy (model Ksiê yca) na grupê gruba tektura do przygotowania pierœcienia (nak³adki na kulê ziemsk¹) imituj¹cego powierzchniê wód oceanicznych (powierzchnia w zale - noœci od rozmiarów kuli ziemskiej) Dla grupy opracowuj¹cej zjawisko faz Ksiê yca na grupê lampa/latarka imituj¹ce S³oñce na grupê pi³ka lub globus (model Ziemi) na grupê pi³ka o mniejszej œrednicy (model Ksiê yca) na grupê Dla grupy opracowuj¹cej zjawisko zaæmieñ 7 lampa/latarka imituj¹ce S³oñce na grupê 8 pi³ka lub globus (model Ziemi) na grupê 9 pi³ka o mniejszej œrednicy (model Ksiê yca) na grupê strona 0
. Proponowany przebieg zajêæ z rozliczeniem czasowym Lp. Opis kolejnych dzia³añ Uwagi do realizacji dla nauczyciela (rysunki i fotografie) Czas trwania w min Zapoznanie uczniów z tematem i organizacj¹ zajêæ. strona 0 Ustalenie, jakie konsekwencje wynikaj¹ z s¹siedztwa Ksiê yca i S³oñca. Burza mózgów uczniowie wskazuj¹ konsekwencje: oœwietlenie Ziemi przez S³oñce (jego zmiennoœæ w ci¹gu roku), zaæmienie S³oñca i Ksiê yca, fazy Ksiê yca, p³ywy morskie. Jeœli uczniowie nie wymieni¹ którejœ z konsekwencji, nauczyciel mo e ich naprowadziæ, pokazuj¹c zdjêcia przedstawiaj¹ce okreœlone zjawiska. Aby wyjaœniæ, dlaczego w rozwa aniach nie bierze siê pod uwagê ca³ego Uk³adu S³onecznego, nale y porównaæ: masê S³oñca i planet Uk³adu S³onecznego, oraz odleg³oœæ Ziemia Ksiê yc z odleg³oœciami do innych cia³a niebieskich. Mo na zapoznaæ uczniów z opisem modelu Uk³adu S³onecznego (materia³y) lub przeprowadziæ pokaz: np. przyjmujemy, e j.a. (œr. odleg³oœæ Ziemia-S³oñce) to w skali naszego pokazu m, odleg³oœæ miêdzy S³oñcem a Neptunem = 9, j.a.) czyli 9, m. Te odleg- ³oœci mo na oznaczaæ wzd³u rozwijanego sznurka). Poniewa zmiany oœwietlenia Ziemi w ci¹gu rok, s¹ wa nym tematem realizowanym w czasie programowych lekcji geografii, w ramach zajêæ INTER- BLOKU nie s¹ omawiane. Podzia³ klasy na grupy zadaniowe. Uczniowie deklaruj¹ chêæ opracowania jednego z zagadnieñ:. P³ywy morskie,. Zaæmienia S³oñca i Ksiê yca,. Fazy Ksiê yca.
Lp. Opis kolejnych dzia³añ Uwagi do realizacji dla nauczyciela (rysunki i fotografie) Czas trwania w min Praca w grupach nad przygotowaniem prezentacji. Ka da grupa zapoznaje siê z materia³ami a nastêpnie opracowuje sposób przedstawienia przyczyn i przebiegu zjawiska. Zademonstrowanie ca³ej klasie przygotowanego pokazu przyczyn i przebiegu p³ywów morskich. Zademonstrowanie ca³ej klasie przygotowanego pokazu wystêpowania faz Ksiê yca. Uczniowie prezentuj¹ wystêpowanieprzyp³ywówiodp³ywówwzale noœci od wzajemnego u³o enia Ksiê yca, Ziemi i S³oñca. Wysokoœæ wody w czasie przyp³ywu i dop³ywu mo na zobrazowaæ, nak³adaj¹c na model kuli ziemskiej ruchomy pierœcieñ o zmiennej szerokoœci; dwa szersze miejsca pierœcienia odpowiadaj¹ obszarom, gdzie wystêpuje przyp³yw, dwa wê sze miejsca odpowiadaj¹ obszarom, gdzie wystêpuje odp³yw. Pokaz najlepiej przeprowadziæ w zaciemnionym pomieszczeniu. Jedynym Ÿród³em œwiat³a mo e byæ mocna latarka lub lampka o skupionym strumieniu œwiat³a. Uczeñ imituj¹cy S³oñce, tzn. trzymaj¹cy Ÿród³o œwiat³a, powinien w czasie ca³ego pokazu znajdowaæ siê w tym samym miejscu, natomiast Ksiê- yc (np. pi³ka trzymana w rêku przez jednego z uczniów) powinien obiegaæ Ziemiê, imituj¹c w³aœciwy ruch satelity. W czasie pokazu warto zwróciæ uwagê, i okres jednego pe³nego obrotu Ksiê yca wokó³ w³asnej osi i okres jednego obiegu wokó³ Ziemi s¹ sobie równe, dlatego zawsze z powierzchni Ziemi widoczna jest ta sama strona Ksiê yca. 0 0 strona 0
Lp. Opis kolejnych dzia³añ Uwagi do realizacji dla nauczyciela (rysunki i fotografie) Czas trwania w min 7 Zademonstrowanie ca³ej klasie przygotowanego pokazu zaæmienia Ksiê yca i zaæmienia S³oñca. Pokaz najlepiej przeprowadziæ w zaciemnionym pomieszczeniu, jedynym Ÿród³em œwiat³a mo e byæ mocna latarka lub lampka o skupionym strumieniu œwiat³a, skierowanym na odpowiednio ustawione: Ziemiê i Ksiê yc. 8 Podsumowanie i ocena pokazów. Po zakoñczeniu pokazów krótkie podsumowanie uczeñ, który nie przygotowywa³ pokazu danej grupy, wymienia przyczyny i przebieg okreœlonego zjawiska. 8* Jeœli pozostanie czas do zakoñczenia zajêæ, mo na uzupe³niæ temat o skutki ruchu obiegowego Ziemi i zmianê oœwietlenia Ziemi w ci¹gu roku. Mo na wykorzystaæ animacjê, wybran¹ spoœród podanych w punkcie. 9 Kalkulacja kosztów wykonania eksperymentu. 0 Zakoñczenie zajêæ, zapoznanie siê z tematem nastêpnych zajêæ. Ca³kowity czas trwania bloku 90 0 strona 0
. Literatura uzupe³niaj¹ca Flis J. 988, Wstêp do geografii fizycznej, WSiP, Warszawa, Mizerski W., 00, Geologia dynamiczna dla geografów, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Polecane materia³y dostêpne w Internecie dotycz¹ce p³ywów: http://www.nauticalissues.com/nav0.html http://home.hiwaay.net/~krcool/astro/moon/moontides/ http://edu.pgi.gov.pl/muzeum/morza/srodowisko_abiotyczne.htm http://www.wsipnet.pl/oip/geografia/anim/plywy.html http://archiwum.wiz.pl/000/000900.asp http://www.uwm.edu.pl/kolektory/hydroenerget/plywy/pl.obs.kuli.htm dotycz¹ce zaæmieñ: http://www.youtube.com/watch?v=wci7ad_itho&feature=channel dotycz¹ce faz ksiê yca: http://www.youtube.com/watch?v=nxsetwtzlks&nr= http://www.nauticalissues.com/astronomy.html przedstawiaj¹ce porównanie rozmiarów cia³ niebieskich w Uk³adzie S³onecznym i gwiazd w galaktyce Drogi Mlecznej: http://www.astrosociety.org/samplers/_worlds_of_solar_system.mov http://www.youtube.com/watch?v=jj8uamr98y&feature=related http://www.youtube.com/watch?v=bs88gwbcfq&feature=related http://www.astrosociety.org/samplers/_worlds_of_solar_system.mov http://excluzive.pl/nieruchomosci/najwiekszy-na-ziemi-model-ukladu-slonecznego/9 dotycz¹cych ruchu obiegowego Ziemi: http://www.youtube.com/watch?v=tahta7s_jgk&feature=related http://www.youtube.com/watch?v=o9hawbbwbk&feature=related http://www.youtube.com/watch?v=yykvxx8ige&feature=fvw strona 07
CZ OWIEK NAJLEPSZA INWESTYCJA KARTA PRACY GRUPY (GRUPA P YWY) Sk³ad grupy:. Zapoznajcie siê z tekstem i ilustracj¹ dotycz¹cymi p³ywów morskich. P³ywy to okresowe wahania poziomu morza, które powstaj¹ w wyniku przyci¹gania Ziemi przez Ksiê yc i w znacznie mniejszym stopniu przez S³oñce, gdy zgodnie z prawem grawitacji, si³a przyci¹gania maleje wraz z kwadratem odleg³oœci. Na ka d¹ cz¹steczkê wody w oceanie dzia³aj¹ przede wszystkim dwie si³y: przyci¹ganie Ksiê yca i si³a odœrodkowa, spowodowana obrotem uk³adu Ziemia Ksiê yc dooko³a wspólnego œrodka masy. Po stronie Ziemi zwróconej ku Ksiê ycowi przewa a pierwsza z nich, a po przeciwnej druga. Z tego powodu, po obu stronach Ziemi, w pow³oce wodnej oceanu, tworzy siê nabrzmienie (przyp³yw). W ten sposób, na linii ³¹cz¹cej Ziemiê z Ksiê ycem powstaje zjawisko przyp³ywu, a na linii do niej prostopad³ej zjawisko odp³ywu. Wskutek ruchu wirowego Ziemi, w ka dym punkcie, w ci¹gu doby, dwukrotnie nastêpuje przyp³yw i równie dwukrotnie odp³yw. Najwy sze notowane przyp³ywy wystêpuj¹ w Zatoce Fundy u wybrze y Kanady. a) b) c) K d) K S S S S Z Z Z K Z K m 8.0.0.0.0 7 strona 08 0 Wielkoœæ p³ywów zale y od wzajemnej pozycji Ziemi, Ksiê yca i S³oñca u góry pozycja Ksiê yca, S³oñca i Ziemi, u do³u wykres wielkoœci p³ywów. Aby lepiej zrozumieæ zjawisko p³ywów, mo ecie zapoznaæ siê z animacj¹ zamieszczon¹ na stronie: http://home.hiwaay.net/~krcool/astro/moon/moontides/
. Opracujcie i przeprowadÿcie pokaz, który zobrazuje zjawisko p³ywów morskich. Wyjaœniaj¹c zjawisko, pamiêtajcie o wzajemnym u³o eniu Ziemi i Ksiê yca oraz S³oñca. W czasie pokazu wyjaœnijcie swoim kole ankom/kolegom przyczyny p³ywów, oni nie wiedz¹ na ich temat tak du o, jak Wy. Kalkulacja kosztów wykonania eksperymentu Lp. Pomoc dydaktyczna Iloœæ sztuk Suma kosztów Cena jednostkowa Cena ³¹czna Oszacowanie kosztów pracy Lp. Zadanie Czas wykonania (h) Liczba osób ¹cznie osobogodzin pracy Cena osobogodziny pracy (z³) Koszt Suma: strona 09
CZ OWIEK NAJLEPSZA INWESTYCJA KARTA PRACY GRUPY (GRUPA FAZY KSIÊ YCA) Sk³ad grupy:. Zapoznajcie siê z tekstem i ilustracjami dotycz¹cymi faz Ksiê yca. Ksiê yc nie œwieci w³asnym œwiatem, a jedynie odbija œwiat³o s³oneczne. Dlatego widzimy tylko tê jego czêœæ, któr¹ oœwietla S³oñce. Kiedy Ksiê yc znajduje siê pomiêdzy S³oñcem a Ziemi¹, wówczas strona zwrócona do Ziemi jest nieoœwietlona. Mówimy, e Ksiê yc jest w nowiu. Nastêpnie, widoczna z Ziemi czêœæ Ksiê yca, zaczyna rosn¹æ. Po oko³o tygodniu zobaczymy dok³adnie po³owê jego tarczy (w kszta³cie litery D). Jest to pierwsza kwadra. Po kolejnym tygodniu Ksiê yc znajduje siê na niebie po przeciwnej stronie, ni S³oñce. Ze wzglêdu na nachylenie orbity Ksiê yca do p³aszczyzny orbity ziemskiej, Ziemia nie przes³ania Ksiê yca. Widzimy wówczas ca³¹ jego oœwietlon¹ przez promienie S³oñca tarczê Ksiê yc jest w pe³ni. W trzecim tygodniu oœwietlona czêœæ zaczyna siê zmniejszaæ. Stopniowo staje siê niewidoczna prawa strona tarczy Ksiê yca. Jeœli widoczna jest tylko po³owa tarczy jest to trzecia (ostatnia) kwadra. Tarcza dalej stopniowo zanika, a widoczny jest tylko cieniutki sierp w kszta³cie litery C. Po oko³o 9 dniach godzinach i minutach (œrednio) od poprzedniego nowiu, tarcza Ksiê yca jest znowu ca³kowicie niewidoczna (nów). Okres, który up³ywa miêdzy tymi samymi fazami Ksiê yca, zwany jest miesi¹cem synodycznym. Jest o oko³o dni d³u szy od miesi¹ca gwiazdowego, tzn. œredniego czas obiegu Ksiê yca wokó³ Ziemi. Ró nica wynika st¹d, e w tym czasie Ksiê yc porusza siê wraz z Ziemi¹ dooko³a S³oñca i dopiero po dodatkowych dwóch dniach znajdzie siê w tym samym po³o eniu wzglêdem S³oñca. nów, pierwsza kwadra, pe³nia, 7 ostatnia kwadra. S 8 strona 0 7 7 8
. Aby lepiej zrozumieæ zjawisko wystêpowania faz Ksiê yca, mo ecie zapoznaæ siê z animacj¹, zamieszczon¹ na stronie: http://www.youtube.com/watch?v=nxsetwtzlks&nr=.. Opracujcie i przeprowadÿcie pokaz, który zobrazuje zjawisko faz Ksiê yca. Aby ta strona Ksiê yca, która nie otrzymuje œwiat³a s³onecznego, pozosta³a nieoœwietlona, pokaz powinien byæ przeprowadzony w zaciemnionej sali. Spróbujcie zademonstrowaæ tak wzajemne po³o enie Ziemi i Ksiê yca, eby wyjaœniæ, dlaczego z powierzchni naszej planety zawsze widzimy tê sam¹ stronê naszego satelity. Przyczyn¹ jest fakt, e okres jednego pe³nego obrotu Ksiê yca wokó³ w³asnej osi i okres jednego obiegu wokó³ Ziemi s¹ sobie równe. Kalkulacja kosztów wykonania eksperymentu Lp. Pomoc dydaktyczna Iloœæ sztuk Suma kosztów Cena jednostkowa Cena ³¹czna Oszacowanie kosztów pracy Lp. Zadanie Czas wykonania (h) Liczba osób ¹cznie osobogodzin pracy Cena osobogodziny pracy (z³) Koszt Suma: strona
CZ OWIEK NAJLEPSZA INWESTYCJA KARTA PRACY GRUPY (GRUPA ZAÆMIENIA KSIÊ YCA I S OÑCA) Sk³ad grupy:. Zapoznajcie siê z tekstem i ilustracj¹ dotycz¹c¹ zaæmieñ Ksiê yca i S³oñca. Jeœli w czasie pe³ni lub nowiu Ksiê yc i S³oñce znajd¹ siê w mniej wiêcej w tej samej p³aszczyÿnie, nastêpuje zaæmienie S³oñca lub Ksiê yca. Zaæmienie S³oñca nastêpuje wtedy, gdy Ksiê yc znajdzie siê miedzy nim a Ziemi¹, zaæmienie Ksiê yca gdy Ziemia rzuca swój cieñ na Ksiê yc, znajduje siê wiêc miêdzy nim a S³oñcem. Flis J. 988, Wstêp do geografii fizycznej, WSiP, Warszawa. orbita Ziemi ZAÆMIENIE S OÑCA ZIEMIA KSIÊ YC S OÑCE orbita Ksiê yca ZIEMIA pó³cieñ KSIÊ YC strona ZAÆMIENIE KSIÊ YCA cieñ ziemi. Aby lepiej zrozumieæ zjawisko p³ywów, mo ecie zapoznaæ siê z animacj¹, zamieszczon¹ na stronie: http://www.youtube.com/watch?v=wci7ad_itho&feature=channel.. Opracujcie i przeprowadÿcie pokaz, który zobrazuje zjawisko zaæmieñ. Pokazuj¹c u³o enie Ksiê yca wzglêdem Ziemi i S³oñca, u ywajcie nazw faz Ksiê yca. Po obejrzeniu prezentacji przygotowanej przez grupê nr, nie s¹ Wam ju obce. Do wykonania pokazu bêdziecie potrzebowaæ silne Ÿród³o œwiat³a, imituj¹ce S³oñce, oraz modele Ziemi i Ksiê yca. Postarajcie siê tak przeprowadziæ pokaz zaæmieñ, aby wyjaœniæ to zjawisko osobom, które nie wiedz¹ na ten temat tak du o, jak Wy.
Kalkulacja kosztów wykonania eksperymentu Lp. Pomoc dydaktyczna Iloœæ sztuk Suma kosztów Cena jednostkowa Cena ³¹czna Oszacowanie kosztów pracy Lp. Zadanie Czas wykonania (h) Liczba osób ¹cznie osobogodzin pracy Cena osobogodziny pracy (z³) Koszt Suma: strona