Ziora K. i inni Stężenie leptyny w surowicy krwi u dziewcząt... Vol. 2/2003 Nr 1(2) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Stężenie leptyny w surowicy krwi u dziewcząt z jadłowstrętem psychicznym Serum leptin levels in girls wifh anorexia nervosa 1 Katarzyna Ziora, 1 Gabriela Geisler, 1 Antoni Dyduch, 2 Zofia Ostrowska, 1 Barbara Schneiberg, 1 Joanna Oświęcimska 1 Klinika Nefrologii, Endokrynologii i Chorób Metabolicznych Wieku Dziecięcego, Zabrze 2 Katedra Fizjopatologii ŚAM, Zabrze Adres do korespondencji: Katarzyna Ziora, Klinika Nefrologii, Endokrynologii i Chorób Metabolicznych Wieku Dziecięcego, ul. 3 Maja 13/15, Zabrze 41-800 Słowa kluczowe: leptyna, anorexia nervosa, gonadotropiny Key words: leptin, anorexia nervosa, gonadotropins STRESZCZENIE/ABSTRACT Stężenie leptyny jest zazwyczaj niskie u dorosłych nieleczonych kobiet z anorexia nervosa (AN), ale badania na temat zależności między stężeniem leptyny w surowicy krwi a masą ciała i stężeniem hormonów płciowych u młodych dziewcząt z AN są bardzo nieliczne. Cel pracy: 1. Ocena stężenia leptyny w surowicy krwi u dziewcząt z jadłowstrętem psychicznym przed rozpoczęciem leczenia i w trakcie terapii. 2. Określenie zależności między stężeniem leptyny a stężeniem LH, FSH, E PRL w surowicy krwi. Materiał: U 27 dziewcząt (wiek 13-181at) z AN przed leczeniem (gr. I) i po uzyskaniu poprawy klinicznej (gr: II) oraz u 26 zdrowych dziewcząt (gr. III) oceniono BMI oraz stężenia leptyny i hormonów płciowych. Wyniki: Średnie stężenie leptyny w surowicy krwi w gr. I (3,01 ± 2,46 ng/ml) nie korelowało z obniżonym BMI (15,81 ± 1,91 kg/rri 2 ) i było znamiennie niższe (p < 0.001) w porównaniu ze średnim stężeniem leptyny w surowicy krwi w gr. III (13,54 ± 7,36 ng/ml), gdzie stwierdzono korelację stężenia leptyny z BMI (r = 0,75 p < 0,05). W AN nie wykazano zależności między stężeniem leptyny a LH, FSH, E=, PRL. Po 3-4 miesiącach terapii (dieta, psychoterapia) średnie stężenie leptyny w AN (gr. II) znamiennie wzrosło (p < 0,05) do 6,02 ± 5,06 ng/ml, BMI zwiększyło się do 18,08 ± 1,6 kg/m 2. Obserwowano też istotny w tej grupie wzrost FSH z 3,266 ± 2,51 do 8,51 ± 4,80 miu/ml. Wnioski: 1. U dziewcząt z AN stwierdzane niskie stężenie leptyny w surowicy krwi i obserwowany brak korelacji pomiędzy lektyną a BMI świadczyć może o zaburzeniu regulacji wydzielania leptyny przy skrajnie niskiej masie ciała. 2. Krótkotrwałe leczenie (2-3 miesiące) dziewcząt z AN wpływa na zwiększenie stężenia leptyny w surowicy krwi, ale nie doprowadza do całkowitej normalizacji tego stężenia. Serum leptin levels are usually low in untreated adult patients with anorexia nervosa (AN) but studies of the relationship between leptin levels and body weight and levels of gonadotropins in young girls with AN are limited. The goal of the study. 1) to estimate the serum leptin levels before and during treatment; 2) to examine the relationships between leptin and LH, FSH, E PRL. Materiał. In 27 girls (aged 13-18 yrs) with AN before treatrnent (grupp I), during therapy (grupp II) and in 26 healthy girls there were estimated BMI and the serum levels of leptin, gonadotropins, E 2 and PRL. 33
Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 2/2003;1(2):33-40 Results. The mean serum leptin level in grupy I (3.01 ± 2.46 ng/ml) did not correlate with BMI (15.81 ± 1.91 kg/mi) and was significantly (p < 0.001) lower than in grupy III (13.54 ± 7.36 ng/ml) in whom the significant correlation between leptin level and BMI (r = 0.75 p < 0.01) was stated. In AN no relationships were found between serum leptin and LH, FSH, E, and PRL. After 2-3 months of therapy (diet, psychotherapy) the mean serum leptin level in AN (grupy II) had increased significantly (p < 0.05) to 6.02 ± 5.06 ng/ml, BMI to 18.08 ± 1.6 kg/mi and FSH from 3.266 ± 2.51 to 8.51 ± 4.8 miu/ml. Conclusions. Low serum leptin concentration and lack of its correlation with BMI gives an evidence of disturbed regulation of leptin secretion in patients with AN and extremely low body mass. Short-term treatment of patients with AN increased serum leptin concentration but it still remained below control values. Wstęp Leptyna, hormon białkowy o masie cząsteczkowej ok. 16 kd, produkt genu otyłości [ 1 ], syntetyzowana jest głównie przez adipocyty w białej tkance tłuszczowej u ludzi (white adipose tissue WAT) [2, 3] i gryzoni [4] oraz w niewielkich ilościach w brunatnej tkance tłuszczowej (brown adipose tissue BAT) [5]. Ponadto, leptym produkowana jest w łożysku, w pęcherzykach Graafa jajnika oraz w tkance gruczołowej żołądka [6, 7]. Stężenie leptyny w surowicy krwi odzwierciedla zawartość całkowitej masy tłuszczowej ciała [8]. U ludzi zdrowych pozytywnie koreluje ze wskaźnikiem masy ciała (body mass index BMI) i zawartością tłuszczu. Stwierdza się znamiennie wyższe stężenia leptyny u otyłych w porównaniu ze szczupłymi i 2-3-krotnie wyższe stężenia u kobiet niż u mężczyzn [9, 10]. Wyższe stężenia leptyny u kobiet zależą prawdopodobnie od hormonów płciowych, jednakże doniesienia dotyczące wpływu estrogenów i gestagenów na stężenie leptyny są sprzeczne [11, 12]. U ludzi zdrowych leptym uwalniana jest pulsacyjnie w rytmie dobowym circadian i jej stężenie zmienia się także w trakcie cyklu miesiączkowego [13, 14]. Jadłowstręt psychiczny (AN anorexia nervosa) jest poważnym schorzeniem psychosomatycznym, występującym u dziewcząt i młodych kobiet, charakteryzującym się celowym, skrajnym ograniczaniem dowozu kalorii lub / i wzmożoną aktywnością fizyczną, celem osiągnięcia i utrzymania szczupłej sylwetki ciała. Prowadzi to u tych kobiet do niekontrolowanego, znacznego ubytku masy ciała i w konsekwencji do licznych zaburzeń hormonalnych, m.in. utraty miesiączek w następstwie hipogonadyzmu hypogonadotropowego [15]. Stężenie leptyny jest zazwyczaj niskie u dorosłych nieleczonych kobiet z AN, ale badania na temat zależności między jej stężeniem w surowicy krwi a masą ciała i stężeniem hormonów gonadotropowych, estrogenów i innych hormonów są bardzo nieliczne, a wyniki sprzeczne [16-19]. Celem pracy jest: 1) ocena stężenia leptyny w surowicy krwi u dziewcząt z jadłowstrętem psychicznym przed rozpoczęciem leczenia i w trakcie terapii; 2) określenie zależności między stężeniem leptyny a stężeniem LH, FSH, estradiolu (E 2 ) i prolaktyny (PRL) w surowicy krwi. Materiał i metodyka Badaniami objęto 27 dziewcząt (średnia wieku: 16 lat ± 1,85, rozpiętość: 13-18 lat), leczonych w latach 1997-1999 w Oddziale Endokrynologii Kliniki Nefrologii, Endokrynologii i Chorób Metabolicznych Wieku Dziecięcego w Zabrzu, u których na podstawie klasyfikacji DSM IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) [20] rozpoznano jadłowstręt psychiczny (AN). U wszystkich stwierdzano pierwotny lub wtórny brak miesiączki w momencie rozpoznania. Żadna z badanych nie otrzymywała substytucji estrogenami w ciągu ostatnich 3 miesięcy, ani nie przyjmowała leków mogących mieć wpływ na stan odżywienia lub regulację metabolizmu tłuszczów. Pacjentki z rozpoznaną AN podzielono na dwie grupy. Pierwszą grupę (gr. I) stanowiły dziewczęta przed rozpoczęciem leczenia w szpitalu (dieta, psychoterapia) (śr. BMI: 15,81 ± 1,91 kg/mi). Drugą grupę (gr. II) stanowiły te same pacjentki z AN po uzyskaniu poprawy klinicznej (śr. BMI: 18,08 ± 1,6 kg/mi), hospitalizowane nadal lub pozostające pod kontrolą Przyklinicznej Poradni Endokrynologicznej w Zabrzu. Trzecia grupa, porównawcza (gr. III), to 26 zdrowych, miesiączkujących regularnie dziewcząt (średnia wieku: 15,4 lat ± 1,58, rozpiętość: 12-18 lat, ze śr. BMI: 21,81 ± 3,43kg/m 2 ), u których wykluczono zaburzenia hormonalne i inne schorzenia, mogące mieć wpływ na metabolizm tłuszczów (tab. I) Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej Śląskiej Akademii Medycznej. 34
Ziora K. i inni Stężenie leptyny w surowicy krwi u dziewcząt... U wszystkich dziewcząt wykonano pomiar wysokości i masy ciała, oceniono proporcje ciała na podstawie aktualnie obowiązujących siatek centylowych dla populacji polskiej [21] oraz określono wskaźnik masy ciała (BMI) [22]. Badania biochemiczne obejmowały oznaczenie w surowicy stężenia leptyny, gonadotropin LH i FSH, estradiolu (E2) oraz prolaktyny (PRL). Próbki krwi do oznaczeń hormonalnych pobierano zawsze w tych samych warunkach między godz. 8.00 a 9.00 rano na czczo i przechowywano do momentu oznaczenia w temperaturze -70 C. U pacjentek zdrowych krew pobierano w fazie folikularnej cyklu miesiączkowego. Stężenie leptyny w surowicy oznaczano metodą RIA z wykorzystaniem leptyny znakowanej [J125] i surowicy odpornościowej zestawem Human Leptin RIA; Linco Research, St. Charles, USA. Stężenia pozostałych hormonów w surowicy krwi oznaczano metodą immunochemiluminescencji w analizatorze ACS-180 firmy Chiron. Analiza statystyczna Obliczenia statystyczne uzyskanych wyników przeprowadzono, stosując program Excel 97. Dla sprawdzenia zgodności rozkładu liczebności prób z rozkładem normalnym stosowano test Kołmogorowa-Smirnowa. Dla porównania średnich wartości mierzonych parametrów użyto testu t-studenta dla grup niepowiązanych, a w przypadku rozkładu próby różnego od normalnego testu rang U Manna-Whitneya. Dla analizy zależności pomiędzy badanymi parametrami obliczano współczynnik korelacji liniowej. Przyjęty poziom istotności wynosił p < 0,05 [23]. Wyniki Średnia wartość wskaźnika masy ciała BMI w grupie pacjentek z AN przed leczeniem (gr. I ) była znamiennie niższa od średniej wartości BMI dziewcząt z grupy kontrolnej (21,81 ± 3,43 kg/m2). W grupie II, tzn. wśród pacjentek z AN leczonych średnio przez 129 ± 29 dni, średnia wartość BMI wzrosła z 15,81 ± 1,91 do 18,08 ± 1,6 kg/mz, lecz nadal była istotnie niższa niż w grupie kontrolnej (tab. I). Średnie stężenie leptyny w surowicy krwi pacjentek z AN przed zastosowaniem leczenia wynosiło 3,016 f 2,46 ng/ml i było istotnie statystycznie niższe w stosunku do grupy kontrolnej, w której wynosiło 13,54 t 7,36 ng/ml. W grupie dziewcząt z AN po leczeniu zaobserwowano statystycznie znamienny wzrost średniego stężenia leptyny w surowicy krwi (do 6,02 t 5,06 ng/ml), lecz nadal stwierdzano istotnie niższe średnie jej stężenie w tej grupie w stosunku do grupy kontrolnej (tab. I). 35
Praca oryginalna Średnie stężenie LH w surowicy krwi w grupie I wynosiło 0,954 ± 1,39 miu/ml i było statystycznie znamiennie niższe w stosunku do grupy kontrolnej (11,792 ± 17,74 miu/ml). Nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie tego parametru w grupie AN po leczeniu (5,82 ± 6,63 miu/ml) w stosunku do grupy I i grupy kontrolnej (tab. I). Zaobserwowano natomiast istotny statystycznie wzrost średniego stężenia FSH w surowicy krwi w grupie AN po leczeniu (8,51 ± 4,80 miu/ml) w stosunku do wartości przed leczeniem (3,266 ± 2,51 miu/ml). Średnie stężenie FSH było znamiennie statystycznie niższe tylko w grupie I w porównaniu z grupą kontrolną (12,377 ± 9,29 miu/ml) tab. I. Średnie stężenie estradiolu (E2) w surowicy wzrosło nieistotnie w grupie pacjentek z jadłowstrętem psychicznym po leczeniu (tab. I). Podobnie nie zaobserwowano znamiennych statystycznie różnic w wartościach średnich stężeń prolaktyny (PRL) w surowicy krwi we wszystkich trzech grupach dziewcząt. Średnie stężenia PRL były bowiem zbliżone u wszystkich badanych (tab. I). Ryciny 1-3 wskazują zależności pomiędzy stężeniem leptyny w surowicy krwi a wartościami BMI w poszczególnych grupach. W grupie pacjentek z AN przed leczeniem (gr. I ) nie stwierdzono korelacji pomiędzy stężeniem leptyny a wartościami BMI (r = 0,23, p > 0,05). W grupie pacjentek z AN po leczeniu (gr. II) analiza zależności wykazała dodatnią korelację pomiędzy tymi wartościami (r = 0,49, p < 0,05). Podobnie, silną dodatnią korelację (r = 0,75, p < 0,05) wykazano pomiędzy wartościami BMI a stężeniem leptyny w surowicy krwi w grupie kontrolnej (gr. III). Nie stwierdzono statystycznie znamiennych zależności pomiędzy stężeniem leptyny a stężeniem hormonów płciowych (LH, FSH, estradiol) oraz prolaktyny w żadnej z trzech badanych grup. Dyskusja Dotychczasowe badania na temat zależności między leptyny a składem masy tłuszczowej ciała i BMI w AN czy bulimii psychicznej (bulimia nervosa BN) dotyczyły przeważnie pacjentek dorosłych [16-19]. My przeprowadziliśmy badania u dziewcząt z AN w wieku 13-18 lat, dobierając pod względem wieku i BMI grupę kontrolną zdrowych, młodych dziewcząt. Podobnie jak Eckert i wsp. [17] analizowaliśmy zależności między leptyny a BMI oraz hormo36 Endokrynol. Ped., 2/2003;1(2):33-40
Ziora K. i inni Stężenie leptyny w surowicy krwi u dziewcząt... nami płciowymi u pacjentek z AN nie tylko przed leczeniem, ale także w trakcie kilkumiesięcznej realimentacja. Wskaźnik masy ciała wzrósł po leczeniu w sposób znamienny, lecz nadal był istotnie statystycznie niższy w stosunku do BMI grupy kontrolnej, podobnie jak w badaniach Eckerta. Znana jest dodatnia korelacja leptyny z masą ciała i zapasem tkanki tłuszczowej u ludzi zdrowych i otyłych oraz zachowana regulacja wydzielania leptyny u zwierząt doświadczalnych. Badania sugerują, że leptym poprzez drogę neuroendokrynną indukuje uczucie sytości i powoduje zmniejszenie łaknienia przy zwiększonej masie tłuszczowej ciała [8, 24, 25]. W stanach skrajnego wyniszczenia u ludzi obserwowane są niskie stężenia leptyny w surowicy krwi. Haluzik i wsp. [26] wykazali znamiennie niższe niż w grupie kontrolnej stężenia leptyny u dorosłych pacjentek z restrykcyjną postacią AN i u pacjentów z zespołem krótkiej pętli jelitowej, u których stwierdzano głębokie niedożywienie białkowo-energetyczne, wyrażone hipoproteinemią, spadkiem albumin i prealbumin w surowicy krwi. Stężenie leptyny korelowało pozytywnie z BMI tylko u pacjentek z AN i w grupie kontrolnej, nie było tej korelacji u pacjentów z zespołem krótkiej pętli jelitowej. U pacjentów tych głębokie niedożywienie białkowo-kaloryczne mogło być przyczyną zwiększonej zawartości wody w organizmie, prowadząc do obrzęków i tym samym wpływając na zmianę składu ciała i brak zależności między leptyny a BMI. U pacjentów niedożywionych z przewlekłą niewydolnością nerek i / lub dializowanych stężenia leptyny w surowicy krwi są podwyższone i zaznaczona jest pozytywna korelacja z zawartością całkowitej masy tłuszczowej ciała i BMI [27]. Badania u młodych chorych z przewlekłymi stanami zapalnymi jelit, prowadzącymi do zwolnienia tempa wzrastania i opóźnienia dojrzewania [28] wykazały brak różnic między stężeniem leptyny u pacjentów z zapalnymi chorobami jelit w porównaniu do grupy kontrolnej. Zatem do anoreksji w tym schorzeniu nie prowadzą zmiany w stężeniach leptyny, lecz czynniki inne. Grinspoon i wsp. [ 16] pierwsi zasygnalizowali niskie stężenia leptyny u pacjentek dorosłych z AN w porównaniu ze zdrowymi w tym samym wieku. Stężenie leptyny wykazywało pozytywną korelację z BMI i zawartością tłuszczu ciała w obu grupach. Wyniki te świadczyć mogły o tym, iż u dorosłych kobiet z AN zachowana jest regulacja wydzielania leptyny przez adipocyty mimo skrajnie niskiej, poniżej krytycznego progu ilości tkanki tłuszczowej ciała. Nasze badania u młodych dziewcząt z AN nie potwierdzają tej hipotezy. Nie obserwowaliśmy bowiem zależności pomiędzy stężeniem leptyny a BMI u dziewcząt z AN przed leczeniem. Wskazuje to na brak regulacji wydzielania leptyny przy skrajnie niskiej masie ciała. Dopiero po realimentacja i uzyskaniu istotnie statystycznego wzrostu BMI zaobserwowano korelację dodatnią BMI ze stężeniem leptyny. Eckert i wsp. [17] sugerują, że w AN wydzielanie leptyny przez adipocyty może być rozregulowane w odpowiedzi na stan głodzenia. Podobnie jak my, autorzy ci obserwowali pozytywną korelację liniową między stężeniem leptyny a BMI u pacjentek z AN dopiero w trakcie leczenia, po uzyskaniu przez nie BMI między 14-17 kg/m 2 oraz u kobiet zdrowych. Nie było natomiast tej zależności u chorych z AN przed leczeniem [17]. Inni autorzy wykazali u kobiet z jadłowstrętem psychicznym niskie stężenia leptyny w surowicy krwi nie tylko podstawowe, ale i w rytmie dobowego wydzielania, które korelowały pozytywnie z BMI. Stwierdzili, że krótka, kilkudniowa, intensywna realimentacja nie ma wpływu na wzrost stężenia leptyny. Zaobserwowali natomiast normalizację stężenia leptyny u dwóch pacjentek, poddanych 3-miesięcznej realimentacja [29]. Nasze pacjentki z AN leczone były także średnio przez 2-3 miesiące. Audi, podobnie jak my, badał młode dziewczęta z AN przed leczeniem i po uzyskaniu przez nie prawidłowej masy ciała, nadal niemiesiączkujące. Poziom leptyny w surowicy wzrósł znamiennie u tych pacjentek po uzyskaniu normalizacji BMI, a korelacja pomiędzy leptyny a BMI była zachowana przed i po leczeniu [30]. Di Carlo i wsp. [31], oceniali stężenia leptyny w surowicy krwi u dorosłych pacjentek z AN, u pacjentek konstytucjonalnie szczupłych, miesiączkujących i u kobiet zdrowych. BMI oraz zawartość tłuszczu ciała (mierzona densytometrycznie) były porównywalne u pacjentek z AN i kobiet szczupłych, a znamiennie wyższe u zdrowych. Najniższe stężenia leptyny zaobserwowali u chorych z AN, u których pobór kalorii w ciągu tygodnia był najmniejszy. Podobnie jak my, autorzy ci oceniali stężenia LH i FSH, stężenie estradiolu oraz PRL w surowicy krwi. Najbardziej wyróżniającą te grupy zmienną okazało się obniżone LH i leptym u chorych z AN. Wartości estradiolu i PRL były porównywalne we wszystkich grupach. Podobne wyniki uzyskaliśmy 37
Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 2/2003;1(2):33-40 u dziewcząt. Stężenia obu gonadotropin LH i FSH były istotnie niższe u pacjentek z AN w porównaniu do zdrowych miesiączkujących dziewcząt, a LH także najbardziej wyróżniało wszystkie badane grupy. Poziomy estradiolu i protaktyny były porównywalne u chorych zdrowych dziewcząt. Di Carlo i wsp. [31] zakładają hipotetycznie istnienie progu stężenia leptyny, powyżej którego dopiero, mimo jeszcze utrzymującej się niskiej mas ciała i niskiej zawartości tłuszczu, miesiączka jest zachowana. Leptyna, być może, jest sygnałem informującym OUN o deficycie ilościowym tkanki tłuszczowej, a tym samym, bodźcem indukującym hamowanie funkcji rozrodczych. Hamowanie to może mieć fundamentalne znaczenie podczas głodzenia gdyż zarówno krwawienie miesięczne, jak i ciąż wymagają zużytkowania dużych ilości energii. Niskie stężenie leptyny mogłoby być pewnym mechanizmem adaptacyjnym u chorych kobiet z AN. Dyskutuje się, czy niskie stężenie leptyny może odgrywać rolę w powstawaniu hipogonadyzmu hipogonadotropowego [31, 32]. Udowodniono, że u szczurów leptyna zwiększa uwalnianie LH-RH z okolic brzuszno-pośrodkowej podwzgórza, a podawani leptyny do III komory mózgu u zwierząt doświadczalnych in vivo powoduje znamienny wzrost wydzielania LH. Są doniesienia, że leptyna może też pełnić ważną rolę w indukcji dojrzewania płciowe go oraz w kontroli uwalniania LHRH u ludzi [32 33]. Niskie stężenia leptyny zaobserwować można również u kobiet z wtórnym brakiem miesiączki po chodzenia podwzgórzowego wywołanym stresem u których masa ciała mieści się w granicach nor my [31]. Uzyskane przez Di Carlo i wsp. [31] niższe stężenia LH u kobiet z AN w porównaniu do kobiet konstytucjonalnie szczupłych i brak różnic w FSH, wskazywać może na większą wrażliwość LH na niedobór LH-RH. Ponieważ AN indukuje ciężki hipogonadyzm hipogonadotropowy, charakteryzujący się depresją sekrecji GnRH, to przypuszczać można, iż LH jest pierwszą gonadotropiną, której sekrecja jest znacznie obniżona. Köpp i wsp. badali zależności pomiędzy stężeniem leptyny w surowicy krwi a pojawieniem się regularnego cyklu miesięcznego u kobiet z AN. Podali próg stężenia leptyny w surowicy krwi, równy 1,85 ug/ml, osiągnięcie którego, według nich, predysponować może do powrotu miesiączki [34]. Audi i wsp. [30], badając młode chore z AN, starali się uzyskać odpowiedź na pytanie, czy leptyna jest niezbędnym czynnikiem gwarantującym powrót regularnego cyklu menstruacyjnego. Stwierdzili jedynie wzrost stężenia estradiolu i hormonu wzrostu (GH) u pacjentek z AN już miesiączkujących mimo braku znaczącego wzrostu leptyny i BMI. Nie określili jednak poziomów gonadotropin, co konieczne byłoby do pełnej oceny osi podwzgórze-przysadka-gonady. Skoncentrowali się na oznaczeniu innych hormonów i czynników wzrostowych, takich jak GH, IGF-I, IGFBP-3, IGFBP-1, SHBG. Wyrazili pogląd, że leptyna może odgrywać rolę przyzwalającą w powrocie miesiączek u kobiet z AN oraz że jeszcze inne czynniki mogą być odpowiedzialne za regularność i powrót miesiączek. My, podobnie do innych autorów [17, 30, 31], wykazaliśmy relatywnie najniższe, odpowiadające fazie folikularnej cyklu miesiączkowego stężenia estradiolu u dziewcząt z AN przed leczeniem w stosunku do grupy kontrolnej i dziewcząt z AN po leczeniu. Takie wartości estradiolu są wynikiem za hamowania osi podwzgórze-przysadka-gonady, co prowadzi do hipogonadyzmu hypogonadotropowego. Natomiast nadal niskie stężenia estradiolu u dziewcząt, u których uzyskano zarówno zadowalający przyrost masy ciała po leczeniu, jak i wzrost LH świadczą o utrzymującym się zaburzeniu czynności gonad. Ostatnim poddanym analizie parametrem było stężenie protaktyny w surowicy krwi. W żadnej z badanych grup średnie stężenie tego hormonu nie odbiegało od normy. Podobne obserwacje poczynili inni autorzy [31 ]. Badania doświadczalne u szczurów wskazują bezpośredni lub pośredni, poprzez hamowanie syntezy dopaminy, wpływ leptyny na sekrecję PRL w przysadce [35]. Analizując zależności między stężeniem leptyny a stężeniem hormonów płciowych (LH, FSH, estradiolu) i protaktyny nie wykazaliśmy statystycznie znamiennych korelacji w żadnej z badanych grup, co nie różniło się od doniesień innych, cytowanych wyżej autorów [31]. Wnioski U dziewcząt z AN stwierdzane niskie stężenie leptyny w surowicy krwi i obserwowany brak korelacji pomiędzy leptyny a BMI świadczyć może o zaburzeniu regulacji wydzielania leptyny przy skrajnie niskiej masie ciała. Krótkotrwałe leczenie (2-3 miesiące) dziewcząt z AN wpływa na zwiększenie stężenia leptyny w surowicy krwi, ale nie doprowadza do całkowitej jego normalizacji. 38
Ziora K. i inni Stężenie leptyny w surowicy krwi u dziewcząt... PIŚMIENNICTWO/REFERENCES [1] Zhang Y, Proenca R., Maffei M. et al.: Positional cloning of the mouse obese gene and its human homologue. Nature, 1994:372, 425-431. [2] Masuzaki H., Ogawa Y, Isse N. et al.: Human obese gene expression. Adipocyte-specific expression and regional differences in the adipose tissue. Diabetes, 1995:44, 855-858. [3] Mac Dougald O.A., Hwang C.-S., Fan H., Lane M.D.: Regulated expression of the obese gene product (leptin) in white adipose tissue and 3 T3-L1 adipocytes. Proc. Natl. Acad. Sci.,1995:92, 9034-9037. [4] Cinti S.F., Zingaretii M.C., de Matteis R. et al.: Immunohistochemical localization of leptin and uncoupling protein in white and brown adipose tissue. Endocrinology, 1997:138, 797-804. [5] Anverx J., Staels B.: Leptin. Lancet, 1998:351, 737-742. [6] Masuzaki H., Ogawa Y, Sagawa N, et. al.: Nonadipose tissue production of leptin: Leptin as a novel placenta-derived hormone in human. Natural Med., 1997:3,1029-1033. [7] Bado A., Levasseur S., Attoub S. et al.: The stornach is a source of leptin. Nature, 1998:394, 790-793. [8] Walczewska A.: Leptyna nowy hormon. Endokrynol Pol. Polish. J. Endocrinol., 2000:51, 125-148. [9] Maffei M., Halaas J., Ravussin E. et al.: Leptin levels in human and rodent: measurement of plasma leptin and ob RNA in obese and weight-reduced subjects. Nat. Med., 1995:1,1155. [10] Ostlund R.E., Yang J.W., Klein S., Gingerich R.: Relation between plasma leptin concen-tration and body fat, gender, diet, age and metabolit covariates. J. Clin. Endocrinol. Metab.,1996:81, 3909. [11] Nedvidkova J., Haluzik M., Schreber V.: The decrease in serum leptin levels in estrogen treated mate mice. Phys. Res., 1997:46, 291. [12] Shimizu H., Shimomura Y, Nakamishi Y. et al.: Estrogen increases in vivo leptin production in rats and human subjects. J. Endocrinol., 1997:154, 285. [13] Licino J., Mantzoros C., Negrao A.B.: Human leptin levels are pulsatile and inversely related to pituitary-adrenal function. Nature Med., 1997:3, 575-579. [14] Hardie L., Trayhurn P., Abramovich D., Fowler P.: Circulating leptin in women: a longitudinal study in the menstrual tytle and duńng pregnancy. Clin. Endocrinol., 1997:47, 101. [15] Komender J., Tomaszewicz-Libudzic C.: Jadłowstręt psychiczny u dzieci. Medipress Pediatria, 1996:2 (3), 2-8. [16] Grinpoon S., Gulick T, Askari H.: Serum leptin levels in women with anorexia nervosa. J. Clin. Endocńnol. Metab., 1996: 81, 3861-3863. [17] Eckert E.D., Pomeroy C., Raymond N.: Leptin in anorexia nervosa. J. Clin. Endocrinol. Metab., 1997:83, 791-795. [18] Haluzik M., Papezova H., Nedvidkova J., Kabrt J.: Serum leptin levels in patients with anorexia nervosa, relationships to serum lipids and biochemical nutritional parameters. Phys. Res., 1999:48, 197-202. [19] Ferron F., Considine V., Peino R. et al.: Serum leptin concentrations in patients with anorexia nervosa, bulimia nervosa and non-specific eating disorders correlate with body mass index but are independent of the respective disease. Clin. Endocrinol., 1997:46, 289. [20] American Psychiatric Association 1994. Diagnostic and statistical manual of mental disorders, 4 th ed. Washington DC: American Psychiatric Press. [21] Wolański N.: Siatki kontroli rozwoju fizycznego. Zakład Ekologii Człowieka PAN. Centrum Zdrowia Dziecka, Introdruk, Warszawa 1984. [22] Rymkiewicz- Kluczyńska B., Pyrżak B., Fajęcka-Dembińska E., Majcher A.: Otyłość u dzieci i młodzieży. Medipress Pediatria, 1999:5 (1), 3-8. [23] Sawicki F.: Elementy statystyki dla lekarzy. PZWL, Warszawa 1974. [24] Borowiec M., Baranowska B.: Leptyna a układ hormonalny. Endokrynol. Pol. Polish. J. Endocrinol., 1999:50, 181-189. [25] Romer T.E.: Rola leptyny w stanie sytości i głodu. Ped. Po1.,1997:9, 783-786. [26] Haluzik M., Kabrat J., Nedvidkova J.: Relation-ship of serum leptin levels and selected nutritional parameters in patients with protein-caloric malnutrition 1999:15, 829-833. [27] Stenvinkel P., Heimburger O., Lonqvist F.: Serum leptin concentrations correlate to plasma insulin concentrations independent of body fat content in chronic renal failure. Nephrol. Dial. Transplant., 1997:12,1321-1325. [28] Hoppin A.G., Kapłan L.M., Zurakowski D.: Serum leptin in children and young adults with inflammatory bowel disease. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr.,1998:26, 500. [29] Balligand J.L., Brichard S.M., Brichard V. et al.: Hypoleptynemia in patients with anorexia nervosa: loss of circadian rhytm and unresponsiveness to short-term refeeding. Eur. J. Endocrinol.,1998:138, 415-420. [30] Audi L., Mantzoros C.S., Vidal-Puig A. et al.: Leptin in relation to resumption of menses in women with anorexia nervosa. Molecular Psychiatry,1998:3, 544-547. [31] Di Carlo C., Tommaselli G.A., De Filippo E.: Menstrual status and serum leptin levels in anorectic and in menstruating women with low body mass indexes. Fertility and Sterility 2002:78, 376-382. 39
Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 2/2003;1(2):33-40 [32] Bryc W., Nowicki M., Adamkiewicz G.: Leptyna ogniwo łaczace gospodarkę energetyczna z funkcja gonadalna. Endokrynol. Pol.-Polish. J. Endocrinol., 2000:51, 429-439. [33] Krzyżanowska-Świniarska B.: Skład ciała, leptyna i dojrzewanie płciowe fakty i hipotezy. Materiały zjazdowe IX Sympozjum PTED. Endokr. Diabet. Ch. Przem. Met. Wieku Rozw., 1999:5, Suppl. 1, 45-47. [34] Köpp W., Blum W.F., Von Prittwitz S. et al.: Low leptin levels predict amenorrhea in underweight and eating disordered females. Mol. Psychiat., 1997:2, 335-340. [35] Yu W.H., Kimura M., Walczewska A. et al.: Role of leptin in hypothalamic-pituitary function. Proc. Natl. Acad. Sci., USA 1997:94, 1023-1028. 40