Stwierdzenie nieważności decyzji Nadzwyczajny środek prawny Dr Ewa Pierzchała Uniwersytet Opolski
O pojęciu nieważności Nieważność jest to instytucja procesowa nieznana w postępowaniu cywilnym, które nie przewiduje odrębnej skargi z powodu nieważności. Stąd pewne kontrowersje w literaturze i niekonsekwencje w orzecznictwie, które spowodowane są przenoszeniem rozwiązań z zakresu prawa i procedury cywilnej na grunt prawa i procedury administracyjnej. M. Jaśkowska
Decyzja, zawierająca wady wymienione w art.. 156 k.p.a. jest aktem administracyjnym wiążącym strony i organy administracji publicznej do czasu stwierdzenia nieważności. Korzysta również z domniemania ważności.
Przedmiot postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności Przedmiotem postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji jest, jak podkreśla B. Adamiak, sprawa procesowa: "rozpoznanie i rozstrzygnięcie w trybie unormowanym przepisami prawa procesowego zgodnego z przepisami, głównie materialnego prawa administracyjnego, rozstrzygnięcie sprawy administracyjnej materialnej, a zatem jej prawidłowości, pod kątem kwalifikowanych wad prawnych decyzji administracyjnej kończącej postępowanie zwykłe lub nadzwyczajne. W postępowaniu tym organ nie może jednak przejść do merytorycznego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy administracyjnej materialnej. W przeciwieństwie do pozostałych dwóch trybów postępowania nadzwyczajnego, w postępowaniu w sprawie stwierdzenie nieważności decyzji przedmiot tego postępowania został ograniczony wyłącznie do rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy procesowej"
Zakresem tego postępowania objęte są więc przede wszystkim decyzje administracyjne (ostateczne i nieostateczne), a na mocy art. 126 k.p.a. postanowienia, na które służy zażalenie, postanowienia wydane w wyniku zażalenia oraz postanowienia w sprawie zatwierdzenia ugody.
Nie mogą natomiast podlegać stwierdzeniu nieważności czynności materialno-techniczne ani podejmowane w formie rejestracji faktów w ewidencji, ani w formie wystawienia zaświadczeń (por. wyrok ONSA z dnia 21 października 1983 r., I SA 794/83, ONSA 1983, nr 2, poz. 92)
Jeżeli przedmiotem wniosku jest stwierdzenie nieważności decyzji ostatecznej czy postanowienia, to warunkiem wniesienia tego wniosku nie jest wcześniejsze wyczerpanie toku instancji (wyrok NSA z dnia 19 maja 1989 r., IV SA 90/89, ONSA 1989, nr 1, poz. 49)
Przesłanki Z uwagi jednak na fakt, że stwierdzenie nieważności decyzji jest wyjątkiem od ogólnej zasady trwałości decyzji ostatecznych z art. 16 1, może mieć ono miejsce tylko wtedy, gdy decyzja w sposób niewątpliwy dotknięta jest przynajmniej jedną z wad wymienionych w art. 156 1.
Przesłanki pozytywne stwierdzenia nieważności Art.156 1 Organ administracji publicznej stwierdza nieważność decyzji, która: 1) wydana została z naruszeniem przepisów o właściwości, 2) wydana została bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa, 3) dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną, 4) została skierowana do osoby nie będącej stroną w sprawie, 5) była niewykonalna w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały, 6) w razie jej wykonania wywołałaby czyn zagrożony karą, 7) zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa.
Przesłanki negatywne Art.156 2Nie stwierdza się nieważności decyzji z przyczyn wymienionych w 1 pkt 1, 3, 4 i 7, jeżeli od dnia jej doręczenia lub ogłoszenia upłynęło dziesięć lat, a także gdy decyzja wywołała nieodwracalne skutki prawne.
Przesłanki-konkluzja Zasadniczo istotą tych przesłanek jest: a) brak legitymowanego podmiotu - art. 156 1 pkt 1 i 4, b) znaczna ułomność przedmiotu stosunku - pkt 5 i 6, c) fakt, że przedmiot stosunku nie istnieje - pkt 2 i 3 (por. J. Borkowski, Zmiana i uchylanie ostatecznych decyzji administracyjnych, Warszawa 1967, s. 115-116).
Tryb postępowania Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności składa się z trzech stadiów: 1) stadium wstępne wszczęcie postępowania na wniosek lub z urzędu, 2) stadium rozpoznawcze organ administracyjny bada, czy decyzja jest dotknięta jedną z wad z art. 156, 3) stadium podjęcia decyzji odmawiające stwierdzenia nieważności, stwier dzające nieważność z uwzględnieniem przedawnienia.
Tryb postępowania Rozstrzygnięcie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji następuje w drodze decyzji (art. 158). Decyzja ta ma charakter decyzji deklaratoryjnej, unieważnia bowiem nie tylko sam akt wadliwy, ale także skutki wywołane tym nieważnym aktem, działa zatem ex tunc, a nie ex nunc.
Tryb postępowania Prawo stwierdzenia nieważności decyzji mają organy wyższego stopnia, gdy decyzja wydana została przez naczelny organ admini stracji państwowej lub samorządowe kolegium odwoławcze ten organ (art. 157 k.p.a.).
Charakter prawny wadliwej decyzji Do spornych kwestii należy zagadnienie charakteru prawnego aktu nieważ nego. Wprawdzie kodeks w art. 156 określa te akty jako decyzje, które mogą być uchylone tylko przez inną decyzję administracyjną, to jednak można mieć zastrzeżenia, czy akty obciążone tak poważnymi wadami mają charakter władczy w sensie domniemania ważności i obowiązku ich wykonania (np. cechą charakterystyczną decyzji z art. 156 1, pkt 5 jest właśnie ich niewykonalność).
Charakter prawny wadliwej decyzji W literaturze i orzecznictwie pojawiła się jednak dyskusja wokół kwestii, czy wszystkie przyczyny nieważności mają podobny charakter. Uznano bowiem, że niektóre z nich są z mocy samego prawa, a więc bezwzględnie nieważne.
Charakter prawny wadliwej decyzji Nie dotyczy to jednak postępowania administracyjnego. (por. wyrok NSA z dnia 18 listopada 1998 r., III SA 1103/97, Lex nr 35126: "Prawu administracyjnemu nie jest znana konstrukcja bezwzględnej nieważności (nieważności z mocy prawa) decyzji dotkniętych nawet kwalifikowanymi wadami prawnymi").
Charakter prawny wadliwej decyzji Część przedstawicieli nauki prawa administracyjnego przychyla się jednak do stanowiska, zgodnie z którym akty bezwzględnie nieważne to takie, które jakkolwiek pochodziły od organu państwowego, nie stawały się jednak w świetle przepisów prawa aktami prawnymi, nie wiązały organów, a deklaracja ich nieważności nie była konieczna, choć celowa, np. M. Zimmermann.
Charakter prawny wadliwej decyzji Część przedstawicieli doktryny uważa natomiast, że kodeks nie wprowadza decyzji bezwzględnie nieważnych. Takie stanowisko zajmuje J. Borkowski. Podkreśla się także, że należy odróżnić decyzje nieważne od tzw. nieaktów.
Charakter prawny wadliwej decyzji Należy w związku z tym odróżnić tzw. nieakt, czyli czynność prawną nieistniejącą od decyzji nieważnych. Nieakt nie wiąże bowiem ani organów, ani strony, stąd dla uchylenia się przed jego skutkami nie zachodzi konieczność stwierdzania jego wadliwości. Decyzja nieważna wiąże natomiast do czasu stwierdzenia jej nieważności w trybie art. 158 k.p.a.
Charakter prawny wadliwej decyzji Decyzja nieistniejąca to decyzja, która albo nie została ogłoszona lub nie została prawidłowo doręczona stronom albo decyzja, co do której stwierdzono nieważność. J. Jendrośka
Źródła: Małgorzata Jaśkowska, Andrzej Wróbel, komentarz, LEX/el. 2010 Barbara Adamiak, Janusz Borkowski, Postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne, Warszawa 2010 Jan Jendrośka, Ogólne postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne, Wrocław 2007 Krzysztof Sobieralski, Nadzwyczajne tryby postępowania administracyjnego, Wrocław 2009 Ustawa z dnia 14 czerwca 1960r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2000r, Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.)