Warsztaty 3: Konsekwencje zmian klimatycznych i użytkowania ziemi dla systemu wód powierzchniowych i wielkości odpływu. Zadania grupy: 1.Analiza wpływu zmian klimatycznych na bilans wodny zlewni i wielkość przepływów w ciekach. 2. Analiza wpływu zmian użytkowania terenu na bilans wodny zlewni i wielkość przepływu w ciekach. 3. Wskazanie na możliwości: - adaptacji do zachodzących zmian - przeciwdziałania niekorzystnym trendom
Dwa referaty wstepne: 1. Wplyw zmian klimatycznych i uzytkowania ziemi na bilans wodny i przeplywy w ciekach - A. Kedziora, ISRiL, PAN 2. Zmiany klimatu a n iski stan wod w Niemcyech pierwsze spostrzezenia i podejscie do strategii adaptacyjnej. Uwe Petry, NLWKN, Hildesheim
Wytypowano 8 głównych czynników wpływających na strukturę bilansu wodnego zlewni AGROTECHNIKA OPADY KLIMAT P = E + H ZABUDOWA E H TOPOGRAFIA WYKORZYSTANIE WODY SZATA ROŚLINNA GEOHYDROLOGIA
Dla każdego z tych czynników rozważono następujące aspekty: 1. Jak się zmienił w ostatnich dekadach lub jak się prawdopodobnie zmieni. 2. Jakie skutki wywarła ta zmiana na bilansie wielkość odpływu: - albo bezpośrednio, - albo poprzez zmiany ewapotranspiracji. 3. Jakie czynności należy podjąć, aby przeciwdziałać tym negatywnym efektom.
Wyniki analizy poszczególnych czynników i sposoby przeciwdziałania: 1. Zabudowa powierzchni ziemi: - zmiany: wzrost powierzchni zlewni pokrytej elementami nieprzepuszczalnymi dla wody (budynki, drogi, parkingi). - skutki: zmniejszenie się powierzchni ziemi, przez którą woda może wsiąkać do gleby, zwiększenie spływu powierzchniowego a zmniejszenie gruntowego, zmniejszone zasilanie wód gruntowych, skrócenia czasu od początku opadu do chwili powstania fali wezbraniowej. - przeciwdziałanie: zmniejszyć powierzchnie utwardzoną (zamiast asfaltu i betonu zastosować bruk, ażurowe płyty), tworzyć obszary retencyjne (obniżenia terenu, niecki), w których zbierała by się woda opadowa i wsiąkała do gleby, zielone dachy o małym spadku. Rozwój infrastruktury technicznej w granicach istniejącej zabudowy mniejsza ekspansja przestrzenna infrastruktury. Wprowadzenie ogólnokrajowych i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
2. Szata roślinna: - zmiany: zamiana stabilnych ekosystemów (lasy łąki, zakrzaczenia, małe zbiorniki wodne) w ekosystemy niestabilne, głównie pola uprawne), uproszczenie struktury szaty roślinnej (krajobrazy mozaikowate przekształcone w uproszczone). - skutki: pogorszenie warunków wsiąkania wody do gleby (zmniejszenie współ czynnika infiltracji), przyspieszony spływ powierzchniowy i ilość spływającej wody (na polach uprawnych brak elementów hamujących szybkość spływającej wody, zmniejszona retencja glebowa, zwiększona erozja. - przeciwdziałanie: zwiększenie stopnia mozikowatości krajobrazu (wprowadzenie zadrzewień śródpolnych, pasm łąk, odbudowanie zniszczonych małych zbiorników), przywrócenie zgodności zbiorowisk roślinnych z siedliskiem (zamiana lasów sosnowych na liściaste)
Wyniki analizy poszczególnych czynników i sposoby przeciwdziałania: 3. Klimat: - zmiany: wzrost temperatury powietrza i nieokreślona zmiana opadów. zmiana struktury czasowej i natężenia opadów (więcej opadów zimą, mniej latem, częstsze opady nawalne, dające szybkie wezbrania, wzrost elementów meteorologicznych prowadzących do zwiększonego parowania, zwiększ się częstotliwość okresów bezopadowych. - skutki: zwiększone parowanie, szczególnie zimą co prowadzi do zmniejszenia ilości wody odnawiającej retencje glebową, spadek poziomu wód gruntowych, skrócony okres zasilania cieków wodami odpływem gruntowym, zmniejszone odpływy lub ich całkowity zanik. - przeciwdziałanie:nie mamy zasadniczo wpływu na wielkość opadów. Należy ograniczyć nieproduktywną ewapotranspirację poprzez zmianę warunków mikroklimatycznych krajobrazu rolniczego - redukcja prędkości wiatru, zwiększenie wilgotności przypowierzchniowych warstw powietrza, zmniejszenie wpływu adwekcji. Można to osiągnąć poprzez wprowadzenie sieci zadrzewień śródpolnych i odbudowanie zniszczonych małych zbiorników śródpolnych.
Wyniki analizy poszczególnych czynników i sposoby przeciwdziałania: 4. Wykorzystanie wody: - zmiany: przeeksploatowanie zasobów wodnych, szczególnie wód podziemnych, - skutki: obniżanie się poziomu wód gruntowych, zmniejsznie się zasobów wodnych. - przeciwdziałanie: stworzenie warunków zmuszających do lokalnego gromadzenia wody (opłata za odprowadzanie wód opadowych do kanalizacji), wykorzystanie zgromadzonej wody pozwoli na zaoszczędzenie wód podziemnych, zastosowanie oszczędniejszych metod nawodnień w rolnictwie. Wprowadzenie lepszego monitoringu wykorzystywania wody.
Wyniki analizy poszczególnych czynników i sposoby przeciwdziałania: 5. Hydrogeologia: - zmiany: pogorszenie się warunków odnawiania wód podziemnych. - skutki: zmniejsza się ilość wody i czas zasilania cieków wodami gruntowymi. - przeciwdziałanie: tworzenie obszarów pozwalających na gromadzenie miejscowe wód opadowych i ich wsiąkanie (Jak w punkcie pierwszym zabudowa. 6. Topografia: - zmiany: szczególnie zmiany w obrębie koryt rzecznych (wały przeciwpowodziowe, wyprostowanie biegu rzeki). Zmiany struktury użytkowania ziemi, głównie w terenach bogato rzeźbionych. - skutki: zmniejszenie wsiąkania wody do gleby, zwiększenie i przyspieszenie odpływu powierzchniowego. - przeciwdziałanie: odsunięcie wałów przeciwpowodzioawych od koryta rzeki, zwiększenie zabudowy obszarów o dużych spadkach w elementy chamujące prędkość spływu powierzchniowego (pasma łąk, zakrzaczenia, zadrzewienia).
Wyniki analizy poszczególnych czynników i sposoby przeciwdziałania: 7. Opady: - zmiany: jak w punkcie 3 Klimat - skutki: przy wzroście parowania prowadzi to do zwiększenia częstotliwości niżówek. - przeciwdziałanie: Tworzenie obszarów retencyjnych (obniżenia terenu, niecki) tzw. okna retencyjne, w których będzie gromadzony opad atmosferyczny, wsikający do gleby.
Wyniki analizy poszczególnych czynników i sposoby przeciwdziałania: 8. Agrotechnika: - zmiany: uproszczenie struktury krajobrazu (duże pola), degradacja gleby (zagęszczenie ciężki sprzęt, spadek zawartości materii organicznej przewaga nawożenia mineralnego nad organicznym, pogorszenie struktury gleby, podeszwa płużna). - skutki: pogorszenie zdolności infiltracyjnych i retencyjnych gleby, mniejsze zasilanie wód podziemnych, zwiększony odpływ powierzchniowy, a zmniejszony gruntowy - przeciwdziałanie: wprowadzenie nowych technologii np.: uprawa bezorkowa no tillage, zwiększenie nawożenia organicznego (zgodnie z dyrektywa azotanową), wykorzystanie sprzętu kompaktowego agregaty, który pozwala na mniejszą Ilość operacji uprawowych mniejsze zagęszczenie gleby)
Dodatkowe problemy związane z działaniami na rzecz poprawy warunków wodnych w sensie zarządzania ilością wody: 1. Problem jakości wody. Wody opadowe dopływające do cieków z terenów zabudowanych są zanieczyszczone. Ale usunięcie trwałej pokrywy powierzchniowej (ulice, parkingi) zmniejszy dopływ tych wód do rzeki z jednej strony, ale zwiększy ich dopływ do gleby i wód gruntowych.
Podsumowanie: Są duże szanse na przeciwdziałanie niekorzystnym tendencjom zmian warunków wodnych zlewni, szczególnie zmienności przepływu w ciekach. Podstawowym paradygmatem tych działań powinno być prowadzenie ich w skali całej zlewni (holistyczna teoria Tansleya) przy wykorzystaniu naturalnych mechanizmów wspartych środkami technicznymi. Działań nie można ograniczyć tylko do koryt rzecznych.