Projekt U C H W A Ł A N R / 2 0 1 6 R A D Y M I N I S T R Ó W z dnia 2016 r. zmieniająca uchwałę w sprawie ustanowienia Krajowego Programu Kolejowego do 2023 roku Na podstawie art. 136 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 885, z późn. zm. 1) ) Rada Ministrów uchwala, co następuje: 1. Załącznik do uchwały nr 162/2015 Rady Ministrów z dnia 15 września 2015 r. w sprawie ustanowienia Krajowego Programu Kolejowego do 2023 roku otrzymuje brzmienie określone w załączniku do niniejszej uchwały. 2. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia. PREZES RADY MINISTRÓW 1) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2013 r. poz. 938 i 1646, z 2014 r. poz. 379, 911, 1146, 1626 i 1877, z 2015 r. poz. 238, 532, 1045, 1117, 1130, 1189,1190, 1269, 1358, 1513, 1830, 1854, 1890 i 2150 oraz z 2016 r. poz. 195.
Załącznik do uchwały Rady Ministrów nr /2016 z dnia...2016 r. Projekt MINISTER INFRASTRUKTURY I BUDOWNICTWA KRAJOWY PROGRAM KOLEJOWY DO 2023 ROKU Infrastruktura kolejowa zarządzana przez PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. lipiec 2016 r.
Spis treści 1. Wstęp 4 2. Diagnoza stan obecny 7 2.1. Sieć linii kolejowych w Polsce 7 2.2. Sieć linii kolejowych będących w zarządzie PKP PLK S.A. 8 2.3. Wieloletni Program Inwestycji Kolejowych do roku 2015 wykonanie programu 12 2.4. Krajowy Program Kolejowy do 2023 roku wykonanie na koniec 2015 roku 14 3. Podstawy KPK 15 3.1. Powiązanie KPK z działaniami przewidzianymi w innych dokumentach strategicznych 15 3.1.1. Krajowe dokumenty strategiczne 15 3.1.2. Dokumenty strategiczne Unii Europejskiej 18 3.2. Założenia KPK 19 3.3. Cele KPK 21 4. Priorytety oraz kierunki interwencji 22 5. Kategorie projektów objętych Programem 24 6. Finansowanie KPK 28 7. Efekty i rezultaty KPK 34 8. System realizacji Programu 37 8.1. Realizator Programu 37 8.2. Nadzór nad realizacją Programu 38 9. Procedura zatwierdzenia i aktualizacji Programu 40 Załączniki
1. Lista projektów podstawowych i rezerwowych CEF i POIiŚ finansowanych z Funduszu Spójności objętych KPK 2. Lista projektów podstawowych i rezerwowych PO PW objętych KPK 3. Lista projektów RPO objętych KPK 4. Lista projektów krajowych objętych KPK 5. Lista projektów, w których dokonano najważniejszych zmian 3
1. Wstęp Krajowy Program Kolejowy do 2023 roku. Infrastruktura kolejowa zarządzana przez PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., zwany dalej KPK lub Programem, jest dokumentem ustanawiającym ramy finansowe oraz warunki realizacji zamierzeń państwa w zakresie inwestycji kolejowych przewidywanych do wykonania do 2023 1 r. Program stanowi kontynuację programu wieloletniego pod nazwą Wieloletni Program Inwestycji Kolejowych do roku 2015, z perspektywą do roku 2020 (dalej: WPIK). KPK jest programem wieloletnim w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych 2. Przyjęcie programu wynika z art. 38c ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym 3 i obejmuje wszystkie inwestycje PKP Polskich Linii Kolejowych S.A. (dalej: PKP PLK S.A.) realizowane z wykorzystaniem środków finansowych, których dysponentem jest minister właściwy do spraw transportu. 4 KPK spełnia wymogi ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju 5 w zakresie programów rozwoju ustanawianych w celu realizacji średniookresowej strategii rozwoju kraju 6, ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014 2020 7 oraz strategii rozwoju, którą w tym wypadku pozostaje Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku) 8 (dalej: SRT). KPK jest odpowiedzią na wyzwania związane z przyjęciem przez Unię Europejską (dalej: UE) oraz Polskę ambitnych celów w zakresie infrastruktury kolejowej i zapewnienia dzięki niej zrównoważonego rozwoju gospodarczego. Aktualizacja KPK wynika głównie z: 1) rozliczenia projektów realizowanych w ramach perspektywy UE na lata 2007 2013; 2) wydania decyzji Komisji Europejskiej (dalej: KE) dotyczących fazowania projektów pomiędzy perspektywy 2007 2013 a 2014 2020; 3) podpisania Umów o udzielenie dotacji w ramach Instrumentu Łącząc Europę (CEF) Sektor Transportu (Grant Agreement,GA) dla projektów pierwszego naboru CEF; 4) złożenia wniosków w drugim naborze CEF; 5) opracowania kosztorysów dla projektów w ramach Studiów Wykonalności oraz innych projektów przygotowawczych; 6) ponownego przeliczenia luk finansowych dla projektów. W związku z przeliczeniem luk finansowych i negocjacji prowadzonych z Urzędami Marszałkowskimi zwiększyła się pula środków 1 Okres programowania przy przyjęciu zasady n+3, w której n jest końcowym rokiem programowania finansowego UE. Końcową datą kwalifikowalności wydatków dla projektów współfinansowanych ze środków Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego jest 31 grudnia 2023 r. 2 Dz. U. z 2013 r. poz. 885, 938 i 1646, z 2014 r. poz. 379, 911, 1146, 1626 i 1877, z 2015 r. poz. 238, 532, 1045, 1117, 1130, 1189, 1190, 1269, 1358, 1513, 1830, 1854, 1890 i 2150 oraz z 2016 r. poz. 195. 3 Dz. U. z 2015 r. poz. 1297, 1741, 1753, 1777, 1893 oraz z 2016 r. poz. 542. 4 Brak ujęcia w KPK inwestycji w zakresie dworców czy taboru oraz inwestycji innych zarządców niż PKP PLK S.A. wynika z zakresu dokumentu określonego w ustawie z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (art. 38c). 5 Dz. U. z 2016 r. poz. 383. 6 Strategia Rozwoju Kraju 2020. Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Warszawa, wrzesień 2012; dokument przyjęty uchwałą Rady Ministrów nr 157 z dnia 25 września 2012 r. (M.P. poz. 882). 7 Dz.U. z 2016 poz. 217). 8 Strategii Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku), dokument przyjęty uchwałą Rady Ministrów nr 6 z dnia 22 stycznia 2013 r. (M.P. poz. 75). 4
przewidzianych na projekty RPO; zakładany montaż finansowy dla projektów RPO pozostał bez zmian; 7) analizy zdolności instytucjonalnej PKP PLK S.A. w zakresie realizacji poszczególnych zadań inwestycyjnych i całego Programu. Dodatkowym elementem przesądzającym o konieczności aktualizacji Programu były wyniki kontroli Najwyższej Izby Kontroli dotyczącej realizacji WPIK. W zaktualizowanym dokumencie wskazano najważniejsze spostrzeżenia ujęte w sprawozdaniach z realizacji KPK i WPIK, w tym przedstawiono informacje dotyczące realizacji zadań ujętych w KPK (szerzej opisane w rozdziale 2). W aktualizacji KPK ujęto inwestycje dotyczące budowy nowej linii kolejowej Podłęże Szczyrzyc Tymbark/Mszana Dolna oraz modernizacji istniejącej linii kolejowej nr 104 Chabówka Nowy Sącz. Obecnie zakładany montaż finansowy został przedstawiony w rozdziale 6. Ponadto do Programu dołączono załącznik nr 5, w którym opisano najważniejsze zmiany dla projektów: 1. Prace na linii kolejowej C-E 65 na odc. Chorzów Batory Tarnowskie Góry Karsznice Inowrocław Bydgoszcz Maksymilianowo. 2. Prace na linii kolejowej C-E 59 na odcinku Wrocław Brochów / Grabiszyn Głogów Zielona Góra Rzepin Szczecin Podjuchy. 3. Prace na alternatywnym ciągu transportowym Bydgoszcz Trójmiasto, obejmującym linie 201 i 203. Polska otrzymała deklaracje wsparcia (alokacji środków) z budżetu UE dla perspektywy 2014 2020 w wysokości 42,8 mld zł 9 na kolej. Szacuje się, że PKP PLK S.A. otrzyma w ramach dofinansowania ze środków UE kwotę przynajmniej 9,70 mld euro, tj. 40,16 mld zł 10. Aby środki UE przeznaczone na infrastrukturę kolejową mogły zostać wykorzystane, wymagane jest w latach 2014 2023 znaczne zaangażowanie środków krajowych: budżetu państwa, Funduszu Kolejowego (dalej: FK), PKP PLK S.A. Finansowanie ogółem infrastruktury kolejowej zarządzanej przez PKP PLK S.A. będzie odbywało się według następujących kategorii projektów 11 : 1/ projekty Funduszu Spójności (dalej: FS) realizowane w ramach POIiŚ i CEF: 49,32 mld zł: o projekty CEF 12 : 18,28 mld zł, w tym dofinansowanie ze środków europejskich 3 432,57 mln euro, o projekty POIiŚ 2014 2020 13 : 28,00 mld zł, w tym dofinansowanie ze środków europejskich 4 446,37 mln euro, 9 Zgodnie z Umową Partnerstwa zawartą pomiędzy Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Komisją Europejską planowana kwota alokacji na sektor kolejowy wynosi ok. 10,2 mld euro. 10 Kwota nie uwzględnia ewentualnego dofinansowania projektów w ramach CEF poza tzw. kopertami narodowymi. 11 Dokładne wartości z podziałem na lata przedstawione są w tabelach 1 i 3. 12 Connecting Europe Facility instrument finansowania projektów dotyczący rozwoju transeuropejskich sieci transportowych zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1316/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. ustanawiającego instrument Łącząc Europę, zmieniającego rozporządzenie (UE) Nr 913/2010 oraz uchylającego rozporządzenia (WE) nr 680/2007 i (WE) Nr 67/2010 (Dz. Urz. UE L 348 z 20.12.2013, str. 129, z późn. zm.). 13 Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014 2020. 5
o projekty POIiŚ 2007 2013: 3,04 mld zł, w tym dofinansowanie ze środków europejskich 518,87 14 mln euro; 2/ projekty Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (dalej: EFRR) realizowane w ramach Programu Operacyjnego Polska Wschodnia (dalej: PO PW): 2,09 mld zł, w tym dofinansowanie ze środków europejskich 330,40 mln euro; 3/ projekty EFRR realizowane w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych (dalej: RPO): 4,86 mld zł: o projekty RPO 2014 2020: 4,78 mld zł, w tym dofinansowanie ze środków europejskich 955 15 mln euro, o projekty RPO 2007 2013: 0,08 mld zł, w tym dofinansowanie ze środków europejskich 17 16 mln euro; 4/ projekty krajowe wraz z zadaniami obronnymi realizowane w ramach budżetu państwa i FK: 9,74 mld zł, w tym: o dodatkowe środki ponad poziom 18% planowanych na dany rok wpływów z podatku akcyzowego od paliw silnikowych: 1,16 mld zł 17, o środki z emisji obligacji w roku 2015, wykorzystywane w roku 2016: 0,45 mld zł, w tym 7 446,9 tys. zł na opłacenie zobowiązań z 2015 r. dla zadań zakończonych 18. Lista zadań określonych w KPK w grupie projektów Funduszu Spójności realizowanych w ramach POIiŚ i CEF oraz w grupie projektów EFRR w ramach PO PW została opracowana w oparciu o Listę projektów kolejowych znajdującą się w Dokumencie Implementacyjnym do Strategii Rozwoju Transportu do 2020 r. (z perspektywą do 2030 r.) (dalej: DI). Kategorie projektów 1 oraz 3 obejmują także część zadań realizowanych ze środków perspektywy 2007 2013, dla których wydatki budżetu państwa ponoszone są po roku 2015, w tym refundację poniesionych wydatków. KPK określa cele (główny i szczegółowe) z zachowaniem pełnej spójności z zamierzeniami przyjętymi w SRT oraz DI. Jest również narzędziem umożliwiającym realizację SRT i DI w odniesieniu do poprawy stanu technicznego i obecnych parametrów infrastruktury kolejowej. KPK i DI są wzajemnie powiązane. DI stanowi formalną podstawę wypełnienia przez Polskę określonych warunków wyjściowych umożliwiających efektywną realizację programów współfinansowanych ze środków europejskich, warunkujących przekazanie środków UE przeznaczonych na rozwój całego sektora transportowego. Definiuje i hierarchizuje on wyłącznie te zadania, których realizacja oparta jest o środki finansowe UE w ramach programów krajowych i ponadregionalnych. DI nie ujmuje zaś zadań współfinansowanych ze środków europejskich i samorządowych będących w dyspozycji marszałków województw, a także środków budżetu państwa i FK na zadania realizowane bez udziału środków UE. Natomiast KPK dotyczy wyłącznie infrastruktury kolejowej zarządzanej przez PKP PLK S.A. wraz z infrastrukturą towarzyszącą, umożliwiając jednocześnie wywiązanie się ministra właściwego do spraw transportu z obowiązku realizacji inwestycji na zasadach określonych w ustawie z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym. Dlatego też uwzględniono w nim źródła finansowania zdefiniowane w innych strategiach, 14 Kwota szacunkowa, przeliczona z wartości w złotych. 15 Ze względu na brak ostatecznej deklaracji ze strony części Samorządów podano kwotę szacunkową, wyliczoną na podstawie zakładanego montażu finansowego z aktualnej całkowitej wartości projektów stanowiących przedmiot negocjacji Programu. 16 Kwota szacunkowa, przeliczona z wartości w złotych. 17 dodatkowe środki z wpływów z podatku akcyzowego w łącznej wysokości 1,67 mld zł wykorzystywane są na finansowanie projektów krajowych w kwocie 1,16 mld zł oraz wkład krajowy do projektów finansowanych ze środków UE w kwocie 0,51 mld zł. 18 Łączna wartość obligacji do wykorzystania w latach 2016 i dalej wynosi 978 714,9 tys. zł. Szczegółowe informacje dotyczące obligacji zostały przedstawione w rozdziale 6. Finansowanie KPK. 6
programach, politykach i planach, zarówno szczebla rządowego, jak i samorządowego, w tym w szczególności w kontraktach terytorialnych i strategiach Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych. KPK określa cele i priorytety inwestycyjne oraz wielkość i źródła niezbędnego finansowania, a także stanowi podstawę dla zapewnienia finansowania, zgodnie z ustawą o finansach publicznych do limitów wskazanych w niniejszym Programie. KPK, zgodnie z treścią art. 38 c, ust. 3, pkt 1 ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym, zawiera listę wszystkich inwestycji PKP PLK S.A. realizowanych z wykorzystaniem środków finansowych, których dysponentem jest minister właściwy do spraw transportu, wraz z określeniem łącznego kosztu każdej z tych inwestycji i przyporządkowaniem jej do grupy inwestycji finansowanych z określonych źródeł. Ponadto, przedstawia zestawienie wszystkich źródeł finansowania w podziale na lata realizacji inwestycji ujętych w Programie, z wyszczególnieniem grup inwestycji finansowanych z określonych źródeł. Uzupełnieniem do KPK jest Szczegółowy Plan Realizacji KPK, zawierający rzeczowy i finansowy zakres planowanych inwestycji (w szczególności określenie planowanych wydatków wraz z podziałem źródeł finansowania na określone inwestycje w poszczególnych latach realizacji tego programu). Dokument ten jest zatwierdzany przez ministra właściwego do spraw transportu w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych oraz w zakresie projektów realizowanych z udziałem środków europejskich z ministrem właściwym do spraw rozwoju regionalnego. Udzielenie zapewnienia finansowania lub dofinansowania z budżetu państwa w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, następuje na podstawie Szczegółowego Planu Realizacji KPK. Kwestie dotyczące sprawozdawczości oraz zmian Programu zostały omówione odpowiednio w rozdziale 8.2 Nadzór nad realizacją Programu oraz rozdziale 9. Procedura zatwierdzenia i aktualizacji Programu. Podkreślenia wymaga fakt, że polityka gospodarcza rządu bierze pod uwagę propozycje Białej Księgi. Planu utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu dążenie do osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu 19, która jest ukierunkowana na ustanowienie systemu transportowego wzmacniającego konkurencyjność UE oraz mobilność osób i towarów przemieszczających się na jej obszarze. Oznacza to, że transport ma dążyć do ograniczania zużycia energii i lepiej korzystać z infrastruktury, ograniczając negatywny wpływ na środowisko. Realizacja KPK jest zatem niezbędna również dla wywiązania się Polski z przyjętych lub nałożonych na nią zobowiązań międzynarodowych. 2. Diagnoza stan obecny 2.1. Sieć linii kolejowych w Polsce Według danych Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego (UTK) długość eksploatowanych linii kolejowych przez wszystkich zarządców infrastruktury, włączając koleje normalno- i szerokotorowe w Polsce, w 2014 roku wyniosła 19 239,9 km. Na koniec 2014 roku działalność polegającą na zarządzaniu liniową infrastrukturą kolejową realizowało, poza PKP PLK S.A., 10 przedsiębiorców: Infra SILESIA S.A., Kopalnia Piasku Kotlarnia Linie Kolejowe Sp. z o.o., Jastrzębska Spółka Kolejowa Sp. z o.o., CTL Maczki-Bór S.A., UBB Polska Sp. z o.o., PMT Linie Kolejowe Sp. z o.o., Euroterminal Sławków Sp. z o.o., PKP SKM w Trójmieście Sp. z o.o., Warszawska Kolej Dojazdowa Sp. z o.o. oraz PKP LHS Sp. z o.o. (trzy ostatnie z wymienionych spółek pełnią jednocześnie rolę przewoźnika i zarządcy infrastruktury kolejowej, 19 Strategia (Transport 2050) opublikowana przez Komisję Europejską 28 marca 2011 r., KOM(2011) 144. 7
a dwie ostatnie nie udostępniały własnej infrastruktury innym przewoźnikom). PKP PLK S.A. zarządza około 96% długości całej eksploatowanej sieci kolejowej w Polsce 20 i jako jedyna zarządzała liniami kolejowymi o znaczeniu państwowym, które na koniec 2014 r. stanowiły prawie 63,88% wszystkich eksploatowanych linii. Wykres 1. Udział według długości eksploatowanych linii kolejowych (stan na 31 grudnia 2014 r.). Źródło: Ocena Funkcjonowania Rynku Transportu Kolejowego i Stanu Bezpieczeństwa Ruchu Kolejowego w 2014 roku, Urząd Transportu Kolejowego, Warszawa 2015, http://www.utk.gov.pl/pl/aktualnosci/6378,ocena-funkcjonowania-rynku- Transportu-Kolejowego-i-Stanu-Bezpieczenstwa-Ruchu-Ko.html, s. 55. Na przestrzeni lat 2011 2014 gęstość sieci kolejowej w poszczególnych województwach mierzona w km linii/100 km 2 powierzchni znacząco się nie zmieniła. Średnia krajowa gęstość sieci na koniec 2014 r. wyniosła 6,2 km/100 km 2 21. Według stanu na dzień 31 grudnia 2014 r. na krajowej sieci kolejowej, zarządzanej przez 11 zarządców infrastruktury, funkcjonowało 13 486 czynnych przejazdów kolejowo-drogowych oraz przejść dla pieszych. 2.2. Sieć linii kolejowych będących w zarządzie PKP PLK S.A. Stan infrastruktury będącej w zarządzie PKP PLK S.A. ulega systematycznej poprawie lecz wciąż pozostaje niezadowalający. Tylko niewiele ponad połowa linii kolejowych nie budzi zastrzeżeń co do parametrów, zaś pozostała część linii wymaga przeprowadzenia napraw lub kompleksowej modernizacji. W 2014 roku długość torów linii kolejowych będących w zarządzie PKP PLK S.A. z dobrą oceną stanu technicznego stanowiła 52% całkowitej długości torów 22, co oznacza wzrost o 5 p.p. w porównaniu ze wskaźnikiem na koniec 2013 roku. 23 20 Długość eksploatowanych linii kolejowych w Polsce w 2014 roku wyniosła 19 239,87 km, Ocena funkcjonowania rynku transportu kolejowego i stanu bezpieczeństwa ruchu kolejowego w 2014 roku, Urząd Transportu Kolejowego, Warszawa, 2015 r., http://www.utk.gov.pl/pl/aktualnosci/6378,ocena-funkcjonowania-rynku-transportu-kolejowego-i-stanu-bezpieczenstwa-ruchu-ko.html, s. 56. 21 Ibidem, s. 56. 22 Stan na 31 grudnia 2014 roku. 23 Raport roczny PKP PLK S.A. 2014, s. 35. 8
Wykres 2. Stan techniczny infrastruktury kolejowej 24 w latach 2010 2014. Źródło: Raporty roczne PKP PLK S.A. za lata 2010 2014. Efektem poprawy stanu technicznego torów było podwyższenie w Rozkładzie Jazdy Pociągów 2014/15 maksymalnej prędkości rozkładowej dla pociągów pasażerskich na odcinkach o długości 2 700 km torów, a obniżenie prędkości na długości 586 km torów. 25 Ponadto, po raz kolejny w 2014 roku wzrosła długość torów z obowiązującą prędkością rozkładową równą 160 km/h do 2 568 km 26 oraz zmniejszyła się długość torów z maksymalną prędkością mniejszą lub równą 40 km/h 27. Struktura prędkości rozkładowych na eksploatowanych liniach kolejowych zarządzanych przez PKP PLK S.A. (stan na koniec 2014 roku) została zaprezentowana na poniższym wykresie. 24 Wykres opracowano według następujących kryteriów: 1. ocena dobra linie kolejowe eksploatowane z założonymi parametrami, wymagane są tylko roboty konserwacyjne; 2. ocena dostateczna linie kolejowe o obniżonych parametrach eksploatacyjnych (obniżona maksymalna prędkość rozkładowa, lokalne ograniczenia prędkości); dla przywrócenia maksymalnych parametrów eksploatacyjnych, oprócz robót konserwacyjnych, wymagane jest wykonanie napraw bieżących polegających na wymianie uszkodzonych elementów torów; 3. ocena niezadowalająca linie kolejowe o znacznie obniżonych parametrach eksploatacyjnych (małe prędkości rozkładowe, duża liczba lokalnych ograniczeń prędkości, obniżone dopuszczalne naciski), kwalifikujące tory linii do kompleksowej wymiany nawierzchni. 25 Raport roczny PKP PLK S.A. 2014, s.36. 26 Na koniec 2013 roku było to 2 022 km torów. Raport roczny PKP PLK S.A. 2014, s.38. 27 Raporty roczne PKP PLK S.A. za lata 2010 2014. 9
Wykres 3. Procentowa struktura maksymalnych prędkości rozkładowych w rozkładzie jazdy 2014/2015. 0,60% 6,80% 8,90% 28,50% 19,50% V=200 V=160 120 V<160 80 V<120 40 V<80 V<40 35,70% Źródło: opracowanie własne na postawie raportu rocznego PKP PLK S.A. za 2014 rok. Na koniec 2014 roku 29% linii było dostosowanych do prędkości co najmniej 120 km/h. Wartość ta wzrasta sukcesywnie od 2010 r. Obecnie trwają prace polegające na przystosowaniu wybranych odcinków sieci kolejowej do prędkości maksymalnej przekraczającej 160 km/h (w rocznym rozkładzie jazdy 2014 2015 na odcinku 90 km wprowadzono prędkość maksymalną 200 km/h dla pociągów pasażerskich) 28. Wykres 4. Struktura maksymalnych prędkości rozkładowych w latach 2010 2014. Źródło: opracowanie własne na postawie raportów rocznych PKP PLK S.A. za lata 2010 2014. W latach 2010 2014 odnotowano również wzrost w udziale linii pozwalających na jazdę pociągów z prędkością od 80 do 120 km/h (z 36,3% do 37,5%). W 2014 r. w stosunku do roku 2010 spadła długość linii, na których dopuszczalna prędkość nie przekraczała 80 km/h. 29 28 Dotyczy odcinka linii kolejowej nr 4 Grodzisk Mazowiecki Zawiercie od km 125,200 do km 214,800. Regulamin przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów przez licencjonowanych przewoźników kolejowych w ramach rjp 2014/2015, Załącznik 2.1(P). Wykaz maksymalnych prędkości pociągi pasażerskie. 29 Raporty roczne PKP PLK S.A. za lata 2010 2014. 10
W zarządzie PKP PLK S.A. na dzień 31 grudnia 2014 r. było 12 406 przejazdów kolejowo-drogowych 30 (92% łącznej liczby przejazdów na krajowej sieci kolejowej). Wśród nich zdecydowanie najliczniejszą grupę stanowiły przejazdy kategorii D. Drugą co do liczebności kategorią przejazdów były przejazdy kategorii A. Najmniej liczną grupę stanowiły przejazdy kategorii E i F. 31 Wykres 5. Liczba czynnych przejazdów na sieci PKP PLK S.A. w 2014 roku. 4% 5% 19% 6% 10% przejazd kat. A przejazd kat. B przejazd kat. C przejazd kat. D przejazd kat. E przejazd kat. F 56% Źródło: opracowanie własne na postawie raportu UTK Ocena funkcjonowania, s. 89. W ramach prowadzonych prac na liniach kolejowych przejazdy i przejścia w poziomie szyn, na których występuje największe natężenie ruchu kolejowego i drogowego są likwidowane i zastępowane wiaduktami lub przejściami podziemnymi. Na pozostałych przejazdach przebudowywana jest nawierzchnia i w miarę potrzeb modernizowane urządzenia zabezpieczenia i ostrzegania. W 2014 roku na sieci PKP PLK S.A. zmodernizowano nawierzchnię 545 przejazdów, w tym zabudowano samoczynną sygnalizację przejazdową oraz wybudowano lub dokonano gruntownej rewitalizacji 186 wiaduktów. 32 Na sieci zarządzanej przez PKP PLK S.A. w 2014 r. wykonano pracę przewozową brutto równą 130,796 mld tonokilometrów, z czego praca brutto wykonana w przewozie towarów stanowiła 75,8% (101 mld brutto tonokilometrów). Pozostałą część zrealizowali przewoźnicy pasażerscy. 33 Średnie obciążenie kilometra linii w 2014 r. wyniosło około 6,8 mln ton brutto. W przeliczeniu na jeden km linii przewoźnicy towarowi wykonali pracę przewozową brutto mniejszą o 96 tys. ton w stosunku do roku 2013. W 2014 r. średnie obciążenie dla tego typu przejazdów wyniosło 5,138 mln ton brutto na jeden kilometr linii. W przewozach pasażerskich współczynnik ten wyniósł 1,641 mln ton na kilometr. 34 30 Zgodnie z art. 5 rozporządzenia Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 20 października 2015 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać skrzyżowania linii kolejowych i bocznic kolejowych z drogami i ich usytuowanie (Dz. U. poz. 1744) przejazdy i przejścia dzielą się na następujące kategorie: 1) kategoria A przejazdy użytku publicznego z rogatkami lub przejazdy użytku publicznego bez rogatek, na których ruch na drodze kierowany jest sygnałami nadawanymi przez pracowników kolejowych, 2) kategoria B przejazdy użytku publicznego z samoczynną sygnalizacją świetlną i z półrogatkami, 3) kategoria C przejazdy użytku publicznego z samoczynną sygnalizacją świetlną lub uruchamianą przez pracowników kolei, 4) kategoria D przejazdy użytku publicznego bez rogatek i półrogatek i bez samoczynnej sygnalizacji świetlnej, 5) kategoria E przejścia użytku publicznego, 6) kategoria F przejazdy i przejścia użytku niepublicznego procedowana zmiana rozporządzenia. 31 Ocena funkcjonowania, op. cit., s. 89. 32 Raport roczny PKP PLK S.A. za 2014 r., s. 61. 33 Ocena Funkcjonowania, op. cit., s. 57. 34 Ocena funkcjonowania, op. cit., s. 57. 11
Spółka PKP PLK S.A. dzięki wzrostowi środków finansowych przeznaczonych w ostatnich latach na finansowanie infrastruktury kolejowej zrealizowała szeroki zakres inwestycji. Wielkość środków finansowych przeznaczonych dla PKP PLK S.A. na zadania inwestycyjne zostały przedstawione w poniższym rozdziale (wykres 6). Należy zauważyć, że wielkość środków finansowych na ten cel z roku na rok wzrasta. 2.3. Wieloletni Program Inwestycji Kolejowych do roku 2015 wykonanie programu Zgodnie z art. 38c ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym, inwestycje PKP PLK S.A. realizowane z udziałem środków będących w dyspozycji ministra właściwego do spraw transportu realizowane są w ramach programu wieloletniego w rozumieniu ustawy o finansach publicznych. W oparciu o ten przepis 7 listopada 2011 roku Rada Ministrów przyjęła Wieloletni Program Inwestycji Kolejowych do roku 2013 z perspektywą do roku 2015. Został on zastąpiony Wieloletnim Programem Inwestycji Kolejowych do roku 2015 z perspektywą do roku 2020 (dalej: WPIK) przyjętym uchwałą Rady Ministrów z dnia 5 listopada 2013 i jej późniejszymi zmianami. Ostatnia aktualizacja WPIK nastąpiła 13 marca 2015 r. poprzez przyjęcie uchwały Rady Ministrów nr 30/2015. Inwestycje prowadzone w ramach WPIK przyczyniły się do realizacji celu nadrzędnego programu jakim jest zwiększenie dostępności i poprawa jakości transportu kolejowego przez zarządcę narodowej, publicznej infrastruktury kolejowej (PKP PLK S.A.), w taki sposób aby zaspokoić potrzeby przewoźników oraz pasażerów, nadawców i odbiorców towarów przewożonych koleją. Realizacja programu przyczyniła się również do podniesienia bezpieczeństwa i komfortu podróży. Pomimo, że cel programu w znacznym zakresie został zrealizowany to część zadań będzie kontynuowana w 2016 roku oraz w latach kolejnych. Powyższe wskazuje na konieczność korekty sposobu realizacji i wdrażania zadań oraz programów wieloletnich w zakresie infrastruktury PKP PLK S.A. Celem korekty musi być takie usprawnienie procesów, które zminimalizuje ryzyko opóźnienia zadań ujętych w KPK. Inwestycje w infrastrukturę kolejową ujęte w WPIK realizowane były w przeważającej większości ze środków pochodzących z funduszy europejskich, a następnie z budżetu państwa, Funduszu Kolejowego, obligacji oraz środków własnych PKP PLK S.A., w tym pochodzących z kredytów EBI i z emisji obligacji, a także budżetu państwa Planowane środki na realizację inwestycji kolejowych PKP PLK S.A. zgodnie z uchwałą Rady Ministrów nr 30/2015 z 13 marca 2015 r. wynosiły około 46,5 mld zł, w tym: 31,6 mld zł w ramach programów UE perspektywy 2007 2013, 10,2 mld zł na inwestycje planowane do zgłoszenia do pierwszego konkursu w ramach Funduszu CEF, 4,7 mld zł jako kontynuacja inwestycji w perspektywie finansowej na lata 2014 2020. Najliczniejszą grupę inwestycji stanowiły zadania współfinansowane w ramach programów operacyjnych UE. Pozostałe środki pochodzą z budżetu państwa, Fundusz Kolejowego oraz środków własnych zarządcy infrastruktury. Z powodu niedoboru środków finansowych, niezbędnych na uzupełnienie wkładu krajowego projektów współfinansowanych z funduszy UE dla zbilansowania działalności inwestycyjnej, wystąpiła konieczność pozyskania przez PKP PLK S.A. finansowania dłużnego. W latach 2011 2015 na realizację WPIK zostały poniesione wydatki w łącznej wysokości ok. 22 732,95 mln zł. 12
Wykres 6. Poziom wydatków na realizację WPIK w latach 2011 2015. Źródło: opracowanie własne MIiR na podstawie raportów rocznych PKP PLK S.A. z wykonania WPIK. W 2015 roku PKP PLK S.A. realizowała działania inwestycyjne na 101 projektach, w tym na 26 projektach przygotowawczych i 75 projektach obejmujących roboty budowlane (w tym ERTMS), z czego zakończonych zostało 47 projektów. Łączna wartość projektów zakończonych w 2015 r. wyniosła 6 294,8 mln zł, z czego 1 454,3 mln zł wykonane zostało w 2015 roku. 35 Łącznie od początku realizacji programu (od 2011 r.) zakończonych zostało 115 projektów o wartości 10 940,5 mln zł. W 2015 roku na realizację WPIK poniesiono łącznie wydatki w wysokości 7 216,8 mln zł (wydatki według docelowych źródeł finansowania). Natomiast wydatki PKP PLK S.A. w 2015 roku na rzecz wykonawców wyniosły 7 734,15 mln zł. W wyniku realizacji projektów w WPIK w latach 2011 2015 w ramach działań modernizacyjnych, rewitalizacyjnych oraz przebudowy i budowy poprawiony został stan infrastruktury kolejowej na: ponad 2,9 tys. km linii kolejowych, ponad 2,6 tys. obiektach inżynieryjnych, ponad 2,4 tys. skrzyżowaniach linii kolejowych z drogami publicznymi zarówno w poziomie szyn, jak i wielopoziomowych. Rok 2015 był kluczowym rokiem dla realizacji WPIK z uwagi na konieczność zakończenia do końca 2015 r. projektów perspektywy 2007 2013. Z uwagi na powyższe dla zidentyfikowanych ryzyk niedotrzymania tego terminu przeprowadzane były w roku 2015 szczegółowe analizy scenariuszy realizacji projektów oraz podjęto działania zaradcze i naprawcze w celu zminimalizowania zagrożeń realizacyjnych na kończonych projektach. Ważnym osiągnięciem jest zażegnanie ryzyka utraty współfinansowania ze środków UE dla tzw. projektów fazowanych, dla których planowana jest kontynuacja w perspektywie finansowej UE 2014 2020. KE wyraziła zgodę na dalsze finansowanie wszystkich przedmiotowych projektów 36. Tym samym bezprzedmiotowe stało się zabezpieczenie finansowe projektów fazowanych, które stanowiły środki krajowe (środki własne PKP PLK S.A., w tym pochodzące z kredytów EBI i z emisji obligacji, a także budżetu państwa). 35 Sprawozdanie z wykonania w 2015 roku WPIK. 36 dla siedmiu spośród ośmiu projektów decyzje KE wydane zostały przed końcem 2015 r., a dla ostatniego projektu w kwietniu 2016 roku 13
W trakcie realizacji programu występował szereg ryzyk na różnych etapach realizacji projektów. Zidentyfikowane ryzyka dotyczyły głównie: przedłużających się postępowań administracyjnych, długotrwałych postępowań przetargowych, protestów i odwołań od decyzji administracyjnych, niskiej jakości dokumentacji projektowej i przetargowej oraz powykonawczej, zmian w przepisach, warunków geotechnicznych, kumulacji odbiorów. 2.4. Krajowy Program Kolejowy do 2023 roku wykonanie na koniec 2015 roku W marcu 2016 roku, zgodnie z wymogami ustawy o transporcie kolejowym i rozdziału 8.2 KPK, przedstawiono Sprawozdanie z wykonania w 2015 roku planu realizacji Krajowego Programu Kolejowego do 2023 roku. W roku 2015 na realizację projektów inwestycyjnych zaplanowano w KPK wydatkowanie środków w wysokości 125 728,0 tys. zł. Natomiast ogółem wydatkowano 226 526,1 tys. zł, z tego 221 881,3 tys. zł było prefinansowane ze środków PKP PLK S.A. Wydatki zostały poniesione na 16 projektach inwestycyjnych. Powyższe informacje nie uwzględniają danych finansowych dotyczących projektów ujętych w WPIK. Rozliczenie za 2015 rok dla tych projektów zostało przedstawione w podrozdziale 2.3 Wieloletni Program Inwestycji Kolejowych do 2015 roku wykonanie na koniec 2015 roku, gdzie przedstawione zostały dane dotyczące m.in. wykonania finansowego, wykonania rzeczowego oraz realizacji celów WPIK. Dla 19 zadań ujętych w KPK współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej w roku 2015 wszczęto procedurę przetargową na łączną szacunkową wartość 15 913,0 mln zł oraz dla 2 zadań kontynuowano rozpoczęte w 2014 roku procedury przetargowe na łączną wartość szacunkową 408,7 mln zł ogółem daje to kwotę netto 16 321,7 mln zł. W 2015 roku pomiędzy Agencją Wykonawczą do spraw Innowacyjności i Sieci a PKP PLK S.A. zawarto Umowy o udzielenie dotacji w ramach Instrumentu Łącząc Europę (CEF) Sektor Transportu (Grant Agreement, GA) dla 7 projektów, dla których łączna kwota przyznanego dofinansowania CEF wynosi 1 498 869,9 tys. euro. W GA określono także szczegółowe warunki przyznania pomocy finansowej, działania kwalifikowane do wsparcia, zasady i terminy realizacji projektów. W roku 2015 dla projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej w ramach programu POIiŚ 2014 2020 ujętych w KPK podpisano 8 umów o dofinansowanie na łączną wartość netto 3 486 710,1 tys. zł. W 2015 roku wykonanie wskaźnika długość przebudowanych linii kolejowych (w km toru) cel pierwszy Wzmocnienie roli transportu kolejowego w zintegrowanym systemie transportowym kraju - wyniosło 7,7 km toru. W zakresie pozostałych celów w 2015 roku nie osiągnięto postępów, gdyż projekty, których dotyczyło sprawozdanie były w 2015 roku głównie w fazie przygotowawczej. Zgodnie z postanowieniami KPK ocena realizacji Programu w tym zakresie zostanie dokonana na koniec roku 2017 i 2023. W wyniku realizacji projektów KPK w roku 2015 wykonano modernizację elementów infrastruktury kolejowej obejmującą: tory główne zasadnicze - 7,7 km, 14
obiekty inżynieryjne przejazdy rozjazdy sieć trakcyjna perony - 6 szt. (3 mosty, 1 wiadukt kolejowy, 2 przepusty), - 10 szt., - 19 szt., - 44,870 km, - 9 szt. Projekty inwestycyjne ujęte w Sprawozdaniu z wykonania w 2015 roku planu realizacji Krajowego Programu Kolejowego do 2023 roku zostały przeanalizowane m.in. pod kątem zagrożeń, tj. wydłużenia terminu zakończenia fazy przygotowawczej inwestycji oraz zmiany wartości projektu. Analizy poszczególnych projektów wskazały na konieczność aktualizacji KPK w celu dostosowania jego postanowień do aktualnej sytuacji i zminimalizowania zagrożenia niezrealizowania całości Programu. 3. Podstawy KPK 3.1. Powiązanie KPK z działaniami przewidzianymi w innych dokumentach strategicznych 3.1.1. Krajowe dokumenty strategiczne KPK służyć będzie wypełnieniu krajowych planów rozwoju w zakresie transportu oraz rozwoju społecznego zawartych w dokumentach strategicznych: Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności. Strategia Rozwoju Kraju 2020, Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010 2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie. Strategia Rozwoju Transportu do 2020 r. (z perspektywą do 2030 roku), w tym Dokument Implementacyjny do Strategii Rozwoju Transportu do 2020 r. (z perspektywą do 2030 r.). Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności (dalej: DSRK), przyjęta 11 stycznia 2013 roku przez Radę Ministrów, zakłada jako strategiczny cel dążenie do poprawy jakości życia Polaków. W drugim obszarze strategicznym DSRK równoważenia potencjału rozwojowego regionów Polski (dyfuzji) podkreślana jest istotność równomiernego rozwoju regionalnego. Temu celowi przyporządkowane zostały kierunki interwencji w zakresie rozwoju regionalnego i transportu. Wskazuje on na szansę związaną z nowym rozumieniem europejskiej polityki spójności, jako narzędzia służącego rozwojowi regionalnemu oraz na system transportowy jako klucz techniczny do zapewnienia dostępności, spójności oraz rozwoju poszczególnych regionów. Kluczowym według strategii czynnikiem osiągnięcia zamierzonych rezultatów w tym obszarze jest poprawa dostępności transportowej. Oznacza to, że modernizacja kolei musi przyspieszyć, a decyzje dotyczące szybkich kolei powinny być powiązane z analizą efektywności gospodarczej tego przedsięwzięcia (ich niezbędnością ekonomiczną) oraz możliwościami sfinansowania. Strategia Rozwoju Kraju 2020. Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo (dalej: SRK 2020) przyjęta uchwałą Rady Ministrów 25 września 2012 roku, wskazuje najważniejsze działania państwa w celu wzmocnienia i wykorzystania gospodarczych, społecznych 15
i instytucjonalnych potencjałów zapewniających szybszy i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawę jakości życia ludności 37. Ważnym czynnikiem wpływającym na procesy rozwojowe jest dostępność transportowa i infrastrukturalna. Kontynuowane zatem powinny być wysiłki modernizacyjne w celu unowocześnienia i stworzenia spójnego systemu transportowego, czy też dostosowania infrastruktury do potrzeb rozwoju społeczno-gospodarczego i przestrzennego. Strategia zakłada, że sukcesywna poprawa sieci transportowej w Polsce i połączeń z innymi krajami Europy i świata, z jednej strony, zdynamizuje rozwój kraju i poszczególnych regionów, z drugiej wymagać będzie znacznych nakładów publicznych na ten cel. Zgodnie z postanowieniami strategii, kluczowym czynnikiem determinującym rozwój gospodarczy kraju jest transport. Ten obszar został uwzględniony w celu szczegółowym II.7 Zwiększenie efektywności transportu. Wskazuje się, że dostępność infrastruktury transportowej oraz jej odpowiednia przepustowość umożliwiają dyfuzję wzrostu gospodarczego z silnych regionów do regionów rozwijających się wolniej. Długookresowym celem dla Polski jest osiągnięcie takiej gęstości i przepustowości sieci, która odpowiada potrzebom rozwojowym kraju i regionów. W odniesieniu do infrastruktury kolejowej realizowane będą projekty polegające na modernizacji głównych linii i infrastruktury uzupełniającej. Ważnym zadaniem z punktu widzenia znoszenia peryferyjności i poprawy dostępności terytorialnej jest uzyskanie połączeń kolejowych o wysokim standardzie poprzez modernizację linii między głównymi miastami Polski, w szczególności odcinków biegnących promieniście z i do Warszawy (w tym Centralnej Magistrali Kolejowej). Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, przyjęta przez Radę Ministrów 13 grudnia 2011 roku, jest dokumentem omawiającym zagadnienia ładu przestrzennego Polski. Jednym z sześciu celów strategicznych polityki przestrzennego zagospodarowania kraju jest Poprawa dostępności terytorialnej kraju w różnych skalach przestrzennych poprzez rozwijanie infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej (cel 3). Polityka przestrzennego zagospodarowani kraju w odniesieniu do systemu transportowego, jako najważniejsze wymienia inwestycje transportowe służące poprawie dostępności wewnętrznej i zewnętrznej kraju, przynoszące wartość dodaną w postaci zapewnienia spójności systemu transportowego, realizowanego w warunkach zrównoważonego rozwoju. Dokument wskazuje, że począwszy od 2015 roku powinno sukcesywnie następować zwiększenie udziału i roli transportu szynowego w transporcie. W ruchu pasażerskim nacisk zostanie położony na połączenia między największymi ośrodkami miejskimi, realizowane z równoległym wykorzystaniem sieci kolei o wysokim standardzie, oraz linie dojazdowe do obszarów metropolitalnych i niektórych ośrodków średniej wielkości zintegrowane z systemami transportu publicznego. Zaś w przewozach towarowych wspierana będzie modernizacja i budowa infrastruktury ułatwiającej prowadzenie głównie przewozów intermodalnych (w tym centrów i terminali intermodalnych) oraz masowych między obszarami metropolitalnymi, przejściami granicznymi, portami morskimi, a także pozostałymi kluczowymi ośrodkami gospodarczymi. Jednymi z kluczowych działań w tym zakresie będzie Poprawa dostępności polskich miast i regionów (działanie 3.1) oraz Zmniejszenie zewnętrznych kosztów transportu (działanie 3.2). Celem rządu zgodnie z Koncepcją powinna być poprawa wzajemnej dostępności czasowej między miastami wojewódzkimi i pozostałymi miastami regionalnymi, w szczególności dotyczy to połączeń Warszawy i Wrocławia, Szczecina i Rzeszowa/Lublina oraz wzmocnienia połączeń w relacjach: Warszawa Białystok, Gdańsk Szczecin, Wrocław Poznań, Gdańsk Poznań, Warszawa Bydgoszcz. Wysiłek inwestycyjny skupiony zostanie również na dalszej poprawie dostępności w obrębie aglomeracji i obszarów funkcjonalnych miast. 37 Główny cel strategii średniookresowej. 16
Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010 2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie została przyjęta 13 lipca 2010 roku przez Radę Ministrów. Jednym z założeń Strategii jest zwiększanie spójności terytorialnej, zarówno w skali krajowej, jak również regionalnej, w tym przez budowanie powiązań funkcjonalnych między miastami wojewódzkimi, a ich otoczeniem regionalnym. Wśród obszarów strategicznych wyzwań, przed którymi stoi rozwój regionalny kraju, wymienione zostało zapewnienie odpowiedniej infrastruktury transportowej i teleinformatycznej do wspierania konkurencyjności i zapewniającej spójność terytorialną kraju (pkt 10). W celu zwiększania konkurencyjności polskich regionów ważna jest rozbudowa infrastruktury komunikacyjnej. Kluczowe znacznie ma dostępność transportowa w wymiarach międzynarodowym i krajowym (zwiększanie wzajemnej oraz międzynarodowej dostępności głównych miast Polski) oraz wewnątrzregionalnym (poprawa dostępności do głównych ośrodków wzrostu z peryferyjnych części regionów). Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku), przyjęta przez Radę Ministrów 22 stycznia 2013 roku, jest średniookresowym dokumentem planistycznym, który wskazuje cele oraz nakreśla kierunki rozwoju transportu tak, aby etapowo do 2030 r. możliwe było osiągnięcie celów założonych w DSRK oraz SRK 2020. Transport stanowi jeden z najistotniejszych czynników wpływających na rozwój gospodarczy kraju, a dobrze rozwinięta infrastruktura transportowa wzmacnia spójność społeczną, ekonomiczną i przestrzenną kraju. Podstawowym celem krajowej polityki transportowej jest zwiększenie dostępności terytorialnej oraz poprawa bezpieczeństwa uczestników ruchu i efektywności sektora transportowego przez utworzenie spójnego, zrównoważonego i przyjaznego użytkownikowi systemu transportowego w wymiarze krajowym (lokalnym), europejskim i globalnym. Strategia wskazuje, że w pierwszej kolejności konieczne jest podejmowanie działań mających na celu usunięcie zaległości w rozbudowie, modernizacji i rewitalizacji infrastruktury transportowej oraz połączenie infrastrukturalne najważniejszych ośrodków wzrostu z obszarami o niższej dynamice rozwoju i włączenie ich w sieć transportu europejskiego (TEN-T). W kolejnym kroku należy skupić się na zwiększaniu poziomu nasycenia infrastrukturą i stworzeniu zintegrowanego systemu transportowego. KPK realizuje założenia celu głównego SRT w zakresie transportu kolejowego poprzez następujące (wybrane) działania: 1) konsekwentna modernizacja i rewitalizacja istniejącej sieci linii kolejowych, 2) rewitalizacja i rozbudowa linii kolejowych w obszarach funkcjonalnych miast oraz podejmowanie działań zmierzających do lepszej integracji transportu szynowego i kołowego, 3) modernizacja przystanków kolejowych, 4) rozwijanie infrastruktury systemów usprawniających zarządzanie przewozami pasażerskimi i towarowymi; stopniowe wdrażanie Europejskiego Systemu Zarządzania Ruchem Kolejowym (ERTMS) na najważniejszych szlakach kolejowych. W zakresie transportu kolejowego strategicznym zadaniem ujętym w SRT jest wzmocnienie roli kolei w zintegrowanym systemie transportowym. Cel ten powinien zostać osiągnięty dzięki działaniom inwestycyjnym oraz zmianom organizacyjnym i technologicznym, które przełożą się na poprawę konkurencyjności przewozów kolejowych. Inwestycje mogą obejmować nie tylko budowę nowych linii, czy nowych torów na eksploatowanej sieci, ale także modernizację istniejących linii oraz rewitalizację niewykorzystywanych odcinków. Zgodnie z SRT przedsięwzięcia rozwojowe w zakresie kolei będą skoncentrowane na zapewnieniu wydajnej i efektywnej infrastruktury, charakteryzującej się odpowiednią do potrzeb przewozów towarowych zdolnością przepustową, prędkością maksymalną, dopuszczalnym naciskiem osi, skrajnią ładunkową, a także długością torów. Taka infrastruktura pozwoli zapewnić właściwą płynność ruchu pociągów. 17
Uszczegółowieniem Strategii jest Dokument Implementacyjny do Strategii Rozwoju Transportu do 2020 r. (z perspektywą do 2030 r.), który został przyjęty uchwałą nr 201/2014 Rady Ministrów z 13 października 2014 roku. Wskazuje on cele operacyjne, wraz ze wskazaniem priorytetowych inwestycji, w obszarze m.in. transportu kolejowego. Cele planowane do osiągnięcia zgodne są z celami wyznaczonymi w innych dokumentach strategicznych, na czele z powyżej opisaną SRT. Lista rankingowa zadań, które przyczynią się do poprawy krajowej i międzynarodowej dostępności transportowej Polski, została przygotowana w oparciu o wyznaczone na podstawie ww. celów kryteria wyboru projektów. Tym samym dokument stanowi kompleksowy plan strategicznych inwestycji transportowych, wymagany przez KE w zakresie spełnienia przez Polskę warunku ex-ante ustanowionego w perspektywie 2014 2020 dla otrzymania pomocy finansowej UE na realizację projektów wspierających rozwój transportu i infrastruktury transportowej. Przyjęty cel główny KPK, który obejmuje wzmocnienie roli transportu kolejowego w zintegrowanym systemie transportowym kraju poprzez stworzenie spójnej i nowoczesnej sieci linii kolejowych, wynika bezpośrednio z zapisów SRT. Jest on również narzędziem umożliwiającym realizację SRT i DI w odniesieniu do poprawy stanu technicznego i obecnych parametrów infrastruktury kolejowej. Zatem KPK jest ściśle powiązany z ww. dokumentami strategicznymi i stanowi ich rozwinięcie (głównie na gruncie finansowym). 3.1.2. Dokumenty strategiczne Unii Europejskiej Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu Europa 2020, przyjęta 3 marca 2010 roku, obejmuje trzy wzajemnie ze sobą powiązane priorytety mające na celu wyjście silniejszej UE z kryzysu, powstanie inteligentnej i zrównoważonej gospodarki UE sprzyjającej włączeniu społecznemu, osiągania wysokich wskaźników zatrudnienia i wydajności oraz większą spójność społeczną. W ramach priorytetu II Zrównoważony rozwój wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej za istotne uznaje się działania zwiększające spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną. W celu umożliwienia postępu w ramach wskazanych priorytetów tematycznych KE przedstawiła siedem projektów przewodnich. Do realizacji II priorytetu przyczyni się wdrożenie dwóch projektów przewodnich: Europa efektywnie korzystająca z zasobów oraz Polityka przemysłowa w erze globalizacji. Pierwszy z nich wskazuje na potrzebę podjęcia działań w zakresie m.in. infrastruktury, zarządzania ruchem, logistyki i ograniczenia emisji CO 2. Nakłada też na państwa członkowskie obowiązek stworzenia na poziomie krajowym inteligentnej, zmodernizowanej i w pełni połączonej infrastruktury transportowej oraz, mające ogromne znaczenie dla efektywności całego systemu transportowego, zapewnienie skoordynowanej realizacji projektów infrastrukturalnych w ramach sieci bazowej UE. Z kolei drugi ze wskazanych powyżej projektów przewodnich Polityka przemysłowa w erze globalizacji formułuje zalecenie dotyczące zapewnienia, aby sieci transportowe i logistyczne umożliwiały sektorowi przemysłowemu w UE skuteczny dostęp zarówno do jednolitego rynku, jak i rynków międzynarodowych. Ponadto, Strategia zachęca do koncentracji wydatków publicznych na przedsięwzięciach zwiększających potencjał wzrostu, takich jak połączenia transportowe. Biała Księga. Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu dążenie do osiągnięcia konkurencyjnego i oszczędnego zasobowo systemu transportu (dalej: Biała Księga) opublikowana 28 marca 2011 roku przez KE. Strategia przedstawia docelowy i pożądany obraz konkurencyjnego systemu transportu, który zwiększy mobilność, usunie bariery i wąskie gardła w kluczowych obszarach i spowoduje wzrost zatrudnienia. Biała Księga wskazuje, że inwestycje w infrastrukturę transportową mają pozytywny wpływ na wzrost gospodarczy, pozwalają na stworzenie dobrobytu i miejsc pracy, zwiększenie handlu, dostępności geograficznej i mobilności obywateli. Należy je planować w sposób 18
maksymalizujący pozytywny wpływ na wzrost gospodarczy i minimalizujący negatywne skutki dla środowiska. Biała Księga wskazuje niezbędne do podjęcia działania, które w perspektywie średnioi długoterminowej przyczynią się do osiągnięcia określonych w niej celów. Nadrzędnym celem podjęcia przyszłych działań ma być zgodnie ze Strategią stworzenie jednolitego europejskiego obszaru transportu. Ma to być obszar, w którym sektor transportu będzie charakteryzował się wysokim poziomem konkurencyjności i dodatkowo wykorzystującym oszczędnie nieodnawialne surowce naturalne. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1315/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. w sprawie unijnych wytycznych dotyczących rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej i uchylające decyzję nr 661/2010/UE Rozporządzenie określa wytyczne i priorytety rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej o strukturze dwupoziomowej, składającej się z sieci kompleksowej i bazowej, jak również wskazuje jej przebieg w całej UE (w tym również na terytorium Polski). Transeuropejska sieć transportowa (TEN-T) ma na celu wzmacnianie spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej UE i przyczyniać się do tworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportowego, który jest wydajny i zrównoważony oraz zwiększa korzyści dla użytkowników i wspiera wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu. W ramach procesu tworzenia spójnej sieci TEN-T rozwijane będą również multimodalne korytarze sieci bazowej TEN-T stanowiące instrument wdrażania sieci bazowej, służący koordynacji różnych projektów na szczeblu ponadnarodowym, o przebiegu określonym w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1316/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. ustanawiającym instrument Łącząc Europę. Założeniem jest ukończenie sieci bazowej TEN-T do roku 2030 oraz sieci kompleksowej do 2050 r. Rozporządzenie 1315/2013 podkreśla, że głównymi podmiotami odpowiedzialnymi za tworzenie i utrzymywanie infrastruktury transportowej są nadal państwa członkowskie. Realizacja KPK jest zatem niezbędna również dla wywiązania się Polski z przyjętych lub nałożonych na nią zobowiązań międzynarodowych. 3.2. Założenia KPK W celu poprawy jakości oferty dla przewoźników, już w latach 2011 2013 PKP PLK S.A. realizowała działania inwestycyjne na 118 projektach objętych pierwszym kompleksowym programem infrastrukturalnym: Wieloletnim Programem Inwestycji Kolejowych do roku 2013 z perspektywą do roku 2015, przyjętym uchwałą Rady Ministrów z dnia 7 listopada 2011 r. 38 Program ten został zastąpiony Wieloletnim Programem Inwestycji Kolejowych do roku 2015 przyjętym uchwałą Rady Ministrów z dnia 5 listopada 2013 39. Do końca roku 2015 zakończono łącznie 115 projektów ujętych w tych programach. Zadania ujęte w WPIK były realizowane na podstawie tego dokumentu do końca 2015 roku. Po tym czasie wszystkie zadania inwestycyjne PKP PLK S.A. w zakresie infrastruktury finansowane ze środków finansowych będących w dyspozycji ministra właściwego do spraw transportu zostały objęte KPK. 38 Wieloletnim Programem Inwestycji Kolejowych do roku 2013 z perspektywą do roku 2015, przyjętym uchwałą Rady Ministrów nr 219/2011 z dnia 7 listopada 2011 r. zmieniony uchwałą 127/2012 Rady Ministrów z dnia 18 lipca 2012, uchwałą nr 196/2013 Rady Ministrów z dnia 5 listopada 2013 r., uchwałą nr 124/2014 Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2014 r., uchwałą nr 149/2014 Rady Ministrów z dnia 29 lipca 2014 r. oraz uchwałą nr 30/2015 Rady Ministrów z dnia 13 marca 2015 r. Obejmował on zadania rozpoczęte jeszcze przed 2011 rokiem. Był to pierwszy tego typu program, stąd zawierał zadania będące już w trakcie realizacji. 39 Wieloletni Program Inwestycji Kolejowych do roku 2015, z perspektywą do roku 2020 przyjęty uchwałą nr 196/2013 Rady Ministrów z dnia 5 listopada 2013 r. zmieniony uchwałą nr 124/2014 Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2014 r., uchwałą nr 149/2014 Rady Ministrów z dnia 29 lipca 2014 r. oraz uchwałą nr 30/2015 Rady Ministrów z dnia 13 marca 2015 r. 19