METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU Kmpetencje kluczwe umiejętnść rzwiązywania prblemów umiejętnść pracy w zesple umiejętnść wysłuchiwania innych i brania pd uwagę ich punktu widzenia umiejętnść psługiwania się nwczesną technlgią infrmacyjną i kmunikwania się umiejętnść krzystania z dmiennych źródeł infrmacji łączenie i prządkwanie rzmaitych prcji wiedzy. Metdy nauczania Pdająca Pszukująca Zajęć praktycznych Oglądwa Drgi uczenia się uczenie się przez przyswajanie uczenie się przez dkrywanie uczenie się przez działanie uczenie się przez przeżywanie Czynnści nauczyciela pdawanie lub udstępnianie gtwej wiedzy kierwanie prcesem rzwiązywania zagadnień rganizwanie działalnści praktycznej ekspnwanie wartści mralnych, estetycznych i in. Czynnści ucznia przyswajanie gtwej wiedzy rzwiązywanie zagadnień, dknywanie dkryć, zdbywanie wiedzy działanie przebrażające rzeczywistść pznawanie wartści i ich przeżywanie Wyróżniamy kilka dmian aktywnści uczniów: 1. lekcja prwadzna przez nauczyciela 2. praca w grupach 3. praca indywidualna uczniów Lekcja prwadzna przez nauczyciela Odpwiada pglądwi wywdzącemu się jeszcze z filzfii sensualistycznej, zgdnie z którym umysł nardzneg dziecka jest niezapisaną tabula rasa. Taka lekcja nie uwzględnia żadnej współpracy między uczniami. Klasa pracuje równcześnie, każdy uczeń słyszy i widzi t sam. Niektóre plusy lekcji prwadznej przez nauczyciela: pzwala wypsażyć ucznia w wiedzę, d której sam by nie dtarł; nauczyciel d pczątku d kńca czuwa nad prcesem dydaktycznym i nim kieruje. Niektóre minusy lekcji prwadznej przez nauczyciela: gdy uczeń trafi na nauczyciela zakchaneg w swim głsie" t wówczas lekcja mże być mntnna, nużąca, schematyczna - p prstu nudna. Praca w grupach Plega na pdziale klasy na mniejsze zespły. Ze względu na niewielką liczbę współpracujących sób, taka praca pdczas lekcji pbudza uczniów d aktywnści intelektualnej. W celu wzmcnienia ich mtywacji nauczyciel mże wprwadzić współzawdnictw między grupami (uczniwie pragną być najlepsi, zaczynają identyfikwać się z zespłem). Taki typ lekcji mże być stswany wtedy, gdy nauczyciel dyspnuje kilkma równymi zestawami źródeł, śrdków dydaktycznych, materiałów ćwiczeniwych. Najlepiej d rganizacji grupwej nadają się lekcje dsknalące pzim panwanych już umiejętnści (np. pwtórzeniwe). Dbór grup mże być przypadkwy (np. lswanie) alb kleżeński (wzajemne sympatie uczniów). Grupy mgą pzstawać w takim samym składzie przez cały semestr lub rk szklny, mgą być również twrzne draźnie (nwa lekcja - nwa grupa). 1/12 METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU
Nauczyciel pwinien zadbać t, by pzim intelektualny, kmpetencyjny każdej z grup był mniej więcej równy, by uczniwie słabi zstali przrzucani" p grupach, by lepsi i silniejsi ciągnęli ich" w górę. Niektóre plusy pracy grupwej: lekcja szybka, dynamiczna i atrakcyjna dużym tempie (czas lekcji jest tyle razy efektywniej wykrzystany, ile grup uczniwskich nauczyciel stwrzy); uczniwie wzajemnie sbie pmagają, uczą się pracy w zesple, twrzą więzi spłeczne i wspólntę dczuć, zwiększa się ich siła wiedzy i dświadczenia; pzwala na wykrzystanie pjedynczych śrdków dydaktycznych. Niektóre minusy pracy grupwej: wymaga przygtwania bgateg zestawu materiałów pmcniczych, c bywa pracchłnne, ksztwne i nie zawsze siągalne; niewielki kntakt nauczyciela z pjedynczym uczniem, słabsi uczniwie mgą się ukryć, wyłączyć", b skr ON mnie nie widzi i skr za mnie mże zrbić t ktś z mjej grupy... Praca indywidualna uczniów Ta metda wymaga sprych zasbów materialnych i śrdków dydaktycznych, tak by każdy z nich mógł samdzielnie i efektywnie pracwać. Częst sprwadza się ją d czytania wskazaneg fragmentu pdręcznika, rzwiązywania zadań i wyknywania ćwiczeń w zeszycie ćwiczeń, analizwania mapy lub ilustracji, pracy z tekstem źródłwym. Zwykle pd kniec lekcji nauczyciel sprawdza wyknanie pstawinych ucznim zadań. Nie pwinn zapminać się indywidualnym tempie pracy każdeg z uczniów, dlateg na wszelki wypadek nauczyciel pwinien mieć ddatkwe zadania dla uczniów pracujących szybciej i służyć pmcą pracującym wlniej. Niektóre plusy pracy indywidualnej uczniów: rzwija umiejętnści i kmpetencje mgące przydać się ucznim w samdzielnym życiu; kieruje ich d pzaszklnych miejsc zdbywania wiedzy i infrmacji (archiwa, bibliteki, czytelnie, muzea, itp.), d sób spza śrdwiska szkły (ankiety, wywiady itp.); wyrabia samdzielnść i dpwiedzialnść. Niektóre minusy pracy indywidualnej uczniów: wymaga d nauczyciela dużeg nakładu pracy przygtwawczej i kntrlnej. Pdział metd nauczania Wart przypmnieć, że średnia zdlnść zapamiętywania przez uczniów partii materiału w zależnści d zastswanej przez metdy wynsi: wykład - 5 % czytanie-10% metdy audiwizualne - 20 % demnstracje - 30 % grupa dyskusyjna - 50 % praktyka przez działanie - 75 % nauczanie innych, natychmiastwe wykrzystanie zdbytej wiedzy - 90 % Metdy nauczania zstały pdzielne na: a. sptkanie ucznia z nwą wiedzą i jej pracwywanie: analiza SWOT burza mózgów" ciał jak twrzyw" cllage debata ksfrdzka dialg bez arbitra drama drzew decyzyjne 2/12 METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU
dyskusja (pytania i dpwiedzi) kalambury każdy wygrywa kmputerwe wspmaganie linie czasu mapa mentalna metaplan pis pwiadanie pgadanka pmce wizualne prtfli praca w grupach (technika kuli śnieżnej, wzajemneg uczenia) praca z mapą praca z tekstem źródłwym prjekt ranking diamentwy rysunki symbliczne symulacje szubienica układanka wycieczka wykład b. metdy utrwalania wiadmści, umiejętnści i sprawnści: dyskusja punktwana (zamiast tradycyjnej dpwiedzi ustnej) kartkówka klkwium sprawdzian Opis wybranych metd Analiza SWOT Akrnim z ang. słów: strenghts (mcne strny), weaknesses (słabe strny), pprtunities (szanse w tczeniu) i threats (zagrżenia w tczeniu); metda, przeniesina z eknmii, umżliwiająca analizę i cenę zjawiska, wydarzenia, prblemu, prjektu itp. Plega na kreśleniu: mcnych strn i wynikających z nich szans na pzytywne rzwiązanie zjawiska; słabych strn i wynikających z nich zagrżeń mgących prwadzić d niepwdzenia. Analizę przeprwadzają uczniwie pdzieleni na grupy. Wypełniają specjalny arkusz, który prezentują później na frum klasy. Burza mózgów" Fabryka pmysłów lub metda Osbrne'a (jej twórca, Alex F. Osbrn, napisał: Grupa ludzi krzysta ze swich mózgów, żeby zaatakwać w spsób twórczy knkretny prblem i zrbić t w stylu kmandsów") czyli samdzielne i szybkie wymyślania przez uczniów zbiru hiptez przy wykrzystaniu myślenia intuicyjneg. Zespłwe twrzenie pmysłów w prcesie pdejmwania decyzji. Nauczyciel spisuje na tablicy wszystkie pmysły, nawet te najbardziej absurdalne, czywiste i klarwne. P jakimś czasie pjawiają się pmysły abstrakcyjne, innwacyjne, zwykle zaś pd kniec burzy" te lepsze z najlepszych". 3/12 METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU
Jej klejne fazy: pdanie tematu, prblemu swbdne pdawanie hiptez, rzwiązań, skjarzeń przez uczniów (wszyscy z nich mają równe prawa) które nie mgą pdlegać cenie ani krytyce krótka przerwa analiza, grupwanie pmysłów, ich dpracwanie i przedstawienie rzwiązania Wart pamiętać: uczniwie mówią jeden p drugim każdy pmysł jest zapisywany dkładnie tak, jak zstał pdany nikt nie dyskutuje nad jakścią i przydatnścią pmysłów nauczycielwi nie wln krytykwać żadnych z nich czas trwania pwinien być graniczny d kł 10-15 minut Ciał jak twrzyw Rzeźbienie w ciele, zabawa ciałem. Przygtwując się d teg, uczniwie wszechstrnnie analizują rzeczywiste zagadnienie (np. Hłd pruski - gdzie? kiedy? dlaczeg? jak? kt? itp.), p czym prównują g z rzwiązaniami stymulwanymi w tku zajęć. W trakcie rzeźbienia" uczniwie ddziałują na mdel, który w skutek ich działań pdlega zmianm, i mniej lub bardziej przypminać zaczyna mdel rzeczywisty". Metda mże być realizwana indywidualnie lub zespłw. Cllage Układanka złżna z różnych elementów brazująca wybrażenie ucznia na zadany przez nauczyciela temat (np. miejsce Plski w Eurpie). Uczeń mże użyć d teg np. wycinków praswych, ftgrafii, fragmentów własnych i cudzych prac -- wszystkieg, c tylk uzna za stswne i pasujące. Cllage pwinien mieć tytuł. Debata ksfrdzka Debata ksfrdzka pwinna trwać dłużej niż dyskusja (najlepiej dwie zblkwane gdziny lekcyjne). Jedna z jej dmian plega na tym, że pwływani są sędziwie, którzy punktują niezależnie d siebie umiejętnści i skutecznść przeknywania dyskutantów i w taki spsób mże być wyłaniany zwycięzca debaty. Druga dmiana plega na tym, że na tydzień przed zajęciami uczniwie wybierają temat dyskusji. Nauczyciel wyznacza spśród klasy czterech uczniów (lub ni sami się zgłaszają) - dwje z nich brni przyjętej tezy (grupa A), dwje następnych stara się ją pdważyć, balić (grupa B). Wyznaczny strażnik czasu" pilnuje by każda z grup miała tyle sam czasu na przedstawienie swjeg stanwiska (zaczyna pierwszy uczeń z grupy A, ptem mówi pierwszy uczeń z grupy B, ptem drugi uczeń z grupy A i na kniec drugi uczeń z grupy B). P wstępnej prezentacji i pznaniu swich stanwisk grupy zaczynają dyskusję, d której mgą się (i pwinni) włączać (i pwiadać p jednej ze strn, zajmując za grupami przygtwane wcześniej miejsca siedzące) pzstali uczniwie. Zwycięża zespół, który zgrmadził za sbą" większą liczbę klasy. Dialg bez arbitra Rzmwa nauczyciela z uczniami, w której bie strny współpracują ze sbą, a jej celem nie jest przekazanie pakietu infrmacji, ale rzwiązanie pewneg zagadnienia lub tylk (i aż) zbliżenie się d jeg rzwiązania. Wszystkie zagadnienia, d których rzwiązania wymagana jest znajmść pewnych faktów czy wiadmści specjalistycznych, na dialg bez arbitra p prstu się nie nadają. Nauczyciel nie wie, czym zakńczą się pszukiwania, nie zakłada z góry ani ich treści ani prządku. Uczeń i nauczyciel wzajemnie - pprzez pytania i dpwiedzi, pbudzają się d myślenia i pszukiwania wspólnych rzwiązań. Jest t metda tyle przewrtna, że ile uczeń nie musi znać mawianeg właśnie zagadnienia, tyle nauczyciel musi wiedzieć nim wszystk i zademnstrwać t w taki spsób, aby uczniwie p pierwsze: z chtą przyszli na klejną lekcje histrii, p drugie: jeszcze dziś chcieli się dwiedzieć się c w tym wszystkim chdzi. Dialg bez arbitra składa się z trzech części: wybranie, przedstawienie i wprwadzenie uczniów w przedmit dialgu 4/12 METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU
uświadmienie uczniów jeg niewiedzy w danym zakresie i wzbudzenie u nieg rzeczywistej ptrzeby pdjęcia pszukiwań (uczeń musi jednak myśleć, że także nauczyciel nie zna rzwiązania zagadnienia i sam też będzie starał się g rzwiązać) prces dcierania d istty pznawaneg przedmitu Drama (dgr. dram - działam, usituję) Metda inscenizacji, czyli metda dgrywania ról, teatralizacja, wykrzystująca spntaniczną ekspresję aktrską raz skłnnści d naśladwnictwa i zabawy. Jej isttą jest knflikt wymyślny przez nauczyciela lub wzięty z pdręcznika (np. król Bitynii zastanawia się czy wydać Hannibala rzymskim psłm czy mże pzwlić mu dalej mieszkać u siebie?). Uczniwie pprzez dramę starają się knflikt rzwiązać, dknują wybry. W dramie liczą się aktualne przeżycia, emcje i uczucia. Metda ta uczy samdzielneg myślenia i działania, rzumienia siebie i innych, aktywnści i twartści, rzwija emcje, wybraźnię i fantazję, także elkwencję i plastykę ciała, wyrabia umiejętnść współżycia i pracy w grupie. Pdczas dramy budwane są mdele rzeczywistych zjawisk, sytuacji lub prcesów w celu przybliżenia ucznim prcesu pznawczeg i dania im mżliwści manipulwania tymi mdelami' (K. Kruszewski). Jej pdstawą jest fikcyjna, wybrażeniwa sytuacja, która pwstaje, gdy kilka sób we wspólnej przestrzeni przedstawia cś, c nie jest w danym czasie becne, używając jak śrdka wyrazu swich cial i głsów" (K. Pankwska) Z pzycji ucznia wydrębniamy cztery fazy, z których trzecia i czwarta pwtarzają się wielkrtnie: wypsażenie ucznia we wstępny zasób wiadmści; wykrzystanie wstępneg zasbu dświadczeń; wytwarzanie nwych dświadczeń; wykrzystanie nwych dświadczeń. Przed inscenizacją nauczyciel pwinien: rzdać przygtwane wcześniej rle; wyznaczyć aktrów i bserwatrów; wprwadzić wszystkich w sytuację; zadbać t, by uczestnicy kncentrwali się na celu ćwiczenia, nie zaś na knkretnych słwach wypwiadanych przez aktrów". P inscenizacji, wraz z uczestnikami i bserwatrami nauczyciel pwinien dramę pdsumwać (analiza, pytania, rzmwy, kmentarze. Wszyscy zgrmadzeni pwinni kncentrwać się na celu ćwiczenia, nie na tym, jak wypadli aktrzy"). Uczniwie: przygtwują się d wejścia w rlę w frmie różnych technik (rzmwy, dyskusje, scenariusz sytuacji, charakteryzwanie i rzpisywanie ról); dgrywają swje rle. Pdstawwe techniki dramwe: rla, rzmwa, wywiad, etiuda pantmimiczna, imprwizacja, inscenizacja, rzeźba i jej warianty, żywy braz, film i jeg rdzaje, stp -- klatka, ćwiczenia głswe, rysunek, przedmit, znak, kstium, plan,mapa, makieta, list, dziennik, pamiętnik itp. Nauczyciel pwinien przygtwać rle, zaaranżwać sale, wprwadzić uczniów w temat, wyznaczyć grających, rzdać rle i instrukcje bserwatrm. Pamiętaj, że najlepszym spsbem na zrzumienie i uczenie dramy jest (z)rbienie jej samemu. Drzew decyzyjne (według Rgera LaRaus'a i Richarda Remy'eg) Graficzna frma prcesu pdejmwania decyzji: zdefiniwanie prblemu, który będzie rzpatrywany; znalezienie różnych mżliwych rzwiązań (jedna gałąź - jedn rzwiązanie); kreślenie pzytywnych i negatywnych skutków każdej mżliwści z punktu widzenia stawianych sbie celów lub wartści; pdjęcie decyzji. Służy rzwijaniu umiejętnści dknywania wybru i pdejmwania decyzji, z pełną świadmścią skutków, które te decyzje mgą przynieść. 5/12 METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU
Nauczyciel kreśla prblem, który będzie przedmitem analizy. Dzieli uczniów na kilkusbwe zespły, rzdaje im przygtwane wcześniej kartki z drzewem decyzyjnym, na wypełnienie których daje nie więcej niż 20 minut. P tym czasie szefwie grup klejn relacjnują efekty swjej pracy. Dyskusja Wymiana myśli w trakcie wspólneg pracwywania przez uczniów nweg materiału, jeg głębszeg zrzumienia i pznania. Dyskusja t sztuka frmułwania myśli, wyrażania własneg zdania i argumentacji, t trening szacunku dla przeknań innych. Pdczas dyskusji jedni uczą się d drugich, uzupełniają się wzajemnie wiedzą, dnszą swój spsób myślenia d spsbu myślenia pzstałych. Temat dyskusji -- dbrze sfrmułwany, wymaga starcia przynajmniej dwóch strn, dwóch racji, wykrzystania psiadanej już wiedzy, dlateg mżna ją stswać np. przy pracy z tekstami źródłwymi, które pszerzają zagadnienia już pznane. Mżna sięgnąć p nią również pracwując nwy materiał. Nauczyciel, kierując dyskusją i pilnując prządku pwinien zagwarantwać ucznim praw swbdy wypwiedzi. Części składwe dyskusji: nawiązanie dyskusji, czyli pstawienie prblemu (nauczyciel lub uczniwie); prwadzenie dyskusji, czyli wypwiedzi uczniów zawierające prjekty dpwiedzi na pstawiny prblem, krytykę prezentwanych stanwisk i sądów, brnę pdważanych twierdzeń itp.; zebranie wyników dyskusji, czyli naukwe rzwiązanie prblemu. Dyskusja punktwana (według Jhna Zla) Dyskusja używana zamiast tradycyjneg dpytywania, przyzwyczaja uczniów d prwadzenia dyskusji w spsób kulturalny, by nikmu nie przerywać wypwiedzi, nikg nie brażać, nie mnplizwać dyskusji (za t wszystk łapią" punkty). Nauczyciel wcześniej pwinien każdemu uczniwi klasy rzdać zasady punktacji. Punkty ddatnie uczeń trzymuje za prezentację wiedzy merytrycznej, ujemne za spsób dyskutwania. Nauczyciel wybiera 4-6 uczniów, którzy będą uczestniczyć w dyskusji. Siadają ni w półklu, tak by widzieli się nawzajem. Pwinni wyraźnie widzieć przygtwany przez nauczyciela plan dyskusji. Prwadzący nie ingeruje w tk dyskusji, tylk przyznaje punkty za indywidualny wkład każdeg z nich d dyskusji. Mgą mu w tym pmagać inni uczniwie, ale stateczna decyzja należy zawsze d nauczyciela. Czas trwania dyskusji t kł 15-25 minut. Arkusz ceny Kryteria ceny, punkty Uczeń 1 Uczeń 2 Uczeń 3 Uczeń 4 Prezentacja infrmacji partej fakty + 2 Zajęcie stanwiska +2 Dstrzeganie analgii / pdbieństw + 2 Kmentarz d infrmacji lub jej uzupełnienie +1 Zwrócenie uwagi na błąd +1 Wypwiedź nie na temat, nie przestrzeganie planu -2 Rzpczęcie dyskusji +1 Psunięcie dyskusji d przdu +1 Wciągnięcie d dyskusji sby, która się jeszcze nie wypwiadała +1 Przerywanie innym, przeszkadzanie w dyskusji -3 Mnplizwanie dyskusji -2 Atak sbisty -3 Ogółem punktów 6/12 METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU
Każdy wygrywa Metda sytuacyjna czyli inaczej nikt nie przegrywa", bwiem w tej metdzie nie ma przegranych. Uczniwie pracują wspólnie nad prblemem tak dług, aż uznają, że prpnwane przez nich rzwiązanie jest d przyjęcia, zaakceptwania i - c najważniejsze - mżliwe d zrealizwania. Praca plega na przejściu sześciu etapów: definicja prblemu, gdzie każdy ma praw pwiedzieć jak widzi i rzumie ten prblem; burza mózgów", czyli etap pszukiwania rzwiązań; cena i dyskusja każdeg rzwiązania, pdczas której zstają wykreślne rzwiązania nierealne, niepraktyczne; wybór ptymalneg rzwiązania; akceptacja (najlepiej przez cnsensus) i zdecydwanie się na wprwadzenie teg rzwiązania w życie, czyli pdzielenie się pracą: kt?, jak? c? kiedy? ile? będzie musiał zrbić; działania zgdne z przyjętym rzwiązaniem, ptem sprawdzenie efektów, mówienie i cena pracy uczniów. Linie czasu Metda wizualna plegająca naprzedstawieniu zagadnienia w wymiarze linearnym raz ułżeniu g w prządku chrnlgicznym. Np. praca zatytułwana: Wynalazki cywilizacyjne, wymaga d nauczyciela przygtwania fiszek, na których umieści krótkie pisy wydarzeń cywilizacyjnych, dkryć, wynalazków itp.: udsknalna maszyna parwa zjawisk indukcji elektrycznej telegraf silnik spalinwy maszyna chłdnicza elektrwnia na prąd zmienny dkrycie prmienitwórczści pdstawy genetyki penicylina pjemnik aerzlwy reaktr jądrwy pdstawy cybernetyki elektrwnia wiatrwa linia telefniczna zasilana energią słneczną synteza cząstek nuklearnych rzda je ucznim, którzy muszą samdzielnie ustalić datę i wynalazców/ucznych (jeżeli t mżliwe) a następnie chrnlgicznie ułżyć t wszystk na linii czasu. Mapa mentalna Wizualne pracwanie prblemów, z wykrzystaniem np. rysunków, brazków, zdjęć, wycinków, symbli, zwrtów, haseł itp. Metaplan Plastyczny zapis dyskusji prwadznej przez uczniów, którzy dyskutując na kreślny temat twrzą plakat graficzny. Metda skłania uczniów d myślenia, sprzyja rzwjwi umiejętnści analizy, ceniania faktów i sądów czy prpzycji rzwiązań. Sprawdza się pdczas mawiania drażliwych, trudnych spraw. Spsób przeprwadzenia: nauczyciel przedstawia klasie prblem; 7/12 METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU
dzieli klasę na kilkusbwe zespły, rzdaje duże arkusze papieru, ustala limit czasu (kł 25-30 minut); nauczyciel tylk się przygląda, nie ingeruje; uczniwie twrzą plakat dpwiadając na pytania: jak jest?; jak pwinn być?; dlaczeg nie jest tak jak pwinn być?; wniski zapisują na plakacie; jedna sba z każdeg zespłu mawia plakat; pdsumwanie, czyli zebranie wnisków ze wszystkich plakatów i wypracwanie (umieszczenia na sbnej karcie papieru) wspólnych wyników dyskusji. Opis Słwne przedstawienie i wyjaśnienie wybraneg fragmentu zagadnienia, jeg krespndencji z innymi fragmentami w taki spsób, by później całść zagadnienia (tematu) była dla ucznia zrzumiała. Nauczyciel zaczyna pisywanie d gólneg słwneg rzutu" przedstawianeg zagadnienia a ptem dkładnie g analizuje. Przedmitem pisu mgą być zdarzenia histryczne, bitwy, lsy bhaterów itp. Opis i pwiadanie t metdy chyba najczęściej stswane. Dla wielu wydają się najłatwiejszymi, zgdnie z tym, że przecież: Śpiewać każdy mże. Nic bardziej błędneg; mówić tak, by nie tylk chcian słuchać, ale by słuchan z uwagą i z zaintereswaniem - t sztuka nad sztukami. Opwiadanie Słwne przedstawienie zmian i prcesów dtyczących np. ludzi, innych istt żywych, faktów a nawet przedmitów martwych ujmwanych jak żywe". Mgą t być wydarzenia spłeczne, histryczne, gspdarcze, kulturwe, naukwe itp. Opwiadanie wprwadza ucznia w świat biektywnych zjawisk i działań, wpływa na jeg emcje i żywia przekazywane treści. Aby uczniwie pwiadanie przyjęli i zrzumieli, winn n spełniać następujące warunki: jeg treść pwinna być prawdziwa, mawiane zdarzenia zgdne z rzeczywistścią, nauczyciel pwinien unikać zniekształcania faktów, fałszyweg ich naświetlania, dpwiadania czy przemilczania niektórych z nich; jeg temat winien być zgdny z prgramem nauczania, a treść taka, by pwiadanie dtykał prcesów i zdarzeń charakterystycznych i ważnych, winn być pzbawine zbędneg nagrmadzenia szczegółów. Nauczyciel pwiadając pwinien także nawiązywać d zdarzeń i faktów współczesnych, by t czym mówi, z czym uczniwie stykają się p raz pierwszy był dla nich lepiej zrzumiale i zapamiętane; pwiadanie pwinn być żywe, jasne, czytelne i nie za długie, pdane we właściwej (zmienianej, w zależnści d pruszanej prblematyki) intnacji, mieć lgiczną knstrukcję, mcn sadzną i usystematyzwaną w przestrzeni i czasie, ułżne w prządku przyczynw - skutkwym, pdane z gestykulacja, mimiką, pprawnym i zrzumiałym dla wszystkich językiem. Pgadanka Rzmwa z uczniami na temat zaprpnwany przez nauczyciela. Jej treścią mgą być zagadnienia zaczerpnięte z pdręcznika, prasy, telewizji itp., które uczniwie pddadzą analizie. Nauczyciel zadaje pytania (nie są t czywiście pytania na cenę, mają raczej pbudzić, wywłać aktywnść umysłwą), psługując się pytaniami przygtwawczymi, naprwadzającymi i zbierającymi. Pytania: przygtwawcze t takie, które mają na celu przypmnienie treści, w ramach których będziemy się za chwilę pruszać naprwadzające (stawiane w taki spsób, by uczeń sam rzwiązał pstawiny prblem) dzielimy na: pzytywne, pbudzające jeg aktywnść umysłwą negatywne, pjawiające się gdy wykazuje n błędy i niedkładnści, uświadamiające mu stan jeg niewiedzy 8/12 METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU
zbierające, czyli pdsumwujące wyniki pgadanki, które mają częst z uzyska nych ugólnień przynieść dkładne i jednznacznie sfrmułwane wniski. Przeprwadzenie pgadanki wymaga przestrzegania pewnych zasad: pprawne językw pytania, pwinny być jasne i zrzumiałe dla wszystkich uczniów; nauczyciel pwinien unikać zbytnieg rzdrbnienia rzważań; jeżeli decyduje się na dygresje, t niewielkie nauczyciel nie pwinien pytać t, czeg uczniwie mgą jeszcze nie wiedzieć, b ani nie nauczy t ich niczeg nweg ani nie ppchnie pgadanki d przdu Pmce wizualne Mapy, atlasy, tablice, plansze, schematy, brazy, filmy, slajdy, grafika kmputerwa itp. Obraz jest trzykrtnie skuteczniejszy niż sam słw (75 % wiedzy nabywamy drgą wzrkwą). Wart pamiętać : wprwadzaniu pmcy wizualnej w dpwiednim czasie, ani za wcześniej ani za późn; pwinny być zrzumiałe, dstępne / widczne dla wszystkich; sprawnści sprzętu nie za długim filmie (najlepiej kł 15 minut) nigdy nie przesadzaj - nadmiar szkdzi Prtfli Teczka z dkumentami, przygtwywana przez uczniów przez kres I semestru. Nauczyciel przedstawia klasie jeden (patrz niżej) bądź kilkadziesiąt tematów d wybru, tak by każdy uczeń klasy pracwał nad innym zagadnieniem. Uczniwie piszą ntki, wypracwania, eseje, grmadzą wycinki praswe, artykuły, zdjęcia, brazy itp. C pewien czas pkazują nauczycielwi t, c już zrbili. Metda służy rzbudzeniu wśród uczniów umiejętnści dtarcia samemu d źródeł wiedzy (bibliteka, Internet), zmusza ich d myślenia, dbania nie tylk treść, ale również frmę pracy. Przykład: Panrama demkracji. Kraje człnkwskie UE Imię i nazwisk... Wybrany kraj... Napisz jeg krótką charakterystykę: nazwa w ryginalnej piswni, narysuj flagę kraju, frma rządów (mnarchia-republika), ustrój terytrialny (federacja-państw unitarne), system partyjny (dwupartyjny-dwupartyjny zmdyfikwany, wielpartyjny, główne partie), system plityczny (prezydencki-parlamentarny, nazwiska króla, królwej, prezydenta, premiera, kanclerza itp.), liczba ludnści, przyrst naturalny, skład nardwściwy, dminujące religie, gęstść zaludnienia, stlica, główne reginy histryczne, główne miasta, struktura zatrudnienia, waluta, dchód nardwy na 1 mieszkańca, największe firmy, 9/12 METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU
wskaźnik bezrbcia, stpa inflacji, kierunki handlu zagraniczneg, przynależnść d rganizacji międzynardwych, znany pisarz, malarz, muzyk, znane pstacie histryczne, znany plityk, znany sprtwiec, drużyna np. piłkarska, znany biekt przyrdniczy, znany biekt architektniczny, znane muzea, galerie, znany taniec, strój ludwy, znana ptrawa, wydarzenia spłeczn-plityczne dtyczące kraju z statnieg półrcza, Przygtuj prgram tygdniwej wycieczki p wybranym kraju, itd., itp. Im więcej własnych pmysłów - tym lepiej. Pracę nad Prtfli rzpczęłam (-cząłem)... Nie rzpczęłam (-cząłem) jeszcze pracy nad Prtfli, pnieważ... Wybrałam (-łem) ten kraj, pnieważ... Gdybym mgła (mógł) wybrałabym (wybrałbym)... Dlaczeg... Pdczas pracy nad Prtfli wykrzystam następujące lektury... Knsultwałam (-łem) się już z następującymi nauczycielami... Treść knsultacji... Zrbiłam (-łem) już... W Prtfli wykrzystam następujące własne pmysły... Pmysł z Prtfli uważam za... Praca w grupach Uczy respektwania przyjętych zasad i dyscypliny, współzależnści, współdpwiedzialnści i myślenia, aktywizuje uczniów, mże działać na niektórych z nich inspirując. Najlepiej pracuje się w grupach kilkusbwych (4-5 sób), mieszanych pd względem płci. Grupy mgą być różnie dbierane, np. według zasady zmiennści (lswanie) lub pdziału autmatyczneg (uczniwie dliczają d czterech lub pięciu i twrzą grupę jedynek, dwójek itd.). Grupy mgą mieć takie same zadania, dmienne lub względem siebie etapwe. W ramach grupy uczniwie mgą mieć zadania niekreślne (pracują na równych prawach nad tym samym prblemem) lub kreślne (np. wyznaczne sby d: kntaktu z nauczycielem kntaktu z innymi grupami sba pilnująca czasu przeznaczneg na kreślne zadanie, zachęcająca i pnaglająca d pracy sba zapisująca wszystkie pmysły, itp. ) W pracach grupwych wyróżniamy: kula śnieżna plega na przechdzeniu d pracy indywidualnej d pracy w całej grupie: uczeń indywidualnie pracwuje listę dpwiedzi na zadany temat; rzwiązania prównywane są w parach, wybierane są elementy wspólne; prace jak wyżej w grupach cztersbwych, prace w grupach śmisbwych, szesnastsbwych, wreszcie na frum całej klasy; wzajemne uczenie plega na tym, że np. w cztersbwej grupie każda z sób trzymuje inny prblem d przeanalizwania a następnie uczy pzstałych człnków grupy. 10/12 METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU
Praca z mapą patrz: pmce wizualne Praca z tekstem źródłwym Uzupełnianie i pszerzanie infrmacji pdręcznikwych, zdbywanie przez uczniów nwych wiadmści z innych źródeł niż pdręcznik. Prces krzystania z pracy z tekstem plega na umiejętnści łączenia teg c już uczniwie wiedzą z tym czeg właśnie się dwiadują, czym właśnie czytają. Etapy pracy z tekstem źródłwym: uświadmienie uczniwi sens czytania kreślneg tekstu; uczeń przeszukuje tekst pd kątem niezrzumiałych wyrazów, wyntwuje je i sprawdza ich znaczenie; czytanie właściwe, pdczas któreg uczeń pszukuje dpwiednich infrmacji, dpwiedzi na pstawine pytania, dzielimy na: reprdukcje treści, czyli adekwatną reknstrukcję myśli zapisanych w tekstach i pełne zrzumienie ich treści. Uczeń mże najpierw przeczytać cały tekst, ptem pdzielić g na mniejsze fragmenty i każdą wydrębniną jeg część czytać ddzielnie; pracwanie krytyczne tekstu, czyli naświetlenie i cena tekstu z różnych punktów widzenia. Prjekt Zebranie i usystematyzwanie infrmacji pewnych zagadnieniach w frmie różnrdnych pracwań: esejów, wywiadów, rysunków, gier itp., plegające na pdjęciu działania w śrdwisku szklnym (bądź lkalnym). Uczniwie realizują kreślne zadania przez dłuższy czas z załżeniem, że: znają cele, metdy i frmy pracy; terminy realizacji etapów i całść zadania są jasn kreślne przez nauczyciela; znają kryteria i frmy ceniania; znają zasady prezentacji wyników pracy. Pwyższe załżenia przygtwuje nauczyciel (lub zespól międzyprzedmitwy) w frmie instrukcji. Prjekt składa się z następujących etapów: wybór tematu (ptrzeby i mżliwści uczniów, szkły); ustalanie celów (c mają wyknać uczniwie?; czeg się dwiedzą i nauczą?); wybór treści; sfrmułwanie pdstawwych pytań badawczych; pwiązania międzyprzedmitwe (w ramach jakich przedmitów realizwane będą pszczególne treści prjektu?); ustalenie szczegółów dtyczących zadania dla ucznia i frmy jeg prezentacji (jaki prdukt ma pwstać?; jak będzie realizwany?; gdzie i jak będzie prezentwany?); wyknanie mapy zasbów (zasby człnków zespłu, uczniów, szkły, śrdwiska lkalneg); twrzenie systemu ceniania (które cele prjektu będą pdlegały cenie?; kt kg będzie ceniał i wedługjakich kryteriów?; jaką rlę dgrywać będzie samcena?); ułżenie harmngramu realizacji pszczególnych zajęć (jak uczniwie zstaną wprwadzeni w temat prjektu?; jaki będzie temat, cele, gólne treści pszczególnych lekcji i w jakiej klejnści zstaną ne ułżne?; na czym będzie plegał pdsumwanie); twrzenie szczegółwych scenariuszy lekcji. Ranking diamentwy Psługując się rankingiem diamentwym uczeń układa twierdzenia według stpnia ważnści, jakie im przypisuje. Najwyżej umieszcza jedn twierdzenie uznane przez nieg za najważniejszy czynnik, niżej dwa twierdzenia uznane przez nieg za niec mniej ważne, w śrdku twierdzenie 11/12 METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU
średnim znaczeniu dla zagadnienia, niżej umieszcza jedn mniej ważne twierdzenia, a pd nim - najniżej t, które jeg zdaniem jest najmniej ważne z zaprpnwanych mu przez nauczyciela. Układ tych twierdzeń przypmina rmb (lub szlif diamentu). Symulacje Uczniwie dgrywają rlę autentycznych bhaterów, mających wyraźny związek-z rzeczywistścią lub wydarzeniem histrycznym (np. Sprawa depeszy emskiej). Symulacje dają mżliwść swbdnej interpretacji rli przez ucznia, który nie ma zapisane c i w którym mmencie ma pwiedzieć i zrbić, ale wystarczy że zna dsknale realia, w których wydarzenie się rzgrywa i w których przyszł mu się pruszać. Spsób przeprwadzania: nauczyciel zaznajamia uczniów z sytuacją, wyjaśnia zadanie w którym będą uczestniczyć, wspólnie z uczniami charakteryzuje pszczególne rle; wraz z nimi wskazuje na pewne charakterystyczne cechy wydarzenia lub bhaterów; ustala czas na przygtwanie się uczniów, dpwiada na pytania; nie ingeruje w trakcie symulacji; mawiając symulacje razem z uczniami, przedstawia raz jeszcze dgrywany przez nich prblem. Szubienica Odmiana kalamburów; zamiast dgrywania jedna sba zapisuje na tablicy pierwszą literę dgadywaneg hasła, a w miejsce klejnych liter stawia kreseczki (tyle kresek ile liter liczy hasł). Uczniwie p klei pdają litery - jeżeli pdana przez nich litera występuje w haśle, prwadzący wpisuje ją w miejsce kreski, jeżeli nie - zaczyna uczniów wieszać". Układanka Pśród kilkudziesięciu liter wpisanych w kwadrat mżna ukryć nazwiska plityków, bhaterów państw, wynalazców itp. Ich nazwiska ustawine są pinw i pzim, mgą się przecinać, lecz żadne z nich nie mże zstać zapisane ukśnie. Uczeń musi znaleźć jak najwięcej nazwisk w przeciągu jak najkrótszeg czasu. 12/12 METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU