Jan Misiąg, Wojciech Misiąg, Marcin Tomalak

Jan Misiąg, Wojciech Misiąg, Marcin Tomalak Ocena efektywności wykorzystania pomocy finansowej Unii Europejskiej jako instrumentu polityki spójności społeczno-gospodarczej oraz poprawy warunków życia Rzeszów 2013

Jan Misiąg, Wojciech Misiąg, Marcin Tomalak Ocena efektywności wykorzystania pomocy finansowej Unii Europejskiej jako instrumentu polityki spójności społeczno-gospodarczej oraz poprawy warunków życia Rzeszów 2013 Kierownik projektu: prof. WSIiZ dr Wojciech Misiąg Współpraca: Łukasz Cywiński Robert Pater Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie ISBN 978-83-937166-3-0 Wydawca: Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie ul. Sucharskiego 2, 35-225 Rzeszów Tel. (17) 86 61 111 Email: wsiz@wsiz.rzeszow.pl Druk i oprawa: OSDW Azymut Sp. z o.o., Łódź, ul. Senatorska 31 Nakład: 500 egz.

Spis treści Wstęp... 5 Środki UE dla Polski... 9 Zróżnicowanie tempa rozwoju województw w latach 2003 2011... 13 Regionalny rozkład wykorzystania środków UE... 17 Wykorzystanie środków UE przez jednostki samorządu terytorialnego... 33 Wpływ środków UE na rozwój województw... 41 Wpływ środków z budżetu UE na dynamikę wzrostu PKB... 42 Niska efektywność inwestycji infrastrukturalnych... 49 Złe ukierunkowanie pomocy UE... 50 Brak efektów podażowych... 51 Nieznany rozkład faktycznych efektów popytowych... 51 Przefinansowanie Polski Wschodniej... 52 Modelowanie wpływu środków budżetowych UE na tempo wzrostu PKB... 53 Model HERMIN... 53 Model MaMoR2... 55 Model EUImpactMod... 56 Wpływ środków UE na wskaźniki stopnia realizacji celu głównego NSRO i SRK... 58 Wydajność pracy... 60 Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15 64 lat... 61 Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 55 64 lat... 62 Stopa bezrobocia rejestrowanego... 62 Zgony niemowląt... 63 Wpływ środków z budżetu UE na inne wskaźniki rozwoju społeczno-gospodarczego... 64 Produkcja końcowa rolnictwa na 1 hektar użytków rolnych... 64 Przeciętne wynagrodzenia... 65 Przeciętne dochody na jedną osobę... 65 Odsetek osób zagrożonych relatywnym ubóstwem... 66 Zgony na choroby układu krążenia... 67 Zgony na choroby nowotworowe... 68 Zarejestrowane przestępstwa... 69 Wykrywalność przestępstw... 70 Długość dróg publicznych na 100 km 2... 71 Liczba łóżek na 100.000 mieszkańców... 73 Odsetek gospodarstw domowych z dostępem w mieszkaniu do sieci wodociągowej... 73 Odsetek gospodarstw domowych z dostępem w mieszkaniu do sieci kanalizacyjnej... 74 Odsetek dzieci wiejskich objętych wychowaniem przedszkolnym... 75 Wnioski... 77 Wykonanie założeń NSRO i PROW... 79 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia... 80 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich... 82 Wykorzystanie środków UE a wzrost gospodarczy... 82 Wykorzystanie środków UE a wzrost poziomu spójności społecznej... 85 3

Rekomendacje... 87 Środki UE jako część środków publicznych... 87 Zarządzanie wykorzystaniem środków budżetowych UE... 88 Ewidencja i sprawozdawczość... 88 System budżetowy... 89 Aneks A. Dane źródłowe... 91 Aneks B. Opis wskaźników rozwoju społeczno-gospodarczego... 117 Aneks C. Prognoza PKB dla województw na lata 2010 2011... 139 Aneks D. Badane kategorie wydatków... 141 Bibliografia... 143 4

Wstęp Zasadniczym celem badań, których wyniki przedstawiamy w niniejszym raporcie, była próba odpowiedzi na pytanie o efektywność wykorzystania środków, jakie począwszy od momentu przystąpienia Polski w 2004 roku kierowane są do naszego kraju z budżetu Unii Europejskiej. Punktem wyjścia dla takich analiz jest zazwyczaj stwierdzenie dwóch oczywistych faktów: że w latach 2004 2012 osiągnęliśmy, mimo narastającego kryzysu w gospodarce światowej, znaczący wzrost gospodarczy i zmniejszyliśmy cywilizacyjny dystans między Polską i najbardziej rozwiniętymi krajami europejskimi, że w tych samych latach otrzymaliśmy z budżetu Unii Europejskiej kwotę przekraczającą 76 mld euro (a po odliczeniu wpłaconych do budżetu składek ponad 50 mld euro), dzięki czemu możliwe było istotne przyspieszenie rozbudowy i modernizacji infrastruktury technicznej i społecznej. Zestawienie tych faktów sugeruje istnienie bezpośredniego związku naszych osiągnięć z absorpcją pomocy unijnej, lecz jednoznacznie go nie dowodzi. Otwarte pozostaje również pytanie o mechanizm wpływu środków unijnych na obserwowane w ostatnich latach zmiany wskaźników obrazujących makroekonomiczną i społeczno-gospodarczą sytuację Polski. O ile bowiem oczywisty wydaje się popytowy efekt napływu do Polski środków unijnych (choć jego skala ze względu na to, iż znacząca część pomocy UE wykorzystana została na kontrakty z firmami zagranicznymi), to wykazanie, że pomoc finansowa pomogła zrealizować w Polsce podstawowe cele unijnej polityki społecznogospodarczej, a więc w szczególności doprowadzić do zwiększenia innowacyjności i konkurencyjności polskiej gospodarki, a także do zmniejszenia dysproporcji międzyregionalnych, rozwoju kapitału ludzkiego i przeciwdziałania różnorakim formom wykluczenia społecznego, nie jest już takie łatwe. Standardowo stosowana metoda oceny makroekonomicznych i społecznych efektów wykorzystania środków z budżetu UE polega: przy analizie ex ante na porównaniu na gruncie konstruowanych w tym celu formalnych modeli gospodarki wyników osiąganych (w modelu) przy dwóch różnych scenariuszach, z których jeden odpowiada realnej sytuacji, a drugi zakłada brak unijnej pomocy finansowej, przy analizie ex post na porównaniu faktycznie osiągniętych parametrów rozwoju społecznogospodarczego z wynikami wygenerowanymi, przy pomocy matematycznego modelu gospodarki, przy założeniach odpowiadających scenariuszowi bez pomocy unijnej. Opisana powyżej metodologia jest prosta i klarowna, a uzyskane przy jej pomocy wyniki w jasny sposób pokazują efekty wykorzystania pomocy UE, ma jednak dość zasadniczą wadę. Jest nią niemożność empirycznej weryfikacji prognoz otrzymanych w scenariuszu bez pomocy unijnej. Ani przy analizie ex ante, ani przy analizie ex post nie jesteśmy bowiem w stanie sprawdzić jaki byłby przebieg zdarzeń gospodarczych, gdyby nie korzystano z pomocy finansowej UE. Oznacza to w 5

szczególności, że każde obniżenie wyników w wariancie bazowym (bez środków UE) powoduje automatyczne podwyższenie oceny efektywności wykorzystania środków otrzymanych z budżetu UE. W naszym przekonaniu stanowi to istotny problem metodologiczny i nakazuje podchodzić z dużą ostrożnością do ocen otrzymywanych przy pomocy opisanego powyżej schematu. W prezentowanym poniżej raporcie podjęliśmy próbę innego podejścia do problemu oceny efektywności wykorzystania środków europejskich. Podejście to w największym skrócie polega na poddaniu analizie statystycznej relacji pomiędzy zmianami wskaźników obrazujących rozwój społeczno-gospodarczy poszczególnych regionów (województw), a rozmiarami pomocy unijnej kierowanej do tych województw. Uznaliśmy przy tym, że podstawą oceny tempa rozwoju poszczególnych województw powinny być nie tylko klasyczne mierniki rozwoju gospodarczego, lecz również inne wskaźniki, obrazujące zarówno stan gospodarki regionów, jak i poziom życia jego mieszkańców. Zakładamy więc, że im wyższa jest korelacja zmian wskaźników opisujących rozwój województwa z rozmiarami pomocy UE kierowanej do poszczególnych województw, tym mocniejsze są podstawy do uznania, że pomoc unijna stanowi istotny czynnik rozwoju. Podejście takie mające również swoje wady, które opiszemy nieco później może być również punktem wyjścia do oceny zależności osiąganych efektów społeczno-gospodarczych nie tylko od rozmiarów pomocy unijnej, lecz również od jej struktury przypuszczać można, że siła oddziaływania pewnej kwoty pomocy unijnej w postaci dopłat bezpośrednich dla rolników będzie inna niż siła oddziaływania takiej samej kwoty przekazanej do wybranego województwa w formie środków na wspieranie zadań z zakresu infrastruktury technicznej i społecznej, wsparcie przedsiębiorstw lub rozwój obszarów wiejskich. Statystyczna analiza związków między zmianami wskaźników rozwoju, a rozmiarami i strukturą pomocy unijnej może wreszcie być przydatna do analizy wykorzystywanych w latach 2004 2012 algorytmów regionalnego podziału środków unijnych. Problem ten ma istotne znaczenie dla efektywności wykorzystania kwoty pomocy unijnej przyznanej Polsce. Przeprowadzone przez nas w latach 2009 2010 badania algorytmów podziału pomiędzy regiony różnego rodzaju środków publicznych 1 wykazały, że podział znacznej części środków publicznych odbywa się według zasad, których stosowanie nie sprzyja ich optymalnej alokacji. W toku tych badań stwierdziliśmy m.in., że: sytuację finansową województw w większym stopniu kształtują przepływy środków publicznych między instytucjami publicznymi i między województwami w ramach jednej instytucji, niż terytorialny rozkład dochodów publicznych przypisanych a priori do ich wykorzystania w województwie, w którym zostały one pobrane, podział środków publicznych pomiędzy województwa dokonywany jest przez wiele niezależnie działających instytucji i nie istnieje żaden mechanizm pozwalający na efektywną koordynację polityki regionalnej, znaczna część transferów środków publicznych wpływających na sytuację finansową województw odbywa się bez formalnego sprecyzowania trybu i kryteriów alokacji środków, tam, gdzie kryteria alokacji zostały sformułowane, ich stosowanie prowadzi raczej do zmniejszenia dysproporcji w przepływach środków pieniężnych, niż do zmniejszenia dysproporcji w poziomie wykonywania zadań publicznych jest tak i przy podziale środków krajowych, i przy dystrybucji środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej, żaden z przeanalizowanych przez nas algorytmów przepływu środków do województw nie odwoływał się do kryteriów związanych z jakością wykonywanych zadań, system ewidencji i sprawozdawczości obowiązujący dziś w sektorze finansów publicznych nie jest nastawiony na dostarczanie danych do analiz regionalnych. 1 W. Misiąg, M. Tomalak, Analiza algorytmów podziału środków publicznych z punktu widzenia polityki regionalnej, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2010 6

Odrębnym problemem, z którym musieliśmy się zmierzyć podejmując badania nad efektywnością wykorzystania środków pochodzących z budżetu UE, był zakres i jakość danych niezbędnych do przeprowadzenia zaplanowanych badań. Wskazując ogólnie na poważne trudności związane z dostępnością niezbędnych danych, szczególną uwagę zwrócić należy na dwie związane z tym kwestie. Po pierwsze, nie istnieje jednolita sprawozdawczość dotycząca wykorzystania środków UE. W szczególności całkowicie odmienne reżimy sprawozdawcze obowiązują w odniesieniu do środków finansujących przedsięwzięcia polityki strukturalnej UE, a inne i zróżnicowane pomiędzy instytucjami w odniesieniu do środków finansujących zadania Wspólnej Polityki Rolnej. Niemożliwe jest też w praktyce uzgodnienie wielkości wydatków finansowanych środkami pochodzącymi z budżetu UE w sprawozdaniach publikowanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego i przez agencje płatnicze dokonujące wydatków z zakresu Wspólnej Polityki Rolnej z odpowiednimi danymi z podstawowej sprawozdawczości budżetowej. Po drugie, wskaźniki obrazujące rozwój społeczno-gospodarczy w układzie regionalnym w praktyce dostępne są tylko dla szczebla wojewódzkiego. Dla powiatów i gmin publikowane są tylko nieliczne, rozproszone wskaźniki, które nie dają podstawy dla rozsądnej, całościowej oceny poziomu życia i dynamiki procesów rozwojowych. W efekcie zmuszeni byliśmy zmodyfikować pierwotne założenia badawcze i ograniczyć analizę wpływu wydatków unijnych na wartości (i zróżnicowanie) wskaźników opisujących sytuację społeczno-gospodarczą jednostek samorządu terytorialnego do porównań międzywojewódzkich. Zapewnieniu jednolitości i rzetelności danych o wykorzystaniu w Polsce środków pochodzących z budżetu UE nie sprzyja również fakt, iż na przestrzeni lat 2004 2012 obowiązywały trzy różne systemy gospodarowania środkami unijnymi, a więc i trzy różne systemy sprawozdawcze: w latach 2004 2006 niemal wszystkie wydatki finansowane środkami pochodzącymi z budżetu UE dokonywane były z rachunków tzw. kont programowych, wyłączonych z systemu rachunków budżetu państwa, a tylko część dochodów i wydatków unijnych realizowana była w ramach budżetu państwa, w latach 2007 2009 obowiązywała, zarówno w budżecie państwa, jak i w budżetach jednostek samorządu terytorialnego, zasada, iż wszystkie dochody ze środków budżetu UE oraz wszystkie wydatki finansowane tymi środkami dokonywane są z rachunków odpowiednich budżetów i taki właśnie sposób ewidencji rozliczeń pomiędzy Polską i budżetem UE uznać należy za najlepszy, od roku 2010 z budżetu państwa wyodrębniono budżet środków europejskich 2, w którym ujmowane są dochody pochodzące z budżetu UE oraz wydatki finansowane tymi dochodami, Poniższy raport składa się z sześciu rozdziałów, W pierwszych trzech rozdziałach przedstawiliśmy najważniejsze dane zgromadzone w toku badań. Analizie zostały kolejno poddane dane dotyczące: środków przekazywanych Polsce z budżetu Unii Europejskiej, zróżnicowania tempa wzrostu województw w latach 2004 2011, wydatków w układzie regionalnym (wojewódzkim) finansowanych środkami pochodzącymi z budżetu UE. 2 Naszym zdaniem wyłączenie budżetu środków europejskich z budżetu państwa, czyli zastąpienie budżetu państwa w kształcie obowiązującym do roku 2009 dwoma odrębnymi planami finansowymi ( nowym, węższym budżetem państwa i budżetem środków europejskich) nastąpiło wbrew przepisom ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, W ustawie tej ustanowiono budżet środków europejskich nie jako odrębny plan finansowy, lecz jako część budżetu państwa. Wynika to z treści art. 124 ust. 1 pkt 6, który do wydatków budżetu państwa zalicza wydatki na realizację programów finansowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej oraz z bezzwrotnej pomocy państw członkowskich EFTA, w tym wydatki budżetu środków europejskich. O tym, że intencją ustawodawcy było umieszczenie budżetu środków europejskich wewnątrz budżetu państwa, świadczy również treść art. 118, w którym określono relacje między deficytem budżetu państwa i deficytem budżetu środków europejskich. 7

W czwartym rozdziale przedstawiona została analiza wykorzystania środków UE przez jednostki samorządu terytorialnego. Dane o wydatkach finansowanych środkami unijnymi pochodzą ze sprawozdań budżetowych jednostek samorządu terytorialnego, co zapewnia jednolitość ujęcia wszystkich rodzajów pomocy unijnej, a także możliwość prowadzenia analiz tych wydatków w różnych przekrojach. W kolejnym, piątym rozdziale omówione zostały zależności pomiędzy zmianami wartości dziewiętnastu wybranych zmiennych charakteryzujących rozwój społeczno-gospodarczy województwa, a rozmiarami środków unijnych kierowanych do tych województw. Analizowano między innymi wpływ środków unijnych na tempo wzrostu produktu krajowego brutto, na wartości zmiennych przyjętych za kluczowe wskaźniki realizacji celów Strategii Rozwoju Kraju, a także na wybrane, inne wskaźniki rozwoju społeczno-gospodarczego. Ostatni, szósty rozdział, zawiera omówienie wniosków i rekomendacji z badań opisanych we wcześniejszych rozdziałach Uzupełnieniem zasadniczego tekstu raportu są aneksy, zawierające między innymi najważniejsze dane wejściowe oraz omówienie przyjętej metody szacowania PKB według województw w roku 2011, dla którego nie są jeszcze dostępne oficjalne dane GUS. 8

Środki UE dla Polski Według danych Ministerstwa Finansów 3 pomiędzy 1 maja 2004 roku (gdy Polska stała się członkiem Unii Europejskiej) i 31 grudnia 2012 roku do Polski napłynęło ponad 76,8 mld euro, z czego aż 38,7% przypada na lata 2011 2012. W tym samym okresie Polska wpłaciła w tym z tytułu składek należnych od Polski ponad 22,8 mld euro. Polska dokonała też zwrotów wcześniej otrzymanych środków na kwotę ok. 140 mln euro, co odpowiada 1,8 otrzymanej kwoty. Dodatnie saldo rozliczeń pomiędzy budżetem UE i Polską wyniosło ok. 50,2 mld euro. Za jedno euro wpłacone przez Polskę do budżetu UE, wpłynęło do Polski średnio 2,85 euro. Tabela 1. Rozliczenia Polski z budżetem UE w latach 2004 2012 Treść 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Razem mln euro 1. Transfery z budżetu UE 2.478 4.018 5.269 7.406 7.396 9.258 11.229 14.271 15.439 76.764 2. Składki 1.319 2.379 2.552 2.779 3.402 3.234 3.490 3.734 3.569 26.459 3. Zwroty do budżetu UE 0 23 4 45 8 13 2 44 2 141 4. Saldo (1 2 3) 1.159 1.616 2.712 4.582 3.986 6.012 7.738 10.492 11.868 50.165 Źródło: dane Ministerstwa Finansów (www.mf.gov.pl) W globalnej kwocie transferów z budżetu UE wyróżnić można cztery podstawowe składniki: środki z programów przedakcesyjnych (PHARE, SAPARD i ISPA 4 ), przyznane Polsce jeszcze przed przystąpieniem do UE i stopniowo wygasające po roku 2004, środki z funduszy strukturalnych UE, obejmujące głównie transfery z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz z Funduszu Spójności (FS), a w pierwszych latach po akcesji również z Europejskiego Funduszu Rolnego Orientacji i Gwarancji oraz Finansowego Instrumentu Orientacji Rybołówstwa, środki finansujące przedsięwzięcia Wspólnej Polityki Rolnej i obejmujące środki na dopłaty bezpośrednie, na realizację dwóch kolejnych Programów Rozwoju Obszarów Wiejskich (2004 2006 oraz 2007 2013), a także transfery na inne zadania (m.in. interwencje rynkowe i wsparcie rybołówstwa), inne transfery, spośród których największe znaczenie mają środki przekazywane Polsce w pierwszych latach członkostwa w UE na wsparcie procesów integracyjnych (tzw. Instrument Płynności, Transition Facility, Instrument Schengen) do kategorii innych transferów zali- 3 Podstawowym źródłem danych wykorzystywanym w tym rozdziale są publikowane co miesiąc przez Ministerstwo Finansów zestawienia transferów pomiędzy Polską i budżetem Unii Europejskiej. Aktualne zestawienie oraz archiwalne zestawienia na koniec kolejnych lat dostępne są na stronie internetowej Ministerstwa Finansów: http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/unia-europejska/transfery-finansowe-polska-ue 4 Finansowanie zadań z programu ISPA było po roku 2004 kontynuowane środkami Funduszu Spójności. 9

czamy też środki na finansowanie inicjatyw wspólnotowych, środki przekazywane polskim beneficjentom w ramach ramowych programów badań naukowych i kilka mniejszych pozycji. Przeważająca część kierowanych do Polski transferów pochodziła z funduszy strukturalnych UE. Narzuciło to kierunki wykorzystania środków unijnych, gdyż zgodnie z zasadami gospodarowania funduszami strukturalnymi UE w zadaniach realizowanych w Polsce z finansowym wsparciem środkami z budżetu UE, przeważająca ich część skierowana została na finansowanie inwestycji z zakresu transportu (drogowego i kolejowego) oraz ochrony środowiska. Tabela 2. Transfery z budżetu UE do Polski w latach 2004 2012 Treść 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2004 2011 2004 2012 mln euro Transfery ogółem 2.478 4.018 5.269 7.406 7.396 9.258 11.229 14.271 15.439 61.326 76.764 Środki przedakcesyjne 692 901 487 353 374 153 108 80 24 3.150 3.174 Polityka strukturalna 841 775 1.881 4.388 4.779 5.996 7.542 9.725 10.469 35.926 45.951 Wspólna Polityka Rolna 297 1.542 2.154 2.554 2.083 2.965 3.516 4.326 4.931 19.437 24.369 Dopłaty bezpośrednie 0 703 812 935 1.038 1.446 1.828 2.395 2.702 9.156 11.849 PROW 287 662 1.150 1.551 847 1.044 1.572 1.706 1.593 8.817 10.410 Inne 11 177 193 68 198 475 116 225 146 1.464 1.610 Pozostałe transfery 647 799 747 111 161 144 63 140 31 2.812 2.843 Transfery ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Środki przedakcesyjne 27,9 22,4 9,2 4,8 5,1 1,7 1,0 0,6 0,2 5,1 4,2 Polityka strukturalna 33,9 19,3 35,7 59,2 64,6 64,8 67,2 68,1 69,1 58,6 60,6 Wspólna Polityka Rolna 12,0 38,4 40,9 34,5 28,2 32,0 31,3 30,3 30,5 31,7 31,5 Dopłaty bezpośrednie 0,0 17,5 15,4 12,6 14,0 15,6 16,3 16,8 18,6 14,9 15,6 PROW 11,6 16,5 21,8 20,9 11,4 11,3 14,0 12,0 11,0 14,4 13,7 Inne 0,4 4,4 3,7 0,9 2,7 5,1 1,0 1,6 1,0 2,4 2,1 Pozostałe transfery 26,1 19,9 14,2 1,5 2,2 1,6 0,6 1,0 0,2 4,6 3,7 Źródło: dane Ministerstwa Finansów (www.mf.gov.pl) Z zamieszczonego poniżej wykresu wynika, że dzięki środkom na programy przedakcesyjne (Phare, SAPARD)Polska osiągnęła nadwyżkę w rozliczeniach z UE już w pierwszym roku swego członkostwa. Wykres 1. Składki do budżetu UE i środki otrzymane z budżetu UE w latach 2004 2012 %% 18 16 mld 14 12 10 8 6 4 2 Środki otrzymane Składka 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Źródło: dane Ministerstwa Finansów (www.mf.gov.pl) 10

W analizowanych przez nas latach 2004 2011 do Polski trafiło z budżetu Unii Europejskiej ponad 61,3 mld euro. Kwota transferów wykorzystanych na finansowanie projektów korzystających z unijnego wsparcia była jednak znacznie mniejsza, gdyż: na pozabudżetowych rachunkach środków pochodzących z budżetu UE 5 pozostało w końcu 2011 roku 3.310,3 mln euro, z rachunku, na którym gromadzono są środki otrzymane z budżetu UE, przekazano do budżetu państwa jako swego rodzaju pożyczkę (bez określonego terminu zwrotu) kwotę 3.046,3 mln euro, w latach 2004 2006 Polska otrzymała z budżetu UE z tytułu finansowania tzw. Instrumentu Płynności kwotę 1.616,6 mln euro środki te zostały zaliczone do dochodów budżetu państwa, a ich wykorzystanie nie wiązało się z koniecznością realizacji jakichkolwiek a priori ustalonych zadań była to więc specyficzna dotacja podmiotowa dla polskiego budżetu, mająca wzmacniać równowagę finansów publicznych w Polsce w pierwszych latach po przystąpieniu do UE. Tak więc do wykorzystania na finansowanie wydatków ujętych we wspieranych z budżetu UE projektach i programach pozostała kwota ok. 53,4 mld euro. Biorąc pod uwagę rozkład w czasie transferów z budżetu UE oraz zmieniający się kurs euro do złotego można przyjąć, że kwota 53,4 mld euro odpowiada ok. 210 215 mld zł. Zauważyć należy, że z kwoty prawie 76,8 mld euro przekazanych Polsce z budżetu UE od maja 2004 roku do końca roku 2012, aż 52%, czyli ok. 40 mld euro, stanowią transfery skierowane do Polski w latach 2010 2012, W ostatnich trzech latach trafiło więc do Polski więcej środków z budżetu UE niż w pięciu poprzednich latach. 5 Środki przekazywane do Polski z budżetu UE nie zostają automatycznie zaliczone do dochodów budżetowych. Są one gromadzone na wyodrębnionym rachunku w NBP i przekazywane na rachunek dochodów budżetu środków europejskich w kwotach i terminach określanych przez Ministra Finansów i na jego dyspozycję. Nie ma przy tym żadnych reguł określających te kwoty i terminy. Taki sposób rozliczania transferów z budżetu UE jest niezgodny z zasadą kasowej ewidencji operacji budżetowych, wyraźnie sformułowaną w ustawie o finansach publicznych. Publikowane przez Ministerstwo Finansów dane o rozliczeniach pomiędzy budżetem UE i Polską obejmują jednak wszystkie transfery do Polski, niezależnie od tego, czy zostały już one zaliczone do dochodów budżetowych. 11

Zróżnicowanie tempa rozwoju województw w latach 2003 2011 Przez wszystkie lata od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej polska gospodarka utrzymała wzrostowy trend produktu krajowego brutto. Tym samym do ponad 20 lat wydłużył się trwający od 1992 roku okres nieprzerwanego wzrostu PKB. Pomiędzy rokiem 2003 i 2011 produkt krajowy brutto Polski, mierzony w cenach stałych, wzrósł o 43,1%. Oznacza to, że średnie roczne tempo wzrostu PKB wyniosło prawie 4,6%. Tempo wzrostu PKB było w całym okresie mocno zróżnicowane od ponad 6% w ostatnich latach poprzedzających światowy kryzys finansowy i gospodarczy do 1,9% w roku 2009. Po dwóch latach (2010 2011) szybszego wzrostu w 2012 roku tempo wzrostu PKB ponownie spadło (według wstępnych szacunków GUS) do ok. 2%. Dodać warto, że w tym samym okresie od roku 2003 do roku 2011 realna wartość PKB w krajach UE-27 6 wzrosła o 11,1%, co daje średnie tempo wzrostu wynoszące 1,3% rocznie. Gdy uwzględnimy jeszcze wstępne wyniki za rok 2012, przeciętne tempo wzrostu PKB w latach 2004 2012 w Polsce wyniesie 4,3%, a w UE-27 1,1%. Tabela 3. Dynamika wzrostu produktu krajowego brutto w latach 2003 2012 (ceny stałe) Treść 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Rok poprzedni = 100 Produkt krajowy brutto 103,9 105,3 103,6 106,2 106,8 105,1 101,6 103,9 104,3 102,0 Popyt krajowy 102,8 102,8 106,2 102,5 107,3 108,7 105,6 98,9 103,4 100,1 Spożycie 102,7 104,3 102,7 105,2 104,6 106,1 102,0 103,3 101,5 100,4 Spożycie z dochodów osobistych 102,1 104,7 102,1 105,0 104,9 105,7 102,1 103,2 102,5 100,5 Akumulacja 103,3 114,7 101,4 116,1 124,3 104,0 88,5 108,5 110,5 99,0 Eksport 114,2 114,0 108,0 114,6 109,1 107,1 93,2 110,1 107,7 102,4 Import 109,6 115,8 104,7 117,3 113,7 108,0 87,6 111,5 105,5 98,1 Rok 2003 = 100 Produkt krajowy brutto 100,0 105,3 109,0 115,8 123,6 129,9 132,0 137,1 143,1 146,0 Popyt krajowy 100,0 106,2 108,9 116,8 126,9 134,0 132,6 138,7 143,4 143,5 Spożycie 100,0 104,3 107,1 112,7 117,8 125,0 127,5 131,9 133,8 134,4 Spożycie z dochodów osobistych 100,0 104,7 106,9 112,3 117,8 124,5 127,1 131,2 134,4 135,1 Akumulacja 100,0 114,7 116,2 135,0 167,9 174,6 154,5 168,8 186,5 184,7 Eksport 100,0 114,0 123,1 141,1 153,9 164,9 153,7 172,3 185,6 190,0 Import 100,0 115,8 121,3 142,2 161,7 174,6 153,0 174,3 183,8 192,6 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS i Eurostatu Z danych w zamieszczonej powyżej tabeli wyraźnie odczytać można zmiany, jakie w strukturze wykorzystania PKB nastąpiły po wejściu Polski do UE. Zwraca uwagę bardzo wysokie tempo wzrostu akumulacji (prawie 7,9% rocznie) i jeszcze wyższe tempo wzrostu eksportu (8,1% rocznie), prze- 6 Symbolem UE-27 określamy państwa, będące obecnie członkami Unii Europejskiej. 13

wyższające tempo wzrostu importu. Widzimy też, szczególnie w danych z roku 2012, przeniesione do Polski skutki kryzysu na rynkach światowych osłabienie tempa wzrostu PKB i wszystkich składowych jego wykorzystania. Od roku 2004 gospodarka polska rozwija się szybciej niż traktowana łącznie gospodarka 27 państw tworzących obecnie Unię Europejską. Średnie tempo wzrostu PKB w Polsce było w latach 2004 2011 o ok. 3,5 punktu procentowego wyższe od tempa wzrostu PKB gospodarek UE-27. Co więcej, tempo wzrostu PKB było w Polsce wyższe niż w Unii Europejskiej w każdym roku od roku 2003 poczynając. Wstępne szacunki GUS i Eurostatu wskazują, że tendencja taka utrzymała się również w roku 2012 GUS szacuje bowiem tempo wzrostu PKB w Polsce na ok. 2%, natomiast w krajach UE-27 wstępne szacunki pokazują spadek realnej wartości PKB o 0,3%. Polska dogania więc rozwinięte kraje UE pod względem wielkości PKB. W 2003 roku, ostatnim przed przystąpieniem Polski do UE, produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca Polski stanowił ok. 49% średniego poziomu PKB per capita w krajach UE-27, obliczanego według metodologii PPS (Purchasing Power System). W roku 2011 wskaźnik ten wynosił już 64%, a z naszych wstępnych obliczeń wynika, że w roku 2012 Polska doszła już do poziomu 65% PKB na jednego mieszkańca krajów UE-27. Na zamieszczonym poniżej wykresie przedstawiono tempo zmian PKB w Polsce i w UE-27 od roku 1998 do roku 2012. Zwraca uwagę nie tylko sygnalizowany już wcześniej fakt szybszego wzrostu PKB w Polsce niż w UE, ale i to, że zmiany tempa wzrostu PKB w Polsce dość wiernie kopiują zmiany tempa wzrostu PKB w całej UE. Widzimy też, że opóźnienie, z jakim gospodarka polska reagowała na zmiany tempa wzrostu PKB w Unii Europejskiej, w żadnym przypadku nie było większe niż rok. Świadczy to o bardzo dużej sile oddziaływania procesów zachodzących w gospodarce światowej, a w szczególności w Unii Europejskiej, na stan i perspektywy rozwojowe polskiej gospodarki. Podkreślić jednak należy i to, że od 2005 roku tempo wzrostu gospodarki polskiej było stale o co najmniej 2 punkty procentowe wyższe niż w całej Unii Europejskiej. W efekcie czas światowego kryzysu okazał się jednocześnie okresem szybkiego zmniejszania dystansu pomiędzy Polską i rozwiniętymi krajami europejskimi. Wykres 2. Dynamika produktu krajowego brutto per capita w Polsce i w UE-27, w latach 1998 2012 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012* -2,0-4,0 POLSKA UE -6,0 * Dane wstępne Źródło: dane GUS i Eurostatu 14

Mocno zróżnicowane były w latach 2004 2011 wskaźniki obrazujące dynamikę wzrostu PKB w poszczególnych województwach. Z danych zamieszczonych w Banku Danych Lokalnych wynika bowiem, że: najwyższe tempo wzrostu (54%, czyli średnio 5,5% rocznie) osiągnęło województwo mazowieckie, wyższe od przeciętnej krajowej tempo wzrostu PKB odnotowano również w województwach: lubuskim, małopolskim, podkarpackim, pomorskim, śląskim, najwolniej (średnio o 3% rocznie) rosło PKB w województwie podlaskim, wolniejsze niż 3,3% rocznie było również tempo wzrostu PKB w województwach opolskim, warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim. Wynikają stąd dwa ważne wnioski: po pierwsze, po roku 2004 szybciej rozwijały się te województwa, w których wyjściowy poziom PKB był relatywnie wysoki, po drugie nawet w tych województwach, w których tempo wzrostu PKB było wyraźnie niższe od średniej dla całej Polski, dynamika PKB była znacznie wyższa od przeciętnej dla całej UE. Tabela 4. Dynamika wzrostu produktu krajowego brutto według województw w latach 2000 2011 (ceny stałe) Treść 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2003-2011 a Polska 104,3 101,2 101,4 103,9 105,3 103,6 106,2 106,8 105,1 101,6 103,9 104,3 104,6 Dolnośląskie 101,8 99,2 103,3 103,0 104,3 105,5 109,9 108,3 104,0 103,0 107,2 102,2 104,3 Kujawsko-Pomorskie 107,4 101,6 100,9 102,4 104,6 101,5 106,3 106,4 104,3 99,9 102,7 104,6 104,1 Lubelskie 103,3 102,7 100,4 103,6 102,5 102,1 104,6 107,1 107,2 98,0 104,2 104,4 103,6 Lubuskie 102,6 100,0 100,8 102,7 107,9 105,3 104,7 106,2 102,0 101,4 102,8 105,5 104,9 Łódzkie 103,1 101,3 102,6 105,3 104,1 103,5 105,8 106,9 105,1 99,7 104,4 103,3 104,3 Małopolskie 105,9 98,3 102,8 105,1 104,8 104,2 108,0 105,8 105,9 101,0 103,0 105,7 104,8 Mazowieckie 105,2 103,6 100,6 104,0 104,9 106,5 108,0 107,3 104,5 102,9 106,0 102,6 105,5 Opolskie 103,0 97,7 100,9 102,0 113,0 100,3 102,7 109,4 107,1 98,0 100,8 108,8 103,3 Podkarpackie 101,4 102,7 101,2 104,8 103,1 102,9 104,9 105,4 107,1 101,0 102,1 105,8 104,8 Podlaskie 105,4 104,7 100,7 102,5 103,1 103,1 104,7 107,7 103,1 102,6 102,3 103,8 103,0 Pomorskie 102,6 100,9 103,6 102,7 104,3 104,6 106,6 106,7 101,9 104,6 102,8 104,7 104,9 Śląskie 104,2 100,9 102,3 103,7 108,1 99,6 104,0 106,6 106,3 100,8 103,4 105,4 104,8 Świętokrzyskie 103,1 100,2 102,9 104,7 103,7 100,2 107,3 108,3 108,5 98,4 101,2 107,9 104,3 Warmińsko-Mazurskie 103,3 98,6 100,7 107,7 103,5 102,7 104,4 105,5 104,6 101,6 103,2 103,9 103,2 Wielkopolskie 106,7 101,5 98,8 105,4 107,5 104,0 104,6 106,2 105,4 103,7 102,0 105,8 104,5 Zachodniopomorskie 103,6 99,2 99,9 100,4 102,8 104,1 104,4 105,3 106,4 99,0 102,7 102,9 103,3 a Średnie tempo wzrostu w latach 2004 2011 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Zróżnicowanie tempa wzrostu PKB w województwach nie spowodowało zmniejszenia rozpiętości poziomu PKB. W 2011 roku PKB na jednego mieszkańca w województwie mazowieckim odpowiadało 241,3% PKB per capita w województwie podkarpackim (tu PKB na jednego mieszkańca było w 2011 roku najmniejsze). W latach poprzednich, gdy województwem o najniższym PKB na jednego mieszkańca było lubelskie, w roku 1999 relacja PKB na jednego mieszkańca województwa mazowieckiego do PKB per capita w województwie lubelskim wynosiła 217,2%, w roku 2003 217,3%, a w roku 2007 237,1%. Zwraca też uwagę fakt rosnącej luki pomiędzy PKB na jednego mieszkańca i średnim krajowym poziomem PKB na jednego mieszkańca we wszystkich województwach Polski Wschodniej. %% 15

Tabela 5. Produkt krajowy brutto per capita według województw w latach 1999 2011 Treść 1999 2003 2007 2011 1999 2003 2007 2011 Średnia dla Polski = 100 Średnia dla UE-27 = 100 Polska 100,0 100,0 100,0 100,0 48,0 49,0 54,0 64,0 Dolnośląskie 104,0 101,9 108,5 112,6 49,9 49,9 58,6 72,0 Kujawsko-Pomorskie 87,9 89,5 86,9 83,9 42,2 43,9 46,9 53,7 Lubelskie 71,1 71,1 67,9 67,7 34,1 34,9 36,6 43,3 Lubuskie 90,3 86,6 88,1 84,5 43,4 42,4 47,6 54,1 Łódzkie 90,7 92,8 92,5 92,3 43,5 45,5 50,0 59,1 Małopolskie 86,9 86,0 86,3 84,8 41,7 42,1 46,6 54,3 Mazowieckie 154,4 154,5 159,8 162,4 74,1 75,7 86,3 104,0 Opolskie 83,5 79,2 82,8 79,6 40,1 38,8 44,7 51,0 Podkarpackie 71,9 71,5 67,4 67,3 34,5 35,1 36,4 43,1 Podlaskie 73,9 75,9 74,0 72,8 35,5 37,2 40,0 46,6 Pomorskie 101,1 99,1 98,3 95,8 48,5 48,5 53,1 61,3 Śląskie 106,8 109,2 106,5 107,1 51,3 53,5 57,5 68,5 Świętokrzyskie 77,3 78,3 76,8 76,0 37,1 38,4 41,5 48,6 Warmińsko-Mazurskie 77,9 78,5 74,1 73,4 37,4 38,5 40,0 47,0 Wielkopolskie 104,8 104,9 104,4 104,0 50,3 51,4 56,4 66,6 Zachodniopomorskie 99,9 93,6 89,1 87,0 47,9 45,9 48,1 55,7 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS i Eurostatu Narastanie rozpiętości pomiędzy wojewódzkimi wskaźnikami PKB na jednego mieszkańca nie oznacza zmniejszania się realnej wielkości PKB w biedniejszych województwach, nie oznacza też rosnącego dystansu pomiędzy mniej rozwiniętymi regionami Polski i Unią Europejską. Przypomnieć jednak należy, że za cel strategiczny NSRO uznano tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej, a jednym z sześciu celów horyzontalnych NSRO jest Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej 7, Do chwili obecnej celu tego nie udało się zrealizować. Wykres 3. Produkt krajowy brutto per capita w latach 2000 2011 (UE-27 = 100) 120 100 POLSKA WOJEWÓDZTWO MAZOWIECKIE POLSKA WSCHODNIA 80 60 40 20 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: dane z Banku Danych Lokalnych GUS 7 Polska Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007 2013 wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Narodowa Strategia Spójności, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007, s. 40 i 42 16

Regionalny rozkład wykorzystania środków UE Podstawą dalszej analizy jest sporządzone przez nas zestawienie obrazujące podział na województwa kwot wydatkowanych w Polsce w ramach wybranych programów ze środków pochodzących z budżetu UE. W zestawieniu ujęto następujące kategorie wydatków: 1) z funduszy przedakcesyjnych UE wydatki ponoszone w ramach programów SAPARD i PHARE 2) z funduszy strukturalnych UE i z Funduszu Spójności wydatki: finansowane środkami Funduszu Spójności, łącznie z wydatkami ujętymi pierwotnie w programie ISPA ponoszone w ramach sektorowych programów operacyjnych (SPO) ustanowionych dla perspektywy finansowej 2004 2006 (SPO Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwoju Obszarów Wiejskich, SPO Rozwój Zasobów Ludzkich, SPO Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, SPO Infrastruktura Transportowa i Gospodarka Morska, SPO Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb, ponoszone w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR), ponoszone w ramach programów operacyjnych (PO) ustanowionych dla perspektywy finansowej 2007 2013 (PO Rozwój kapitału ludzkiego, PO Innowacyjna gospodarka, PO Infrastruktura i środowisko, PO Rozwój Polski Wschodniej, PO Pomoc Techniczna, ponoszone w ramach szesnastu regionalnych programów operacyjnych (RPO), 3) w ramach finansowania przedsięwzięć Wspólnej Polityki Rolnej wydatki na: dopłaty bezpośrednie, zadania realizowane w ramach Programów Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata 2004 2006 i 2007 2013. Szacujemy, że tak określony zakres analizy obejmuje ok. 93 95% wszystkich wydatków sfinansowanych środkami budżetu UE w latach 2004 2011. Z pominiętych przez nas wydatków wymienić należy: wydatki ponoszone w ramach programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej (dawniej :INTERREG) i programów EQUAL, wydatki z Funduszy Migracyjnych, wydatki na interwencje rynkowe w ramach Wspólnej Polityki Rolnej, wydatki finansowane w latach 2008 2011 z Europejskiego Funduszu Rybackiego. Pominęliśmy także wydatki finansowane ze środków przyznanych Polsce bezpośrednio po przystąpieniu do UE w 2004 roku, w ramach takich programów jak Transition Facility, Instrument Schengen oraz Instrumentu Płynności. Przyczyną pominięcia tych wydatków był albo brak wiarygod- 17

nych danych o podziale środków na województwa (tak było np. w przypadku środków na interwencje na rynkach rolnych), albo specyficzny charakter pomijanego programu tak jak w przypadku Instrumentu Płynności, z którego środki zostały przekazane bezpośrednio do budżetu państwa bez wskazywania konkretnych zadań do sfinansowania z tych środków i bez konieczności ich szczegółowego rozliczenia wydatkami na konkretne zadania. Szacujemy, że wydatki poniesione ramach wyżej wymienionych programów wyniosły w latach 2004 2011 ok. 3,5 4 mld euro, czyli ok. 15 mld zł. Zgodnie z konwencją przyjętą w sprawozdaniach sporządzanych w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego (a także w sprawozdaniach z realizacji programów rozwoju obszarów wiejskich) za podstawowe kryterium przypisania wydatku do danego województwa przyjęto lokalizację siedziby beneficjenta. W przypadku dużych projektów inwestycyjnych, obejmujących więcej niż jedno województwo, w sprawozdaniach z wykonania odpowiednich programów operacyjnych wydatki zostały szacunkowo podzielone pomiędzy poszczególne województwa. Stosuje się to w szczególności do dużych inwestycji drogowych i kolejowych. Taki sposób przypisywania środków unijnych do właściwych województw nie ułatwia analizy regionalnego zróżnicowania efektywności środków unijnych. Podana.metoda podziału jest bowiem opisana w sposób nieprecyzyjny i niejednoznaczny w wyjaśnieniach Ministerstwa Rozwoju Regionalnego nie podano ani ścisłego określenia pojęcia duże projekty inwestycyjne, ani sposobu dokonywania szacunkowego podziału wartości projektu pomiędzy województwa. Zestawienie przypisanych poszczególnym województwom wydatków finansowanych środkami UE zostało opracowane na podstawie dokumentów przygotowanych i udostępnianych przez: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Finansów, Narodowy Bank Polski, Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Agencję Rynku Rolnego. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego w ramach sprawozdawczości funduszy strukturalnych opracowuje i publikuje okresowe (roczne, półroczne i kwartalne) sprawozdania dotyczące unijnych programów operacyjnych (PO Kapitał Ludzki, PO Infrastruktura i Środowisko, PO Innowacyjna Gospodarka, PO Rozwój Polski Wschodniej, PO Pomoc Techniczna oraz regionalne programy operacyjne). Każdy półroczny raport z realizacji programów operacyjnych, dla których Ministerstwo Rozwoju Regionalnego jest (lub było) instytucją zarządzającą, w załączniku 2b w tabeli 2 8 pokazuje stan wykorzystania środków europejskich w ujęciu wojewódzkim. Raporty roczne są tworzone w inny sposób i nie zawierają danych w podziale na województwa. Do naszego projektu wykorzystaliśmy następujące sprawozdania i raporty opracowane w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego: 1) sprawozdania z realizacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki za II półrocze za lata 2007, 2008, 2009, 2010 oraz 2011 r. 9, 2) sprawozdania okresowe z realizacji Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko za II półrocze za lata 2007, 2008, 2009, 2010 oraz 2011 r. 10, 3) sprawozdania okresowe z realizacji Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka za II półrocze za lata 2007, 2008, 2009, 2010 oraz 2011 r. 11, 8 Wszystkie półroczne sprawozdania z wykonania programów operacyjnych sporządzane były według jednolitego wzoru. 9 http://www.efs.gov.pl/analizyraportypodsumowania/strony/default.aspx?zakladka=1&strona=1#zakladka =1&strona=1 10 http://www.pois.gov.pl/analizyraportypodsumowania/strony/default.aspx 11 http://www.poig.gov.pl/analizyraportypodsumowania/strony/default.aspx 18

4) sprawozdania okresowe z realizacji Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej za II półrocze za lata 2007, 2008, 2009, 2010 oraz 2011 r. 12, 5) Wykorzystanie środków UE w ramach strategii wykorzystania Funduszu Spójności na lata 2004-2006 oraz Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013 13 Dane dotyczące wydatków dokonywanych w ramach programów finansujących zadania Wspólnej Polityki Rolnej pochodzą z następujących materiałów publikowanych przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Agencję Rynku Rolnego: 1) Sprawozdanie z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 za lata 2007, 2008, 2009, 2010, oraz 2011 14, 2) Wykaz beneficjentów, którzy otrzymali pomoc finansową w ramach PO Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007 2013, za lata 2007, 2008, 2009, 2010 i 2011 15, 3) Płatności bezpośrednie kampanie 2004 2011 stan na dzień 29.02.2012 16, 4) Informacja na temat realizacji PROW 2007 2013, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Zielona książeczka 17 Część danych dotyczących podziału środków w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich została oszacowana na podstawie informacji o całkowitych kwotach wypłaconych w województwach oraz całkowitych kwotach wypłaconych w kolejnych latach. Konieczność zastosowania takiej metody określenia wielkości środków wykorzystanych w danym roku w poszczególnych województwach wynika z braku publikowanych danych przedstawiających wydatki PROW w pełnej szczegółowości. Podkreślić należy, że przyjęta przez nas metoda szacowania rozkładu wydatków może jedynie powodować pewne przesunięcia wydatków pomiędzy latami, bez zmiany globalnych kwot wydatkowanych łącznie (przez wszystkie lata) w ramach PROW w poszczególnych województwach. Dane dotyczące rozliczeń programów europejskich z lat 2004 2006 zostały zaczerpnięte z publikacji Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową dotyczących regionalnego (wojewódzkiego) rozkładu dochodów i wydatków publicznych za lata 2004 2009 18. Informacje dotyczące przepływów finansowych Polska Unia Europejska są regularnie (co miesiąc) publikowane przez Ministerstwo Finansów w opracowaniach zatytułowanych Skumulowane przepływy finansowe między RP a UE, udostępnianych na stronie internetowej Ministerstwa Finansów 19. Dane dotyczące aktualnych oraz historycznych kursów złotego względem euro zostały przygotowane na podstawie materiałów publikowanych przez Narodowy Bank Polski 20. 12 http://www.polskawschodnia.gov.pl/analizyraportypodsumowania/strony/default.aspx#zakladka=2&strona=1 13 http://www.mrr.gov.pl/aktualnosci/fundusze_europejskie_2004_2006/documents/nsro_miesieczna_lipiec_2012.pdf 14 Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa. Dokumenty te dostępne są na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi: http://www.minrol.gov.pl/pol/wsparcie-rolnictwa-i-rybolowstwa/prow-2007-2013/dokumenty-analizy-raporty 15 http://www.minrol.gov.pl/pol/wsparcie-rolnictwa-i-rybolowstwa/po-ryby-2007-2013/kontrola-monitoringsprawozdawczosc -PO-RYBY-2007-2013 16 http://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/wdrazane-programy-i-dzialania-dane-liczbowe/zrealizowane-platnosciobszarowe.html 17 http://www.minrol.gov.pl/pol/media/files/zielona-ksiazeczka-9-marca-2012-r.-2 18 E. Malinowska-Misiąg, W. Misiąg, M. Tomalak, Przestrzenne zróżnicowanie dochodów i wydatków publicznych w Polsce w latach 2004 2005, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2007; J. Mackiewicz-Łyziak, W. Misiąg, M. Tomalak, Dochody i wydatki publiczne w latach 2006 2007. Analiza regionalna, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2009; J. Mackiewicz-Łyziak, E. Malinowska-Misiąg, W. Misiąg, R. Osiński, M. Tomalak, Dochody i wydatki publiczne w latach 2008 2009. Analiza regionalna, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2011 19 http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/unia-europejska/transfery-finansowe-polska-ue http://www.archbip.mf.gov.pl/bip/1021.html 19

Zgodnie z wymienionymi powyżej sprawozdaniami, w latach 2004 2011 wydatki, finansowane środkami budżetowymi UE w ramach analizowanych przez nas 19 kategorii wydatków, wyniosły łącznie ponad 196,4 mld zł, przy czym: największą część tych wydatków (ok. 61,4%) stanowiły wydatki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, wydatki finansujące zadania z zakresu Wspólnej Polityki Rolnej stanowiły ok.35,7% łącznej kwoty wydatków, z roku na rok wydatki finansowane środkami pochodzącymi z budżetu UE rosły. Tabela 6. Wydatki finansowane środkami budżetu UE w latach 2004 2011 Treść 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2004 2011 Ogółem 3.199 10.052 17.649 17.776 17.931 27.617 44.791 57.388 196.405 Fundusze przedakcesyjne 2.222 2.378 1.112 5.712 Fundusze strukturalne 978 3.951 10.052 14.004 9.295 15.992 28.462 37.860 120.593 Programy regionalne 1 979 3.396 3.977 2.207 5.838 13.687 12.836 42.919 Kapitał ludzki 2 244 1.267 1.848 706 3.267 4.481 4.247 16.060 Infrastruktura 3 978 814 2.413 4.568 3.808 5.552 6.739 15.981 40.854 Pozostałe 1.914 2.977 3.611 2.574 1.335 3.555 4.795 20.760 Wspólna Polityka Rolna 3.723 6.485 3.772 8.635 11.626 16.329 19.529 70.099 PROW 537 3.218 130 4.710 6.540 8.420 9.960 33.516 Dopłaty bezpośrednie 3.186 3.267 3.642 3.925 5.086 7.909 9.569 36.584 mln zł Ogółem = 100 Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Fundusze przedakcesyjne 69,4 23,7 6,3 2,9 Fundusze strukturalne 30,6 39,3 57,0 78,8 51,8 57,9 63,5 66,0 61,4 Programy regionalne 1 9,7 19,2 22,4 12,3 21,1 30,6 22,4 21,9 Kapitał ludzki 2 2,4 7,2 10,4 3,9 11,8 10,0 7,4 8,2 Infrastruktura 3 30,6 8,1 13,7 25,7 21,2 20,1 15,0 27,8 20,8 Pozostałe 19,0 16,9 20,3 14,4 4,8 7,9 8,4 10,6 Wspólna Polityka Rolna 37,0 36,7 21,2 48,2 42,1 36,5 34,0 35,7 PROW 5,3 18,2 0,7 26,3 23,7 18,8 17,4 17,1 Dopłaty bezpośrednie 31,7 18,5 20,5 21,9 18,4 17,7 16,7 18,6 zł na jednego mieszkańca Ogółem 103,73 268,96 546,81 588,07 592,45 908,59 1298,98 1609,36 5916,95 Fundusze przedakcesyjne 58,20 62,32 29,18 149,69 Fundusze strukturalne 25,6 103,5 263,7 367,4 243,7 419,0 745,1 982,4 3.150,4 Programy regionalne 1 25,6 89,1 104,3 57,9 152,9 358,3 333,1 1.121,2 Kapitał ludzki 2 6,4 33,2 48,5 18,5 85,6 117,3 110,2 419,7 Infrastruktura 3 25,6 21,3 63,3 119,9 99,9 145,5 176,4 414,7 1.066,5 Pozostałe 50,2 78,1 94,7 67,5 35,0 93,1 124,4 542,9 Wspólna Polityka Rolna 97,6 170,1 99,0 226,4 304,6 427,5 506,7 1.831,9 PROW 14,1 84,4 3,4 123,5 171,4 220,4 258,4 875,6 Dopłaty bezpośrednie 83,5 85,7 95,6 102,9 133,2 207,0 248,3 956,2 1 Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego. Regionalne Programy Operacyjne i PO Rozwój Polski Wschodniej 2 PO Rozwój Zasobów Ludzkich (2004 2006) i PO Kapitał Ludzki (2007 2013) 3 PO Transport, (2004 2006), PO Infrastruktura i Środowisko (2007 2013), Fundusz Spójności Źródło: obliczenia własne Proporcje wydatków na Wspólną Politykę Rolną i na politykę strukturalną UE zmieniały się, przy czym ogólną tendencją jest stopniowy wzrost udziału wydatków strukturalnych. Dobrze ilustruje to wykres 4, pokazujący narastające (skumulowane) kwoty wydatków otrzymanych przez Polskę z budżetu Unii Europejskiej 20 http://nbp.pl/home.aspx?f=/kursy/kursy_archiwum.html 20