Wpływ sztuki ludowej na rozwój twórczości plastycznej dzieci w wieku przedszkolnym

opracowała Renata Stawowiak Wpływ sztuki ludowej na rozwój twórczości plastycznej dzieci w wieku przedszkolnym Inspirowanie tematyki zajęć sztuką ludową. Podstawowym czynnikiem w rozwoju ekspresji plastycznej dziecka jest systematyczna i ciągła inspiracja jego twórczości plastycznej. Źródłem tej inspiracji mogą być: zajęcia, zabawy organizowane przez nauczycielkę, wycieczki, spacery czyli kontakty z przyrodą, różne uroczystości odbywające się na terenie przedszkola, teksty literackie, teatrzyki, wystawy, sztuka ludowa a także jak twierdzą Anna i Maria Foltys w książce zatytułowanej "Sztuka plastyczna w wieku przedszkolnym" otaczający dzieci świat zjawisk społecznych. Ten świat społeczny, w którym dzieci na co dzień żyją i uczestniczą, jest dla nich nieznany i tajemniczy, jest pewnego rodzaju zapowiedzią wielkiej przygody, którą mają dopiero przeżyć. Nauczycielka ma za zadanie wprowadzić dzieci w społeczną rzeczywistość, dostarczyć wiadomości, które pomogą w zrozumieniu społecznej rzeczywistości, społecznej organizacji życia. Inspirując twórczość plastyczną dzieci światem społecznym, zaczynamy od świata zjawisk najbardziej znanych dzieciom. Zawsze inspirującym tematem jest praca zawodowa rodziców. I tak wiele dzieci śląskich ma ojców górników. Na każdym prawie kroku stykają się więc one z ciężką pracą "bohaterów węgla" - jak nazywają górników Maria iannafoltys. Każdy z ojców niejednokrotnie opowiada w domu o kopalni, w której pracuje, o szybie, o węglu w trudzie wydobywanym z ziemi. Ta górnicza rzeczywistość tkwi głęboko w świadomości dzieci, nietrudno więc uruchomić wyobraźnię, zainteresowanie i podjęcie wysiłku w kierunku jej artystycznego odtwarzania. Tematy te, inspirując twórczość plastyczną dzieci, jednocześnie stanowią źródło wychowawczych oddziaływań. Wykorzystując pracę w kopalni jako temat plastycznej działalności dziecięcej nauczycielka także pragnie kształtować w swoich wychowankach uczucie społeczne oraz rozwijać umiejętności społecznego współżycia. Częstym tematem prac plastycznych oprócz pracy w kopalni jest "Barbórka" - doroczne święto górników. W przedszkolu z tej okazji odbywają się uroczystości, na których gośćmi bywają górnicy - rodzice dzieci. W czasie tych uroczystości dzieci mają okazję uścisnąć twarde od pracy ręce górników, porozmawiać o ich pracy, zobaczyć ich galowy strój. Na tego rodzaju uroczystość można zaprosić także członkinie zespołu ludowego, które w stroju ludowym zaśpiewają dzieciom na przykład piosenkę "Gdybym ci ja miała". Wyobraźnia dzieci będzie wtedy na pewno pracowała bardzo wytrwale. Już wtedy będą się rodziły ciekawe pomysły prac plastycznych. Twórczą wyobraźnię dzieci pobudzają także czytane przez nauczycielkę baśnie i legendy

ludowe. Fantastyczne baśnie i legendy przenoszą dziecko w świat fantazji. Baśnie i legendy są często przedstawiane w teatrzykach kukiełkowych. Dzieci obecne na takich spektaklach jako widzowie lub jako aktorzy bardzo intensywnie je przeżywają i swe przeżycia wyrażają później w swej twórczości plastycznej. W inscenizacji wykorzystuje się często zabawy, obyczaje i zwyczaje ludowe związane z świętami, porami roku, które także stanowią bogate źródło inspiracji twórczych. Muzyka i tańce ludowe odpowiednio wykorzystane przez nauczycielkę mogą inspirować również ekspresję plastyczną dziecka. Piosenki, utwory czy też tańce oddziałują na wyobraźnię dziecięcą swą prostotą i melodyjnością. Rzeźba i malarstwo ludowe, drzeworyty, tkanina, zdobnictwo ludowe (wycinanki, ornamenty), ceramika, hafty, koronki i strój ludowy budzą żywe zainteresowania dziecka. W związku z tym nauczycielka dobiera odpowiednie przykłady zakresu sztuki ludowej bądź w postaci reprodukcji bądź też dzieł. Obcowanie z wytworami sztuki ludowej jest źródłem wrażeń, które później dzieci przedstawiają w swej twórczości plastycznej. W przedszkolu wykorzystuje się często dekoracyjne wzory geometryczne. Najczęściej stosowane w tych wzorach elementy to: paski, linie krzywe, kropki, linie faliste, kółeczka, prostokąty, a więc elementy, które dziecko łatwo może odtworzyć. Dzieciom podobają się stylizowane formy roślin, zwierząt z jakimi spotykają się w hafcie. Haft oddziałuje także na wyobraźnię dzieci swoją bogatą kolorystyką. Oglądając rysunki dzieci nauczycielka może zauważyć, że postacie przez nie przedstawione ubrane są w barwne stroje przypominające te, które oglądały w muzeum etnograficznym lub ten, w którym odwiedziła przedszkole gawędziarka czy też artystka, artysta ludowy. Nauczyciel by bardziej zbliżyć dzieci do sztuki ludowej, by zwiększyć jej wpływ jako środka inspirującego ich twórczość, organizuje wycieczki do muzeum etnograficznego, na wystawy sztuki ludowej czy też do pracowni sztuki artystów i twórców ludowych. Dzięki tym wycieczkom zapoznaje je ze specyfika pracy twórczej, a także z osobą twórcy i jego warsztatem. Aspekty wychowawcze i kształcące sztuki ludowej. Wychowanie estetyczne tym różni się od zwykłych sposobów i zabiegów dydaktycznych i wychowawczych, że uczy spostrzegania, doznawania i odczuwania rzeczywistości, a także pojmowania istoty i cechy życia ludzkiego poprzez pryzmat sztuki - pisze Stefan Szuman w książce "O sztuce i wychowaniu estetycznym". Dzieło sztuki przenika, pogłębia ich osobowość, a także wychowuje. Wielką pozytywną rolę w rozwoju uczuć emocjonalnych i w wychowaniu spełniają wzorce zawarte w twórczości ludowej. W sztuce tej, w szczególnie przystępnej dla psychiki dziecka artystycznej formie, wyrażone zostały najszlachetniejsze uczucia ludzkie, uczucia braterstwa i przyjaźni,

umiłowanie swojego narodu i ludzi całego świata, nienawiść do przemocy, dążenia do sprawiedliwości. Sztuka ludowa odzwierciedla bogactwo myśli i uczuć przodków a także nowe życie narodu. Dzięki tej sztuce dostarczamy dzieciom bogatych wrażeń, wyobrażeń. Sztuka ludowa pozwala kształtować u dzieci wrażliwość na piękno, pozwala lepiej go poznać i zrozumieć. Korzysta się z niej w celu uszlachetnienia psychiki dzieci, zapoznaje ich z twórczym dorobkiem naszego ludu i wychowuje w miłości i szacunku do niego. Dzięki zbliżeniu dzieci np. do śpiewu ludowego rozwijamy u nich słuch muzyczny, poczucie rytmu, wyczucie piękna zawartego w jakości form i treści śpiewu. Sztuka ludowa, a w szczególności dekoracyjna sztuka ludowa umożliwia dzieciom ocenę estetycznych wartości przedmiotów, które ich otaczają. Po nawiązaniu kontaktu ze sztuką ludową budzi się u dzieci pragnienie samodzielnego ozdabiania przedmiotów. Element zdobnicze czerpią dzieci ze sztuki ludowej odwzorowując je i poznając dzięki temu coraz to nowe elementy zdobnicze, a także rozwija się ich wrażliwość kolorystyczna, zrozumienie koloru jako środka wyrazu. Dzięki kontaktom z tą sztuką, dzieci uczą się także sposobu łączenia kolorów. Ludowa sztuka stosowana stwarza szerokie możliwości zapoznaje dzieci z niektórymi podstawowymi zasadami rozmieszczenia wzorów na przedmiotach oraz kształtowania poczucia harmonii i rytmu kompozycji. Analizując wytwory sztuki ludowej dziecko uczy się rozumieć i odczuć, że rozmieszczenie ozdób nie jest przypadkowe. Treści zawarte w sztuce ludowej są ściśle związane z tradycjami, obyczajowością, historią narodu, pomagają dzięki temu wiązać uczuciowo dziecko z krajem ojczystym, rozbudzać patriotyzm. Perspektywy wychowawcze i kształcące sztuki zarysowują się jako możliwości dalszego pogłębiania wewnętrznych treści człowieka, wyzwolenia jego dyspozycji twórczych. Sztuka nie jest więc już tylko przedmiotem znawstwa, bądź rozrywki, ale nowym środkiem wychowawczym i kształcącym. Dlaczego sztuka ludowa jest bliska dziecku? Często spotyka się stwierdzenie, że sztuka ludowa jest bliska dziecku, ale dlaczego sztuka ta jest bliska prymitywnej twórczości dziecięcej, dlaczego jest najłatwiej odbierana przez dziecko? Stosowana sztuka ludowa jest bliska dziecku przez swój pogodny, radosny stosunek do życia, do piękna przyrody, do potęgi człowieka i jego umiłowania do pracy. Obca jest jej wszelka ceremonialność i ograniczoność, jest przystępna i bardzo ludzka. Głównym dążeniem jej twórców jest wywołanie radości, wytworzenie pogodnego nastroju oraz wzruszenie odbiorcy. Dzięki tym cechom sztuka ludowa jest zawsze bliska dziecięcemu odczuwaniu świata, dziecięcemu sposobowi jego odbioru. Dziecko w wieku przedszkolnym jest bardzo wrażliwe na piękno przyrody i zachodzących w niej nieustannych zmian. Cieszą je i wzruszają te same obrazy i wydarzenia, które wzruszały prostych ludzi, gdy tworzyli wiele swoich dzieł.

Przedstawiali kwiaty, owoce, śpiewające ptaki, niebo, gwiazdy, słońce i człowieka z jego radościami i pragnieniami. Twórczość ludowa jest realistyczna i prawdziwa, dziecko także dąży do prawdy w życiu i dlatego jego wyobrażenia cieszą je, pociągają i dają mu satysfakcję. Sztuka ludowa jest bliska dziecku dzięki swej prostocie, bogatej kolorystyce, a także dzięki treści wytworów sztuki ludowej i jej realizmowi. Sztuka ludowa jest bliska dziecku, gdyż treść jej wytworów jest zaczerpnięta z najbliższego otoczenia, a dzieci przedszkolne też najchętniej przedstawiają w swoich pracach to, co zaobserwowały, co jest im najbliższe. Pomimo to często tematem ich prac jest świat fantazji, wyobrażeń - marzeń. Ten właśnie świat (nierealistyczny) przedstawiający pragnienia ludzi, ich marzenia, dążenia przedstawiali niejednokrotnie artyści ludowi. Podstawowe informacje na temat polskiej sztuki ludowej Sztuka to termin, który odnosi się zarówno do literatury, teatru, muzyki, tańca, czy pieśni, oraz przede wszystkim dziedzin związanych z formami materialnymi. Rozkwit sztuki ludowej w Polsce nastąpił pod koniec XVIII w. i na początku XIX w. pod wpływem zniesienia pańszczyzny i budzenia się świadomości społecznej. Była zarówno formą i sposobem manifestowania kultury, sposobem wyrażania potrzeb artystycznych oraz posiadała konkretny, funkcjonalny charakter. Oczywiście sztuka ludowa związana jest z kulturą ludową i życiem społecznym spajała członków danej społeczności lokalnej, dając im poczucie przynależności i poczucie odrębności w stosunku do innych regionów, gdyż kultura ludowa tworzyła się, funkcjonowała i rozwijała tylko w postaci odmian regionalnych. Cechą charakterystyczną polskiej sztuki ludowej i jej fenomenem jest z jednej strony wierność tradycji, z drugiej oryginalność i naturalny sposób myślenia artystycznego wynikający z poszanowania i znajomości surowca, narzędzi, technik i wykonania. Również bardzo ważny był przekaz umiejętności tworzenia z pokolenia na pokolenie, z mistrza na ucznia, możliwość korzystania z cudzych pomysłów (brak prawa autorskiego, plagiatu) Dawna sztuka ludowa wpisana w codzienne życie, o charakterze ściśle użytkowym, można powiedzieć, że już nie istnieje. Występuje natomiast tzw. sztuka ludowa współczesna, która nie jest już kategorią historyczną, dlatego często określa się ją jako sztukę typu ludowego, lub sztukę regionalną. Jest ona związana z odmienną sytuacją twórcy ludowego, tworzona dla innego odbiorcy. Często związana jest z miastem i tworzona dla środowiska miejskiego. Nie stanowi obecnie wyizolowanej dziedziny życia społecznego. Zmieniła się więc głównie jej funkcja, kontekst jej funkcjonowania i środowisko odbiorców, jednak poza tym jest ona tworzona i kontynuowana prawie w nie zmienionej formie. Istotny wpływ na obecną sztukę ludową i ciągłość jej trwania miały

i mają instytucje takie jak Cepelia, czy Stowarzyszenie Twórców Ludowych, oraz konkursy tworzone przez muzea etnograficzne, czy regionalne jarmarki, festiwale sztuki ludowej, warsztaty. Polską sztukę ludową powiązaną z formami plastycznymi możemy podzielić na dwie grupy. Pierwsza to tzw. plastyka obrazująca, do której zaliczamy rzeźbę (w drewnie, kamieniu, ), drzeworyt i malarstwo (na desce, szkle, blaszce, papierze, kaflach). Jej twórca to artysta ludowy, który rzeźbi, maluje. Druga, to wytwory rzemieślników, a formy rzemiosł to: garncarstwo, plecionkarstwo, kowalstwo, wycinankarstwo, snycerka, ciesielstwo, rymarstwo, tkactwo, koronczarstwo oraz hafciarstwo. Rzemieślnik wytwarzał przedmioty codziennego użytku niezbędne dla rolnictwa. Wraz z rozwojem przemysłu wytwory rzemieślników zmieniły swój charakter i zastosowanie, często stając się po prostu ozdobami. Wyróżniamy również plastykę obrzędową (czyli m.inn. rzeźby z ciasta, szopki, maski, pająki, czy pisanki) Ważniejsze rodzaje wyrobów ludowych ze względu na użyty materiał: wyroby z włókna - tkaniny (klimy, dywany, pasiaki, stroje ludowe), koronki, hafty, sznury wyroby z metalu - krzyże, kraty, okucia, narzędzia rolnicze, płoty wyroby z drewna - domy, meble, sprzęty domowe, sita, koła, zabawki, ozdoby, rzeźba wyroby z gliny - kafle, garnki, donice, figurki, zabawki wyroby ze skóry - kożuchy, torby, paski ozdobne, kierpce, sakwy, portmonetki, siodła, obuwie wyroby plecionkarskie ze słomy, wikliny, korzenia i trawy krycie dachów, meble, kosze, sita, kapelusze, maty, zabawki, ozdoby wyroby z papieru (wycinanki, naklejanki, pająki, sztuczne kwiaty) Tkactwo Tkactwo jest jedną z najstarszych form sztuki ludowej. Już w XI wieku pozyskiwano włókna z roślin lub zwierząt, które przetwarzano na nici i wyroby tkackie. Na polskiej wsi tkactwo było zajęciem powszechnym, uprawianym głównie przez kobiety, przekazywanym z pokolenia na pokolenie. Wiedza ta była niezmiernie ważna, gdyż tkaniny miały szerokie zastosowanie w życiu codziennym,

zarówno w ubiorze, gospodarstwie domowym, jak i w wyposażeniu wnętrz mieszkalnych. Podstawowym surowcem były włókna naturalne len, konopie, wełna i bawełna. Dużą rolę w tkactwie ma oczywiście barwa farba. Początkowo używano barwników pochodzenia naturalnego, np. kory dębu, kurkumy, koszenili, natomiast od II poł. XIX w. zaczęto używać barwników syntetycznych. Tkaniny wykonywano na krośnie, stosowanym w Polsce już w XII w. Układ przędzy biegnący wzdłuż tkaniny to osnowa, zaś poprzecznie wątek. Technika tkacka polega na przeplataniu osnowy z wątkiem, według określonego porządku. Techniki wzornictwa wyrażające się w splotach, motywach zdobniczych i kolorystyce tkanin ukształtowały regionalne zróżnicowania będącego efektem historycznego i estetycznego uwarunkowania.(piękno...) Pomimo powszechności tego zajęcia po II wojnie światowej zaczęło ono zanikać. Hafciarstwo Hafciarstwem w XVIII wieku zajmowały się zarówno kobiety mieszkające na wsi, żeńskie klasztory, jak i damy dworu i szlachcianki. Na wsi odróżniano wyraźnie wyszycie od haftu, którymzajmowała się zawodowa hafciarka znająca rozmaite ściegi. W tradycji ludowej haftowano głównie na tkaninach płóciennych, wełnianych, bawełnianych, jedwabnych i skórach. Wyszycia i hafty zdobiły przede wszystkim tradycyjną odzież i stroje, takie jak koszule, chustki, zapaski, staniki, sukmany, kożuchy. Haftem ozdabiano również bieliznę pościelową, obrusy serwetki, makatki, poszewki na poduszki. Zdobycie umiejętności haftowania należało do niezbędnych elementów edukacji i umiejętności kobiety na wsi. Panował również zwyczaj, że dziewczyna szykowała swoją wyprawkę (ręczniki, ślubną koszulę) przed zamążpójściem. Hafty ludowe wykonywane były głównie nićmi jednobarwnymi, lub tylko w kilku kolorach (głównie używano nici czerwonej, czarnej, brązowej, białej, czasem żółtej), dopiero pod koniec XIX w. zaczęto używać większej skali barw. Techniki haftowania zależą od zastosowania odpowiedniego ściegu (liczone krzyżykowe, łańcuszkowe, stębnówka i nieliczone płaskie, wypukłe) oraz ze względu na kolor nici (haft biały, kolorowy, złoty). Najczęściej spotykane są motywy geometryczne, roślinne oraz zoomorficzne Garncarstwo Używanie i wykorzystywanie oraz modelowanie gliny znane było człowiekowi od niepamiętnych czasów. Garncarstwo natomiast powstało wtedy, gdy zostało połączone z wypalaniem i metodą zdobienia. Garncarstwo wymaganie tylko

umiejętności, nauki zawodu oraz specjalistycznego warsztatu (koło garncarskie, miejsce do suszenia wyrobów, piec do wypalania). Wyroby garncarskie były uprawiane dla szerszego kręgu odbiorców, a umiejętności przekazywane z pokolenia na pokolenie. Glina jest podstawowym surowcem do wyrobów garncarskich i w zależności od składu chemicznego i fizycznego po wypaleniu przybiera odpowiedni kolor począwszy od białego, bladoróżowego poprzez żółtawy po czerwony i brązowy. Kształty wyrobów garncarskich zawsze były różnorodne od smukłych do szerokich w zależności od regionalnych upodobań i zapotrzebowań. Głównie wyrabiane naczynia to garnki, miski, dwojaki, donice, cedzaki, makutry, talerze, dzbany. Wyrabiano również formy do pieczenia ciast, kafle do pieców, flakony, formy na masło (maślnice), doniczki na kwiaty. Ręcznie natomiast wyrabiano głównie ramki do obrazów, skarbonki, zabawki ptaszki, gwizdki, dzwonki, niekiedy również ceramiczną rzeźbę: szopki, kapliczki, świątki, sceny o tematyce świeckiej. (piekno uzyteczne czy p. ginace) Wyroby ceramiczne są bardzo często zdobione m.in.: techniką rytowniczą, poprzez wyciskanie stemplami, naklejanie różnych elementów i ozdobników, glazurowanie (szkliwo), malowanie. Dominujące są motywy geometryczne i roślinne, niekiedy występują motywy zoomorficzne szczególnie ptaki, natomiast wyjątkiem jest postać ludzka. Rzeźba Rzeźba zajmuje w polskiej sztuce ludowej wyjątkową pozycję i świadczy o jej bogactwie, niepowtarzalności oraz posiada indywidualne cechy konkretnego artysty. Początkowo rzeźbiarstwo ludowe było ściśle związane z kultem religijnym i wyrażało duchowe potrzeby ludności polskiej wsi. Od XVII do XIX w. powszechnym zwyczajem było stawianie krzyży i kapliczek, przy których zbierano się na modlitwach, przez co wzrosło zapotrzebowanie na rzeźbę o tematyce sakralnej. Najczęściej spotykanymi były wizerunki Jezusa, Matki Bożej i świętych patronów. Wykonawcami figur byli zazwyczaj stolarze, ale obok nich zaczęli pojawiać się samoucy - artyści. Niektórzy z nich to wędrowni świątkarze, którzy przemierzając wioski wykonywali konkretne rzeźby. Po II wojnie światowej rzeźba straciła swój użytkowy charakter, a w miejsce drewnianych figurek w kapliczkach zaczęły pojawiać się gipsowe. Współczesna rzeźba ludowa zatraciła zupełnie swój pierwotny charakter, ale zachowała tematykę, np. najpopularniejszymi figurami są nadal postacie Chrystusa Frasobliwego, aniołów, świętych patronów, ale nie są one kupowane do celów kultowych, a jedynie estetycznych. Pojawiają się również prace o tematyce

historycznej, patriotycznej, społecznej (komentujące współczesne wydarzenia) oraz rzeźby przedstawiające sceny z życia wsi, często odbiorcami rzeźby są ludzie z miasta. Podstawowym materiałem rzeźbiarskim jest drewno, głównie lipowe. Materiałem wykorzystywanym przez współczesnych rzeźbiarzy ludowych jest również kamień. Prace są przeważnie malowane, bejcowane lub pozostawione w kolorze naturalnym. Malarstwo Historia ludowego malarstwa jest ściśle związana z rozpowszechnionym w II poł. XVII wieku kultem świętych obrazów i pielgrzymowania, który miał ogromny wpływ na życie wsi i mieszkańców małych miasteczek. Jak pisze A. Jackowski w życiu chłopów, zwłaszcza pańszczyźnianych, była to jedyna możliwość zakosztowania wolności, wyrwania się z jarzma codziennego trudu, ujrzenia dalekiego świata. Z miejsc cudownych przynosili do swoich domostw święte obrazy. Istniało wiele warsztatów tworzących obrazy, ale artyści nie zawsze podpisywali swoje dzieła. Dominowało malarstwo religijne przedstawiające wizerunki Matki Boskiej, Chrystusa, Św. Rodziny i świętych patronów. Malowane były na desce, płótnie, blasze, papierze i miały chronić gospodarstwo od wszelakich nieszczęść, od choroby i klęsk żywiołowych. W późniejszym okresie rozwinęło się malarstwo o charakterze dekoracyjnym, przedstawiające tematykę świecką. Współcześnie malarstwo ludowe to twórczość bardzo indywidualna nie związana szczególnie z żadnym regionem, rozwijająca się pod wpływem talentu i oceniana przez pryzmat artystycznych osiągnięć. Najczęściej tematyką współczesnego malarstwa są sceny z życia wsi, pejzaże i sceny biblijne Malarstwo na szkle Malarstwo na szkle jest w Polsce jedną z tych gałęzi sztuk plastycznych, która stanowi ewenement w skali światowej. W wieku XIX malarstwo ludowe, a przede wszystkim podhalańskie malarstwo na szkle nie mieściło się w ówczesnych kanonach piękna. Dopiero w XX wieku, artyści awangardowi i współcześni docenili twórczość ludową, w tym malarstwo na szkle. Tworzenie obrazów na szkle polega na malowaniu na wewnętrznej powierzchni szyby, stosując odwrotny cykl malowania, bez dalszych i bliższych planów. Postacie najczęściej umieszczono frontalnie, a w rogach duże ornamenty roślinne. Kontrastowe zestawienie kolorów i żywe barwy sprawiały, że mroczna góralska izba jaśniała.

Współcześnie technika malowania nie uległa zmianie, wprowadzono jednak cieniowanie i łamanie barw. Rozszerzyła się również tematyka, obok postaci świętych pojawiły się sceny rodzajowe z życia wsi, ilustracje legend i zwyczajów. Jednak malarze wychodzą przeważnie od dawnych wzorów, a najbardziej utalentowani posiadają swój własny, indywidualny styl. Jak rozwijać zainteresowania sztuką ludową? Sztuce ludowej bardzo bliska jest sztuka dziecięca. Wyróżnia ją również prosta logika konstrukcji czy deformacja wynikająca z nieporadności na tym poziomie rozwoju. Dzięki temu zwiększa się siłę oddziaływania prac plastycznych i ich ekspresję. Umożliwiając dzieciom kontakt z dziełami sztuki ludowej czy to bezpośrednio z jej autentycznymi wytworami, czy to w postaci przykładów drukowanych, kopiowanych stwarzamy warunki prowokacji artystycznej i rozwoju artystycznego pozbawionego kompleksów, jak czasami bywa w przypadku konfrontacji z wielkimi mistrzami. Poprzez analizę twórczości ludowej przekazujemy młodzieży bardzo ważne wartości wychowawcze, takie jak przykłady życia w zgodzie z przyrodą, wykorzystywanie naturalnych a zatem ekologicznych materiałów, przykłady samowystarczalności i zaradności życiowej, ubarwionej tradycjami i obyczajami przekazywanymi z pełnym szacunkiem z pokolenia na pokolenie. W czasach, kiedy przewartościowała się moda i zauroczenie wzorcami zagranicznymi, kiedy zniszczone zostały uczucia umiłowania tradycji, a wszystko, co kojarzy się z folklorem, jest przyjmowane z lekceważeniem czy nawet ignorowane, w niektórych regionach Polski dzięki świętom religijnym folklor utrzymuje się jeszcze przynajmniej w szczątkowych formach, jako tylko przypomnienie dawnych obyczajów. Dlatego rolą i zadaniem nauczycieli jest doprowadzić do tego, aby sztuka ludowa przeżywała swoisty renesans, zwłaszcza że nauczyciele zobowiązani są realizować wszystkie treści podstawy Planując realizację zagadnień związanych ze sztuką ludową, sięgamy po dostępne materiały, najlepiej pochodzenia naturalnego, i wybieramy techniki i formy zbliżone do dawnych tradycji swojego regionu. Popularyzując upodobania do tematyki ludowej, sięgamy do bogatych materiałów faktograficznych, poprzez kontakt z tym, co jeszcze pozostało. Tak więc z wytworami sztuki wiejskiej, takimi jak: wiejskie chałupy, studnie z żurawiem oraz pomniki kultury wsi polskiej; z wytwórczością obrzędową w postaci drewnianych przydrożnych kapliczek, palm, wycinanek, pisanek, serwetek i pająków ze słomy. Każdy region w Polsce posiada swoje charakterystyczne zdobnictwo, swoją tożsamość, którą należy dzieciom przekazać, jak cenne dziedzictwo.

Tworząc wytwory inspirowane sztuką ludową, przekazujemy treści dotyczące warsztatu plastycznego i środków plastycznych, takich jak: działanie kontrastem barwnym, posługiwanie się kompozycją symetryczną jednoosiową i wieloosiową w wycinankach czy kompozycją otwartą, naśladującą łowickie kodry. Ludowa plastyka obrzędowa posłuży również do rozwijania wyobraźni przestrzennej podczas tworzenia pająków ze słomy czy palm i gaików z kolorowej krepiny. Przykłady prac i techniki do wykorzystania na zajęciach z dziećmi - Budownictwo prace rysunkowe i malarskie, studiujące cechy charakterystyczne drewnianej zabudowy wiejskich chałup. - Malarstwo malowane foliogramy, charakteryzujące strój ludowy wybranych regionów. - Rzeźba świątki, grajki, postacie z szopki wykonane z masy solnej. - Wycinanka pasowe kompozycje typu kodry łowickie, wieloosiowe kompozycje kuliste o motywach roślinnych oraz kompozycje składanki o formach kwiatowych oraz figuralnych, np. taniec. - Garncarstwo talerze z masy papierowej. - Wikliniarstwo koszyczki ze skręconego siana, witek brzozowych. - Tkactwo i dawna technika tworzenia tkanin w postaci małego krosna na kartonie. - Hafciarstwo i aplikacja na tkaninie oraz papierze. - Plastyka obrzędowa pisanki, pająki ze słomy, palmy, wianki, kwiaty z kolorowej krepiny. Dzieci, naśladując twórczość ludową, tworząc proste ornamenty roślinne czy zwierzęce, doświadczają prawdziwej radości tworzenia, ponieważ wszelkie (nawet naiwne) formy mają swój niepowtarzalny urok. Dodatkowo mali artyści, kiedy usłyszą słowa pochwały, łatwiej będą pokonywać oporów w dalszej pracy twórczej. Uczą się bacznie obserwować otaczającą przyrodę, dostrzegać jej niepowtarzalne piękno, utożsamiają się z rodzimym krajobrazem, doceniając jego wartość jako inspirację twórczą. Próbują naśladować poprzez uproszczenia, syntezę dochodząc do własnego stylu, wykorzystując swój warsztat pracy i ulubione środki plastyczne. Można powiedzieć, że tylko człowiek świadomy, wręcz dumny ze swoich korzeni rodzinnych i rodzimych, może być w sensie humanistycznym pełnowartościowym członkiem swojej i szerszej wspólnoty. Opracowała Renata Stawowiak

Literatura: 1. Tibor Csorba: "O rysowaniu". WSiP Warszawa, 1980. 2. Jadwiga Cybulska-Piskorek: "Twórczość plastyczna dziecka w wieku przedszkolnym". WSiP Warszawa, 1976. 3. Anna i Maria Foltys: "Sztuka plastyczna w wychowaniu przedszkolnym". PZWS Warszawa, 1989. 4. Irena Wojnar: "Perspektywy wychowawcze sztuki". Nasza Księgarnia Warszawa, 1966. Bazelich B., (1997), Hafciarstwo,w: red. Kopczyńska Jaworska B., Niewiadomska- Rudnicka M., Piękno użyteczne, czy Piękno ginące, PTL, Łódź, s. 65-72 Błachowski A.(2003) Etnografia, ścieżka edukacji regionalnej, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Lublin Toruń Fryś Pietraszkowa E., Kuczyńska Iracka A., Prokopek M.,(1998) Sztuka ludowa w Polsce, Wydawnictwo Arkady, Warszawa Fryś-Pietraszkowa, Kopczyńska-Jaworska, (1997), Garncarstwo, w: red. Kopczyńska Jaworska B., Niewiadomska- Rudnicka M., Piękno użyteczne, czy Piękno ginące, PTL, Łódź,s. 103-110 Jackowski A.,(1981), Sztuka ludowa, w: Etnografia Polska. Przemiany kultury ludowej. red. M. Frankowska, W. Paprocka T. 2, Warszawa, Ossolineum, Polska Akademia Nauk Królikowska W.,(1997), Tkactwo, w: red. Kopczyńska Jaworska B., Niewiadomska- Rudnicka M., Piękno użyteczne, czy Piękno ginące, PTL, Łódź, s.43-57 Słomska J., (2006), Sztuka ludowa, czyli o potrzebie ludowości, w: Edukacja regionalna, red. A.W. Brzezińska, A. Hulewska, J. Słomska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 209-220