KLUCZ DO ODCZYTYWANIA SYMBOLI FUNKCJI HARMONICZNYCH W muzyce jazzowej i rozrywkowej występuje wiele, wzajemnie wykluczających się, propozycji symboli funkcji harmonicznych, które to symbole mają za zadanie określić zawartość harmoniczną akordów. Wychodząc na przeciw Państwa oczekiwaniom i starając się w miarę moŝliwości ujednolicić zapis naszego Śpiewnika podaję poniŝej propozycję symboli opartą na własnych przemyśleniach oraz bogatej praktyce wykonawczej i częściowo na amerykańskim podręczniku autorstwa Carla Brandta i Clintona Roemera zatytułowanym "Standardized Chord Symbol Notation". A oto wskaźniki, które mają na celu ułatwić Państwu wybór właściwych składników akordowych. Trójdźwięki 1. samodzielnie występująca duŝa litera oznacza trójdźwięk majorowy (durowy) i jednocześnie podstawę tego trójdźwięku (z ang. root), czyli dźwięk występujący w basie. C Uwaga! litera H (dźwięk H i jednocześnie trójdźwięk H-dur) zastąpiona jest w zapisie funkcyjnym literą B, co nie zmienia faktu, Ŝe w mowie nadal uŝywamy określenia "ha" dla powiedzmy trójdźwięku B, a "be" dla trójdźwięku Bb. B Uwaga! wszystkie podwyŝszenia lub obniŝenia dźwięków gamy C-dur oznacza się odpowiednio znakami chromatycznymi czyli krzyŝykiem # lub bemolem b w bezpośrednim sąsiedztwie duŝej litery. C# Db Bb 2. trójdźwięki minorowe (mollowe) i jednocześnie ich podstawę (root) oznacza się duŝą literą oraz bezpośrednio następującą po niej małą literą "m". Cm 3. kolejne (oprócz durowych i mollowych) trójdźwięki to trójdźwięki o charakterze neutralnym, czyli bez określonego trybu (dur, moll), gdzie tercja zastąpiona jest sekundą lub kwartą oznacza się następująco: Csus2 Csus4
- sus to skrót od angielskiego suspended (zawieszony), gdzie uŝycie tercji jest zawieszone, a zamiast niej występuje sekunda lub kwarta. 4. następnym trójdźwiękiem jest trójdźwięk zwiększony, zbudowany z dwóch tercji wielkich i zawiera on podwyŝszoną kwintę: C+ lub Caug - aug to skrót od angielskiego augumented (zwiększony). Uwaga! podwyŝszoną kwintę oznacza się znakiem "+" i znak ten uŝywany jest wyłącznie do tego celu. 5. moŝe wystąpić równieŝ trójdźwięk z obniŝoną kwintą (jako trójdźwięk rzadziej uŝywany) i zapisujemy go: C(b5) 6. istnieje takŝe trójdźwięk zmniejszony, zbudowany z dwóch tercji małych i oznaczamy go: Cdim często w nutach zapisywany jako: - dim to skrót od angielskiego diminished (zmniejszony). 7. znamy równieŝ przypadki opuszczania jednego ze składników akordu (najczęściej tercji) i moŝe się to przydarzyć równieŝ w przypadku trójdźwięku, a więc będziemy mieli faktycznie do czynienia z dwudźwiękiem. Zapisuje się to następująco: C;3 - omit to skrót od angielskiego omited (opuszczony, pominięty). Niniejszym temat trójdźwięków mamy zakończony, a zatem moŝemy przejść do czterodźwięków i akordów zawierających większą ilość składników niŝ cztery. 2
Czterodźwięki i inne wielodźwięki Akordy te dzielimy na dwie podstawowe grupy tzn. grupę o charakterze dominantowym i grupę o charakterze tonicznym. 1. Akordy o charakterze dominantowym. a. uŝywając fachowych określeń na niwie harmonii mówi się o tak zwanej dominancie septymowej i łatwo z tego wysnuć wniosek, Ŝe tym dodanym składnikiem do trójdźwięku, aby uzyskać czterodźwięk dominantowy, jest właśnie septyma, a wtajemniczeni wiedzą, Ŝe chodzi o septymę małą. C7 Cm7 b. jeśli pojawią się alteracje (podwyŝszenie lub obniŝenie) kwinty, to spotkamy się z następującymi akordami: czasami uŝywany jest symbol, którego nie polecam: C+7 C7(b5) Cm7(b5) akord półzmniejszony CmØ c. czterodźwięk zmniejszony zapisujemy jako: Cdim7 często w nutach zapisywany jako: czasami uŝywany jest symbol, którego nie polecam: Cº d. czterodźwięk zawieszony (por. z trójdźwiękiem): C7sus4 C7sus2 e. kolejnym składnikiem, według budowy tercjowej, który moŝe być dodanym do akordu dominantowego jest nona wielka: C9 Cm9 Uwaga! przy występującej tylko cyfrze "9" w symbolu funkcji harmonicznej, naszym obowiązkiem jest uŝycie równieŝ septymy małej, jako jednego ze składników akordowych. 3
f. w przypadku akordów durowych mogą pojawić się alteracje nony oraz kwinty: C7(b9) C7(#9) czasami w nutach zapisywany jako: Uwaga! w akordach tych zwykle opuszczana jest kwinta. Uwaga! pojawienie się "7" w tych symbolach jest niczym innym, jak pomocą w uniknięciu błędnego odczytania symbolu, gdzie znak chromatyczny dedykowany nonie (#9) mógłby być odczytany jako podwyŝszenie dźwięku C czyli C#, a tak uŝyta "7" oddziela literę od znaku chromatycznego. C+9 C+7(b9) g. następnym składnikiem, według budowy tercjowej, który moŝe być dodanym do akordu dominantowego jest undecyma czysta (czyli kwarta przez oktawę): C11 najlepsze ustawienie Cm11 Uwaga! przy występującej tylko cyfrze "11" w symbolu funkcji harmonicznej, naszym obowiązkiem jest uŝycie równieŝ septymy małej i nony wielkiej, jako składników akordowych. Uwaga! undecyma bardzo często ulega alteracji, w tym wypadku podwyŝszeniu i jako undecyma zwiększona zastępuje kwintę obniŝoną: C9(#11) Uwaga! w tego typu akordach powinno się raczej opuścić kwintę. h. ostatnim składnikiem, według budowy tercjowej, który moŝe być dodanym do akordu dominantowego jest tercdecyma wielka (czyli seksta wielka przez oktawę): C13 najlepsze ustawienie Cm13 Uwaga! w akordach tych moŝna opuścić kwintę. Uwaga! przy występującej tylko cyfrze "13" w symbolu funkcji harmonicznej, naszym obowiązkiem jest uŝycie równieŝ septymy małej i nony wielkiej, jako składników akordowych, natomiast undecymę czystą umieszczamy tylko w akordach mollowych. 4
i. przy pojawiających się alteracjach kwinty, nony lub undecymy moŝemy spotkać się, między innymi, z takimi akordami: C13(b9) C13(#11) C+13(#11) 2. Akordy o charakterze tonicznym. Dla przypomnienia naleŝy dodać, Ŝe są to akordy, które nie zawierają septymy małej. a. pierwszym składnikiem, który moŝemy dodać do trójdźwięku, a wyłamującym się z tercjowej budowy akordów, jest seksta wielka. C6 Cm6 Uwaga! seksta mała nie występuje, poniewaŝ zastępuje ją kwinta zwiększona czyli podwyŝszona. b. kolejnym składnikiem, który moŝe być dołączony do powyŝszego akordu "sekstowego" jest nona wielka i wygląda to następująco: C% Cm% Uwaga! naleŝy pamiętać, Ŝe uŝycie jakiejkolwiek septymy w powyŝszym akordzie jest absolutnie zabronione. c. jeśli jesteśmy przy akordach o charakterze tonicznym i nonie wielkiej, to na uwagę zasługuje akord poniŝszy: C(' 9) Cm(' 9) czasami zapisywany jako: C(' 2) Cm(' 2) - add to skrót od angielskiego added (dodany), tzn. interwał nony wielkiej (lub sekundy wielkiej) jest dodany do trójdźwięku. Uwaga! drugi sposób zapisu tego symbolu "C(add2)" moŝe sygnalizować wykonawcy szczególny rodzaj "voicing'u" (ustawienia składników w akordzie), gdzie nona jest wstawiona pomiędzy prymę a tercję. 5
d. pierwszym dodawanym składnikiem w akordach o charakterze tonicznym, a wynikającym z budowy tercjowej akordów, jest septyma wielka. C,7 Cm(,7) Uwaga! naleŝy zwrócić uwagę, Ŝe skrót "ma" lub czasami "maj" pochodzi od angielskiego słowa major (wielki) i odnosi się on wyłącznie do septymy (septyma wielka). e. w tego typu akordach mogą pojawić się alteracje kwinty: C+,7 C,7(b5) Cm,7(b5) f. kolejnym dodawanym składnikiem jest nona wielka: C,9 Cm(,9) Uwaga! proszę zwrócić uwagę na fakt, Ŝe skrót "ma" w dalszym ciągu odnosi się do septymy (septyma wielka) do, której uŝycia jesteśmy w takim akordzie zobowiązani. g. kiedy pojawią się alteracje kwinty lub nony, zanotujemy to następująco: C,7(b9) C+,9 h. następnym dodawanym składnikiem jest undecyma czysta, jakkolwiek ten typ akordu, ze względu na dysonujący charakter, wykorzystywany jest bardzo rzadko. C,11 - duŝo większe zastosowanie mają akordy z undecymą zwiększoną: C,9(#11) Uwaga! w tego rodzaju akordach istnieje obowiązek uŝycia septymy wielkiej oraz nony wielkiej. 6
i. ostatnim składnikiem, który moŝe być dodanym do akordu o charakterze tonicznym jest tercdecyma wielka: C,13 C,13 Cm(,13) Uwaga! w tego rodzaju akordach istnieje obowiązek uŝycia septymy wielkiej oraz nony wielkiej, natomiast w akordzie durowym nie uŝywamy undecymy. j. kiedy pojawią się alteracje kwinty, nony lub undecymy zanotujemy to następująco: C,13(#11) C+,13(#11) C,13(b9) 3. Akordy z "obcym basem". Istnieje cały szereg akordów, gdzie zachodzi potrzeba uŝycia dźwięku w basie kompletnie róŝniącego się od podstawy akordu (root). A oto kilka przykładów zastosowania i notacji tego zjawiska: C(' 9)/E C,7/G C/Bb Cm(,7)/Eb Uwaga! stosując tego typu zapis naleŝy uwaŝać, czy przypadkiem nie ma moŝliwości uŝycia innego symbolu, gdzie dźwięk basowy byłby identyczny z podstawą akordu. Porównajmy: C/Ab Ab+,7 Uwaga! jednak w niektórych przypadkach uŝycie notacji z "obcym basem" znacznie uszczupla ilość elementów uŝytych do zapisania symbolu, a co za tym idzie, upraszcza jego odczytanie. Porównajmy: C/F F,9;3 7
4. Notacja "upper structures". D,7 C7 Temat ten traktujemy tylko informacyjnie, gdyŝ jest on na tyle rozbudowany, Ŝe trzeba by było poświęcić mu bardzo duŝo uwagi, a ponadto ten typ notacji nie wystąpi w naszym Śpiewniku. OtóŜ, ten rodzaj notacji jest kontynuacją idei łatwego czytania i polega na następującym zapisie: Uwaga! w tym wypadku uŝyte zostały dwa "piętra" akordów (moŝe być więcej), które rozdzielono kreską poziomą, a nie ukośnikiem i oznacza to, Ŝe przy ustawianiu głosów naleŝy umieścić akord Dma7 nad akordem C7. Ten rodzaj notacji zdecydowanie ułatwia czytanie przy jednoczesnym sugerowaniu "voicing'u", czyli ustawienia akordu. 5. Oznaczenie "N. C." - N.C. to skrót od angielskiego no chords (bez akordów). µ Am9 Uwaga! uŝycie tego skrótu informuje wykonawcę o tym, aby nie grał Ŝadnych akordów, od momentu pojawienia się oznaczenia "N.C." do najbliŝszej funkcji harmonicznej. Wojciech Zieliński 8