RODZINA I JEJ FUNKCJE Rodzina stanowi podstawową grupę społeczną i postawione są przed nią istotne dla społeczeostwa zadania. Jest to grupa, w której rozpoczyna się uspołecznienie jednostki czyli dziecka. Cechą charakterystyczną dla rodziny jest bardzo bliski kontakt i ścisłe współdziałanie wszystkich członków. Do najważniejszych zadao rodziny należą miedzy innymi: zaspokojenie podstawowych potrzeb bio psycho - społecznych dziecka, a także pozostałym członkom, zachowanie ciągłości biologicznej, zapewnienie optymalnych warunków do wszechstronnego rozwoju dziecka. Ma ona decydujący wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka, wyznacza jego potrzeby i postawy. Najważniejszymi funkcjami rodziny są: - funkcje rodzicielskie, - funkcje opiekuoczo wychowawcze, - funkcje ekonomiczne. Wychowawczej działalności rodziny nie zastąpi żadne inne środowiska. Są w niej specyficznego rodzaju więzi, oraz obyczajowo i społecznie usankcjonowane fakty posiadania. Te dzieci, które są pozbawione rodziców, odrzucone, chociaż pozostają pod opieką paostwa, dorastają w atmosferze dyskwalifikacji. W opinii społeczeostwa uważa się, że mied rodzinę, to znaczy posiadad pewne zaplecze, mied określone miejsce w strukturze społecznej, w jej obyczajowości i kulturze ( www.publikacje.edu.pl. 20 stycznia 2006 ). Fundamentem trwałości rodziny jest postawa współmałżonków wobec siebie, ich wzajemne relacje, więź i miłośd ich łącząca. Decydującą rolę odgrywają takie czynniki jak: wzajemne zrozumienie, życzliwośd, zaufanie, przyjaźo. Wpływ rodziny na całokształt rozwoju dziecka jest największy w okresie młodszego dzieciostwa. Zadaniem i obowiązkiem rodziców jest pełnienie ról rodzicielskich, które są zaliczane do ról społecznych. Role rodzicielskie wiążą się ściśle z rolami kobiety i mężczyzny. Ogólnie uważa się, że matka opiekuje się dzieckiem, czuwa nad jego bezpieczeostwem, jest odpowiedzialna za przebieg wychowania. Ojciec towarzyszy matce podczas wychowania dziecka, przejmuje częśd obowiązków pielęgnacyjnych, zapewnia dziecku poczucie bezpieczeostwa, jest autorytetem i wzorem do naśladowania, towarzyszem zabaw i przyjacielem ( Pecyna, 1998 ). Postawy rodzicielskie i ich wpływ na rozwój dziecka
Aby właściwie pełnid role rodzicielskie, trzeba mied do nich pozytywny stosunek. Postawy rodziców w stosunku do dzieci zaczynają się już kształtowad przed jego urodzeniem i są pozytywne lub negatywne. Zależą od wielu czynników, np. : wzajemne uczucia małżonków, warunki ekonomiczne środowiska, stan zdrowia, poziom świadomości rodziców i ich wykształcenie. Po urodzeniu się dziecka, stosunek do niego podlega utrwaleniu. Pozytywne, prawidłowe postawy rodzicielskie powstają w oparciu o umiejętnośd nawiązywania właściwego kontaktu z dzieckiem, który zależy od zrównoważenia emocjonalnego i dojrzałości osobowej rodziców. Rodzice o prawidłowych postawach traktują dziecko jako odrębną jednostkę, kochają je, okazują na każdym kroku swoją miłośd. Przyjmują dowody uczud i są wyczuleni na jego potrzeby. Postępowanie rodziców o prawidłowych postawach powinno byd konsekwentne, bez przesadnej koncentracji. Do właściwych postaw rodzicielskich należy zaliczyd akceptację, rozumną swobodę, współdziałanie i uznanie. Akceptacja dziecka polega na tym, że rodzice przyjmują je takim, jakim ono jest w rzeczywistości. Chodzi zarówno o wygląd zewnętrzny, ale i rozwój umysłowy, jego wady i zalety. Rodzice akceptujący swoje dziecko stosują zarówno pochwały jak i nagany w przypadku określonego zachowania dziecka. Akceptacja dziecka jest tym trudniejsza im bardziej dziecko odbiega od normy swoim wyglądem, poziomem intelektualnym, stanem zdrowia od innych dzieci. Dawanie dziecku rozumnej swobody oznacza, że rodzice rozumieją, iż wraz z rozwojem dziecko potrzebuje większej swobody i autonomii. Potrzebuje ono poczucia niezależności. Przez cały czas rodzice dyskretnie obserwują dziecko. Im starze tym szersze posiada kontakty z otoczeniem, a mniej czasu poświęca rodzinie. W wyniku takiej postawy rodziców dziecko uczy się samodzielności, odpowiedzialności za siebie i swoje zachowanie. Postawa współdziałania przejawia się zaangażowaniem w sprawy dziecka, zainteresowaniem jego aktywnością, pomaganie mu. Dotyczy to także włączania go we własne działanie, sprawy rodzinne, przy czym należy wziąd pod uwagę poziom rozwoju dziecka. Postawa, jaką jest uznawanie praw dziecka wyraża się docenianiem jego roli w rodzinie ( Tyszkowa, 1985 ). Nie wszyscy rodzice prezentują właściwe postawy rodzicielskie. Do negatywnych postaw zalicza się: odtrącanie dziecka, które charakteryzuje się nadmiernym dystansem uczuciowym. Dziecko jest przez rodziców postrzegane jako ciężar, przejawiają do niego niechęd, są nim rozczarowani. Przejawiają negatywne uczucia. Krytykują dziecko i stosują surowe kary. Łatwo zrzekają się praw do opieki nad nim. Postawa unikająca przejawia się obojętnością i biernością. Występuje tu brak zainteresowania sprawami i problemami dziecka, obcowanie z nim męczy ich. Rodzice unikają kontaktu, niezauważaną, zaniedbują. Te dwie postawy dystansu społecznego
charakteryzuje izolacja, aż do odrzucenie czy zerwania kontaktu z dzieckiem. Najczęściej to z tych rodzin dzieci stają się sierotami społecznymi i trafiają do placówek. Do nieprawidłowych postaw należą nadmiernie chroniąca i nadmiernie wymagająca. Rodzice nadmiernie koncentrują swoją uwagę na dziecko, ulegają mu i mają bezkrytyczny stosunek. Przeceniają jego osiągnięcia, nie zauważają jego wad, przy czym nie dopuszczają do samodzielności. Mogą też ograniczad kontakty z otoczeniem. Przy postawie nadmiernie wymagającej rodzice stawiają dziecku zadania częsta powyżej jego możliwości. Krytykują go i korygują jego postępowanie. Żądania rodziców są wygórowane, i narzucane autorytatywnie. Wymagają bezwzględnego posłuszeostwa ( Tszkowa, 1985 ). Charakterystyka rodzin zdezorganizowanych Mimo społecznych oczekiwao względem rodziny, rodzice nie potrafią lub nie chcą pełnid należycie swoich ról. Nie tylko przejawiają negatywne postawy wobec dzieci, ale wraz z nimi tworzą inne warunki nie sprzyjające właściwemu wychowaniu dzieci. Są to rodziny patologiczne, zdezorganizowane. Najczęściej wiąże się to z konfliktem miedzy matką a ojcem i wiąże się z niebezpieczeostwem rozpadu rodziny. Z dezorganizacją mamy do czynienia wtedy, kiedy współżycie rodziców, relacje wewnątrzrodzinne, podejmowanie obowiązków jest sprzeczne z naturalnymi celami małżeostwa i rodziny. Dotyczy ona przede wszystkim środowisk o niskim poziomie kultury i wykształcenia, niskim poziomie moralnym, rodzin alkoholicznych, prostytucji, przestępczości. Chociaż konflikty zdarzają się środowisku o wysokim poziomie kultury. Wiele przyczyn zaburza stosunki wewnątrzrodzinne: a). nieodpowiedni dobór partnerów ( brak silnej więzi uczuciowej, brak wspólnych celów, dążeo, różny poziom intelektualny, niezgodnośd charakterów ); b). psychiczna i społeczna niedojrzałośd rodziców ( brak przygotowania do życia, nieodpowiedzialnośd, nieumiejętnośd współdziałania ) c). nieumiejętnośd zorganizowania życia rodzinnego; d). nałogi e). przewlekła choroba któregoś z rodziców, długotrwała niezdolnośd do pracy;
f). zaangażowanie emocjonalne jednego z rodziców poza domem, które powoduje rozluźnienie więzi i brak zainteresowania; g). całkowita koncentracja dorosłych na sprawach poza rodzinnych, np. kariera zawodowa ( Tyszkowa, 1985 ). Pecyna, M. B. ( 1998 ). Rodzinne uwarunkowania zachowania się dziecka. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne. Tyszkowa M. ( 1985 ). Rozwój dziecka w rodzinie i poza rodziną : praca zbiorowa Poznao : Wydawn. Nauk. Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Cztery cechy zdrowej psychologicznie rodziny: 1) Pozytywna tożsamośd i autonomia poszczególnych członków rodziny. Występuje, kiedy wszyscy akceptują samych siebie ze swymi ograniczeniami, dobrymi i słabymi stronami, kiedy każdy w rodzinie czuje się tak samo ważny, ma swoje potrzeby i nie są one oni ani gorsze ani lepsze od potrzeb innych. Pozytywna tożsamośd oznacza poczucie, iż zasługuje się na uwagę, życzliwośd i szacunek ze strony najbliższych. A przy tym ma się prawo do autonomicznego rozwoju, kształtowania własnej osoby, budowania osobistej wersji swojego życia. Dojrzała rodzina to wspólnota autonomicznych osób a więc wspólnota oparta na wyborze. 2) Otwarte i skuteczne komunikowanie się. Występuje, gdy członkowie rodziny mogą rozmawiad ze sobą w sposób niezagrażający o wszystkich, mniej lub bardziej znaczących sprawach swego życia. Potrafią o nich zarówno mówid jak i słuchad. Bez obaw komunikują swe myśli, uczucia, idee, lęki nie mając poczucia, że mogą zostad odrzuceni czy wywoład agresję. 3) Wzajemnośd. Ta cecha rodziny oznacza, że ludzie na przemian jedno drugiemu są w stanie dawad oparcie, podtrzymanie, uwagę i energię. Role w systemie rodzinnym charakteryzują się pewną stałością. Matka jest matką, dziecko dzieckiem, toteż kierunek wsparcia jest między nimi jest stały dopóki dziecko nie stanie się dorosłe. Lecz dobrze wiemy, są chwile i sytuacje kiedy silnemu rodzicowi należy dad opieką i pomoc. I dostają ją od młodszych i słabszych. W zdrowej rodzinie takie świadczenia jak tymczasowe przejmowanie roli, wymiana troski, wsparcia dzieją się na przemian i są wzajemne.
4) Otwartośd. Inaczej połączenie ze światem zewnętrznym. Oznacza, że rodzina nie jest zamkniętą komórka z nieprzepuszczalną błoną. Dochodzi w niej do wymiany informacji, idei, poglądów. Wychodzi ze swoimi trudnymi sprawami do innych ludzi by łatwiej nabrad dystansu do tego co nadmiernie emocjonuje. Rodzina jest raczej okiem w sieci społecznych powiązao niż izolowanym fragmentem układanki. Gdy rodzina nie spełnia swoich wyżej wymienionych funkcji i zadao, i dąży tylko do przetrwania, lub gdy brakuje jej właściwości zdrowej komórki społecznej jest narażona na dysfunkcjonalnośd. A co za tym idzie niewłaściwy stosunek do jej członków i zaburzenia w zachowaniu młodszych i starszych dzieci.