NAJWYśSZA IZBA KONTROLI Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji ul. Filtrowa 57, 02-056 Warszawa tel./fax. 022 4445692 adres korespondencyjny Skrzynka pocztowa Nr P-14 00-950 Warszawa Warszawa, 10 lutego 2009 r. P/08/043 KGP/41011-4/08 Zarząd PGE Polska Grupa Energetyczna SA WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli 1 (dalej ustawa o NIK), NajwyŜsza Izba Kontroli 2 przeprowadziła w PGE Polska Grupa Energetyczna SA 3 kontrolę restrukturyzacji w latach 2005-2008. W związku z ustaleniami przedstawionymi w protokole kontroli, podpisanym w dniu 29 października 2008 r., a takŝe ustaleniami zawartymi w protokołach kontroli PGE Energia SA, Zespołu Elektrowni Dolna Odra SA (ZEDO SA) oraz BOT Górnictwo i Energetyka SA (BOT GiE), NajwyŜsza Izba Kontroli - Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji, stosownie do art. 60 ustawy o NIK, przekazuje Zarządowi Spółki niniejsze Wystąpienie. NajwyŜsza Izba Kontroli pomimo stwierdzonych nieprawidłowości pozytywnie ocenia działalność Spółki w zakresie realizacji zadań wynikających z programów rządowych, dotyczących restrukturyzacji sektora elektroenergetycznego w kontrolowanym okresie. Nie został natomiast zrealizowany cel w postaci prywatyzacji Spółki. Jednocześnie NIK ocenia obecny kształt grupy kapitałowej PGE SA jako wymagający dalszych przekształceń w celu 1 Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701, ze zm. 2 Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji. 3 Do dnia 25 października 2007 r. Polskie Sieci Energetyczne SA (PSE SA); dalej PSE SA, PGE SA lub Spółka.
uporządkowania działalności i osiągnięcia efektów skali i synergii w poszczególnych obszarach działania. 1. W badanym okresie w kolejnych programach rządowych 4 przewidziano przekształcenia organizacyjne PSE SA, w odmienny sposób regulujące rolę Spółki w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym. Najistotniejszymi czynnikami, wpływającymi na reorganizację Spółki, były obowiązki rozwiązania kontraktów długoterminowych (KDT) oraz wyodrębnienie działalności operatora systemy przesyłowego (osp). We wrześniu 2005 r. Spółka podjęła pracę nad kompleksową koncepcją budowy nowej struktury kapitałowej z udziałem PSE SA i wybranych podmiotów sektora elektroenergetycznego. Kontynuacja tych działań po przyjęciu przez Radę Ministrów w marcu 2006 r. Programu dla elektroenergetyki opierała się na ścisłej współpracy z międzyresortowym Zespołem Sterującym do Spraw Realizacji Programu dla elektroenergetyki 5 (Zespół Sterujący), który w lipcu 2006 r. powołał Grupę Roboczą ds. Utworzenia Polskiej Grupy Energetycznej (Grupa Robocza) z Prezesem Zarządu PSE SA jako przewodniczącym. Równocześnie z procesem konsolidacji spółek w grupie kapitałowej, w której PGE SA była spółką dominującą, realizowano proces przeniesienia majątku osp na rzecz Skarbu Państwa oraz wydzielenie operatorów systemów dystrybucyjnych (osd) ze struktur spółek zaleŝnych. 1.1. NIK ocenia pozytywnie zrealizowanie procesu konsolidacji grupy kapitałowej PGE Polska Grupa Energetyczna SA, zgodnie z załoŝeniami Programu dla elektroenergetyki. NIK wskazuje jednocześnie na nieprawidłowości w procesie prawnego rozdzielenia działalności w zakresie dystrybucji energii. ZauwaŜa takŝe, Ŝe grupa kapitałowa PGE SA jest nadal w trakcie budowania i nie osiągnęła jeszcze docelowego kształtu. Przyjęta przez Spółkę w październiku 2003 r. Strategia PSE SA restrukturyzacja i docelowy model biznesowy zakładała koncentrację działalności na przesyle energii, jednak w związku ze zmieniającym się otoczeniem prawnym, koncepcja wymagała aktualizacji. Zarząd Spółki w grudniu 2007 r. przyjął Strategię PGE Polskiej Grupy Energetycznej na lata 2008-2012, uwzględniającą nowe uwarunkowania. Głównym jej załoŝeniem było zwielokrotnienie wartości Spółki oraz debiut giełdowy w 2008 r. (zgodnie z załoŝeniami programu rządowego). Wzrost wartości miał nastąpić poprzez realizację celów strategicznych w czterech 4 Program realizacji polityki właścicielskiej Ministra Skarbu Państwa w odniesieniu do sektora elektroenergetyce przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 28 stycznia 2003 r., Aktualizacja Programu realizacji polityki właścicielskiej Ministra Skarbu Państwa w odniesieniu do sektora elektroenergetycznego przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 7 czerwca 2005 r. oraz Program dla elektroenergetyki Ministerstwa Gospodarki przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 27 marca 2006 r. 5 Powołany na podstawie Zarządzenia Nr 55 Prezesa Rady Ministrów z dnia 13 kwietnia 2006 r. w celu koordynowania i monitorowania realizacji Programu dla elektroenergetyki. 2
obszarach: ekspansja krajowa i zagraniczna, budowa firmy zintegrowanej, poprawę efektywności i poprawę konkurencyjności oraz otoczenia regulacyjnego. Harmonogram realizacji tej strategii (przy załoŝeniu szybkiej konwersji akcji) zakładał wprowadzenie akcji PGE SA do obrotu giełdowego do listopada 2008 r. oraz osiągnięcie docelowej struktury organizacyjnej w zakresie utworzenia spółki obrotu detalicznego, maksymalnej integracji obszaru dystrybucji oraz maksymalnej integracji obszaru wydobywczo-wytwórczego w terminie do końca 2009 roku. Realizując zaakceptowany przez organy właścicielskie Spółki model konsolidacji, w dniu 31 października 2006 r. Spółka zawiązała spółkę PGE Energia SA. Następnie 29 grudnia 2006 r. Skarb Państwa wniósł akcje 8 spółek dystrybucyjnych oraz Zespołu Elektrowni Dolna Odra SA do spółki PGE Energia SA w zamian za objęcie wszystkich akcji nowej emisji w podwyŝszonym kapitale zakładowym spółki PGE Energia SA. W dniu 9 maja 2007 r. Skarb Państwa wniósł do PSE SA akcje spółek BOT GiE SA oraz PGE Energia SA, tworząc tym samym przyszły kształt grupy kapitałowej PGE Polska Grupa Energetyczna SA. W dniu 7 września 2007 r. Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy (NWZA) Spółki podjęło uchwałę zmieniającą statut Spółki w zakresie zmiany firmy na PGE Polska Grupa Energetyczna SA i przeniesienia siedziby Spółki do miasta Lublin. 1.2. Spółka wywiązała się z obowiązku przekazania Skarbowi Państwa akcji PSE-Operator SA oraz majątku przesyłowego. W działaniach z tym związanych nastąpiły jednak nieprawidłowości, które opóźniły zakończenie tego procesu. Według Programu realizacji polityki właścicielskiej Ministra Skarbu Państwa w odniesieniu do sektora elektroenergetyce z dnia 28 stycznia 2003 r. restrukturyzacja PSE SA miała być głównie ukierunkowana na wyodrębnienie funkcji i majątku operatora systemu przesyłowego, poprzez wydzielenie działalności lub podział PSE SA. Dokonano tego poprzez utworzenie spółki PSE-Operator SA, która w lipcu 2004 r. rozpoczęła działalność jako spółka, której jedynym akcjonariuszem była PSE SA. Wątpliwości prawne związane z ewentualnym opodatkowaniem czynności przeniesienia tego majątku z PSE SA do spółki zaleŝnej spowodowały, Ŝe majątek sieciowy nie został wniesiony na własność operatora. Nowelizacja ustawy z 10 kwietnia 1997 r. Prawo Energetyczne 6, poprzez dodanie art. 9k 7, wprowadziła z dniem 3 maja 2005 r. obowiązek działalności operatora systemu przesyłowego jako jednoosobowej spółki Skarbu Państwa. Aktualizacja z 7 czerwca 2005 r. ww. 6 Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625, ze zm. dalej Prawo energetyczne. 7 Na podstawie ustawy z dnia 4 marca 2005 r. o zmianie ustawy - Prawo energetyczne oraz ustawy - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 552), zmieniającej Prawo energetyczne z dniem 3 maja 2005 r. 3
programu rządowego przyjęła za priorytetowe przekazanie osp pod właścicielski nadzór Skarbu Państwa. Podobnie Program dla elektroenergetyki z marca 2006 r. zakładał przekształcenie PSE-Operator SA w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa z majątkiem przesyłowym w terminie do 31 grudnia 2006 roku. W kwietniu 2005 r. koncepcja aportu majątku do PSE-Operator SA została zawieszona z powodu stwierdzonego przez Spółkę istotnego ryzyka podatkowego związanego z klasyfikacją przedmiotu aportu i koniecznością zapłacenia podatku dochodowego w wysokości ok. 1,1 mld zł. Na podstawie umowy dzierŝawnej z 2004 r. PSE SA oddało PSE Operator SA przedsiębiorstwo w dzierŝawę na okres 3 lat. W ramach realizacji Programu dla elektroenergetyki Spółka przyjęła w październiku 2006 r. harmonogramy przejęcia przez Skarb Państwa 100% akcji w spółce PSE-Operator SA w drodze wypłaty przez PSE SA dywidendy w postaci akcji PSE-Operator SA, utworzenia Polskiej Grupy Energetycznej oraz przejęcia przez PSE- Operator SA majątku przesyłowego koniecznego do pełnienia funkcji operatora systemu przesyłowego w drodze podziału PSE SA. W dniu 29 grudnia 2006 r. Zarząd PSE SA dokonał wypłaty dywidendy rzeczowej Skarbowi Państwa w postaci akcji PSE-Operator SA. Nie dochowano natomiast terminu przekazania na rzecz PSE-Operator SA majątku przesyłowego do końca 2006 r. Podział majątku przez wydzielenie, w wyniku którego przekazano do PSE Operator SA 4 920 km linii NN, 7 837 km linii WN oraz 95 stacji o mocy 36 502 MVA, nastąpił w dniu 31 grudnia 2007 r. i nie był on przeprowadzony prawidłowo. Nie przekazano bowiem 3 linii transgranicznych oraz akcji tzw. spółek obszarowych 8. W dniu 26 lipca 2007 r. Zarząd Spółki podjął uchwałę nr 329/72/2007 zatwierdzającą Plan podziału spółki Polskie Sieci Energetyczne SA z siedzibą w Warszawie. W informacji przedstawionej Radzie Nadzorczej Spółki w dniu 4 lipca 2007 r., Zarząd poinformował, iŝ jedną z priorytetowych i spornych kwestii wymagających pilnych rozstrzygnięć jest umiejscowienie w Planie podziału linii energetycznych będących własnością PSE SA na wschodnich granicach kraju. Analizowana była wówczas moŝliwość pozostawienia tych linii w PSE SA, przy ówczesnym, ograniczonym wykorzystaniu tych połączeń przez PSE-Operator SA. Kolejnymi nierozwiązanymi kwestiami spornymi były nieruchomości i budynek w Bielawie oraz środki pienięŝne przyporządkowane w Planie podziału do części przechodzącej do PSE- Operator SA. Kwestie te były rozstrzygane przez zainteresowane spółki przy udziale Zespołu Sterującego. W dniu 5 grudnia 2007 r. NWZA PGE SA podjęło uchwałę w sprawie dokonania podziału Spółki na zasadach określonych w Planie podziału. 8 PSE Centrum SA, PSE Wschód SA, PSE Zachód SA, PSE Południe SA, PSE Północ SA 4
W dniu 10 grudnia 2007 r. PGE SA zawarła z PSE-Operator SA umowę sprzedaŝy 45% udziału w nieruchomości połoŝonej w gminie Konstancin-Jeziorna. Ponadto PSE-Operator SA przejął odpłatnie, odpowiednio do wysokości przejętych zobowiązań, zobowiązania PSE SA w kwocie odpowiadającej 45 % zobowiązań wynikających z umów związanych z inwestycją Bielawa na dzień 30 grudnia 2007 r. Prawa z pozostałych 55 % nieruchomości stanowiącej działkę gruntu (wraz z naniesieniami w postaci budowanej siedziby osp) zostało nieodpłatnie przeniesione na PSE-Operator SA z dniem 31 grudnia 2007 r. W dniu 21 maja 2008 r. PGE SA wypłacił Skarbowi Państwa dywidendę rzeczową w formie akcji spółek obszarowych. PSE SA od II poł. 2004 r. przekazało spółce PSE-Operator SA w dzierŝawę majątek osp. Umowa dzierŝawy zawarta została do 31 grudnia 2007 r. z moŝliwością jej wcześniejszego rozwiązania. Z tytułu dzierŝawy przedsiębiorstwa PSE-Operator SA płacił PSE SA czynsz dzierŝawny, z którego PGE SA uzyskała w latach 2005-2007 przychody w łącznej wysokości 3 404 396 tys. zł. 1.3. W spółkach naleŝących do grupy kapitałowej PGE SA wypełniono obowiązek prawnego wydzielenia działalności osd, jednak działania te nie spowodowały pełnej niezaleŝności spółek wykonujących funkcje osd. Sposób wydzielenia osd oraz harmonogram działań opracował Zespół ds. wydzielenia Operatorów Systemów Dystrybucyjnych, powołany w dniu 18 lipca 2006 r. przez Grupę Roboczą, z udziałem przedstawicieli zakładów energetycznych oraz przedstawiciel PSE SA. W dniu 25 października 2006 r. NWZA podjęło uchwałę ws. wyraŝenia zgody na zawiązanie spółki celowej w formie spółki akcyjnej o kapitale zakładowym 500 000 zł i objęcie w niej akcji. Spółka PGE Energia SA została zawiązana 31 października 2006 r. i zarejestrowana przez sąd rejestrowy 10 listopada 2006 roku. W dniu 7 grudnia 2006 r. NWZA spółki PGE Energia SA podjęło uchwałę o zawiązaniu 8 spółek celowych, których jedynym udziałowcem miała być PGE Energia SA w formie jednoosobowych spółek z o.o. o kapitale zakładowym 50 000 zł kaŝda. W dniu 22 grudnia 2006 r. uzyskano pozytywną decyzję UOKiK dotyczącą całości planowanych przekształceń własnościowych, tj. wniesienia akcji 8 zakładów energetycznych oraz Zespołu Elektrowni Dolna Odra SA do PGE Energia SA, a następnie akcji PGE Energia SA i akcji BOT GiE do PSE SA. W dniu 29 grudnia 2006 r. Skarb Państwa wniósł akcje 8 zakładów energetycznych oraz ZEDO SA do spółki PGE Energia SA w zamian za objęcie wszystkich akcji nowej emisji w podwyŝszonym kapitale zakładowym spółki PGE Energia SA. Skarb Państwa uzyskał ponad 99,99 % udział w kapitale zakładowym spółki PGE Energia SA. Pozostałe udziały na- 5
leŝały do PSE SA. Tego samego dnia została zawarta umowa o objęciu akcji w podwyŝszonym kapitale zakładowym PGE Energia SA pomiędzy Skarbem Państwa a PGE Energia SA za wkład niepienięŝny w postaci 85% akcji ośmiu zakładów energetycznych oraz ZEDO SA. W dniu 19 stycznia 2007 na posiedzeniu Grupy Roboczej Prezes Zarządu PSE SA Jacek Socha poinformował o ustaleniach Zespołu Sterującego z dnia 18 stycznia 2007r. Według tych ustaleń, decyzję o sposobie rozdziału działalności osd miały podjąć poszczególne spółki po przeprowadzeniu niezbędnych konsultacji społecznych, jednak we wszystkich spółkach danej grupy kapitałowej, tworzonej na podstawie Programu dla elektroenergetyki, model wydzielenia osd powinien być jednakowy. Na posiedzeniu Grupy Roboczej w dniu 21 lutego 2007 r. przyjęto dokument Struktura organizacyjna oraz zasady zarządzania Projektem wyodrębnienia osd, a w dniu 28 lutego 2007 r. Wstępną koncepcję biznesową wydzielenia osd. Pismem z dnia 7 lutego 2007 r. skierowanym do Ministra Gospodarki Ministerstwo Skarbu Państwa pozytywnie zaopiniowało przedstawiony przez Zarządy poszczególnych zakładów energetycznych jednakowy dla całej grupy PGE model aportowego wydzielenia osd (utworzenie spółki zaleŝnej, do której miał być wniesiony majątek osd). Jednak na posiedzeniu Grupy Roboczej w dniu 14 marca 2007 r. prezes Zakładu Energetycznego Łódź-Teren SA (ZEŁ-T SA) poinformował, Ŝe w spółce tej organizacje związkowe wycofały zgodę na ten model wydzielenia osd, po dotarciu informacji o podpisaniu w dniu 12 marca 2007 r. Protokołu Uzgodnień przez Sekretariat Górnictwa i Energetyki NSZZ Solidarność oraz Ministra Skarbu Państwa i Ministra Gospodarki, w obecności Prezesa Rady Ministrów, zawierającego zapis podstawową wersją wydzielenia osd będzie model polegający na wydzieleniu obrotu jako spółki zaleŝnej (100% osd), chyba Ŝe strona społeczna zaakceptuje inne rozwiązanie. Wariant wydzielenia osd polegający na przeniesieniu, w formie aportu, majątku związanego z działalnością dystrybucyjną do odrębnej spółki osd został uzgodniony w siedmiu spółkach w postaci porozumień zarządów spółek ze związkami zawodowymi. W dniu 19 czerwca 2007 r. NWZA spółki PGE Energia SA określiło sposób wykonywania głosu na NWZA tych zakładów energetycznych w przedmiocie zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa na rzecz spółki zaleŝnej mającej prowadzić działalność dystrybucyjną. W odniesieniu do ZEŁ-T SA NWZA spółki PGE Energia SA w dniu 26 czerwca 2007 r. określiło sposób wykonywania głosu na NWZA spółki ZEŁ-T SA w przedmiocie zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa (zorganizowanego zespołu składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej związanej z obrotem energią elektryczną) poprzez wniesienie tego przedsiębiorstwa aportem do spółki zaleŝnej. Jednocześnie NWZA PGE Energia SA określiło sposób wykonywania głosu na NWZA spółki 6
ZEŁ-T SA w przedmiocie zmiany statutu spółki m.in. w zakresie przedmiotu działalności określając jako przedmiot działalności wynajem pozostałych maszyn i urządzeń, działalność telekomunikacyjna pozostała, działalność usługowa w zakresie instalowania i naprawy, konserwacji i przezwojowania silników elektrycznych, prądnic i transformatorów. Taki sposób rozdzielenia działalności w zakresie dystrybucji energii elektrycznej od pozostałych rodzajów działalności w nie spełniał wymogów art. 9 d ust.1 i 2 pkt 1 Prawa energetycznego, jak teŝ był teŝ niezgodny z w Wytycznymi Komisji Europejskiej z dnia 16 stycznia 2004 r. w sprawie wydzielenia operatorów (dalej: Wytyczne KE z 2004 r.) oraz stanowiskiem Prezesa URE. Zarząd ZEŁ-T SA zrealizował bowiem model pozostawienia działalności w zakresie dystrybucji energii elektrycznej w ZEŁ-T SA jako spółce dominującej, przenosząc pozostałe obszary działalności (w tym obrót energią) do spółki zaleŝnej. Reprezentant PGE- Energia SA na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy ZEŁ-T SA głosował za przyjęciem takiego modelu, mimo Ŝe na posiedzeniu Zespołu Sterującego w dniu 18 stycznia 2007 r. Prezes URE przedstawił analizę wariantów wydzielenia osd, wskazując jako nieprawidłowy wariant przeniesienia działalności w zakresie obrotu energią do spółki zaleŝnej od spółki działającej w podsektorze dystrybucji energii. Wskutek przyjęcia takiego modelu w ZEŁ-T SA spółka ta juŝ dwukrotnie została wyznaczona jedynie tymczasowo przez Prezesa URE na operatora systemu dystrybucyjnego. Decyzją z dnia 30 czerwca 2007 r. Prezes URE wyznaczył ZEŁ-T SA operatorem systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego na okres od 1 lipca 2007 r. do 30 czerwca 2008 r., uzasadniając odrzucenie wniosku ZEŁ-T SA o wyznaczenie na okres obowiązywania koncesji faktem, iŝ struktura organizacyjna której funkcjonuje aktualnie Spółka posiada akcje (udziały) w podmiotach zajmujących się wytwarzaniem i obrotem energią elektryczną jest akceptowalna jedynie w okresie przejściowym i musi być zabezpieczona dodatkowymi wymaganiami. Decyzją z dnia 30 czerwca 2008 r. Prezes URE przedłuŝył Spółce ten termin do 31 grudnia 2008 r., stwierdzając w uzasadnieniu, Ŝe Spółka spełnia warunek wydzielenia prawnego i nie posiada juŝ akcji i udziałów w spółkach zajmujących się obrotem lub wytwarzaniem energii elektrycznej. Jednak Prezes URE wskazał inne nieprawidłowości w postaci: niezakończonego procesu rozdzielenia systemów i baz danych słuŝących do obsługi i rozliczeń klientów ZEŁ-T SA i Zakładu Energetycznego Łódź-Teren Obrót Sp. z o.o. oraz świadczenia przez ZEŁ-T SA usług na rzecz ZEŁ-T Obrót Sp. o.o. w zakresie obsługi klienta. Z tego względu Prezes URE wyznaczył ZEŁ-T SA na operatora sieci dystrybucyjnej do dnia 31 grudnia 2008 r., do której to daty spółka miała wykonywać na podstawie zawartych umów czynności w zakresie obsługi klienta w imieniu i na rzecz ZEŁ-T Obrót Sp. o.o. 7
Wyjaśniając powód podjęcia w dniu 26 czerwca 2007 r. przez NWZA spółki PGE Energia SA uchwały ws. określenia prawa głosu na NWZA ZEŁ-T SA w przedmiocie zmiany statutu spółki Zarząd Spółki stwierdził 9, Ŝe zmiana modelu wydzielenia osd nie wykraczała poza przewidziany art. 9d Prawa Energetycznego wymóg, by osd działający w strukturze przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo pozostał pod względem formy prawnej i organizacyjnej oraz podejmowania decyzji niezaleŝny od innych działalności niezwiązanych z przesyłaniem, dystrybucją i magazynowaniem paliw. Jednocześnie Spółka wyjaśniła, iŝ formalnoprawne i organizacyjne rozdzielenie działalności dystrybucyjnej od obrotu energią zostało potwierdzone uzyskaniem decyzji URE w zakresie wyznaczenia osd. NIK nie podziela tej argumentacji, wskazując na stanowisko Prezesa URE prezentowane na posiedzeniu Zespołu Sterującego, jak teŝ wyznaczenie ZEŁ-T SA na osd jedynie tymczasowo, ze wskazaniem czynności wymaganych dla dalszego wykonywania funkcji osd. Na dzień 1 lipca 2007 r. dokonano w grupie kapitałowej PGE uniezaleŝnienia pod względem prawnym działalności osd. NIK wskazuje jednak, na podstawie kontroli w np. ZEORK SA, na niewłaściwe spełnianie standardów niezaleŝności osd. 2. Koszty bezpośrednio związane z konsolidacją i restrukturyzacją Spółki poniesione w latach 2005-2007 wyniosły 11 414 tys. zł, w tym 2 023 tys. zł w związku z przeniesieniem na rzecz PSE-Operator SA majątku przesyłowego oraz 1 528 tys. zł z tytułu działań związanych z prywatyzacją Spółki. Skontrolowane umowy dotyczące usług konsultingowych i doradczych były zawarte zgodnie z obowiązującym w Spółce Regulaminem udzielania zamówień w PSE SA zamówienia niepubliczne. Dwukrotnie Spółka poniosła wydatek bez zawarcia umowy na świadczenie usług tłumaczenia ustnego. Spółka zawarła z firmą Kubik Corporate Consultants Małgorzata Kubik Mijakowska (dalej: KCC) w dniu 25 marca 2008 r. umowę na świadczenie usług tłumaczenia tylko w formie pisemnej. W okresie maj czerwiec Spółka korzystała z usług tłumaczenia KCC w formie ustnej nie zawierając na powyŝsze usługi stosownej umowy. W wyniku powyŝszego, Spółka wydatkowała na usługi bez zawarcia stosownej umowy kwotę 137 950,39 zł netto. Zgodnie z obowiązującym w Spółce Regulaminem udzielania zamówień w PSE SA zamówienia niepubliczne ( 2 ust. 1) komórki organizacyjne Spółki do wszystkich zamówień niepublicznych, których wartość jest równa lub przekracza kwotę 10 tys. euro, powinny stosować Regulamin udzielania zamówień w PSE. Biorąc pod uwagę tryby zamówień niepublicznych zawartych w ww. Regulaminie oraz okres świadczenia usług tłumaczenia, Spółka winna była przeprowadzić postępowanie przetargowe 9 Pismo z dnia 11 lipca 2008 r. 8
na świadczenie powyŝszych usług. Jednocześnie NIK zwraca uwagę na nierzetelną kontrolę formalno-rachunkową i merytoryczną przeprowadzaną przez pracowników Departamentu Rachunkowości oraz Departamentu Zarządzania Grupą Kapitałową, którzy nie zwrócili uwagi na fakt, iŝ umowa na którą powoływali się w procesie kontroli nie obejmowała usług na którą faktury zostały wystawione. 3. PGE SA podjęła w kontrolowanym okresie działania związane z przygotowaniem do prywatyzacji, jednak nie zrealizowano załoŝenia debiutu akcji Spółki na Giełdzie Papierów Wartościowych w 2008 roku. Uchwałą nr 302/63/2007 z dnia 9 lipca 2007 r. Zarząd PSE SA wystąpił do Walnego Zgromadzenia o wydanie kierunkowej zgody na wprowadzenie akcji Spółki do publicznego obrotu. W dniu 25 lipca 2007 r. NWZA Spółki PSE SA zobowiązało w uchwale nr 2 Zarząd Spółki do realizacji załoŝeń Programu dla elektroenergetyki w zakresie przygotowania w terminie do końca III kwartału 2008 r. podwyŝszenia kapitału zakładowego Spółki w drodze emisji nowych akcji i ich oferty publicznej oraz ubiegania się o dopuszczenie akcji Spółki do obrotu na rynku regulowanym w Warszawie lub rynkach zagranicznych oraz wyłonienia w tym celu doradców Spółki ds. oferty publicznej i wykonania wszystkich niezbędnych analiz na potrzeby dokumentacji ofertowej w zakresie określonym w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 3 czerwca 1997 r. 10. Ww. uchwała została zmieniona w dniu 31 stycznia 2008 r. w zakresie wyłączenia obowiązku wyłaniania doradców Spółki ds. oferty publicznej i wykonania wszelkich niezbędnych analiz na potrzeby dokumentacji ofertowej na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 3 czerwca 1997 r. W dniu 2 października 2007 r. Zarząd PGE SA zaakceptował formę i sposób prowadzenia prac związanych z Pierwszą Ofertą Publiczną PGE SA i powołał zespół projektowy, którego zadaniem była koordynacja działań tego programu. Według stanu na sierpień 2008 r. prace związane z prywatyzacją były na etapie finalizowania projektu prospektu emisyjnego. 4. W wyniku realizacji procesu konsolidacji na podstawie Programu dla elektroenergetyki przedmiotowy zakres działalności oraz udział Spółki w rynku energii zwiększyły się. PGE SA stała się największym podmiotem sektora, obejmując istotny udział w podsektorze wytwarzania i dystrybucji. Jednocześnie w wyniku realizacji wymogów związanych z wy- 10 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 czerwca 1997 r. w sprawie zakresu analizy spółki oraz przedsiębiorstwa państwowego, sposobu jej zlecania, opracowania, zasad odbioru, finansowania oraz warunków, w razie spełnienia których moŝna odstąpić od opracowania analizy (Dz.U.z 1997 r. Nr 64, poz. 408, ze zm.). 9
dzieleniem działalności osp, majątek Spółki został pomniejszony o infrastrukturę sieci przesyłowej. W dniu 9 maja 2007 r. NWZA Spółki PSE SA podwyŝszyło kapitał zakładowy Spółki o kwotę 14 308 313 tys. zł w drodze emisji 14 308 313 akcji, które zostały pokryte wkładami niepienięŝnymi w postaci: 6 391 456 984 akcji stanowiących własność Skarbu Państwa w spółce PGE Energia SA o wartości nominalnej 1 zł kaŝda z nich oraz o wartości rynkowej 6 391 413 388,34 zł oraz 325 363 824 akcji stanowiących własność Skarbu Państwa w spółce BOT GiE SA, o wartości nominalnej 10 zł kaŝda z nich oraz o wartości rynkowej 7 916 899 987,83 zł. W wyniku konsolidacji w grupie kapitałowej PGE SA znalazły się moce wytwórcze, znajdujące się w BOT Górnictwo i Energetyka SA oraz ZEDO SA, w łącznej wielkości: 8 583 MW mocy elektrycznej zainstalowanej oraz 8 622 MW mocy osiągalnej (w 55 blokach energetycznych). W grupie kapitałowej znalazły się teŝ linie elektryczne sieci dystrybucyjnych 8 zakładów energetycznych o łącznej długości 278 889 km (w tym: 231 803 km linii napowietrznych oraz 47 086 km linii kablowych). Udział PGE SA na hurtowym rynku energii elektrycznej po konsolidacji wyniósł 40,7% w 2008 r. w stosunku do 39,4 % w 2007 r. (warunki przed konsolidacją). 5. W związku z brakiem uprawnień pracowników PGE SA do nieodpłatnego nabycia akcji na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji 11, zgodnie z projektem Umowy Społecznej dla pracowników PSE SA, miało zostać zawarte porozumienie dotyczące formy gratyfikacji pracownikom Spółki w zamian za akcje pracownicze. Od maja 2008 r. Zarząd Spółki brał udział w pracach Zespołu Trójstronnego ds. branŝy energetycznej, gdzie prowadzono uzgodnienia rozwiązań dla osób pozostających poza systemem nieodpłatnego nabywania akcji. Zespół uzgodnił do dalszej dyskusji dwa warianty: emisja przez PGE SA obligacji zamiennych lub obligacji z prawem pierwszeństwa oraz przeznaczenie części zysków w PGE SA (lub w spółkach zaleŝnych) na wypłatę premii lub nagrody. Do dnia zakończenia czynności kontrolnych, Zarząd Spółki nie zawarł Umowy Społecznej dla pracowników PSE SA ze stroną społeczną z uwagi na brak uzgodnień ze stroną społeczną. Zarząd Spółki nie zawierał ze związkami zawodowymi spółek konsolidowanych umów społecznych, natomiast zawarł 7 porozumień ze związkami zawodowymi konsolidowanych spółek, w których zobowiązał się m.in. do utrzymania po konsolidacji i wydzieleniu osd nie- 11 Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 ze zm. 10
pogorszonych warunków pracy i płacy pracowników, wynikających z obowiązujących umów społecznych oraz układów zbiorowych pracy. Zarząd Spółki zlecił przeprowadzenie analizy prawnej dotyczącej ograniczeń w działaniach konsolidacyjnych i restrukturyzacyjnych wynikających z zawartych umów społecznych i innych porozumień związanych z utworzeniem PGE SA, natomiast nie przeprowadził analiz skutków finansowych wynikających z tych umów. Brak analiz finansowych wynikał z ciągłych zmian restrukturyzacyjnych przeprowadzanych w grupie kapitałowej PGE SA. Według wyjaśnień Dyrektora Biura ds. Dialogu Społecznego PGE SA, w związku z przyjętą strategią PGE na lata 2008 2012 dialog społeczny będzie koordynowany przede wszystkim przez spółki zarządzające poszczególnymi liniami biznesowymi i dopiero po określeniu zasad prowadzenia dialogu społecznego w całej GK PGE SA będą przeprowadzane niezbędne analizy prawne, ekonomiczne i socjalne skutków restrukturyzacji i konsolidacji. 6. W związku z wejściem w Ŝycie ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o zasadach pokrywania kosztów powstałych u wytwórców, w związku z przedterminowym rozwiązaniem umów długoterminowych sprzedaŝy mocy i energii elektrycznej 12 w grudniu 2007 r. w Spółka podpisała umowy rozwiązujące kontrakty długoterminowe (KDT). NIK nie zgłasza uwag do realizacji KDT obowiązujących w kontrolowanym okresie. Od 2005 r. do rozwiązania KDT Spółka podpisała z elektrowniami 116 aneksów w ramach umów KDT. Głównymi powodami zawierania aneksów było dostosowanie zapisów umów do zmienianych przepisów prawa i umoŝliwienie rozliczenia zakupu/sprzedaŝy zgodnie z umową. W jednym przypadku nastąpiła zmiana terminu obowiązywania Umowy Długoterminowej z Elektrownią Pątnów II. Aneks do Umowy Długoterminowej podpisany został 29 kwietnia 2005 r. pomiędzy PSE SA a Elektrownią Pątnów II Sp. z o.o. Aneks wprowadził nową datę rozpoczęcia eksploatacji bloku na dzień 31 grudnia 2007 r., tym samym uległa zmianie data obowiązywania Umowy Długoterminowej do dnia 31 grudnia 2027 r. Według wyjaśnień Zarządu Spółki było to następstwem wielostronnych uzgodnień, porozumień i decyzji podejmowanych przez zaangaŝowane strony (Zarząd ZE PAK SA, instytucje finansujące i organy administracji rządowej). Do dnia 31 grudnia 2007 r. Spółka podpisała Umowy Rozwiązujące ze wszystkimi wytwórcami będącymi stronami kontraktów długoterminowych. Tym samym wytwórcy uzyskali prawo do otrzymywania środków na pokrycie tzw. kosztów osieroconych. Umowy długoterminowe wygasały 1 kwietnia 2008 r. Jednocześnie z podpisaniem umów rozwiązujących za- 12 Dz. U. z 2007 Nr 130, poz. 905, ze zm. 11
warte zostały tzw. aneksy końcowe do umów długoterminowych, regulujące zasady rozliczeń i wielkości rozliczeniowe za okres od dnia 1 stycznia 2008 r. do dnia 31 marca 2008 roku. 7. Ze względu na trwające w kontrolowanym okresie zasadnicze zmiany struktury organizacyjnej oraz obszarów działalności grupy kapitałowej PGE SA, nie jest moŝliwe dokonanie analizy porównawczej wyników ekonomiczno-finansowych grupy. NIK wskazuje przy tym na zjawiska, mogące stanowić bariery w dalszej restrukturyzacji grupy: gwarancje zatrudnienia i wysokie koszty pracy, wynikające z zawartych w spółkach zaleŝnych umów społecznych. NIK zauwaŝa teŝ, Ŝe po przeprowadzeniu procesu wydzielenia działalności osd do odrębnych spółek, w spółkach obrotu wystąpiły starty na działalności. W wynikach samej PGE SA takŝe wystąpiło zjawisko wzrostu kosztów pracy, wynikających z zobowiązań z tytułu układu zbiorowego pracy oraz ponadzakładowego układu zbiorowego pracy. 7.1. W latach 2005-2006 zysk netto grupy kapitałowej PSE SA wrastał (wynosił odpowiednio: 699 781 tys. zł oraz 1 549 003 tys. zł). W 2006 r. przychody ze sprzedaŝy zmniejszyły się do 15 946 129 tys. zł (z 16 999 771 tys. zł), ale jednocześnie koszty działalności operacyjnej zmniejszyły się z 16 048 626 tys. zł w 2005 r. do 14 295 757 tys. zł. NIK nie poddało analizie wyników grupy kapitałowej w 2007 r., poniewaŝ nie zostały one przekazane przez Spółkę 13. W spółkach zaleŝnych PGE-Energia SA obowiązujące porozumienia ze stroną społeczną (tzw. umowy społeczne, zakładowe układy zbiorowe pracy oraz ponadzakładowy układ zbiorowy pracy) wpływały niekorzystnie na sytuację ekonomiczno-finansową, a niektóre gwarancje socjalne stanowią barierę w perspektywie dalszej restrukturyzacji grupy. W związku z ww. porozumieniami spółki grupy kapitałowej PGE-Energia SA w latach 2005-2007 poniosły koszty przyjętych zobowiązań w łącznej szacunkowej kwocie 297 600 tys. zł. Oszacowany przez NIK roczny koszt tych zobowiązań 14 wyniósł w całej grupie w 2007 r. 51 100 tys. zł. Poza umowami społecznymi, spółki były zobowiązane do realizowania zobowiązań wynikających z zakładowego układu zbiorowego pracy oraz ponadzakładowego układu zbiorowego pracy. Koszty z tego tytułu wyniosły w spółkach grupy w latach 2005-2007 łącznie 190 764 tys. zł. Poza zobowiązaniami finansowymi, istotnym ograniczeniem w projektach restrukturyzacji poszczególnych spółek oraz całej grupy były gwarancje zatrudnienia we wszystkich spółkach przez okres co najmniej 10 lat. 13 Do zakończenia kontroli skonsolidowane sprawozdanie finansowe nie było zbadane przez biegłego rewidenta, a po wydaniu opinii biegłego i zatwierdzeniu przez odpowiednie organy Spółki nie przekazano NajwyŜszej Izbie Kontroli skonsolidowanego sprawozdania. 14 Ustalony na podstawie danych, przekazanych przez spółki. 12
Zawarte w 2004 r. w grupie BOT Górnictwo i Energetyka SA umowy społeczne takŝe gwarantowały m.in. 10-letnie okresy zatrudnienia dla pracowników spółek holdingu. Spowodowało to konieczność wprowadzenia w grupie BOT Programu Dobrowolnych Odejść, w ramach którego w latach 2005-2007 zwolniono 1 836 pracowników, ponosząc z tego tytułu koszty w wysokości 111 620 tys. zł. NIK zwraca teŝ uwagę na fakt, Ŝe z 8 spółek prowadzących działalność w zakresie obrotu energią, w I kwartale 2008 r. cztery spółki nie osiągnęły zysku. Biorąc pod uwagę zbyt krótki czas ich funkcjonowania w obecnym kształcie, by formułować jednoznaczne wnioski, NIK wskazuje jednak na konieczność przyspieszenia prac nad budową docelowego modelu działalności grupy PGE SA i uporządkowaniem działalności grupy w poszczególnych podsektorach branŝy energetycznej. 7.2. PGE SA w kontrolowanym okresie osiągała dodatnie wyniki finansowe, z tendencją wzrostową. W 2007 r. zrealizowała zysk netto w wysokości 826 336 tys. zł, co stanowiło ponad dwukrotny wzrost zysku netto w stosunku do 2004 r. (wówczas wyniósł 409 242 tys. zł). NajwyŜszy zysk netto w kontrolowanym okresie został osiągnięty w 2006 r. (1 640 441 tys. zł). Przychody ze sprzedaŝy zmniejszały się z 14 092 204 tys. zł do 11 259 149 tys. zł (spadek o 20%). Nastąpił jednocześnie ponad dwukrotny wzrost pozostałych przychodów operacyjnych i finansowych z 274 732 tys. zł w 2004 r. do 597 353 tys. zł (przy czym w 2006 r. przychody te wyniosły 1 050 334 tys. zł). Koszty działalności operacyjnej zmniejszyły się, odpowiednio z 13 539 951 tys. zł do 10 489 956 tys. zł. NIK zwraca jednak uwagę na wzrost w 2007 r. pozostałych kosztów rodzajowych z 9 473 tys. zł do 35 669 tys. zł. Z-ca Dyrektora Departamentu Kontrolingu wyjaśnił, Ŝe główny wpływ na spadek przychodów ze sprzedaŝy PGE SA w latach 2004-2007 miało zmniejszenie wolumenu sprzedawanej energii w ramach MIE 15. Na spadek przychodów ze sprzedaŝy wpływ miało równieŝ zmniejszenie ilości sprzedaŝy energii w ramach międzynarodowego obrotu energią elektryczną. Spadek sprzedaŝy energii w ramach MIE i sprzedaŝy eksportowej został zrekompensowany pozostałą sprzedaŝą na rynku krajowym. Na zmianę przychodów ze sprzedaŝy wpływ miał równieŝ wzrost przychodów ze sprzedaŝy usług dodatkowych do PSE Operator SA z 1 347 787 tys. zł w 2004 r. do 2 947 734 tys. zł w 2007 roku. Główną przyczyną 2-krotnego wzrostu w 2007 r. w stosunku do 2004 r. pozostałych kosztów rodzajowych było poniesienie w 2007 r. wydatków na reklamę w wysokości 15 Minimalna Ilość Energii - ilość energii, sprzedawana na podstawie decyzji Prezesa URE w ramach kontraktów długoterminowych, do zakupu których zobowiązane były zakłady energetyczne. 13
25,1 mln zł. NIK pozytywnie przy tym ocenia obniŝenie o 5,1 mln zł kosztów ubezpieczeń (z 12,7 mln zł w 2004 r. do 7,6 mln zł w 2007 r.) w wyniku przeprowadzenia postępowań publicznych na wybór towarzystwa ubezpieczeniowego. W efekcie nastąpiło obniŝenie wysokości składek ubezpieczeniowych przy zachowaniu zakresu ubezpieczenia. Blisko 2,5-krotny wzrost w 2006 r. pozostałych przychodów operacyjnych i finansowych (do 1 050,3 mln zł w stosunku do 2005 r.) był spowodowany głównie wpływami dywidendy w wysokości 505 mln zł oraz zyskiem z tytułu przekazania Skarbowi Państwa spółki PSE-Operator SA w postaci dywidendy rzeczowej (343,8 mln zł). Główną składową przychodów operacyjnych w 2007 r. były: rozwiązanie rezerwy na roszczenie firmy ubezpieczeniowej w wysokości 126,7 mln zł, częściowe rozwiązanie odpisu aktualizującego naleŝności od Będzińskiego Zakładu Energetycznego SA związane z zawarciem ugody pomiędzy PGE SA a ENION SA w wysokości 55 mln zł i zysk ze sprzedaŝy środków trwałych 26,9 mln zł. Natomiast przychody finansowe w 2007 r. pochodziły głównie z: otrzymanych dywidend w wysokości 245,9 mln zł, odsetek od środków pienięŝnych i lokat 44,8 mln zł, naliczonych odsetek od udzielonych poŝyczek 29,1 mln zł oraz rozwiązanych rezerw, odpisów aktualizujących na naleŝności - 20,6 mln zł. Tendencja wyniku finansowego w latach 2004 2007 na sprzedaŝy energii elektrycznej była wzrostowa. Wynik ten wzrósł w 2007 r. w stosunku do 2004 r. o 23%. Zawarty w dniu 7 października 1999 r. Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy PSE SA przewidywał m.in. następujące dodatkowe świadczenia pracownicze: dodatkowa opieka lekarska, program osłonowy, dopłaty do korzystania z energii elektrycznej, pracowniczy program emerytalny, finansowanie dojazdów pracowników do pracy i z pracy. Koszty, ponoszone przez Spółkę w latach 2005-2007 w związku z realizacją postanowień ww. układu oraz ponadzakładowego układu zbiorowego pracy, wzrastały w kolejnych latach z 1 340 tys. zł w 2005 r. do 2 161 tys. zł w 2007 r., mimo zmniejszającego się poziomu zatrudnienia (odpowiednio z 326 do 202 etatów). Jednocześnie w Spółce, po spadku kosztów pracy w 2005 r. (zarówno wartościowo, jak i w stosunku do kosztów operacyjnych ogółem), w kolejnych latach koszty te wzrastały do poziomu 34 525 tys. zł w 2007 roku. W stosunku do 2005 r. koszty te w 2007 r. były większe o 22% (z 28 217 tys. zł), a ich udział w kosztach operacyjnych wzrósł w tym okresie z 0,22% do 0,33%. 14
Biorąc pod uwagę powyŝsze oceny i uwagi, na podstawie art. 60 ust. 2 ustawy o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli przedstawia następujące wnioski: 1) Przyspieszenie działań związanych z budową docelowego kształtu Grupy Kapitałowej PGE SA i uporządkowaniem działalności Grupy w poszczególnych podsektorach branŝy energetycznej. 2) Zrealizowanie, w uzgodnieniu z Ministrem Skarbu Państwa, działań związanych z przygotowaniem i wdroŝeniem planu prywatyzacji. NajwyŜsza Izba Kontroli Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, zwraca się do Zarządu Spółki o nadesłanie, w terminie 21 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia, informacji o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków oraz o podjętych działaniach lub o przyczynach niepodjęcia tych działań. Stosownie do art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, przysługuje Zarządowi Spółki prawo zgłoszenia do dyrektora Departamentu Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji NIK umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen, uwag i wniosków, zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, termin nadesłania informacji, o której wyŝej mowa, liczy się stosownie do art. 62 ust. 2 ustawy o NIK od dnia otrzymania ostatecznej uchwały w sprawie powyŝszych zastrzeŝeń. Dyrektor Departamentu Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji ( - ) Andrzej Otrębski 15