Chroń swoje ciało z Napo: Lekcja nr 2 Plecy i kręgosłup (7 9 lat) Wskazówki dla nauczyciela Nigdy nie jest za wcześnie na zapoznanie dzieci z podstawowymi pojęciami dotyczącymi bezpieczeństwa, które dorośli określają terminem bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP). Napo to wesoły bohater kreskówki, który pomaga dzieciom przemyśleć, zrozumieć i wprowadzać w życie zasady bezpieczeństwa. Więcej informacji o Napo można znaleźć na stronie: www.napofilm.net/pl/who-is-napo. Pod tym adresem znajduje się szeroki wybór filmów z Napo, które można dowolnie wykorzystać podczas własnych zajęć. Niektóre z podstawowych pojęć z dziedziny bezpieczeństwa prezentowane w ramach tej lekcji można powiązać z programem dydaktycznym, który był już omawiany przez uczniów. Prezentowane tu materiały to prawdziwa skarbnica pomysłów, które pozwolą nauczycielowi zintegrować pojęcia z dziedziny bezpieczeństwa z treścią lekcji. Materiał ten może stanowić samodzielną lekcję lub część szerszego projektu. Tak jak wspomniano, odwołuje się także do innych zajęć, ale jego głównym celem jest wykorzystanie zabawnych przygód animowanego bohatera do zapoznania dzieci z zasadami ochrony ciała i uniknięcia długofalowych negatywnych skutków, chociaż nie wszystkie zagrożenia, na jakie narażone jest ludzkie ciało, zostały tu przedstawione. Projekt skupia się na zagrożeniach dotyczących pleców i kręgosłupa (ochrona skóry została omówiona w ramach lekcji nr 1), polecamy jednak sprawdzenie strony internetowej Napo w celu znalezienia filmów o zagrożeniach, na jakie narażone są inne części ciała (np. oczy), w przypadku, gdy zajdzie potrzeba wykorzystania ich podczas lekcji. W tabeli na kolejnej stronie znajdują się propozycje aktywności, celów i pomocy do wykorzystania na zajęciach. W dalszej części zamieszczono bardziej szczegółowy konspekt trzyczęściowej lekcji oraz propozycje dodatkowych zadań. W trakcie tej lekcji wykorzystane zostaną filmy o Napo, na podstawie których dzieci będą poznawać zagrożenia dla zdrowia i bezpieczeństwa oraz sposoby ochrony przed takimi zagrożeniami. Podczas lekcji można również poprosić dzieci o napisanie historii, w której umieszczą omówione zagrożenia w rzeczywistym kontekście. Jeśli uznasz, że potrzebujesz więcej informacji na temat podstawowych zagadnień bezpieczeństwa omówionych w tym projekcie, dodatkowe informacje znajdziesz w Arkuszu pomocy do konspektu lekcji w części trzeciej.
Cele dydaktyczne Rozpoznawać zagrożenia dla zdrowia i bezpieczeństwa Potrafić przewidzieć podobne zagrożenie w nowej sytuacji Wyjaśnić, jak uniknąć zagrożenia 2/7 Przegląd aktywności Patrz szczegółowy konspekt lekcji * 40/45 minut Obejrzyj sceny z filmu Napo dźwiga mniej, dołączonego do tej lekcji: www.napofilm.net/pl/napo-forteachers/back-msds/video Dziel i rządź Pomyśl i rusz się Przytul mnie Scena z komputerem Dyskusja o ciele człowieka i o tym, jak jest podatne na urazy wskutek nieprawidłowego siedzenia, podnoszenia ciężarów lub niewłaściwej postawy. Rozważenie sposobów ochrony kręgosłupa przed urazem poprzez unikanie zagrożeń. Umieszczenie na szablonie ciała człowieka ostrzeżenia dotyczącego zagrożeń dla kręgosłupa i porad, jak zachować jego sprawność. ZADANIA DODATKOWE Niebezpieczne wakacje Napo Napisz historię lub odegraj scenkę opowiadającą o tym, jak Napo wybiera się na wakacje i dowiaduje się, jakie czyhają na niego zagrożenia, ze szczególnym uwzględnieniem kręgosłupa. Przykłady: Podnoszenie ciężkiej walizki Zbyt długa gra przy komputerze Wymagane pomoce Film z Napo (dołączony) Zwykły papier i kredki Duży szablon z sylwetką ciała człowieka (dołączony) Znaki ostrzegawcze, np. Unikaj siedzenia zbyt długo przy komputerze Dobre rady do przyklejenia na szablonie, np. siedź prosto Materiały te można pobrać ze strony: www.napofilm.net/pl/napo-forteachers/resources Nawiązania do innych przedmiotów Wiedza o życiu, społeczeństwie i zdrowiu Poznanie zasad bezpieczeństwa Uczniowie uczą się dostrzegać, w jaki sposób ich zachowanie ma wpływ na innych ludzi Ocena zagrożeń dla zdrowia i ograniczenie ich tam, gdzie to jest możliwe Wychowanie fizyczne Ocena zagrożeń związanych z każdej aktywności fizycznej i podjęcie działań zapobiegawczych Nauki przyrodnicze Rozpoznawanie znaków ostrzegawczych i zwracanie na nie uwagi Wiedza o społeczeństwie Rozpoznawanie zagrożeń, ocena i kontrola ryzyka Język obcy/język ojczysty Wymyślanie prostych zdań w celu dokończenia historii, która ma początek, rozwinięcie i zakończenie.
*Szczegółowy konspekt lekcji Efekt dydaktyczny Będę umiał(a) wyjaśnić, jak chronić swój kręgosłup przed prostymi zagrożeniami. Cele lekcji 1. Rozpoznać zachowania, których należy unikać, a które powodują zagrożenia dla zdrowia i bezpieczeństwa. 2. Przewidywać podobne zagrożenia w nowych sytuacjach. 3. Wyjaśnić, jak uniknąć takiego zagrożenia. Rozpoczęcie 5 minut Propozycje aktywności: Pokaż obrazek lub zdjęcie szkieletu ludzkiego Uczniowie muszą zastanowić się nad odpowiedzią na następujące pytanie: Ile kości jest w ludzkim ciele? (Odpowiedź: 280) Porozmawiaj z uczniami, czy kiedykolwiek mieli (oni sami lub ich rodzice) problemy z kręgosłupem Propozycje aktywności 40 minut Pokaż scenki z filmu Napo dołączonego do lekcji: Dziel i rządź, Pomyśl i rusz się, Przytul mnie, Scena z komputerem Dyskusja o ciele człowieka i o tym, jak jest podatne na urazy. Czy bolały was kiedyś plecy podczas noszenia ciężkiego tornistra? Czy czuliście kiedyś ból kręgosłupa z powodu siedzenia w jednym miejscu przez długi czas? Jak należy podnosić przedmioty w bezpieczny sposób? Jak najlepiej zadbać o to, aby ciało było silne i zdrowe? Pracując w grupach, uczniowie oglądają szablon i zastanawiają się, które części ciała mogą być narażone na zagrożenia. Uczniowie umieszczają na szablonie ostrzeżenia dotyczące zagrożeń dla kręgosłupa i poradę, jak zachować sprawny kręgosłup. Można to zrobić, wykorzystując żółte samoprzylepne karteczki. Każda grupa może omówić swój szablon i przedstawić zidentyfikowane zagrożenie i sposoby ochrony. 3/7
Ogólna dyskusja i ocena 5 minut Każdy uczeń opowiada na forum klasy, co oznacza odpowiednia ochrona ciała w odniesieniu do pleców i kręgosłupa, podając przykłady. Sprawdź, czy uczniowie osiągnęli cel dydaktyczny lekcji na podstawie poniższych kryteriów. Nauczyciel i uczniowie oceniają efekt nauki, korzystając z poniższego narzędzia: Złoto: Umiem podać przynajmniej trzy rodzaje zagrożeń dla zdrowych pleców i kręgosłupa i wyjaśnić, jak ich uniknąć. Srebro: Umiem podać dwa rodzaje zagrożeń dla zdrowych pleców i kręgosłupa i wyjaśnić, jak ich uniknąć. Brąz: Umiem podać jeden rodzaj zagrożenia dla zdrowych pleców i kręgosłupa i wyjaśnić, jak go uniknąć. ZADANIA DODATKOWE A. Napisz historię o tym, jak Napo wybiera się na wakacje, ale w trakcie przygotowań wykonuje wiele czynności, które narażają jego plecy i kręgosłup na ryzyko. Możesz również odegrać scenkę na ten temat. 4/7
ARKUSZ POMOCY DLA NAUCZYCIELA Chroń swoje ciało z Napo: Lekcja nr 2 Plecy i kręgosłup Podczas tej lekcji zostały omówione TYLKO niektóre skutki zagrożeń dla zdrowia i poszczególnych części ciała. Występujące zagrożenia mogą mieć także inne skutki, które zostaną omówione podczas kolejnych lekcji. Napo dźwiga mniej! Choroby układu mięśniowo-szkieletowego to w Europie najczęstszy problem zdrowotny związany z pracą, który dotyka milionów pracowników w pewnym momencie życia nawet 90 % osób będzie cierpiało z powodu bólu kręgosłupa, urazów kończyn górnych czy zespołu RSI (zespół cieśni nadgarstka). Kampania Dźwigaj mniej wspiera zintegrowane podejście do radzenia sobie z chorobami układu mięśniowo-szkieletowego oraz podkreśla konieczność zajęcia się wszystkimi przeciążeniami ciała, które obejmują stres i napięcia, czynniki środowiskowe, takie jak praca w zimnym otoczeniu, tempo realizacji zadań czy obciążenie związane z przenoszonymi ciężarami. Film pokazuje Napo w różnych sytuacjach w pracy. W jedenastu scenkach ukazano typowe sytuacje, które zdarzają się w miejscu pracy. Czym są choroby układu mięśniowo-szkieletowego? Choroby układu mięśniowo-szkieletowego związane z praca są rezultatem osłabienia struktur organizmu, tzn. mięśni, stawów, ścięgien, więzadeł, nerwów, kości i miejscowych układów krążenia, które zostało spowodowane lub nasiliło się wskutek pracy i działania bezpośredniego otoczenia, w którym wykonywana jest praca. Większość chorób układu mięśniowo-szkieletowego związanych z pracą to zaburzenia skumulowane, powstałe wskutek obciążeń o niskiej lub wysokiej intensywności, na jakie przez dłuższy czas narażony był organizm człowieka. Jednak do chorób układu mięśniowo-szkieletowego zalicza się także ostre urazy powstałe w wyniku wypadku, np. złamania. 5/7 Choroby tego typu atakują głównie plecy, szyję, barki i kończyny górne, ale mogą także atakować kończyny dolne. Niektóre choroby układu mięśniowo-szkieletowego, takie jak zespół cieśni nadgarstka, są określane jako swoiste z powodu dobrze zdefiniowanych oznak i symptomów; z kolei inne są określane jako nieswoiste, ponieważ bólowi lub dyskomfortowi nie towarzyszą oznaki określonego zaburzenia.
O czy mówimy? Bóle pleców mogą pojawić się w wielu sytuacjach związanych z pracą, ale najczęściej dotyczą następujących rodzajów pracy: Praca fizyczna związana z przenoszeniem ciężkich ładunków, praca w przemyśle ciężkim, Ręczna obsługa ładunków w nietypowych miejscach, np. praca dostawcza, Powtarzalne czynności, takie jak ręczne pakowanie towarów, Długotrwałe przebywanie w pozycji siedzącej przy stanowisku roboczym, jeśli stanowisko nie jest odpowiednio przygotowane lub dostosowane do wymagań danej osoby, np. praca przy komputerze, Prowadzenie samochodu na długim dystansie lub jazda po nierównym terenie, zwłaszcza jeśli fotele nie zostały odpowiednio przystosowane; obsługa ciężkiego sprzętu powodująca nadmierne szarpnięcia i wstrząsy. Ręczna obsługa ładunków może wywołać uraz kręgosłupa; ryzyko urazu jest wyższe, jeśli ładunek jest: ciężki, noszony w zbyt dużej odległości od ciała, niełatwy do obsługi (zbyt duży, o nietypowym kształcie lub trudny do uchwycenia), umieszczony zbyt wysoko lub zbyt nisko (np. nad głową). Dodatkowo niebezpieczeństwo urazu występuje wtedy, gdy: podczas podnoszenia lub ręcznej obsługi plecy są pochylone, np. w trakcie podnoszenia ciężaru, podczas podnoszenia lub ręcznej obsługi ciało skręca się, nie są wykorzystywane właściwe urządzenia (ręczne lub mechaniczne). Dodatkowe czynniki ryzyka obejmują następujące sytuacje: poślizgnięcie się ładunek jest zbyt duży i utrudnia widoczność, poślizgnięcie się/upadek śliska lub uszkodzona podłoga i nieodpowiednie obuwie, przeciążenie wózka, które prowadzi do wypadku (spadające z wózka ładunki, które mogą zranić inne osoby), wózek znajdujący się na pochyłym terenie wyślizguje się i wymyka spod kontroli. 6/7 Ryzyko jest większe, jeśli: wykonywane ruchy są zawsze takie same, prędkość ruchów wzrasta, wykonywane ruchy wymagają wysiłku, ruchy są wykonywane przy nieprawidłowej pozycji ramion, przerwy są zbyt krótkie lub jest ich zbyt mało, długość powtarzalnej pracy wzrasta.
Czynności fizyczne, które mogą pogłębić ból kręgosłupa: zginanie się, nachylanie lub kucanie, w tym podczas pracy przy komputerze (nieprawidłowa postawa), podnoszenie obiektów zbyt ciężkich lub zbyt dużych; noszenie obiektów w sposób niezgrabny, pchanie, ciągnięcie lub przemieszczenie w inny, niewłaściwy sposób nadmiernie obciążonych ładunków, praca ponad możliwości, w warunkach fizycznego zmęczenia, stosowanie złych technik podnoszenia, rozciąganie, skręcanie i wychylanie w celu uchwycenia obiektów, długotrwałe przebywanie w jedne pozycji, powodujące nadwyrężenie postawy, sytuacje, w których całe ciało narażone jest na drgania, szarpnięcia i wstrząsy. Jak postępować w przypadku choroby układu mięśniowo-szkieletowego? Jeśli nie można zupełnie wyeliminować chorób układu mięśniowo-szkieletowego, należy starać się je ograniczyć poprzez właściwe oszacowanie występujących zagrożeń: eliminować zagrożenia u źródła, dostosować warunki pracy do pracownika, dostosować się do nowych rozwiązań technicznych, zastąpić niebezpieczne procesy, urządzenia, materiały itp. bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi, opracować spójne zasady zapobiegania wypadkom, odnosząc się do obciążenia całego organizmu, nadawać priorytet środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej, przekazywać odpowiednie instrukcje pracownikom. Przepisy UE Podstawowe przepisy dotyczące zapobiegania chorobom układu mięśniowo- -szkieletowego określają dyrektywy UE, przepisy obowiązujące w poszczególnych państwach członkowskich oraz dobre praktyki. Uzupełnieniem dyrektyw są europejskie normy (EN) umożliwiające wdrożenie dyrektyw. 7/7 Dobra praktyka Jeśli istnieje konieczność podniesienia ładunku z poziomu podłogi, ugnij kolana, przysuń ładunek blisko ciała i podnoś go, wstając z podłogi. Jeśli ładunek przenoszony jest z przodu do tyłu, nie wykręcaj pleców do tyłu, ale obróć całe ciało pracując nogami. Jeśli ładunek trzeba umieścić na wysokim rusztowaniu, nie pochylaj się do tyłu, ale użyj odpowiedniego i bezpiecznego urządzenia do podnoszenia ładunków. Jeśli ładunek jest zbyt ciężki, żeby go podnieść, poproś o pomoc! W pierwszej lekcji z cyklu Chroń swoje ciało z Napo omówiono zagrożenia, na jakie narażona jest skóra. Niniejsze pomoce naukowe zostały opracowane przez Europejską Agencję Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (EU-OSHA) w konsultacji z konsorcjum NAPO HSE (Wielka Brytania), DGUV (Niemcy), INAIL (Włochy), INRS (Francja), SUVA (Szwajcaria) oraz AUVA (Austria).