mgr Michał Przybycin Ekologia i Zarządzanie Zasobami Przyrody

Kierownik Projektu tytuł imię i nazwisko specjalność podpis: mgr Michał Przybycin Ekologia i Zarządzanie Zasobami Przyrody - 1 - www.empeko.pl

SPIS TREŚCI 1. WSTĘP... 3 2. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO... 5 3. CHARAKTERYSTYKA HYDROGRAFICZNA WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO... 6 4. UKŁAD I FORMA OPRACOWANIA...16 5. ROZPOZNANIE I OCENA PODSTAW HYDROLOGICZNYCH PROGRAMU...18 6. WYJAŚNIENIA DOTYCZĄCE ZESTAWIEŃ ISTNIEJĄCYCH OBIEKTÓW RETENCJI...19 7. OBIEKTY RETENCJI WODNEJ TYPOWANE DO REALIZACJI (PROJEKTOWANE)...21 8. ROLA OBSZARÓW HYDROGENICZNYCH W RETENCJI WODNEJ...24 9. ROLA LASÓW W RETENCJI WODNEJ - RETENCJA LEŚNA...25 10. EFEKTY REALIZACJI PROGRAMU...27 11. LITERATURA...29 12. TABELE...30-2 - www.empeko.pl

1. WSTĘP 1.1. Podstawa opracowania. Podstawą wykonania Programu Małej Retencji Wodnej terenów zarządzanych przez Lasy Państwowe w województwie lubuskim jest umowa nr 01/2007 z dnia 03.01.2007r. zawarta między Regionalną Dyrekcją Lasów Państwowych w Zielonej Górze działającą w imieniu własnym oraz pozostałych jednostek Lasów Państwowych gospodarujących na obszarze województwa lubuskiego (RDLP Poznań, RDLP Szczecin, RDLP Wrocław), a firmą EMPEKO Michał Przybycin. 1.2. Cel i zakres opracowania. Celem powstania Programu Małej Retencji Wodnej terenów zarządzanych przez Lasy Państwowe w województwie lubuskim było usystematyzowanie wiedzy o stanie zasobów i urządzeń wodnych na terenach zarządzanych przez Lasy Państwowe w obrębie województwa lubuskiego. Program przedstawia informacje o istniejących i projektowanych zbiornikach wodnych i urządzeniach hydrotechnicznych, a także o istniejących siedliskach hydrogenicznych. W domyśle opracowanie to stanie się jedną z części składowych Programu Małej Retencji Wodnej w województwie lubuskim, w którym Lasy Państwowe gospodarują na bez mała połowie obszaru. W Programie uwzględniono już istniejące zbiorniki wodne oraz urządzenia wodne z określeniem ich stanu. Wytypowano także zbiorniki wodne oraz urządzenia wodne projektowane do wykonania w latach 2007 2013 i późniejszych. Przyjęto założenie, że wielkość projektowanych do realizacji zbiorników wodnych nie może przekraczać powierzchni 1 ha. Zostały ponadto zaprezentowane obszary hydrogeniczne stanowiące rezerwuar wód w ekosystemach. Ustawa Prawo wodne reguluje sprawy gospodarowania wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Gospodarowanie wodami polega w szczególności na: kształtowaniu i ochronie zasobów wodnych, korzystaniu z wód oraz zarządzaniu zasobami wodnymi i prowadzone jest z zachowaniem racjonalnego i całościowego traktowania zasobów wodnych, przy uwzględnianiu zasady wspólnych interesów, tak aby uzyskać maksymalne korzyści społeczne. Obowiązuje także zasada, zgodnie z którą gospodarowanie wodami należy prowadzić w sposób, który zapewniając działanie w zgodzie z interesem publicznym, nie dopuści do wystąpienia możliwego do uniknięcia pogorszenia ekologicznych funkcji wód oraz pogorszenia stanu ekosystemów lądowych i terenów podmokłych - 3 - www.empeko.pl

bezpośrednio zależnych od wód. W ustawie Prawo wodne przyjęto zasadę, że korzystanie z wód nie może powodować pogorszenia stanu wód i ekosystemów od nich zależnych, a także marnotrawstwa wody, marnotrawstwa energii wody, ani wyrządzać szkód. Ustawa Prawo wodne stanowi o obowiązku ochrony wszystkich wód, bez względu na to czyją stanowią własność. Jako cel ochrony wskazano utrzymywanie lub poprawę jakości wód, biologicznych stosunków w środowisku wodnym i na terenach podmokłych tak, aby realizować cele środowiskowe określone w przepisach ww. ustawy. Sprawy właściwego kształtowania zasobów wodnych, jako jeden z elementów gospodarowania wodami, mają na celu przede wszystkim: zapewnienie odpowiedniej ilości i jakości wody dla ludności, ochronę przed powodzią i suszą, zapewnienie wody na potrzeby rolnictwa i przemysłu. Ochronę ludzi i mienia przed powodzią i suszą realizuje się w szczególności przez tworzenie i właściwe utrzymywanie systemów retencji wód, budowę i rozbudowę (modernizację) zbiorników retencyjnych, suchych zbiorników przeciwpowodziowych oraz polderów przeciwpowodziowych, sterowanie przepływami wód, poprzez budowę oraz użytkowanie budowli przeciwpowodziowych, budowanie oraz utrzymywanie wałów przeciwpowodziowych, a także kanałów ulgi, funkcjonowanie systemu ostrzegania przed niebezpiecznymi zjawiskami zachodzącymi w atmosferze oraz hydrosferze, a także poprzez odpowiednie kształtowanie zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych lub terenów zalewowych. Program ma na celu połączyć wymienione powyżej postulaty zrównoważonego gospodarowania zasobami wodnymi z zasadami trwale zrównoważonej gospodarki leśnej, którą prowadzi się z uwzględnieniem w szczególności następujących celów: 1) zachowania lasów i korzystnego ich wpływu na klimat, powietrze, wodę, glebę, warunki życia i zdrowia człowieka oraz na równowagę przyrodniczą; 2) ochrony lasów, zwłaszcza lasów i ekosystemów leśnych stanowiących naturalne fragmenty rodzimej przyrody lub lasów szczególnie cennych ze względu na: a) zachowanie różnorodności przyrodniczej, b) zachowanie leśnych zasobów genetycznych, c) walory krajobrazowe, d) potrzeby nauki; 3) ochrony gleb i terenów szczególnie narażonych na zanieczyszczenie lub uszkodzenie oraz o specjalnym znaczeniu społecznym; 4) ochrony wód powierzchniowych i głębinowych, retencji zlewni, w szczególności na obszarach wododziałów i na obszarach zasilania zbiorników wód podziemnych; 5) produkcji, na zasadzie racjonalnej gospodarki, drewna oraz surowców i produktów ubocznego użytkowania lasu. - 4 - www.empeko.pl

2. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO. Województwo lubuskie zajmuje obszar 13.984 km 2. Od zachodu graniczy z Niemcami, od południa z województwem dolnośląskim, od wschodu z wielkopolskim, a od północy z zachodniopomorskim. W województwie funkcjonuje 14 powiatów, w tym 2 grodzkie, oraz 83 gminy. Gęstość zaludnienia wynosi 72 mieszkańca/ km 2. Największe miasta to Gorzów Wielkopolski, Zielona Góra, Nowa Sól, Żary, Żagań, Świebodzin i Międzyrzecz. Wg regionalizacji fizycznogeograficznej Polski województwo lubuskie obejmuje zasięgiem następujące jednostki: Pojezierze Południowopomorskie, Pradolinę Toruńsko- Eberswaldzką, Pojezierze Lubuskie, Pojezierze Wielkopolskie, Pradolinę Warciańsko- Odrzańską, Wzniesienia Zielonogórskie, Niziny Sasko-Łużyckie, Obniżenie Milicko- Głogowskie oraz Wał Trzebnicki. Ryc. 1. Rozmieszczenie nadleśnictw na terenie województwa lubuskiego. - 5 - www.empeko.pl

Na terenie województwa położonych jest 8 parków krajobrazowych i 2 parki narodowe (Drawieński i Ujście Warty). Wytypowane zostało także 30 obszarów (lista Ministra Środowiska i lista cieni ) do ochrony w sieci NATURA 2000. Lasy zajmują ok. 49% obszaru województwa (pierwsze miejsce w Polsce pod względem lesistości) i niemal wszystkie zarządzane są przez Lasy Państwowe. Na terenie województwa gospodarują 4 Regionalne Dyrekcje Lasów Państwowych: zielonogórska (20 nadleśnictw), szczecińska (18 nadleśnictw), wrocławska (2 nadleśnictwa) i poznańska (1 nadleśnictwo). W drzewostanie przeważa sosna i modrzew. Zachodnią część Niziny Śląsko-Łużyckiej zajmują Bory Dolnośląskie, należące do największych w Europie Środkowej zwartych kompleksów leśnych. 3. CHARAKTERYSTYKA HYDROGRAFICZNA WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO. Województwo lubuskie w całości położone jest w dorzeczu Odry. Południowa część województwa położona jest na obszarze Regionu Wodnego Środkowej Odry, północna na obszarze Regionu Wodnego Warty, natomiast zachodni fragment środkowej części województwa oraz jego fragment północno-zachodni leżą w obszarze Regionu Wodnego Dolnej Odry i Przymierza Zachodniego. Województwo lubuskie charakteryzuje się dobrze rozwiniętą siecią hydrograficzną. Główne rzeki województwa to Odra, oraz mające tu swoje przyujściowe odcinki Warta, Noteć, Nysa Łużycka, Bóbr i Obra. Według umownego podziału hydrograficznego, uwzględniającego główne rzeki województwa, po 11 % jego powierzchni pokrywają zlewnie Noteci i Nysy Łużyckiej, 12 % zlewnia Bobru, 28 % - Warty i 38 % - samej Odry. Znamienny dla województwa jest poprzeczny układ większości dolin rzecznych uwarunkowany procesami związanymi z transgresją lodowca na tym obszarze, a częściowo odzwierciedlany już samym przebiegiem doliny Odry. Podobne tendencje przebiegu wykazują inne, poza wspomnianymi, rzeki o znaczącym wpływie na wielkość zasobów oraz na kształtowanie stosunków wodnych województwa, takie jak Obra, Ilanka, Pliszka, Czarna Struga, Postomia, Lubsza, Śląska Ochla, Obrzyca. Kilka większych rzek zaznacza swą obecność na obszarze województwa jedynie w jego przygranicznych częściach, choć nie pozostaje bez znaczenia w ogólnym wizerunku środowiska przyrodniczego. Są to m.in. Drawa, Kwisa, Szprotawa, Barycz, Kłodawa, Rów Polski. Lubuskie jest piątym z kolei województwem (po warmińsko-mazurskim, zachodniopomorskim, pomorskim i kujawskopomorskim) pod względem procentowego udziału wód powierzchniowych (2,46 %), który niewiele różni się od wskaźnika krajowego (Za: Program Ochrony Środowiska województwa lubuskiego). - 6 - www.empeko.pl

Ryc. 2. Granice regionów wodnych na terenie województwa lubuskiego. Ryc. 3. Granice zlewni II rzędu na terenie województwa lubuskiego. - 7 - www.empeko.pl

Ryc. 4. Granice zlewni III rzędu na terenie województwa lubuskiego. - 8 - www.empeko.pl

Ryc. 5. Granice zlewni elementarnych na terenie województwa lubuskiego. - 9 - www.empeko.pl

Ryc. 6. Rozmieszczenie głównych cieków wodnych na terenie województwa lubuskiego. - 10 - www.empeko.pl

Ryc. 7. Rozmieszczenie zbiorników wodnych na terenie województwa lubuskiego. - 11 - www.empeko.pl

Tab. 1. Powierzchnia głównych jednostek hydrograficznych województwa lubuskiego. Klasa Region Wodny Nazwa Region Wodny Środkowej Odry Powierzchnia (w nawiasie zlewnia bezpośrednia cieku) [km 2 ] Odra 7320 (235) II rz Barycz 40 (5) III rz Śląski Rów 5 III rz Polski Rów 30 II rz Dobrzejówka 7 II rz Barcina 11 II rz Kanał Krzycki 40 (19) III rz Starka 1 III rz Dopływ z leśn. Ustronie 4 III rz Dopływ s. Dębianki 2 III rz Odrzysko 14 II rz Biała Woda 115 (50) III rz Dłużec 19 III rz Lipnica 13 III rz Dopływ w Popęszycach 4 III rz Dopływ s. Szyby 7 III rz Miałkówka 10 III rz Grabna 7 II rz Solanka 85 (32) III rz Dopływ s. Borowa Polskiego 9 III rz Dopływ z Lasocina 7 III rz Jaźwiniec 8 III rz Rudnianka 27 II rz Odrzyca 15 II rz Czarna Struga 89 III rz Kozibród 5 III rz Dopływ w Kaczeńcu 6 III rz Urzucianka 25 III rz Dopływ s. Urzut 6 III rz Dopływ s. Księżej Góry 11 III rz Łużnik 7 III rz Męcina 14 III rz Mirotka 36 III rz Kożuszna 42 III rz Dopływ s. Lelechowa 6 II rz Krzycki Rów 330 (105) III rz Dopływ s. Wincentowa 4 III rz Dopływ z Osiowej Sieni 15 III rz Dopływ s. Naagórnych 10 III rz Dopływ ze Wschowy 15 III rz Dopływ z Konradowa 6 III rz Dopływ z Zamysłowa 5 III rz Dopływ w Górczynie 2 III rz Dopływ s. Dryżyny 8 III rz Dopływ s. Goli 5 III rz Spółdzielczy Rów 60-12 - www.empeko.pl

III rz Ług 7 III rz Kanał Moczar 50 III rz Dopływ s. Borowca 4 III rz Czerwonak 35 II rz Śląska Ochla 333(125) III rz Jarosz 40 III rz Wodna 31 III rz Galina 7 III rz Brzeźniak 25 III rz Kanał Jeleniówka 11 III rz Sucha 36 III rz Kanał Niedoradzki 18 III rz Czarna Strużka 35 III rz Stara Ochla 5 II rz Jasieniec 4 II rz Zaborski Potok 63 (50) III rz Mielnik 13 II rz Obrzyca z Czernicą 1268 (310) III rz Radzyńska Struga 20 III rz Cienica 66 III rz Dębogóra 17 III rz Ciekąca 60 III rz Obrzański Kanał Południowy 175 III rz Kanał Bojadelski 45 III rz Gniła Obra 420 III rz Dopływ z Łęgowa 45 III rz Kanał Obrzycki 100 II rz Sulechówka 58 (40) III rz Dopływ z Obrotnego 18 II rz Jabłonna 102 (82) III rz Łochowska Struga 20 II rz Ołobok 326 (165) III rz Borowianka 34 III rz Świebodka 77 III rz Słomka 50 II rz Gryżynka 74 (56) III rz Kozłowiec 18 II rz Strużyna 5 II rz Zimny Potok 347 (110) III rz Kanał Stary 5 III rz Kanał "H" 4 III rz Zawadka 25 III rz Kanał Fabryczny 15 III rz Łącza 145 III rz Kanał Kolejowy 8 III rz Kanał Leniwy 35 II rz Stara Odra 22 II rz Bóbr 1662 (290) III rz Czerna Wielka 460 III rz Szprotawa 206 III rz Brzeźnica 200 III rz Młynówka Kosiewska 130 III rz Iławka 100 III rz Kwisa 42 III rz Kanał Dychowski 35 III rz Dopływ z Tarnawy Krośnieńskiej 33-13 - www.empeko.pl

III rz Ruda 30 III rz Złotnica 25 III rz Doły 24 III rz Stobrzyca 14 III rz Dopływ s. Chrobowa 12 III rz Bobrownik 11 III rz Sterkówka 9 III rz Stawna 8 III rz Dopływ z Nowej Koperni 8 III rz Dopływ z Bukowiny Bobrzańskiej 7 III rz Dopływ z Nowogrodu Bobrzańskiego 6 III rz Dopływ w Małym Bożnowie 4 III rz Dopływ w Os. Łąkowa 4 III rz Dopływ w Bożnowie 3 III rz Dopływ w Żaganiu 1 II rz Biała 294 (75) III rz Dopływ ze Smolar Bytnickich 60 III rz Dopływ z jez. Kamieńskiego 7 III rz Dopływ z Budachowa 9 III rz Lińska Struga 145 II rz Dopływ z Polany Sosnowica 22 II rz Strumień 239 (36) III rz Raduszczanka 22 III rz Jeziernica 48 III rz Racza 36 III rz Młynówka Chlebowska 56 III rz Steklnik 41 II rz Nysa Łużycka 1590 (125) III rz Żółta Woda 15 III rz Świerczynka 18 III rz Skroda 219 III rz Chwaliszówka 24 III rz Trzebna 20 III rz Mała Młynówka 66 III rz Ilna 25 III rz Ładzica 21 III rz Werdawa 100 III rz Lubsza 896 III rz Budorądzianka 21 III rz Dopływ z Żytowania 5 Region Wodny Region Wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego Odra 1364 (40) II rz Konotop 76 (55) III rz Dopływ s. Skarbony 13 III rz Dopływ s. Rybaków 8 II rz Kanał Luboński i Kanał Cybiński 140 (98) III rz Dopływ z Mielesznicy 13 III rz Dopływ z Grzmiącej 29 II rz Pliszka 376 (225) III rz Łagowa 53 III rz Konotop 47 III rz Dopływ z Gądkowa Wielkiego 27 III rz Dopływ z Bargowa 15 III rz Dopływ powyżej Sądowa 9-14 - www.empeko.pl

II rz Ilanka 496 (261) III rz Bobrówka 60 III rz Cierniczka 18 III rz Dopływ z jez. Busko 13 III rz Rzepia 53 III rz Dopływ z jez. Linie 14 III rz Dopływ z jez. Głębokiego 54 III rz Kuźnicza Struga 23 II rz Dopływ z Szumiłowa 12 II rz Myśla 222 (34) III rz Pręga 15 III rz Myślański Kanał 35 III rz Dopływ z jez. Postnego 12 III rz Ścieniawica 120 III rz Dopływ z Cychr 6 Region Wodny Region Wodny Warty II rz Warta 5300 (363) III rz Dormowska Struga 7 III rz Dopływ s. Strychów 75 III rz Męcinka 140 III rz Obra 1100 III rz Dopływ z Murzynowa 85 III rz Noteć 1500 III rz Kłodawka 215 III rz Kanał Maszówek 355 III rz Kanał Postomski 1460-15 - www.empeko.pl

4. UKŁAD I FORMA OPRACOWANIA. Program Małej Retencji Wodnej terenów zarządzanych przez Lasy Państwowe w województwie lubuskim składa się z dwóch części: 1. Części opisowej. 2. Części szczegółowej. Opracowanie zawierające część opisową, pełną część tabelaryczną i mapy w skali 1:50 000 obejmujące całe województwo lubuskie zostało przygotowane w 4 egzemplarzach. Poszczególne nadleśnictwa z terenu województwa lubuskiego otrzymują teczki zawierające: - część opisową; - tabele z obiektami leżącymi w granicach nadleśnictwa; - wycinek mapy w skali 1:50 000 obejmujący dane nadleśnictwo. 4.1. Część opisowa. Zawiera syntetyczne zestawienie danych z części szczegółowej. 4.2. Część szczegółowa. Część tabelaryczna Część szczegółowa zawiera część tabelaryczną zestawioną regionami wodnymi wg kolejności: - Region Wodny Środkowej Odry; - Region Wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego; - Region Wodny Warty. Dane z regionów wodnych przedstawiono w rozbiciu na rodzaj retencji w g kolejności: - retencja zbiornikowa istniejąca; - retencja korytowa istniejąca; - retencja zbiornikowa projektowana; - retencja korytowa projektowana. - 16 - www.empeko.pl

Numeracja zastosowana w tabelach została sporządzona wg schematu: L/I/0000 gdzie: L - litera zastosowana dla oznaczenia obiektów położonych na terenach zarządzanych przez Lasy Państwowe. Oznaczenie to w zamyśle ułatwi porównywanie opracowania z opracowaniem sporządzonym dla obszarów nieleśnych województwa lubuskiego. I cyfra rzymska oznaczająca region wodny: I Region Wodny Odry Środkowej; II Region Wodny Warty; III Region Wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego. 0000 liczba arabska oznaczająca kolejny obiekt w danym regionie wodnym. Numeracja obejmująca obiekty zbiornikowe istniejące, korytowe istniejące, zbiornikowe projektowane i korytowe projektowane. Dane w tabelach rodzajowych zostały zgrupowane wg zlewni w rozbiciu na zlewnie II i III rzędu. Na każdej stronie tabeli pod wierszem legendy podana jest zlewnia I rzędu, następnie zlewnia II rzędu i zlewnia III rzędu. Rzędowość zlewni rozróżniono wielkością czcionki: Zlewnia I rzędu - czcionka 12 pkt. pogrubiona; Zlewnia II rzędu Zlewnia III rzędu - czcionka 10 pkt. pogrubiona; - czcionka 10 pkt. Z uwagi na dużą ilość obiektów w przypadku tabeli prezentującej obiekty zbiornikowe istniejące po każdej zlewni II rzędu dokonano zsumowania wartości kolumn z danymi o powierzchni istniejących zbiorników, szacowanej objętości i kosztach prac. W przypadku tabeli prezentującej obiekty zbiornikowe projektowane dane te zostały zsumowane dla całego regionu wodnego na końcu tabeli. Część graficzna Elementem części szczegółowej są mapy topograficzne w skali 1:50 000 z naniesionymi obiektami retencjonowania wody wymienionymi w części szczegółowej - 17 - www.empeko.pl

tabelarycznej. Opracowanie składa się z 11 arkuszy mapy przedstawiających poszczególne fragmenty województwa, wg załączonego do map Układu arkuszy. Poszczególne nadleśnictwa otrzymują mapę w skali 1:50 000 prezentującą obszar nadleśnictwa. Obiekty projektowane (zarówno zbiornikowe jak i korytowe) zaznaczono kolorem czerwonym, obiekty istniejące (zbiornikowe i korytowe) kolorem czarnym, a istniejące siedliska hydrogeniczne kolorem brązowym. Na mapach zaznaczono także: - granice regionów wodnych; - granice zlewni elementarnych; - granice województwa; - granice gmin; - granice obszarów ochrony przyrody; - granice nadleśnictw. 5. ROZPOZNANIE I OCENA PODSTAW HYDROLOGICZNYCH PROGRAMU. Prace nad Programem przebiegały wg następującej kolejności: - 12.10.2006 r. 20.11.2006 r.: prace inwentaryzacyjne na poziomie nadleśnictw gospodarujących na terenie województwa lubuskiego, których efektem było sporządzenie dokumentacji tabelarycznej obiektów i urządzeń wodnych, oraz przedstawienie tych obiektów na mapach wraz z granicami obszarów hydrogenicznych i obiektów powierzchniowej ochrony przyrody. - 28.12.2006 r. 21.02.2007 r.: prace nad syntezą danych zebranych przez nadleśnictwa, i opracowaniem Programu Małej Retencji Wodnej terenów zarządzanych przez Lasy Państwowe w województwie lubuskim. Rozpoczęcie prac od zebrania szczegółowych danych przez hierarchiczne struktury organizacyjne Lasów Państwowych gwarantuje dokładność materiałów prezentowanych w Programie i dobre rozpoznanie potrzeb projektowych przy uwzględnieniu potrzeby ochrony przyrody. Inwentaryzacja obszarów hydrogenicznych i przedstawienie ich na mapach pozwala na wyodrębnienie terenów, gdzie retencja wód odbywa się dzięki istnieniu obszarów podmokłych, zazwyczaj wyłączonych z produkcji leśnej i wartościowych przyrodniczo (np. zbiorowiska łęgowe). Program jest opracowaniem ogólnym, dlatego dokładne obliczenia hydrologiczne będą wykonywane przy opracowywaniu dokumentacji projektowej poszczególnych obiektów. Na etapie niniejszego opracowania ograniczono się do oszacowania powierzchni obiektów zbiornikowych istniejących i projektowanych oraz ich objętości, a także kosztów konserwacji istniejących i budowy nowych obiektów retencyjnych. - 18 - www.empeko.pl

6. WYJAŚNIENIA DOTYCZĄCE ISTNIEJĄCYCH ZESTAWIEŃ OBIEKTÓW RETENCJI. 6.1. Istniejące obiekty retencji zbiornikowej (tabele I/1, II/1, III/1) W zestawieniu obiektów retencyjnych dla poszczególnych regionów wodnych uwzględniono wszystkie naturalne i sztuczne zbiorniki wodne z obszarów zarządzanych przez Lasy Państwowe. Ujęto tu obiekty naturalne i sztuczne, stałe i okresowe, z istniejącymi urządzeniami wodnymi i bez urządzeń wodnych. Tabele są zorganizowane wg schematu przedstawionego w rozdziale 2.2. W poszczególnych kolumnach podaje się następujące dane obiektu: - Nr numer obiektu (wg schematu przedstawionego w rozdziale 2.2.); - RDLP Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych, na której terenie znajduje się obiekt; - N-ctwo nadleśnictwo, na którego terenie znajduje się obiekt; - Obręb obręb w ramach nadleśnictwa, na którego terenie znajduje się obiekt; - Rodzaj powierzchni rodzaj powierzchni zgodny z klasyfikacją Systemu Informatycznego Lasów Państwowych; - Gmina gmina, na której terenie znajduje się obiekt; - Ciek zasilający nazwa cieku, który zasila obiekt (wykazano tylko cieki, które łączą się z ciekami niższego rzędu); - Nazwa własna nazwa obiektu (jeżeli taka nazwa istnieje); - Adres leśny adres lub adresy leśne umożliwiajże dokładną lokalizację obiektu; - Rodzaj użytku gruntowego z pow. ewidencji symbol wg ewidencji gruntów, gdzie: R grunty orne; S sad; Ł łąki trwałe; Ps pastwiska trwałe; Wsr grunty pod stawami; W rowy; Ls lasy; Lz grunty zadrzewione i zakrzewione; E (E-R, E-Ł, E-Ps, E-Wsr, E-Ls, E-Lz, E-N, E-Wp, E-Ws) użytki ekologiczne; N nieużytki; Wp grunty pod wodami płynącymi; - 19 - www.empeko.pl

Ws grunty pod wodami stojącymi. - Pow. [ha] powierzchnia obiektu w hektarach, maksymalna powierzchnia zalewu; - Szacowana objętość [m 3 ] szacowana maksymalna objętość retencyjna obiektu w metrach sześciennych; - Potrzeba konserwacji i jej zakres opis potrzeb konserwacji, jeżeli takie zachodzą; - Koszt [tys. zł] szacowany koszt planowanej konserwacji, jeżeli jest planowany do poniesienia, przedstawiony w tysiącach złotych; - Warunki topograficzne opis warunków terenowych; - Warunki hydrologiczne opis warunków hydrologicznych; - Funkcje użytkowe informacja o funkcji użytkowej, jeżeli taka występuje; - Obiekty budowlane informacja o obiektach budowlanych, jeżeli takie występują na obiekcie; - Uwagi pozostałe informacje o obiekcie. Wszystkie obiekty przedstawione w tabelach znajdują się w posiadaniu Lasów Państwowych, jeżeli jest inaczej załączono informacje w kolumnie uwagi. Pozostawienie pustego pola w danej komórce tabeli świadczy bądź o braku informacji, bądź o pominięciu informacji nieprecyzyjnych (np. trudna do obliczenia objętość retencyjna obiektu). 6.2. Istniejące obiekty retencji korytowej (tabele I/2, II/2, III/2). W zestawieniu uwzględniono budowle piętrzące realizujące czasowe magazynowanie wody w korytach cieków lub na obszarach hydrogenicznych (zastawki, jazy, mnichy, progi wodne, itp.). Tabele są zorganizowane wg schematu przedstawionego w rozdziale 2.2. W poszczególnych kolumnach podaje się następujące dane obiektu: - Nr numer obiektu (wg schematu przedstawionego w rozdziale 2.2.); - RDLP Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych, na której terenie znajduje się obiekt; - N-ctwo nadleśnictwo, na którego terenie znajduje się obiekt; - Obręb obręb w ramach nadleśnictwa, na którego terenie znajduje się obiekt; - Rodzaj obiektu rodzaj obiektu, np. zastawka, mnich, jaz, próg wodny. - Gmina gmina, na której terenie znajduje się obiekt; - Ciek nazwa cieku, na którym ulokowany jest obiekt (wykazano tylko cieki, które łączą się z ciekami niższego rzędu); - Szerokość [m] szerokość obiektu mierzona w metrach; - 20 - www.empeko.pl

- Wys. Piętrzenia [m] wysokość piętrzenia mierzona w metrach; - Szacowany % zużycia stan zużycia/zniszczenia obiektu oszacowany w procentach (brak danych w tej kolumnie interpretować należy jako brak zużycia); - Potrzeba konserwacji i jej zakres opis zadań potrzebnych do konserwacji obiektu (jeżeli występuje taka potrzeba); - Koszt [tys. zł] szacowany koszt planowanej konserwacji, jeżeli jest planowany do poniesienia, przedstawiony w tysiącach złotych; - Warunki topograficzne opis warunków terenowych; - Warunki hydrologiczne opis warunków hydrologicznych; - Uwagi pozostałe informacje o obiekcie. Wszystkie obiekty przedstawione w tabelach znajdują się w posiadaniu Lasów Państwowych, jeżeli jest inaczej załączono informacje w kolumnie uwagi. Pozostawienie pustego pola w danej komórce tabeli świadczy bądź o braku informacji, bądź o pominięciu informacji nieprecyzyjnych (np. trudna do obliczenia objętość retencyjna obiektu). Wyjątkiem jest kolumna szacowany % zużycia, w której puste pole oznacza brak zużycia. 7. OBIEKTY RETENCJI WODNEJ TYPOWANE DO REALIZACJI (PROJEKTOWANE). W oparciu o materiały dostarczone z nadleśnictw zestawiono obiekty retencji zbiornikowej i korytowej proponowane do wybudowania. Dla większości projektowanych obiektów brak jest szczegółowych projektów budowlanych, dlatego podane wartości retencyjne oraz koszty realizacji należy traktować orientacyjnie. 7.1. Projektowane obiekty retencji zbiornikowej (tabele I/3, II/3, III/3). Tabele są zorganizowane wg schematu przedstawionego w rozdziale 2.2. W poszczególnych kolumnach podaje się następujące dane obiektu: - Nr numer obiektu (wg schematu przedstawionego w rozdziale 2.2.); - RDLP Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych, na której terenie znajduje się obiekt; - N-ctwo nadleśnictwo, na którego terenie znajduje się obiekt; - Obręb obręb w ramach nadleśnictwa, na którego terenie znajduje się obiekt; - Rodzaj powierzchni rodzaj powierzchni zgodny z klasyfikacją Systemu Informatycznego Lasów Państwowych; - 21 - www.empeko.pl

- Gmina gmina, na której terenie znajduje się obiekt; - Ciek zasilający nazwa cieku, który zasila obiekt (wykazano tylko cieki, które łączą się z ciekami niższego rzędu); - Nazwa własna nazwa obiektu (jeżeli taka nazwa istnieje); - Adres leśny adres lub adresy leśne umożliwiajże dokładną lokalizację obiektu; - Rodzaj użytku gruntowego z pow. ewidencji symbol wg ewidencji gruntów, gdzie: R grunty orne; S sad; Ł łąki trwałe; Ps pastwiska trwałe; Wsr grunty pod stawami; W rowy; Ls lasy; Lz grunty zadrzewione i zakrzewione; E (E-R, E-Ł, E-Ps, E-Wsr, E-Ls, E-Lz, E-N, E-Wp, E-Ws) użytki ekologiczne; N nieużytki; Wp grunty pod wodami płynącymi; Ws grunty pod wodami stojącymi. - Pow. [ha] powierzchnia obiektu w hektarach, maksymalna powierzchnia zalewu; - Szacowana objętość [m 3 ] szacowana maksymalna objętość retencyjna obiektu w metrach sześciennych; - Potrzeba konserwacji i jej zakres opis potrzeb konserwacji, jeżeli takie zachodzą; - Koszt [tys. zł] szacowany koszt planowanej konserwacji, jeżeli jest planowany do poniesienia, przedstawiony w tysiącach złotych; - Warunki topograficzne opis warunków terenowych; - Warunki hydrologiczne opis warunków hydrologicznych; - Funkcje użytkowe informacja o funkcji użytkowej, jeżeli taka występuje; - Obiekty budowlane informacja o obiektach budowlanych, jeżeli takie występują na obiekcie; - Uwagi pozostałe informacje o obiekcie. Wszystkie projekty przedstawione w tabelach znajdują się na obszarach zarządzanych przez Lasy Państwowe, jeżeli jest inaczej załączono informacje w kolumnie uwagi. Pozostawienie pustego pola w danej komórce tabeli świadczy bądź o braku - 22 - www.empeko.pl

informacji, bądź o pominięciu informacji nieprecyzyjnych (np. trudna do obliczenia objętość retencyjna obiektu). 7.2. Projektowane obiekty retencji korytowej. W zestawieniu uwzględniono projektowane budowle piętrzące mające realizować czasowe magazynowanie wody w korytach cieków lub na obszarach hydrogenicznych (zastawki, jazy, mnichy, progi wodne, itp.). Tabele są zorganizowane wg schematu przedstawionego w rozdziale 2.2. W poszczególnych kolumnach podaje się następujące dane obiektu: - Nr numer obiektu (wg schematu przedstawionego w rozdziale 2.2.); - RDLP Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych, na której terenie znajduje się obiekt; - N-ctwo nadleśnictwo, na którego terenie znajduje się obiekt; - Obręb obręb w ramach nadleśnictwa, na którego terenie znajduje się obiekt; - Rodzaj obiektu rodzaj obiektu, np. zastawka, mnich, jaz, próg wodny. - Gmina gmina, na której terenie znajduje się obiekt; - Ciek nazwa cieku, na którym ulokowany jest obiekt (wykazano tylko cieki, które łączą się z ciekami niższego rzędu); - Szerokość [m] szerokość obiektu mierzona w metrach; - Wys. Piętrzenia [m] wysokość piętrzenia mierzona w metrach; - Potrzeba konserwacji i jej zakres opis zadań do realizacji lub potrzebnych do konserwacji obiektu (w przypadku bardzo zniszczonych obiektów, które ze względu na potrzebę kapitalnego remontu zaliczono do obiektów projektowanych); - Koszt [tys. zł] szacowany koszt planowanej konserwacji, jeżeli jest planowany do poniesienia, przedstawiony w tysiącach złotych; - Warunki topograficzne opis warunków terenowych; - Warunki hydrologiczne opis warunków hydrologicznych; - Uwagi pozostałe informacje o obiekcie. Wszystkie obiekty przedstawione w tabelach znajdują się na terenach zarządzanych przez Lasy Państwowe, jeżeli jest inaczej załączono informacje w kolumnie uwagi. Pozostawienie pustego pola w danej komórce tabeli świadczy bądź o braku informacji, bądź o pominięciu informacji nieprecyzyjnych (np. trudna do obliczenia objętość retencyjna obiektu). - 23 - www.empeko.pl

8. ROLA OBSZARÓW HYDROGENICZNYCH W RETENCJI WODNEJ. Obszary hydrogeniczne zidentyfikowane na poziomie obrębów poszczególnych nadleśnictw i przedstawione na mapach stanowią naturalny rezerwuar wód, a ich łączna powierzchnia na terenie objętym Programem nakazuje zwrócić na nie szczególną uwagę ze wzglądu na potencjał retencyjny. Zidentyfikowane obszary hydrogeniczne są rozmieszczone nierównomiernie na terenie województwa, częściej na jego południu, a szczególnie w Borach Dolnośląskich, co rekompensuje mniejszą ilość jezior położonych na południu województwa. Retencja wodna na obszarach hydrogenicznych cechuje się ścisłym powiązaniem z potrzebami ochrony przyrody. Ryc. 8. Rozmieszczenie leśnych obszarów hydrogenicznych w województwie lubuskim. - 24 - www.empeko.pl

Leśne obszary podmokłe są często miejscem występowania rzadkich gatunków roślin, bezkręgowców, istotnymi obszarami lęgowymi ptactwa oraz ostoją innych grup zwierząt, w tym gatunków łownych. Dbałość o obszary hydrogeniczne, przyczynia się do realizacji retencji z pożytkiem dla bioróżnorodności. Tereny podmokłe cechują się dużą wrażliwością na wahania wody. Część z zaznaczonych na mapach obszarów hydrogenicznych znajduje się w stanie degradacji, dlatego ich renaturyzacja wymaga uwagi podczas realizacji wyznaczonych prac projektowych. Renaturyzacja obszarów, które utraciły swój niegdysiejszy charakter wodno-błotny powinna następować stopniowo i w sposób planowy, poprzez przemyślane regulacje obiektami retencji korytowej. Na terenach szczególnie cennych przyrodniczo wszelkie zmiany stanu wód powinny być prowadzone ze szczególną ostrożnością i rozpoznaniem ich wpływu na florę i faunę. 9. ROLA LASÓW W RETENCJI WODNEJ RETENCJA LEŚNA. Obok zbiorników wodnych, urządzeń retencyjnych i obszarów hydrogenicznych należy wspomnieć o roli lasu w procesie retencji. Wpływ terenów leśnych na bilans wodny zależy w dużej mierze od wysokości opadów. Przy wysokości opadów notowanych na obszarze województwa lubuskiego (powyżej 500 mm rocznie) obszary leśne wpływają pozytywnie na bilans wodny. Pokrycie połowy obszaru województwa lubuskiego lasami wpływa na pozytywne zmiany klimatu objawiające się m.in. zwiększeniem opadów atmosferycznych. Las pełni istotną rolę przeciwpowodziową, i w zależności od składu gatunkowego drzewostanu jest w stanie zatrzymywać i spowalniać spływ powierzchniowy, a przez intercepcję zmniejszać ilość wód opadowych osiągających powierzchnie gleby. Spowolnienie topnienia śniegu na terenach leśnych powoduje opóźnienie odpływu wiosennego, co ma istotne znaczenie przeciwpowodziowe. Tereny zalesione cechują się także mniejszą erozją gleb. - 25 - www.empeko.pl

Ryc. 9. Rozmieszczenie lasów na terenie województwa lubuskiego. - 26 - www.empeko.pl

10. EFEKTY REALIZACJI PROGRAMU. W opracowaniu tym zestawiono istniejące obiekty retencji zbiornikowej i korytowej, uzyskując informacje o łącznej powierzchni obiektów zbiornikowych i ich objętości, a także kosztach związanych z konserwacją urządzeń wodnych. Uzyskano także wiedzę o nakładach potrzebnych na realizację projektowanej retencji zbiornikowej i korytowej, wraz z powierzchnia i objętością zbiorników, o jaką zwiększy się retencja zbiornikowa w momencie realizacji przedstawionych projektów. Łącznie zinwentaryzowano: 2783 obiekty retencji zbiornikowej o sumie powierzchni 36 397 ha i objętości 51 920 754 m 3, odpowiednio: Region Wodny Odry Środkowej 1298, 33 466 ha, 32 214 119 m 3, Region Wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego 400, 1 193 ha, 7 889 220 m 3, Region Wodny Warty 1085, 1 738 ha, 11 817 415 m 3, których koszt konserwacji oszacowano na 11 729 tys. zł. 472 obiektów retencji korytowej, odpowiednio: Region Wodny Odry Środkowej 319, Region Wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego 87, Region Wodny Warty 66, których koszt konserwacji oszacowano na 3 608 tys. zł. W Programie ujęto: 151 projektowanych obiektów retencji zbiornikowej o łącznej powierzchni 216 ha i objętości 745 849 m 3, odpowiednio: Region Wodny Odry Środkowej 124, 195 ha, 578 999 m 3, Region Wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego 13, 12 ha, 77 000 m 3, Region Wodny Warty 14, 9 ha, 89 850 m 3, których koszt realizacji oszacowano na 13 501 tys. zł. 437 projektowanych obiektów retencji korytowej, odpowiednio: Region Wodny Odry Środkowej 271, Region Wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego 50, Region Wodny Warty 116, których koszt konserwacji oszacowano na 7 979 tys. zł. - 27 - www.empeko.pl

Koszty realizacji zaproponowanych w Programie konserwacji obiektów istniejących i realizacji nowych wynoszą w sumie 36 817 tys. zł. Sumę tą należy traktować jako orientacyjną, ponieważ dokładne kosztorysy powstaną podczas robót projektowych poszczególnych obiektów. Szczegółowe dane wg zlewni przedstawione zostały w tabeli 2. Realizacja Programu przyczyni się do: Zwiększenia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego (retencjonowanie wód w zlewniach dopływów zmniejsza ryzyko powodzi w dolinach cieków głównych, spowalnia i zmniejsza odpływy); Zwiększenia zasobów powierzchniowych oraz zasilania wód gruntowych i wgłębnych (przeciwdziałanie skutkom suszy); Zwiększenia bezpieczeństwa przeciwpożarowego lasów; Wykorzystywania wody do nawodnień leśnych i rolnych; Poprawy możliwości gospodarki stawowej; Wzrostu produkcyjności lasów; Rozwoju małej energetyki wodnej; Zachowania i przywracania naturalnych walorów środowiska przyrodniczego; Urozmaicenia krajobrazu; Poprawy mikroklimatu; Poprawy czystości wód. - 28 - www.empeko.pl

11. LITERATURA. Buliński M. 1995. Potrzeba ochrony dolin rzecznych na niżu jako terenów o szczególnych wartościach przyrodniczych. Przegl. Przyr. VI 3-4: 227-234. Guziak R., Lubaczewska S. (red.). Ochrona przyrody w praktyce. Podmokłe łąki i pastwiska. PTPP pro Natura, Wrocław 2001. Gwiazdowicz D. (red.). Ochrona przyrody w lasach. II Ochrona szaty roślinnej. Wydawnictwo PTL, Warszawa 2004. Jackowiak B., Żukowski W. 1991. Z badań nad rzadkimi i ginącymi gatunkami roślin naczyniowych na Ziemi Lubuskiej. Lub. Prz. Przyr. II 4:3-22 Jermaczek D. 1993. Walory przyrodnicze doliny rzeki Ilanki koło Torzymia. Przegl. Przyr. IV, 2: 15-20. Jermaczek A., Czwałga T., Jackowiak B., Stanisławczyk J., Stańko R. 1994. Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza terenów przygranicznych Środkowego Nadodrza. Przegl. Przyr. V 3-4: 283-291. Jermaczek i in. Ptaki Ziemi Lubuskiej. Wydawnictwo LKP, Świebodzin 1995. Kochanowska R., Raniszewska M. 1999. Jak chronić śródpolne i śródleśne oczka wodne? Przegl. Przyr. X 3-4: 69-76. Mioduszewski W. Mała retencja. Ochrona zasobów wodnych i środowiska naturalnego. Poradnik. Wydawnictwo IMUZ Falenty. 2003. Mioduszewski W. Małe zbiorniki wodne. Wydawnictwo IMUZ- Falenty. 2006. Pawlaczyk P. 1995. Ochrona procesów generowanych przez rzeki jako podstawa ochrony przyrody w ich dolinach. Przegl. Przyr. VI 3-4: 234-256. Program Małej Retencji Wodnej w Województwie Lubuskim aktualizacja programu. BPIŚiM EKOPROJEKT, Zielona Góra 2004. Program Ochrony Środowiska dla Województwa Lubuskiego na lata 2003 2010. Arcadis EKOKONREM, Zielona Góra 2003. Stańko R., Wołłejko L., Sadowski Z. 1996. Analiza układów ekologicznokrajobrazowych w projektowanym rezerwacie Dolina rzeki Ilanki jako podstawa optymalnego kształtowania ekotopów torfowiskowych. Przegl. Przyr. VII 3-4: 129-138. Tomiałojć L. (red.) Ekologiczne aspekty melioracji wodnych. Wydawnictwo Instytutu Ochrony Przyrody PAN, Kraków 1995. Trybała M. Gospodarka wodna w rolnictwie. PWRiL, Warszawa 1996. Źródłem danych hydrograficznych jest Mapa Podziału Hydrograficznego Polski wykonana przez Ośrodek Zasobów Wodnych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej na zamówienie Ministra Środowiska i sfinansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. - 29 - www.empeko.pl

12. TABELE. Tab. 2. Efekty i koszty realizacji Programu Małej Retencji Wodnej terenów zarządzanych przez Lasy Państwowe w województwie lubuskim w rozbiciu na Regiony Wodne oraz zlewnie II i III rzędu. W przypadku zlewni II rzędu w tabeli podano sumy odnoszące się do obiektów znajdujących się w zlewni cieku, a nie sumy wszystkich zlewni III rzędu wchodzących w skład zlewni II rzędu. - 30 - www.empeko.pl

Tabela I/1 Region Wodny Środkowej Odry Istniejące obiekty retencji zbiornikowej - 31 - www.empeko.pl

Tabela I/2 Region Wodny Środkowej Odry Istniejące obiekty retencji korytowej - 32 - www.empeko.pl

Tabela I/3 Region Wodny Środkowej Odry Projektowane obiekty retencji zbiornikowej - 33 - www.empeko.pl

Tabela I/4 Region Wodny Środkowej Odry Projektowane obiekty retencji korytowej - 34 - www.empeko.pl

Tabela II/1 Region Wodny Warty Istniejące obiekty retencji zbiornikowej - 35 - www.empeko.pl

Tabela II/2 Region Wodny Warty Istniejące obiekty retencji korytowej - 36 - www.empeko.pl

Tabela II/3 Region Wodny Warty Projektowane obiekty retencji zbiornikowej - 37 - www.empeko.pl

Tabela II/4 Region Wodny Warty Projektowane obiekty retencji korytowej - 38 - www.empeko.pl

Tabela III/1 Region Wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego Istniejące obiekty retencji zbiornikowej - 39 - www.empeko.pl

Tabela III/2 Region Wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego Istniejące obiekty retencji korytowej - 40 - www.empeko.pl

Tabela III/3 Region Wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego Projektowane obiekty retencji zbiornikowej - 41 - www.empeko.pl

Tabela III/4 Region Wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego Projektowane obiekty retencji korytowej - 42 - www.empeko.pl