1
Opracowanie Teresa Chwalińska Korekta Jolanta Polańska Projekt okładki Jacek Wilk Skład Paweł Szewczyk ISBN 83-7415-025-4 PIĄTEK TRZYNASTEGO Wydawnictwo Michał Koliński i Michał Wiercioch 90-009 Łódź, ul. Henryka Sienkiewicza 61 tel./fax (0-42) 632 78 61, tel. 630 71 17, 0-602 34 98 02(06) http://www.piatek13.com.pl; e-mail: kot@piatek13.com.pl Łódź Wydanie I rok: 2006 2005 2004 2003 rzut: 9 8 7 6 5 4 3 2 1 ostatnia liczba Druk i oprawa PIĄTEK TRZYNASTEGO Drukarnia 93-345 Łódź, ul. Paradna 3 tel. 0-602 34 98 02(06) Printed in Poland 2
Spis treści ROMANTYZM... 21 Wiadomości wstępne... 21 Ramy chronologiczne epoki... 21 Nazwa epoki... 21 Założenia romantyzmu... 22 Ironia romantyczna... 23 Przedstawiciele romantyzmu europejskiego... 24 Romantyzm w Niemczech... 24 Romantyzm we Francji... 25 Romantyzm w Anglii... 26 Romantyzm w Rosji... 27 Romantyzm we Włoszech... 28 Filozofia romantyzmu... 28 Sztuka romantyzmu... 31 Muzyka... 31 Malarstwo... 32 Rzeźba... 33 Architektura... 34 Romantyzm w Polsce... 34 Przełom romantyczny w Polsce... 37 Wpływ Szekspira na romantyków. William Szekspir... 39 3
Hamlet... 41 Charakterystyka bohaterów... 42 Cechy dramatu szekspirowskiego... 50 Historiozofia Szekspira... 51 Johann Wolfgang Goethe... 52 Cierpienia młodego Wertera... 54 Biografia autora a fabuła powieści... 55 Charakterystyka bohaterów... 56 Wpływ utworu na literaturę i obyczajowość epoki... 60 Gatunek powieść epistolarna... 61 George Gordon Byron... 62 Giaur... 63 Źródła historii... 63 Historia Giaura i Leili... 64 Giaur jako bohater romantyczny... 64 Dygresje w utworze... 66 Gatunek powieść poetycka... 67 Adam Mickiewicz... 68 Oda do młodości... 73 Gatunek oda... 76 Ballady i romanse... 77 Romantyczność... 78 Świteź... 81 Lilie... 82 Świtezianka... 84 4
Rybka... 84 Ludowy charakter Ballad i romansów... 85 Światopogląd romantyzmu w Balladach i romansach... 86 Gatunek ballada... 86 Sonety krymskie... 88 Geneza Sonetów krymskich... 88 Stepy akermańskie... 89 Burza... 90 Bakczysaraj... 91 Pielgrzym... 92 Czatyrdah... 93 Ajudah... 93 Kreacja podmiotu lirycznego w Sonetach krymskich... 95 Sposoby poetyckiego obrazowania w Sonetach krymskich... 95 Orientalizm Sonetów krymskich... 96 Natura w Sonetach krymskich... 96 Gatunek sonet... 97 Konrad Wallenrod... 98 Czas powstania utworu... 98 Inspiracja utworu... 99 Budowa utworu... 99 Motto utworu... 100 5
6 Przedmowa... 100 Wstęp... 101 Dzieje głównego bohatera... 101 Ocena bohatera... 103 Konrad Wallenrod jako bohater romantyczny... 104 Rola poezji... 105 Gatunek powieść poetycka... 107 Dziady cz. II... 107 Czas powstania utworu... 107 Motto utworu... 108 Dziady jako obrzęd... 108 Problem winy i kary w dramacie... 109 Ludowy charakter utworu... 111 Kompozycja utworu... 111 Dziady cz. IV... 112 Czas powstania utworu... 112 Motto utworu... 113 Kompozycja utworu... 113 Gustaw jako bohater romantyczny... 114 Koncepcja miłości w utworze... 115 Wizja świata i człowieka... 117 Dziady cz. III... 117 Geneza utworu... 117 Przedmowa... 118 Martyrologia narodu polskiego... 119
Konrad jako bohater romantyczny... 121 Prometeizm w utworze... 128 Mesjanizm III cz. Dziadów... 129 Społeczeństwo polskie w utworze... 130 Rola snów i widzeń... 133 Ustęp do III cz. Dziadów... 134 Cechy dramatu romantycznego... 138 Pan Tadeusz... 139 Czas powstania utworu... 139 Geneza utworu... 140 Pierwotna koncepcja utworu... 141 Czas wydarzeń... 141 Wątki w utworze... 143 Historia w utworze... 146 Bohater utworu... 149 Jacek Soplica... 149 Szlachta... 152 Obyczaje szlacheckie... 162 Rola natury w utworze... 165 Idealizacja świata przedstawionego... 167 Gatunek epos... 168 Księgi narodu polskiego i Księgi pielgrzymstwa polskiego... 169 Czas powstania utworu... 169 Budowa utworu... 170 7
Bohater utworu... 170 Ocena ówczesnej sytuacji... 171 Mesjanizm utworu... 172 Cel utworu... 173 Styl utworu... 173 Liryki lozańskie... 173 Polały się łzy...... 174 Snuć miłość... 176 Nad wodą wielką i czystą... 177 Twórczość Adama Mickiewicza na tle romantyzmu... 178 Juliusz Słowacki... 180 Hymn ( Smutno mi Boże... )... 183 Gatunek hymn... 186 Testament mój... 187 Gatunek testament poetycki... 190 Grób Agamemnona... 190 Kordian... 194 Geneza utworu... 194 Motto utworu... 195 Tytuł utworu... 195 Czas akcji... 196 Przygotowanie jako komentarz polityczny do Kordiana... 196 Prolog... 198 8
Kreacja głównego bohatera... 199 Rola sił nadprzyrodzonych i scen fantastycznych... 206 Wymowa dramatu... 207 Przyjęcie dramatu... 208 Kordian jako dramat romantyczny... 209 Beniowski... 209 Geneza utworu... 209 Bohater i jego rola w utworze... 210 Dygresje w utworze... 212 Narracja w utworze... 213 Oktawa... 214 Gatunek poemat dygresyjny... 215 Twórczość Juliusza Słowackiego na tle romantyzmu... 216 Zygmunt Krasiński... 219 Nie-Boska komedia... 221 Geneza utworu... 221 Budowa dramatu... 222 Tytuł dramatu... 223 Dramat rodzinny... 223 Dramat społeczny... 227 Charakterystyka obozu rewolucjonistów... 227 Charakterystyka obozu arystokratów... 230 Hrabia Henryk i Pankracy... 232 Historiozofia Krasińskiego... 236 9
Bóg mi odmówił... 237 Twórczość Zygmunta Krasińskiego na tle romantyzmu... 239 Cyprian Kamil Norwid... 240 Fatum... 242 Do obywatela Johna Brown... 243 Bema pamięci żałobny rapsod... 244 Moja piosnka (II)... 246 Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie...... 247 Fortepian Szopena... 249 Twórczość Cypriana Kamila Norwida na tle romantyzmu... 253 Aleksander Fredro... 254 Śluby panieńskie... 255 Geneza utworu... 255 Tytuł utworu... 256 Miejsce akcji... 256 Charakterystyka bohaterów... 256 Miłość w utworze... 261 Śluby panieńskie jako komedia charakterów... 262 Śluby panieńskie jako komedia intrygi... 262 Śluby panieńskie jako komedia miłości... 263 Komizm i jego odmiany w utworze... 264 Gatunek komedia... 264 Twórczość Aleksandra Fredry na tle romantyzmu... 265 10
Józef Ignacy Kraszewski... 267 Ostap Bondarczuk... 270 Przyjęcie utworu... 270 Charakterystyka bohaterów... 270 Problematyka chłopska w utworze... 277 Gatunek powieść... 278 Twórczość Józefa Ignacego Kraszewskiego na tle romantyzmu... 280 Przedstawiciele romantyzmu krajowego... 281 Galicja... 281 Poznańskie... 282 Królestwo Kongresowe... 283 Gatunki literackie okresu romantyzmu... 285 Ballada... 285 Powieść poetycka... 286 Dramat romantyczny... 287 Poemat dygresyjny... 289 Sonet... 290 Epopeja... 291 Gawęda... 292 Romantyzm podsumowanie wiadomości... 292 Nawiązania wybrane utwory... 296 Władysław Broniewski Ballady i romanse... 296 Jan Lechoń Mochnacki... 298 11
POZYTYWIZM... 300 Wiadomości wstępne... 300 Ramy chronologiczne epoki... 300 Nazwa epoki... 300 Naukowe i filozoficzne podstawy epoki... 301 Elementy światopoglądu pozytywizmu... 304 Realizm w literaturze... 305 Naturalizm w literaturze... 306 Przedstawiciele europejskiego pozytywizmu... 308 Pozytywizm w Anglii... 308 Pozytywizm we Francji... 308 Pozytywizm w Rosji... 309 Sztuka... 312 Malarstwo... 312 Muzyka... 313 Architektura... 314 Sytuacja na ziemiach polskich po powstaniu styczniowym... 315 Zabór rosyjski... 315 Zabór austriacki... 316 Zabór pruski... 318 Program polskich pozytywistów... 319 Honoriusz Balzak... 322 Ojciec Goriot... 323 12
Czas powstania utworu... 323 Czas i miejsce akcji... 323 Bohaterowie... 324 Ocena społeczeństwa paryskiego... 334 Realizm w powieści... 336 Gatunek powieść realistyczna... 336 Adam Asnyk... 337 Daremne żale... 338 Do młodych... 339 Limba... 341 Sonet XXIX z cyklu Nad głębiami... 342 Podsumowanie twórczości Adama Asnyka... 343 Maria Konopnicka... 344 Pieśń II z cyklu Na fujarce... 345 Wolny najmita... 347 Gatunek obrazek... 348 A jak poszedł król na wojnę...... 348 Contra spem spero... 349 Rota... 349 Miłosierdzie gminy... 350 Geneza utworu... 350 Czas i miejsce akcji... 350 Tytuł utworu... 351 Idea miłosierdzia... 351 Gatunek nowela... 353 13
Mendel Gdański... 353 Geneza utworu... 353 Czas i miejsce akcji... 354 Bohater Mendel Gdański... 354 Problem antysemityzmu w utworze... 355 Gatunek opowiadanie... 356 Eliza Orzeszkowa... 357 Tadeusz... 358 Czas i miejsce akcji... 358 Obraz wsi w utworze... 359 Tragedia dziecka... 359 Wymowa utworu... 360 Gatunek obrazek... 361 Dobra pani... 361 Bohaterowie... 361 Wymowa utworu... 365 Gatunek nowela... 365 Julianka... 366 Czas i miejsce akcji... 366 Tematyka utworu... 366 Gatunek nowela... 367 Gloria victis... 368 Czas i miejsce akcji... 368 Tytuł utworu... 368 Narracja w utworze... 368 14
Bohaterowie... 369 Symboliczny charakter utworu... 371 Gatunek nowela... 372 Nad Niemnem... 372 Czas powstania i wydania utworu... 373 Tytuł utworu... 373 Czas i miejsce akcji... 374 Bohaterowie... 374 Motyw powstania styczniowego w utworze... 389 Motyw pracy w utworze... 392 Przyroda w utworze... 393 Narracja w utworze... 394 Gatunek powieść realistyczna... 394 Bolesław Prus... 396 Nawrócony... 398 Tytuł utworu... 398 Bohater... 398 Wizja piekła... 400 Gatunek nowela... 400 Kamizelka... 401 Czas i miejsce akcji... 401 Narracja w utworze... 402 Fabuła utworu... 402 Tytuł utworu... 402 Bohaterowie... 403 15
16 Gatunek nowela... 404 Katarynka... 405 Czas i miejsce akcji... 405 Bohaterowie... 405 Gatunek nowela... 407 Omyłka... 408 Tytuł utworu... 408 Czas i miejsce akcji... 408 Narracja w utworze... 408 Motyw powstania w utworze... 409 Społeczeństwo w utworze... 410 Dramat jednostki... 412 Gatunek opowiadanie... 413 Powracająca fala... 414 Czas i miejsce akcji... 414 Tytuł utworu... 414 Dwupłaszczyznowość utworu... 415 Bohaterowie... 415 Sytuacja robotników... 420 Gatunek nowela... 421 Lalka... 421 Wydanie utworu... 421 Czas i miejsce akcji... 422 Tytuł utworu... 422 Narracja w utworze... 423
Kompozycja utworu... 426 Temat utworu... 426 Trzy pokolenia... 427 Trzej idealiści... 428 Ignacy Rzecki... 428 Stanisław Wokulski... 432 Julian Ochocki... 440 Panorama społeczeństwa polskiego... 441 Arystokracja... 442 Mieszczaństwo... 450 Inteligencja... 453 Zubożała szlachta... 453 Biedota... 454 Krytyka haseł pozytywistycznych... 454 Realizm w utworze... 455 Gatunek powieść... 456 Henryk Sienkiewicz... 458 Szkice węglem, czyli epopeja pod tytułem Co się działo w Baraniej Głowie... 461 Czas powstania utworu... 461 Czas i miejsce akcji... 461 Bohaterowie... 462 Obraz wsi w utworze... 467 Tendencja w utworze... 467 Narracja w utworze... 468 17
18 Gatunek szkic... 468 Latarnik... 469 Czas powstania i geneza utworu... 469 Czas i miejsce akcji... 469 Bohater utworu... 469 Wymowa utworu... 471 Psychologizm utworu... 472 Gatunek nowela... 472 Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela... 473 Wydanie utworu... 473 Czas i miejsce akcji... 473 Narrator... 474 Bohaterowie... 474 Los dziecka w szkole pod zaborami... 476 Gatunek nowela... 476 Potop... 477 Czas powstania utworu... 477 Miejsce utworu w Trylogii... 477 Tytuł utworu... 478 Prawda historyczna w utworze... 478 Kreacja głównego bohatera... 480 Dzieje Kmicica... 481 Cechy bohatera... 491 Ocena bohatera... 492 Rola bohatera w utworze... 493
Patrioci i zdrajcy w utworze... 494 Społeczeństwo wobec najazdu... 503 Narracja w utworze... 506 Tendencja w utworze... 507 Gatunek powieść historyczna... 507 Cechy powieści historycznej Henryka Sienkiewicza... 508 Pozytywizm podsumowanie wiadomości... 509 19
20
ROMANTYZM Wiadomości wstępne Ramy chronologiczne epoki romantyzm rozwijał się w Europie od końca XVIII w. do końca lat 40. XIX w. za początek umownie przyjmuje się rok 1789 (Wielka Rewolucja Francuska), za koniec natomiast rok 1848 (Wiosna Ludów) w Polsce za początek okresu przyjmuje się najczęściej rok 1822 (rok wydania I tomu Poezji Adama Mickiewicza), za koniec rok 1863 (wybuch powstania styczniowego) Nazwa epoki termin romantyzm cechuje głębokie zróżnicowanie semantyczne, oznacza on: epokę w dziejach kultury prąd literacki, kulturowy i umysłowy zespół idei i poglądów 21
postawę wobec życia sposób przeżywania i manifestowania emocji obyczaj w średniowieczu wyrażenie lingua romana oznaczało język nierzymski, ludowy, który określano jako romański z tej nazwy wywodzi się określenie utworów tworzonych w tym języku, czyli romansów (opowieści o charakterze przygodowym, awanturniczym, fantastycznym) wyrazy romantyzm, romantyczny oznaczały zjawiska niepodobne do rzeczywistych, niesamowite, dzikie Fryderyk Schlegel użył przymiotnika romantyczny na określenie nowej, powstałej pod koniec XVIII wieku, poezji stanowiącej przeciwieństwo wobec poezji klasycyzmu Założenia romantyzmu romantyzm kształtował się jako konsekwencja kryzysu świadomości ludzi oświecenia, reakcja wobec założeń racjonalizmu przekonanie o rewolucyjnym rozwoju świata 22
preferowanie intuicji, wyobraźni, natchnienia, subiektywizmu w pojmowaniu świata dominowały tendencje indywidualistyczne, których przejawem był kult jednostki wybitnej odrzucono kanony, reguły i poetyki funkcjonowało przekonanie o głębokim zespoleniu rzeczywistości ze sztuką nastąpiło rozszerzenie zakresu tematyki literackiej dominującymi rodzajami literackimi były: liryka i dramat Ironia romantyczna kategoria estetyczna ukształtowana na gruncie filozofii, dotycząca postawy artysty wobec świata cechy charakterystyczne ironii romantycznej to: przewaga czynnika podmiotowego i subiektywnego traktowanie twórczości jako gry ujawniającej przeciwieństwa rządzące bytem oraz sztuką igranie konwencjami i wartościami estetycznymi łączenie sprzeczności eksponowanie dominującej roli artysty nad dziełem, a bohatera nad światem przedstawionym 23
ironia romantyczna znalazła wyraz w twórczości między innymi: George a Byrona, Aleksandra Puszkina, Juliusza Słowackiego, Cypriana Kamila Norwida Przedstawiciele romantyzmu europejskiego Romantyzm w Niemczech romantyzm w tym kraju poprzedzony był okresem Sturm und Drang, czyli burzy i naporu, który przypadał na lata 70. XVIII wieku ideologia tego okresu wyrosła z buntu przeciwko feudalizmowi i rozdrobnieniu Niemiec do pokolenia młodych twórców należeli: Johann Wolfgang Goethe Reinhold Lenz Maximilian Klinger Fryderyk Schiller młodzi twórcy propagowali: oryginalność w sztuce (wyobraźnia przedkładana ponad reguły poetyckie), uczucie i intuicję jako źródła poznania, zwrot do natury i przeszłości narodowej, odwołania do twórczości ludowej w romantyzmie niemieckim można wyróżnić: 24
fazę wczesną (czas narodzin romantyzmu i dominacji filozofii), którą reprezentowali: Fryderyk i August Wilhelm Schleglowie, Novalis i Ludwik Tieck dojrzały romantyzm, kiedy tworzyli m.in. Jakub i Wilhelm Grimmowie Romantyzm we Francji we Francji romantyzm pojawił się nieco później, dopiero w latach 20. XIX wieku tworzył wówczas Wiktor Hugo poeta, dramaturg i powieściopisarz, autor zbioru Liście jesienne, dramatów Cromwell, Hernani, powieści Nędznicy przedmowa do Cromwella stała się pierwszym we Francji manifestem romantyzmu, natomiast premiera Hernani przyczyną wielkiej wojny klasyków z romantykami obok Hugo tworzyli: Alfred de Musset, François Chateaubriand, George Sand, Stendhal, Honoriusz Balzak cechy romantycznej literatury francuskiej to: estetyzm, artystyczna ekspresja, swoboda twórcy 25
Romantyzm w Anglii romantyzm w Anglii był poprzedzony długim okresem sentymentalizmu wczesny romantyzm otwiera wystąpienie tzw. poetów jezior (W. Wordsworth, S.T. Coleridge) w 1798 roku dojrzały romantyzm wystąpił w twórczości: George a Byrona, Percy ego Shelleya, Johna Ketsa, Waltera Scotta Walter Scott zasłynął przede wszystkim jako autor powieści historycznych, w których po mistrzowsku odtwarzał koloryt danej epoki ( Waverley, Rob Roy, Narzeczona z Lammermoor ) cechą romantyzmu angielskiego było wprowadzenie do literatury mitologii Północy oraz średniowiecznej tradycji (np. Pieśni Osjana Jamesa Macphersona) na rozwój romantyzmu w Anglii wpłynął także żyjący na przełomie XVI i XVII wieku William Szekspir, stając się inspiratorem romantyzmu nie tylko angielskiego 26
Romantyzm w Rosji okres romantyzmu przypada w Rosji na czasy rządów despotycznych, literatura wyrażała więc dążenia wolnościowe oraz chęć walki z systemem feudalnym przedstawicielami byli: Aleksander Puszkin poeta, dramaturg, prozaik z szacunkiem odnoszący się do klasyków autor poematu dygresyjnego Eugeniusz Oniegin, nowel: Dama pikowa, Wystrzał, powieści Córka kapitana, dramatów: Kamienny gość, Borys Godunow jego twórczość została uznana za jedno z większych osiągnięć literatury rosyjskiej i stała się źródłem nawiązań wielu twórców Michał Lermontow poeta, dramaturg, autor pierwszej rosyjskiej powieści psychologicznej Bohater naszych czasów za wypowiedzi głoszące hasła wolnościowe oraz za napisanie wiersza poświęconego Puszkinowi został aresztowany i zesłany na Kaukaz 27
Romantyzm we Włoszech pojawił się w drugiej dekadzie XIX wieku związany był z walką o wolność i zjednoczenie Włoch przedstawicielami romantyzmu włoskiego byli: Alessandro Manzoni poeta, prozaik, autor dramatów Giacomo Leopardi poeta oraz filozof Filozofia romantyzmu romantyczna filozofia koncentrowała się na człowieku, jego wewnętrznych przeżyciach, na naturze oraz historii sięgała do mistycyzmu, platonizmu, gnostycyzmu wiele z koncepcji funkcjonowało wówczas anonimowo, w oderwaniu od swoich twórców na kształt filozofii tej epoki wpłynęły takie postacie, jak: Immanuel Kant twierdził, że wszelkie zjawiska świata zmysłowego cechuje subiektywizm i przypadkowość z tego nurtu wywodzą się hasła indywidualizmu i idealizmu 28
wprowadził pojęcie imperatywu kategorycznego obowiązek przyjęcia przez człowieka takich zasad postępowania, które mogłyby stać się normami powszechnymi Johann Gottlieb Fichte głosił hasło jedności świata przedmiotowego i pozazmysłowego za najważniejszą wartość uznawał wolność szczególne prawa przypisywał jednostce Fryderyk Schlegel korzystając z teorii Fichtego, wprowadził do romantyzmu pojęcia bardzo ważne dla literatury omawianego okresu: - kreacjonizm wynikał z przekonania o zdolności jednostki do tworzenia pod wpływem siły sprawczej, jaką jest natchnienie, obrazów i wizji niemających odpowiedników w rzeczywistości - ironia romantyczna wynikała z dystansu wobec przedstawianego świata, z przewagi pierwiastka subiektywnego, snu, fantazji, swobodnego łączenia różnych kategorii estetycznych i konwencji literackich 29
Georg Wilhelm Friedrich Hegel stworzył teorię mającą na celu wyjaśnienie praw historii i jej rozwoju: - rozwój na przestrzeni wieków odbywał się poprzez przeciwieństwa - w dziejach realizują się określone, niedające się zmienić idee - realizacja owych idei dokonuje się dzięki jednostkom wielkim, stojącym na czele procesu historycznego - człowiek jest w tym systemie jednostką rozumną, dążącą do ponadjednostkowych celów - rozwój ma charakter logiczny, zaś każde ogniwo jest konieczne - w każdej epoce jeden z narodów ma do spełnienia szczególną misję filozofia Hegla, w połączeniu z koncepcją czynu i wolności, stała się podstawą polskiego mesjanizmu Wilhelm Schelling zajmował się ideą spirytualizmu wprowadził do filozofii pojęcie absolutu, czyli jedynego bytu 30
część widzialną bytu stanowi przyroda, niewidzialną natomiast duch zarówno natura, jak i sztuka mają tę samą duchową istotę; to przekonanie wpłynęło na takie pojęcia, jak: irracjonalizm, wyobraźnia, fantastyka Sztuka romantyzmu romantyczna teoria sztuki i wyznaczniki stylu tej epoki wywodzą się z założeń filozoficznych i wiążą się z: kreacjonizmem przekonaniem o duchowej naturze wszechświata istotne znaczenie przypisywane jest sztuce oraz jej twórcy powszechne jest przekonanie o syntezie sztuk, które wyrosło z założenia, że wszystkie rodzaje sztuki mają wspólny cel, jakim jest dotarcie do nieskończoności, absolutu, Boga Muzyka odgrywała ważną rolę ze względu na duże możliwości wyrazu i zdolność oddziaływania 31
powstał nowy gatunek muzyczny: poemat symfoniczny renesans przeżywała także opera nastąpił rozwój muzyki wokalnej popularność zyskały pieśni ludowe; jedność słowa i linii melodycznej stała się dla romantyków istotną wartością tych utworów; w linii melodycznej wyrażano narodowy charakter z folkloru wywodzą się nowe gatunki taneczne, w Polsce jest to mazurek i polonez muzyka stanowiła formę wyrażenia emocji, przeżyć wewnętrznych, uczuć, a artysta był wirtuozem muzycy tego okresu to: Niccolo Paganini, Franciszek Liszt, Robert Schumann, Fryderyk Chopin, Stanisław Moniuszko Malarstwo najważniejszym zagadnieniem był sposób kształtowania formy oraz ekspresja istotne znaczenie miał kolor; artyści operowali barwnymi plamami, kontrastowo je zestawiając nie unikano brzydoty ani grozy, które nie mieściły się w estetyce poprzedniej epoki 32
wobec częstego odwoływania się do podświadomości oraz tajemniczości cechą malarstwa stała się wizyjność kompozycje obrazów odznaczały się swobodą i dynamiką, której wrażenie osiągano poprzez stosowanie linii skośnych żywe barwy, ich ostre zestawienia, a także kontrasty światła i cienia pogłębiały dramatyzm obrazów malarstwo, podobnie jak literatura, wyrażało sprzeczności, konflikty, nastroje i emocje tematyka obrazów dotyczyła człowieka wobec świata, historii, żywiołów zainteresowanie naturą; pejzaże wyrażające stosunek człowieka do przyrody malarzami tego okresu byli między innymi: Eugéne Délacroix, Francisco de Goya, Karol Gustaw Carus, Piotr Michałowski Rzeźba cechy: dynamika, poruszenie form, głęboki modelunek wywołujący kontrast światła i cienia tym cechom towarzyszy dążenie do wydobycia prawdy psychologicznej 33
rzeźbiarzami tego okresu byli: Francois Rude, Pierre Jean David D angers, Władysław Oleszczyński, Cyprian Godebski Architektura eklektyzm znajdujący wyraz w połączeniu cech różnych epok bez względu na różnorodność materiału i konstrukcji przykładami architektury tego okresu są: parlament w Londynie, opera w Paryżu, Pałac Kryształowy w Londynie, wieża Eiffla w Paryżu Romantyzm w Polsce rozwijał się w ścisłym związku z wydarzeniami politycznymi tamtych czasów początek okresu wyznacza data dotycząca literatury (1822 r. wydanie Ballad i romansów Adama Mickiewicza), koniec natomiast wydarzenie historyczne (powstanie styczniowe) wewnętrzną cezurę stanowi rok 1830 (wybuch powstania listopadowego) 34