PRACE ORYGINALNE Agata BRZOZOWSKA-CZARNEK Katedra Radiologii Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum Kierownik: Prof. dr hab. med. Andrzej Urbanik Dodatkowe słowa kluczowe: MR serca, echokardiografia parametry lewej komory serca diagnostyka obrazowa w kardiologii Additional key words: Cardio MR, echocardiography left ventricular parameters imaging diagnostics in cardiology Adres do korespondencji: Katedra Radiologii UJ CM 31-501 Kraków, ul. Kopernika 19 Tel.: 124247761, Fax: 124247391 email: radiologia@su.krakow.pl Analiza badanych parametrów lewej komory serca u pacjentów z pierwotnym nadciśnieniem pod względem zgodności wyników pomiędzy dwoma badającymi osobami w A comparison between two investigator s differences of results of left ventricular parameters using echocardiography and Cardio MR in hypertensive patients Celem pracy jest ocena zgodności wyników badanych parametrów morfologicznych i czynnościowych pomiędzy niezależnymi oceniającymi w stosowanych obecnie w kardiologii technikach badawczych: echokardiografii i Kardio MR. Włączono 48 pacjentów (24 kobiety i 24 mężczyzn) w wieku od 37 do 75 lat (średni wiek 56 lat) z rozpoznanym przerostem mięśnia sercowego w przebiegu pierwotnego nadciśnienia tętniczego 2 i 3 stopnia. Wszyscy chorzy mieli wykonane badanie echokardiograficzne przez dwóch niezależnych badaczy, z użyciem głowicy 2,5 MHz a następnie badanie przy użyciu systemu MR 1,5 T Signa Excite (GE). Badanie MR opracowywało przy pomocy programu MASS dwóch niezależnych badaczy. W obu rodzajach badań obliczano te same parametry morfologiczne i czynnościowe lewej komory. Wykonano analizę różnic pomiędzy wynikami tego samego parametru, badanego przez dwóch niezależnych lekarzy, dla każdej metody osobno. Uznano, iż ta metoda jest bardziej obiektywna, w której występowały mniejsze różnice pomiędzy wynikami dwóch badaczy dla poszczególnych parametrów. Stwierdzono istotne statystycznie różnice pomiędzy pomiarami obu badających w Echokardiografii dla następujących parametrów lewej komory: wymiaru końcoworozkurczowego (LVDd), wymiaru końcowoskurczowego (LVSd), osi długiej w skurczu i rozkurczu (LS i LD), objętości końcoworozkurczowej (EDV) i końcowoskurczowej (ESV), frakcji wyrzutowej (EF) oraz masy lewej komory serca (LVM). Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic pomiędzy pomiarami obu badających w Kardio MR dla wszystkich badanych parametrów. Badanie Kardio MR jest procedurą w której wynik nie jest zależny od operatora. The aim of the study is estimation of compatibility between morphological and functional results obtained from two independent evaluations used nowadays in cardiology procedures : echocardiography and Cardio MR. 48 patients were examined (24 females and 24 males) from 37 to 75 years of age (mean age was 56 years) with diagnosed cardiac hypertrophy in the course of 2nd and 3rd degree primary hypertension. All patients from this group underwent echocardiography examination obtained from two independent evaluations, using 2.5 MHz transducer. Also all the patients underwent Cardio MR examination using MR 1.5 T Signa Excite (GE) system, obtained from two independent evaluations. Dedicated software was used for post-processing (MASS). The same left ventricular morphological and functional parameters were assessed in both procedures. Analysis of differences between results obtained from two independent doctors of the same parameter for each method separately was performed. It was assumed, that the method there were less differences between results obtained from two examiners for each parameter, was more objective. Statistically significant differences in measurements between different examiners in echocardiography was demonstrated of the following left ventricular parameters: LV end-diastolic diameter (LVDd), LV end-systolic diameter (LVSd), end-diastolic long axis (LD), end-systolic long axis (LS), enddiastolic volume (EDV), end-systolic volume (ESV), ejection fraction (EF) and left ventricular mass (LVM). No statistically significant differences in measurements between both examiners in Cardio MR for all measured LV parameters was demonstrated. Cardio MR examination is the procedure, where the result not depends on the operator. 262 A. Brzozowska-Czarnek
Podstawowym badaniem służącym do oceny przerostu lewej komory serca u chorych na nadciśnienie tętnicze jest echokardiografia [24,25]. Obrazowanie serca za pomocą rezonansu magnetycznego (Kardio MR) jest metodą, która zyskuje coraz szersze zastosowanie w praktyce klinicznej [4,7-9,11-15,17,18,19,20,22]. Ponieważ w literaturze są doniesienia o rozbieżnościach w ocenie parametrów morfologicznych i czynnościowych lewej komory serca w obu metodach diagnostycznych (Echokardiografii i Kardio MR), a istotne jest znać ich wiarygodność, dlatego podjęto próbę dokonania oceny zgodności wyników badanych parametrów morfologicznych i czynnościowych pomiędzy niezależnymi oceniającymi w stosowanych obecnie w kardiologii technikach diagnostycznych:. Celem przedstawianej pracy jest ocena zgodności wyników badanych parametrów morfologicznych i czynnościowych pomiędzy niezależnymi oceniającymi w stosowanych obecnie w kardiologii technikach diagnostycznych: echokardiografii i Kardio MR. Materiał i metodyka Analizy dokonano na podstawie badania grupy pacjentów z przerostem lewej komory serca w przebiegu pierwotnego nadciśnienia tętniczego. Zbadano 48 pacjentów (24 kobiety i 24 mężczyzn) w wieku od 37 do 75 lat (średni wiek 56 lat) z rozpoznanym, na podstawie badania echokardiograficznego, przerostem mięśnia sercowego w przebiegu pierwotnego nadciśnienia tętniczego 2 i 3 stopnia. W całej badanej grupie średnie ciśnienie skurczowe wynosiło: 179 mmhg, a średnie ciśnienie rozkurczowe: 99 mmhg. Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic wartości ciśnienia tętniczego między kobietami a mężczyznami. U wszystkich chorych włączonych do badanej grupy wykluczono: pierwotne nadciśnienie płucne, nadciśnienie tętnicze wtórne, kardiomiopatie (przerostową i rozstrzeniową), wady serca hemodynamicznie istotne, obecność zaburzeń rytmu serca uniemożliwiających wiarygodną ocenę echokardiograficzną, przebyty zawał serca, zaburzenia endokrynologiczne i metaboliczne (choroby tarczycy, cukrzycę, zaburzenia poziomu hormonu wzrostu), schorzenia układu oddechowego (astma, ciężka postać POCHP), niewydolność nerek, choroby autoimmunologiczne, choroby nowotworowe, zaburzenia układu krzepnięcia, kobiety w ciąży lub w okresie karmienia piersią, osoby z otyłością olbrzymią BMI > 35kg/m 2. Wykluczono ponadto chorych z typowymi przeciwwskazaniami do wykonania badania MR. Wszyscy pacjenci mieli wykonane badanie przy użyciu systemu MR 1,5 T Signa Excite (GE), cewki powierzchniowej TORSOPA i technik badawczych: gradientowej z bramkowaniem EKG oraz FIESTA gradientowej z bramkowaniem EKG, z zatrzymanym oddechem, z segmentyzacją przestrzeni K. Zastosowano następujące parametry badania MR: TR: 1,6ms; TE: 2,8ms; FOV: 32 X 32cm; FA: 20-30 stopni; Macierz: 256 X 160; Grubość warstwy: 6 mm; Odstęp: 2 mm; NEX=1. 1. Wymiary: końcoworozkurczowy i końcowoskurczowy lewej komory (LVDd i LVSd), 2. Oś długą w skurczu i rozkurczu (LS i LD), 3. Grubość tylnej ściany lewej komory w rozkurczu (PWD), 4. Grubość przegrody międzykomorowej w rozkurczu (IVSD), 5. Objętość końcoworozkurczową lewej komory (EDV), 6. Objętość końcowoskurczową lewej komory (ESV), 7. Masę lewej komory (LVM), 8. Frakcję wyrzutową lewej komory (EF). Badanie MR opracowywała przy pomocy programu MASS dwóch niezależnych badaczy. U wszystkich 48 chorych wykonane także zostało badanie echokardiograficzne z dostępu przez ścianę klatki piersiowej, w sposób standardowy w ułożeniu na lewym boku z uniesieniem tułowia pod kątem 15, przy użyciu aparatu Vivid 7 GE Medical Systems, z głowicą 2,5 MHz. Badania były wykonane w projekcjach: jednowymiarowej M - mode i dwuwymiarowej w oparciu o wytyczne Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Obliczano wartości parametrów lewej komory serca, takich samych, jak w badaniu MR. Każdy pacjent został zbadany przez dwóch lekarzy. W ten sposób ocena parametrów LK została przeprowadzona także przez dwóch niezależnych oceniających. Bazę danych wyników oryginalnych utworzono w programie EXCEL. Analizę statystyczną przeprowadzono w oparciu o program STATISTICA 8.0. Wykonano analizę różnic pomiędzy wynikami tego samego parametru, badanego przez dwóch niezależnych lekarzy, dla każdej metody osobno. Uznano, iż ta metoda jest bardziej obiektywna, w której występowały mniejsze różnice pomiędzy wynikami dwóch badaczy dla poszczególnych parametrów. Dla każdego z parametrów różnicę pomiarów między badającymi osobami oceniano wg następującego wzoru: Wartość 0 różnicy oznacza, że wynik pomiaru pierwszej i drugiej osoby jest taki sam. Większa wartość tej różnicy oznacza większą rozbieżność pomiędzy pomiarami dwóch osób. Następnie oceniono rozkład badanych zmiennych dla wszystkich parametrów lewej komory serca w obu badaniach: echokardiografii (E) i Kardio MR (MR). Wyższa mediana w jednym z badań i wyższe wartości maksymalne różnic są wynikiem większej rozbieżności między pomiarami tego samego parametru, dokonanymi przez dwie różne osoby. Wyniki Różnice między pomiarami parametrów lewej komory uzyskanymi przez dwóch niezależnych badających w Kardio MR i w Echokardiografii zestawiono w tabelach odpowiednio I i II. Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic pomiędzy pomiarami obu badających w Kardio MR dla wszystkich badanych parametrów (p>0,05). Stwierdzono istotne statystycznie różnice (p<0,05) pomiędzy pomiarami obu badających w Echokardiografii dla parametrów: LVDd, LVSd, LD, LS, EDV, ESV, EF i LVM. Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic pomiędzy pomiarami PWD i IVSD obu badających w Echokardiografii (p<0,05). Zgodność wyników pomiarów poszczególnych parametrów, między dwoma osobami badającymi w Echokardiografii i Kardio MR przedstawiono w tabeli III. 1. Zgodność wyników pomiarów LVDd Mediana pomiarów LVDd w echokardiografii wyniosła 0,23, a w Kardio MR 0,11. Różnice te są istotne statystycznie (p=0,0067). W badaniu echokardiograficznym dolny kwartyl dla pomiarów LVDd wynosił 0,0, a górny kwartyl 0,50. Natomiast 1,0. W Kardio MR dolny kwartyl dla pomiarów LVDd wynosił 0,05, a górny kwartyl 0,20. Natomiast różnica minimalna wynosiła 0,0, a maksymalna 0,5. Różnica pomiędzy Kardio MR jest znacznie mniejsza. LVDd w badaniu Echokardiograficznym jest 2. Zgodność wyników pomiarów LVSd Mediana pomiarów LVSd w echokardiografii wyniosła 0,50, a w Kardio MR 0,10. Różnice te są istotne statystycznie (p=). W badaniu echokardiograficznym dolny kwartyl dla pomiarów LVSd wynosił 0,50, a górny kwartyl 1,0. Natomiast 1,5. W Kardio MR dolny kwartyl dla pomiarów LVSd wynosił 0,03, a górny kwartyl 0,25. Natomiast różnica minimalna wynosiła 0,0, a maksymalna 0,5. Różnica pomiędzy kwartylami: dolnym i górnym w badaniu Kardio MR jest znacznie mniejsza. Przegląd Lekarski 2013 / 70 / 5 263
Tabela I Ocena różnic między badaczami w Kardio MR. Assessment of the differences between two investigators in Cardio MR. LVDd LVSd LD LS PWD IVSD EDV ESV EF LVM Średnia z różnic 0,073-0,079-0,079-0,095-0,030-0,036 0,075 0,056-0,129-0,492 Odchylenie standardowe różnic 0,400 0,300 0,29 0,368 0,12 0,15 0,3 0,22 0,53 1,89 Wartość p 0,212 0,075 0,068 0,081 0,084 0,098 0,135 0,085 0,101 0,078 Tabela II Ocena różnic między badaczami w Echokardiografii. Assessment of the differences between two investigators in echocardiography. LVDd LVSd LD LS PWD IVSD EDV ESV EF LVM Średnia z różnic 0,119-0,344 0,181 0,479-0,038-0,071 0,658-0,881 0,834 0,781 Odchylenie standardowe różnic 0,933 1,396 1,257 1,786 0,693 0,673 5,185 3,326 2,691 13,717 Wartość p 0,038 0,045 0,032 0,039 0,710 0,469 0,038 0,043 0,037 0,046 Tabela III Ocena różnic pomiarów dokonanych przez dwóch badaczy w echokardiografii oraz Kardio MR dla wszystkich ocenianych parametrów lewej komory. Assessment of the differences between two investigator s results of left ventricular parameters using echocardiography and Cardio MR. Cecha Metoda Średnia Mediana Min max różnic a) 25% - 75% b) Wartość p c) LVDd (mm) LVSd (mm) LD (mm) LS (mm) PWD (mm) IVSD (mm) EDV (ml) ESV (ml) EF (%) LVM (g) a) wartość najmniejsza i największa b) dolny i górny kwartyl c) test Wilcoxona E 0,32 0,23 0,0 1,0 0,0 0,50 MR 0,15 0,11 0,0 0,5 0,05 0,20 E 0,64 0,50 0,0 1,5 0,50 1,00 MR 0,14 0,10 0,0 0,5 0,03 0,25 E 0,56 0,50 0,0 1,5 0,50 0,50 MR 0,16 0,10 0,0 0,5 0,03 0,29 E 0,72 0,50 0,0 3,0 0,50 1,00 MR 0,14 0,10 0,0 0,5 0,05 0,21 E 0,19 0,00 0,0 1,3 0,00-0,25 MR 0,06 0,04 0,0 0,3 0,01-0,10 E 0,19 0,00 0,0 1,0 0,00-0,25 MR 0,07 0,05 0,0 0,3 0,02-0,11 E 2,86 1,13 0,0 9,2 0,00-3,00 MR 0,97 0,90 0,3 3,8 0,65-1,10 E 1,27 1,25 0,0 4,0 0,00-1,88 MR 0,51 0,51 0,0 1,7 0,19-0,72 E 1,05 0,81 0,0 3,6 0,27-1,73 MR 0,24 0,18 0,0 0,8 0,10-0,35 E 4,06 3,00 0,0 28 0,00-6,25 MR 0,81 0,45 0,0 7,2 0,17-0,87 LVSd w badaniu Echokardiograficznym jest 3. Zgodność wyników pomiarów LD Mediana pomiarów LD w echokardiografii wyniosła 0,50, a w Kardio MR 0,10. Różnice te są istotne statystycznie (p=). W badaniu echokardiograficznym dolny kwartyl dla pomiarów LD wynosił 0,50, a górny kwartyl 0,50. Natomiast różnica minimalna 0,0067 0,0330 0,0288 0,0202 0,0009 0,0003 wynosiła 0,0, a maksymalna 1,5. W Kardio MR dolny kwartyl dla pomiarów LD wynosił 0,03, a górny kwartyl 0,29. Natomiast różnica minimalna wynosiła 0,0, a maksymalna 0,5. stwierdzono w Wyższa mediana w echokardiografii i większe wartości maksymalne różnic są wynikiem większej rozbieżności między pomiarami wykonywanymi przez dwóch niezależnych oceniających w Stąd wniosek, iż pomiar LD w badaniu Echokardiograficznym jest mniej obiektywnym pomiarem u każdego 4. Zgodność wyników pomiarów LS Mediana pomiarów LS w echokardiografii wyniosła 0,50, a w Kardio MR 0,10. Różnice te są istotne statystycznie (p=). W badaniu echokardiograficznym dolny kwartyl dla pomiarów LS wynosił 0,50, a górny kwartyl 1,0. Natomiast różnica minimalna wynosiła 0,0, a maksymalna 3,0. W Kardio MR dolny kwartyl dla pomiarów LS wynosił 0,05, a górny kwartyl 0,21. Natomiast różnica minimalna wynosiła 0,0, a maksymalna 0,5. Różnica pomiędzy kwartylami: dolnym i górnym w badaniu Kardio MR jest znacznie mniejsza. LS w badaniu Echokardiograficznym jest 5. Zgodność wyników pomiarów PWD Mediana pomiarów PWD w echokardiografii wyniosła 0,0, a w Kardio MR 0,04. Różnice te są istotne statystycznie (p=0,0330). W badaniu echokardiograficznym dolny kwartyl dla pomiarów PWD wynosił 0,0, a górny kwartyl 1,3. Natomiast 1,3. W Kardio MR dolny kwartyl dla pomiarów PWD wynosił 0,01, a górny kwartyl 0,10. Natomiast różnica minimalna wynosiła 0,0, a maksymalna 0,3. Różnica pomiędzy kwartylami: dolnym i górnym w badaniu Kardio MR jest znacznie mniejsza. stwierdzono w oraz PWD w badaniu Echokardiograficznym jest 6. Zgodność wyników pomiarów IVSD Mediana pomiarów IVSD w echokardiografii wyniosła 0,00, a w Kardio MR 0,05. Różnice te są istotne statystycznie (p=0,0288). W badaniu echokardiograficznym dolny kwartyl dla pomiarów IVSD wynosił 0,0, a górny kwartyl 0,25. Natomiast 1,0. W Kardio MR dolny kwartyl dla pomiarów IVSD wynosił 0,02, a górny kwartyl 0,11. Natomiast różnica minimalna wynosiła 0,0, a maksymalna 0,3. Różnica pomiędzy kwartylami: dolnym i górnym w badaniu Kardio MR jest znacznie mniejsza. stwierdzono w oraz 264 A. Brzozowska-Czarnek
Stąd wniosek, iż pomiar IVSD w badaniu Echokardiograficznym jest mniej obiektywnym pomiarem u każdego 7. Zgodność wyników pomiarów EDV. Mediana pomiarów EDV w echokardiografii wyniosła 1,13, a w Kardio MR 0,90. Różnice te są istotne statystycznie (p=0,0202). W badaniu echokardiograficznym dolny kwartyl dla pomiarów EDV wynosił 0,0, a górny kwartyl 3,00. Natomiast 9,2. W Kardio MR dolny kwartyl dla pomiarów EDV wynosił 0,65, a górny kwartyl 1,10. Natomiast różnica minimalna wynosiła 0,3, a maksymalna 3,8. Różnica pomiędzy EDV w badaniu Echokardiograficznym jest 8. Zgodność wyników pomiarów ESV Mediana pomiarów ESV w echokardiografii wyniosła 1,25, a w Kardio MR 0,51. Różnice te są istotne statystycznie (p=0,0009). W badaniu echokardiograficznym dolny kwartyl dla pomiarów ESV wynosił 0,0, a górny kwartyl 1,88. Natomiast 4,0. W Kardio MR dolny kwartyl dla pomiarów ESV wynosił 0,19, a górny kwartyl 0,72. Natomiast różnica minimalna wynosiła 0,0, a maksymalna 1,7. Różnica pomiędzy Stąd wniosek, iż pomiar ESV w badaniu Echokardiograficznym jest mniej obiektywnym pomiarem u każdego 9. Zgodność wyników pomiarów EF Mediana pomiarów EF w echokardiografii wyniosła 0,81, a w Kardio MR 0,18. Różnice te są istotne statystycznie (p=). W badaniu echokardiograficznym dolny kwartyl dla pomiarów EF wynosił 0,27, a górny kwartyl 1,73. Natomiast różnica minimalna wynosiła 0,0, a maksymalna 3,6. W Kardio MR dolny kwartyl dla pomiarów EF wynosił 0,10, a górny kwartyl 0,35. Natomiast różnica minimalna wynosiła 0,0, a maksymalna 0,8. Różnica pomiędzy EF w badaniu Echokardiograficznym jest 10. Zgodność wyników pomiarów LVM Mediana pomiarów LVM w echokardiografii wyniosła 3,00, a w Kardio MR 0,45. Różnice te są istotne statystycznie (p=0,0003). W badaniu echokardiograficznym dolny kwartyl dla pomiarów LVM wynosił 0,0, a górny kwartyl 6,25. Natomiast 28. W Kardio MR dolny kwartyl dla pomiarów LVM wynosił 0,17, a górny kwartyl 0,87. Natomiast różnica minimalna wynosiła 0,0, a maksymalna 7,2. Różnica pomiędzy LVM w badaniu Echokardiograficznym jest Dyskusja Autor przedstawianej pracy podjął próbę analizy zgodności wyników parametrów lewej komory serca między dwoma badającymi osobami w echokardiografii i Kardio MR. Nie znaleziono podobnej analizy danych w literaturze zarówno polskiej, jak i anglojęzycznej. Badacze dokonywali jedynie porównania wyników poszczególnych parametrów ocenianych przy pomocy. Uzyskane w badaniach autora wartości LVM w badaniu echokardiograficznym w grupie kobiet wynosiły średnio 249,3 g (Mediana: 226,0; min. 160,0 g, a max. 410,0g). Uzyskane wartości LVM w grupie mężczyzn wynosiły średnio 250,2 g (Mediana: 252,0; min. 183,0 g, a max. 328,8 g). Uzyskane wartości LVM w badaniu Kardio MR autora w grupie kobiet wynosiły średnio 155,3 g (Mediana: 138,7; min. 95,1 g, a max. 308,4 g). Uzyskane wartości LVM w grupie mężczyzn wynosiły średnio 154,79 g (Mediana: 152,9 g; min. 105,6 g, a max. 203,0 g). Wszystkie otrzymane wyniki LVM w echokardiografii były powyżej normy, natomiast w badaniu Kardio MR otrzymano 66,7% wyników powyżej normy, a 33,7% wyników w normie. W przypadku parametru LVM uzyskano istotne statystycznie zróżnicowanie wyników między echokardiografią i Kardio MR (p=); Bottini i wsp. [6] oceniali masę lewej komory (LK) serca u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym w echokardiografii i MR. W całej badanej grupie masa LK badana w echokardiografii była większa niż w badaniu MRI (średnio 57 ± 68 g). Autorzy stwierdzili przy tym, że masa LK badana przy pomocy Kardio MR jest znacznie bardziej zbliżona do prawdziwej masy LK ocenianej w czasie autopsji (maksymalna różnica pomiędzy LVM w Kardio MR a LVM ocenianej w czasie autopsji wynosiła: 17,5 g). Autorzy Ci uważają, że rezonans magnetyczny jest bardziej precyzyjnym i wiarygodnym badaniem pomiaru masy LK w porównaniu do Mor-Avi i wsp. [16] oceniali masę LK w 2D-Echokardiografii, 3D-Echokardiografii i Kardio MR u 19 pacjentów. LVM u tych pacjentów w badaniu Kardio MR wynosiła średnio: 126 ± 39g (w zakresie od: 57 do 22g), a w badaniu 2D- Echokardiografii : 103±39g (w zakresie od: 38 do 165g), a w badaniu 3D- Echokardiografii: 120 ± 35 g (w zakresie od: 57 do 183g). Wyniki LVM w badaniu 3D-Echokardiografii były zbliżone do wyników w badaniu Kardio MR. Pouleur i wsp. [21] oceniali masę LK zarówno w 3D-Echokardiografii oraz w Kardio MR u pacjentów z zaburzeniami kurczliwości ścian LK oraz bez zaburzeń. W grupie 83 pacjentów (w tym 33 z zaburzeniami kurczliwości ścian LK) stwierdzono po wykonaniu obu badań, że masa LK badana w 3D echokardiografii była podobna do badanej w Kardio MR: 149g (SD 42) vs 148g (SD 45). Autorzy uważają, że badanie 3D- Echokardiograficzne może być stosowane u pacjentów kontrolowanych z powodu LVH i nie wykazuje istotnych różnic w porównaniu do badania MR. Devlin i wsp. [10] porównywali parametry LK mierzone w badaniu Kardio MR i M-mode echokardiografii u pacjentów z kardiomiopatią przerostową. Masa lewej komory (LVM) była wyraźnie większa w badaniu echokardiograficznym (189 g-599 g) w porównaniu do badania MR (118-260 g)! Autorzy konkludują, że badanie Kardio MR jest lepszą techniką badawczą w porównaniu do echokardiografii w ocenie masy LK, zwłaszcza u chorych z zaburzoną geometrią LK. Biedermann i wsp. [5] oceniali niejednorodność i symetrię przebudowy ścian LK u chorych z nadciśnieniem tętniczym. U 27 pacjentów (w tym 8 zdrowych stanowiących grupę kontrolną), w wieku od 55 do 80 lat zostały wykonane badania echokardiograficzne oraz Kardio MR, w których oceniano parametry skracania (MWS - midwall shortening) oraz masę lewej komory. Stwierdzono, że podobnie jak w materiale własnym masa lewej komory mierzona w Kardio MR była niższa (220,4±73,7 g) w porównaniu z masą LK mierzoną w echokardiografii (280±87 g). Przegląd Lekarski 2013 / 70 / 5 265
W konkluzji autorzy podkreślają, że badanie z użyciem rezonansu magnetycznego, o wysokiej rozdzielczości przestrzennej pozwala uwidocznić zmiany miokardium często niewidoczne w tradycyjnych metodach badania serca. Tse i wsp. [23] oceniali cofanie się cech przerostu lewej komory u pacjentów z nadciśnieniem, przed i po roku leczenia wykonując zarówno badania echokardiograficzne (M-mode i 2 D), jak i Kardio MR. Oceniano w nich masę lewej komory. W swoich badaniach stwierdzili iż masa lewej komory mierzona w echokardiografii była znacząco większa od masy LK mierzonej w badaniu Kardio MR, średnio o ok. 27,6 g (14,6%) w badaniach wyjściowych, a o ok. 37,1 g (23,3%) w badaniu kontrolnym, po roku. Alfakih i wsp. [1,2,3] po zbadaniu wszystkich kryteriów oceny przerostu LK w EKG, Echokardiografii i Kardio MR uważają także, że badanie Kardio MR jest najbardziej precyzyjną z metod pomiaru przerostu i masy LK. W badaniu MR dużo łatwiej jest ocenić nawet nieznaczną regresję przerostu LK, co ma istotne znaczenie przy podejmowaniu decyzji o kontynuacji leczenia lub zmianie podawanego leku. Niewiele jest prac w dostępnym piśmiennictwie, zarówno krajowym, jak i anglojęzycznym dotyczących jednoczesnej oceny tak wielu parametrów morfologii i funkcji lewej komory, jak w niniejszej pracy. Devlin i wsp.[10] w przeprowadzonych badaniach Kardio MR i M-mode echokardiografii nie stwierdzili wyraźnych różnic w pomiarach zarówno przedniej jak i tylnej części przegrody międzykomorowej (IVSD) w badaniu echokardiograficznym i Kardio MR. Porównując grubości tylnej ściany lewej komory (PWD) autorzy stwierdzili, iż wyniki otrzymane w badaniu echokardiograficznym są wyraźnie większe od tych otrzymanych w Kardio MR. Biedermann i wsp. [5] porównywali wymiary PWD i IVSD w grupie chorych oraz w grupie kontrolnej, w badaniu echokardiograficznym i Kardio MR. Chorzy, w porównaniu do grupy kontrolnej mieli wyraźnie większe wymiary przegrody międzykomorowej (1,29 cm ± 0,24 vs 0,79 cm ± 0,06) oraz ściany tylnej LK (1,24 ± 0,22 vs 0,75 ± 0,08). Autorzy nie stwierdzili istotnych różnic w wynikach badań echokardiograficznych i Kardio MR. Hung-Fat TSE i wsp. [23] także oceniali grubość ściany tylnej oraz grubość przegrody międzykomorowej. Pomiary grubości przegrody międzykomorowej (IVSD) były porównywalne w obu badaniach (echokardiografii i Kardio MR) i wykazały wyraźne zmniejszenie jej grubości po roku leczenia (IVSD 10,0 mm ± 8,9% w badaniu echokardiograficznym oraz 12,8 mm ± 9,0% w badaniu MR). Pomiary grubości ściany tylnej (PWD) były porównywalne w badaniu wyjściowym w, natomiast w badaniu kontrolnym po roku, w badaniu Kardio MR stwierdzono większą redukcję grubości w porównaniu z echokardiografią (PWD. 6,5 ± 5,7% w badaniu echokardiograficznym oraz 9,4 ± 4,2% w badaniu MR). Mor-Avi i wsp. [16] dokonali pomiaru osi długiej LK (LD) w grupie badanej jedynie przy pomocy badania echokardiograficznego. Autorzy nie dokonywali ww. pomiarów w badaniu MR. Pouleur i wsp. [21] oceniali EF zarówno w 3D echokardiografii oraz w Kardio MR u pacjentów z zaburzeniami kurczliwości ścian LK oraz bez zaburzeń. Wielkości EF były bardzo zbliżone w obu metodach (50±14% vs 50±18%). Autorzy nie porównywali wyników EF z badania M-mode i 2 D echokardiograficznego z badaniem Kardio MR. Devlin i wsp. [10] porównywali EDV w grupie pacjentów z kardiomiopatią przerostową w badaniu echokardiograficznym i Kardio MR. Stwierdzili oni, że wyniki EDV w badanej grupie wyglądały podobnie w obu badaniach (podobnie jak w naszym materiale). Mor-Avi i wsp. [16] oceniali EDV u pacjentów z nadciśnieniem w badaniach Kardio MR i 2 D Echokardiograficznym. EDV obliczona w badaniu Kardio MR wynosiła: średnio 153 ± 69 ml (w zakresie od: 56 do 353 ml), a w badaniu 2-D Echokardiograficznym wynosiła średnio: 172 ± 74 ml (w zakresie od: 79 do 390 ml). Tak więc wyniki uzyskane w badaniu Kardio MR były wyraźnie niższe od tych uzyskanych w 2 D Echokardiografii. Pouleur i wsp. [21] oceniali EDV i ESV zarówno w 3D echokardiografii oraz w Kardio MR u pacjentów z nadciśnieniem, u których występowały zaburzenia kurczliwości ścian LK oraz u pacjentów bez zaburzeń. EDV i ESV cechowała wysoka korelacja pomiędzy badaniami 3D E i Kardio MR (r=0,97, r=0,98, r=0,94). Mimo to wyniki EDV i ESV były niższe w echokardiografii w porównaniu do wyników z Kardio MR (EDV: 167±68 ml vs 187±70 ml, a ESV: 88±56ml vs 101±65 ml). W przedstawionych pracach [10,16,21] wartości ESV i EDV uzyskane w echokardiografii były niższe od tych uzyskanych w badaniu Kardio MR, podobnie jak w materiale autora. Parametry LK takie jak: EDV, ESV oraz omawiane wcześniej EF oraz masa LK są bardzo ważnymi czynnikami prognostycznymi u pacjentów z chorobami serca. Pojawienie się zaburzeń funkcji skurczowej i rozkurczowej LK (ocenianej przy pomocy parametrów: EF, ESV i EDV) zwiększa ryzyko wystąpienia zaburzeń rytmu, niewydolności serca i nagłego zgonu. Dlatego bardzo ważna jest ocena zarówno parametrów morfologicznych, jak i czynnościowych LK u chorych z nadciśnieniem tętniczym. Wnioski Podsumowując, badanie KardioMR jest procedurą bardziej obiektywną niż echiokardiografia, w której wynik nie jest zależny od operatora i jego doświadczenia. Piśmiennictwo 1. Alfakih K., Bloomer T., Bainbridge S. et al.: A comparison of left ventricular mass between two-dimensional echocardiography, using fundamental and tissue harmonic imaging, and cardiac MRI in patients with hypertension. Eur. J. Radiol. 2004, 52, 103. 2. Alfakih K., Reid S., Hall A., Sivananthan M.U.: The assessment of left ventricular hypertrophy in hypertension. J. Hypertens. 2006, 24, 1223. 3. Alfakih K., Walters K., Jones T. et al.: New genderspecific partition values for ECG criteria of left ventricular hypertrophy: recalibration against cardiac MRI. Hypertension 2004, 44, 175. 4. Bellenger N.G., Burgess M., Ray S.G. et al.: Comparison of left ventricular ejection fraction and volumes in heart failure by two dimentional echocardiography, radionuclide ventriculography and cardiovascular magnetic resonance: are they interchangeable. Eur. Heart J. 2000, 21, 1387. 5. Biederman R.W., Doyle M., Young A.A. et al.: Marked regional left ventricular heterogeneity in hypertensive left ventricular hypertrophy patients: a losartan intervention for endpoint reduction in hypertension (LIFE) cardiovascular magnetic resonance and echocardiographic substudy. Hypertension 2008, 52, 279. 6. Bottini P.B., Carr A.A., Prisant L.M. et al.: Magnetic resonance imaging compared to echocardiography to assess left ventricular mass in the hypertensive patient. Am. J. Hypertens. 1995, 8, 221. 7. Brzozowska-Czarnek A., Urbanik A., Karcz P. i wsp.: Usefulness of cardiac magnetic resonance delayed enhancement technique in the assessment of the postinfarction scar size and the function of the left ventricle in patients after myocardial infarction, treated with primary percutaneous coronary intervention. Pol. J. Radiol. 2009, 74, 47. 8. Cicala S., de Simone G., Wachtell K. et al.: Clinical impact of in-treatment wall motion abnormalities in hypertensive patients with left ventricular hypertrophy: the LIFE study. J. Hypertens. 2008, 26, 806. 9. Cuspidi C., Sala C., Zanchetti A.: Management of Hypertension in patients with left ventricular hypertrophy. Curr. Hypertens. Rep. 2007, 9, 498. 10. Devlin A.M., Moore N.R., Ostman-Smith I.: A comparison of MRI and echocardiography in hypertrophic cardiomyopathy. Br. J. Radiol. 1999, 72, 258. 11. Domagała J., Brzozowska-Czarnek A., Paciorek A., Urbanik A.: Rezonans magnetyczny w kardiologii - nowe narzędzie diagnostyczne. OPM 2011, 5, 58. 12. Grothues F., Smith GC., Moon JC. et al.: Comparison of interstudy reproducibility of cardiovascular magnetic resonance with two-dimensional echocardiography in normal subjects and in patients with heart failure or left ventricular hypertrophy. Am. J. Cardiol. 2002, 90, 29. 13. Isbell D.C., Kramer C.M.: Cardiovascular magnetic resonance: structure, function, perfusion, and viability. J. Nucl. Cardiol. 2005, 12, 324. 14. Leibowitz D., Planer D., Ben-Ibgi F. et al.: Measurement of wall thickness alone does not accurately assess the presence of left ventricular hypertrophy. Clin. Exp. Hypertens. 2007, 29, 119. 15. Meijs M.F., Bots M.L., Cramer M.J. et al.: SMART Study group. Differences in determinants of left ventricular mass assessed by cardiac magnetic resonance imaging across subjects with and without previous symptomatic atherosclerotic disease. Int. J. Cardiol. 2010, 138, 145. 16. Mor-Avi V., Sugeng L., Weinert L., et al.: Fast measurement of left ventricular mass with real-time three-dimensional echocardiography: comparison with magnetic resonance imaging. Circulation 2004, 110, 1814. 17. Myerson S.G., Bellenger N.G., Pennek D.J.: Assessment of left ventricular mass by cardiovascular magnetic resonance. Hypertension 2002, 39, 750. 18. Paciorek A., Urbanik A., Brzozowska-Czarnek A., i wsp.: Przydatność badania MR w ocenie budowy i czynności serca. Przegl. Lek. 2010, 67, 306. 19. Papavassiliu T., Kuhl H., van Dockum W., et al.: Accuracy of one- and two-dimensional algorithms with optimal image plane position for the estimation of left ventricular mass: a comparative study using magnetic resonance imaging. J. Cardiov. Magn. Reson. 2004, 6, 845. 20. Pearson A.C., Pasierski T., Labovitz A.J.: Left ventricular hypertrophy: diagnosis, prognosis, and management. Am. Heart J. 1991, 121, 148. 21. Pouleur A.C., de Waroux J.B., Pasquet A., et al.: Assessment of left ventricular mass and volumes by three-dimensional echocardiography in patients with or without wall motion abnormalities: comparison against cine magnetic resonance imaging. Heart 2008, 94, 1050. 22. Prasad S., Pennell D.J.: Magnetic resonance imaging in the assessment of patients with heart failure. 266 A. Brzozowska-Czarnek
J. Nucl. Cardiol. 2002, 9, 60S. 23. Tse H.F., Cheung B.M., Ng W. et al.: Regression of left ventricular hypertrophy after treatment of hypertension: comparison of directed M-echocardiography with magnetic resonance imaging in quantification of serial mass changes. J. Card. Fail. 2003, 9, 122. 24. Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego 2003. Nadciśnienie tętnicze 2003, 7, A1. 25. Zdrojewski T., Wyrzykowski B., Szczęch R.et al.: Epidemiology and prevention of arterial hypertension in Poland. Blood Pressure 2005, 14, 10. Przegląd Lekarski 2013 / 70 / 5 267