Ocena czynności lewej komory u chorych na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc

Transkrypt

1 Ocena czynności lewej komory u chorych na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc Evaluation of left ventricular function in patients with chronic obstructive pulmonary disease Elżbieta Suchoń 1, Wiesława Tracz 1, Piotr Podolec 1, Monika Pieculewicz 1, Wojciech Płazak 1, Anna Prokop 3, Piotr Nalepa 2 1 Odział Kliniczny Chorób Serca i Naczyń, Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego i Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II, Kraków 2 I Oddział Chorób Płuc, Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II, Kraków 3 II Oddział Chorób Płuc, Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II, Kraków Streszczenie: Wprowadzenie. Przeciążenie ciśnieniowe prawej komory może wpływać za pośrednictwem przegrody międzykomorowej na profil napełnienia lewej komory poprzez zmniejszenie jej podatności. Cele. Celem pracy była analiza czynności skurczowej i rozkurczowej lewej komory u chorych na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP). Pacjenci i metody. Do badania włączono 35 chorych na POChP w średnim wieku (62,1 ±7,7 roku). Grupę kontrolną stanowiło 25 zdrowych osób w wieku 61,6 ±10,1 roku. U wszystkich wykonano pomiar ciśnienia tętniczego oraz badanie EKG, echokardiograficzne i spirometrię. Wyniki. Wyniki spirometrii wskazywały na ciężką postać obturacji oskrzeli u chorych na POChP (pierwszosekundowa natężona objętość oddechowa 40 ±8,9%, /VC [pojemność życiowa] 54,9 ±5,1%) i brak zaburzeń sprawności wentylacyjnej w grupie kontrolnej. Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic w zakresie wymiaru późnorozkurczowego i późnoskurczowego lewej komory oraz grubości przegrody międzykomorowej między grupą chorych na POChP a grupą kontrolną. Istotne statystycznie różnice dotyczyły natomiast wymiaru późnorozkurczowego prawej komory, grubości jej wolnej ściany oraz wysokości skurczowego ciśnienia w prawej komorze (RVSP) 38 ±11,2 vs 20 ±2,5 mm Hg; p<0,01. W grupie chorych na POChP stwierdzono istotnie mniejszy stosunek prędkości fal napływu przez zastawkę mitralną (E/A), stosunek prędkości ruchu pierścienia zastawki mitralnej w fazie wczesnego i późnego rozkurczu (Em/Am) oraz istotnie dłuższy czas rozkurczu izowolumetrycznego (IVRT) w porównaniu z grupą kontrolną. W grupie chorych na POChP wykazano ponadto istotne korelacje pomiędzy powyższymi parametrami a RVSP. Najsilniejszą ujemną korelację stwierdzono między RVSP a stosunkiem prędkości ruchu pierścienia zastawki mitralnej Em/Am (r = -0,75; p <0,001). Analiza parametrów oceniających czynność skurczową lewej komory nie wykazała istotnych różnic między badanymi grupami. Wnioski. Czynność rozkurczowa lewej komory u chorych na POChP jest w istotny sposób upośledzona. Stopień dysfunkcji rozkurczowej jest proporcjonalny do wysokości ciśnienia w prawej komorze. Nie stwierdzono zaburzeń czynności skurczowej lewej komory u chorych na POChP. Słowa kluczowe: czynność rozkurczowa lewej komory, czynność skurczowa lewej komory, przewlekła obturacyjna choroba płuc, spirometria Abstract: Introduction. Patients with right ventricle (RV) pressure overload often have impaired left ventricular (LV) diastolic function. Objectives. The aim of study was to evaluate LV function in patients with chronic obstructive pulmonary disease (COPD). Patients and methods. Thirty-five patients (mean age: 62.1 ±7.7 y) with COPD without additional cardiac diseases and 25 age and sex-matched healthy subjects were enrolled into the study. All patients underwent resting ECG tracing, blood pressure, spirometry, standard and tissue Doppler echocardiography. Results. The mean value of forced expiratory volume in one second ( ) in the COPD group was 40 ±8.9% of the predicted value. We found no significant differences in LV end-diastolic and systolic diameter and interventricular septum as well between COPD patients and controls. RV end-diastolic diameter and RV wall thickness were significantly larger and right ventricle systolic pressure RVSP (38 ±11.2 vs. 20 ±2.5 mm Hg) significantly higher in the COPD group. Both peak early to peak atrial filling velocities ratio E/A and peak annular velocity during early diastole to peak annular velocity during atrial contraction Em/Am were significantly lower in COPD comparied to controls. Moreover, there was a strong inverse correlation between Em/Am and RVSP (r = -0.75; p <0.001) and between E/A (r = -0.6; p <0.001) as well. We found no significant differences in parameters assessing the LV systolic function between both groups. Conclusions. In COPD patients LV diastolic function is significantly impaired and its magnitude is related with increase in pulmonary artery pressure, while systolic LV function is well preserved. Key words: chronic obstructive pulmonary disease, left ventricle diastolic function, left ventricle systolic function, spirometry 86 POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2007; 117 (3)

2 WPROWADZENIE Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) jest najczęściej występującą w Polsce przewlekłą chorobą płuc dotyczy około 10% populacji po 40. roku życia. Powszechnie uważa się, że duszność oraz ograniczenie tolerancji wysiłku u chorych na POChP pojawiają się w zaawansowanym okresie choroby w wyniku progresji upośledzenia drożności oskrzeli i rozwoju nadciśnienia płucnego [1]. O ile w piśmiennictwie szeroko podkreśla się znaczenie wydolności prawej komory jako jednego z czynników determinujących obraz kliniczny i rokowanie w POChP (niezależnego od stopnia zaawansowania obturacji oskrzeli), to na ogół pomija się potencjalną rolę lewej komory [2]. Na podstawie licznych badań eksperymentalnych oraz klinicznych ustalono jednak, że przeciążenie ciśnieniowe prawej komory, będące konsekwencją zwiększenia oporu naczyniowego płuc, może wpływać za pośrednictwem wspólnej przegrody międzykomorowej na profil napełnienia lewej komory poprzez zmniejszenie jej podatności [2-5]. Celem pracy była analiza czynności skurczowej i rozkurczowej lewej komory u chorych na stabilną postać POChP. PACJENCI I METODY Do badania zakwalifikowano 35 chorych w średnim wieku: 61,1 ±7,7 roku, w tym 25 (71%) mężczyzn, 10 (29%) kobiet chorych na POChP w stabilnej fazie, u których na podstawie wywiadu oraz badań klinicznych (EKG, pomiar ciśnienia tętniczego oraz badanie echokardiograficzne) wykluczono nadciśnienie tętnicze, chorobę niedokrwienną serca i organiczną wadę serca. Z badania wykluczono chorych z rozpoznaną cukrzycą oraz pacjentów, u których nie uzyskano dobrej jakości obrazu w badaniu echokardiograficznym. Grupę kontrolną stanowiło 25 zdrowych osób w wieku 61,6 ±10,1 roku, w tym 18 (72%) mężczyzn i 7 (28%) kobiet z prawidłowym wynikiem spirometrii. W grupie chorych na POChP stosowano typowe leczenie farmakologiczne: b 2 -mimetyki, leki przeciwcholinergiczne i metyloksantyny. U 10 (29%) chorych stosowano ponadto wziewny kortykosteroid. Osoby z grupy kontrolnej nie były leczone farmakologicznie. U wszystkich chorych przeprowadzono spoczynkowe badanie EKG, pomiar ciśnienia skurczowego i rozkurczowego, badanie echokardiograficzne oraz spirometrię spoczynkową. Ponadto u chorych na POChP oceniono gazometrię krwi tętniczej. Badanie echokardiograficzne wykonywano u wszystkich chorych według tego samego protokołu za pomocą aparatu GE Adres do korespondencji: dr med. Elżbieta Suchoń, Odział Kliniczny Chorób Serca i Naczyń, Collegium Medium Uniwersytetu Jagiellońskiego, ul. Prądnicka 80, Kraków, tel.: , fax: , esuchon@szpitaljp2.krakow.pl Praca wpłynęła: Przyjęta do druku: Nie zgłoszono sprzeczności interesów. Pol Arch Med Wewn. 2007; 117 (3): Copyright by Medycyna Praktyczna, Kraków 2007 Medical System Vivid 7 wyposażonego w sektorową głowicę 1,5 4 MHz. W pierwszej kolejności wykonywano rutynowe badanie echokardiograficzne w standardowych projekcjach, a następnie rejestrowano doplerowskie zapisy przepływu na poziomie zastawki mitralnej oraz zastawki trójdzielnej. Następnie rejestrowano obrazy otrzymane za pomocą tkankowej echokardiografii doplerowskiej (TDE). Analizie poddano następujące parametry zmierzone w projekcji przymostkowej w osi długiej w projekcji M-mode: wymiar końcoworozkurczowy prawej komory (RVD), grubość wolnej ściany prawej komory (RVWT), wymiar końcoworozkurczowy (LVD) i końcowoskurczowy (LVS) lewej komory serca oraz grubość przegrody międzykomorowej (IVS). W celu oceny funkcji rozkurczowej lewej komory zmierzono czas rozkurczu izowolumetrycznego (IVRT) oraz następujące parametry napływu przez zastawkę mitralną (rejestracja doplerem fali pulsacyjnej z bramką na szczycie otwartych płatków zastawki mitralnej): maksymalną prędkość napływu przez zastawkę mitralną w okresie wczesnego rozkurczu (E), maksymalną prędkość napływu przez zastawkę mitralną w okresie skurczu przedsionka (A) oraz stosunek tych prędkości (E/A). Za pomocą pulsacyjnego doplera tkankowego zmierzono następnie prędkość ruchu pierścienia zastawki mitralnej przy bocznej ścianie lewej komory w okresie wczesnego rozkurczu (Em) i w okresie skurczu przedsionka (Am) oraz analogicznie stosunek tych prędkości (Em/Am). Ocena funkcji skurczowej lewej komory obejmowała frakcję skracania (FS%), frakcję wyrzutową lewej komory (EF%) obliczoną metodą Simpsona oraz maksymalną skurczową prędkość ruchu pierścienia zastawki mitralnej przy bocznej ścianie lewej komory (Sm). Ciśnienie skurczowe w prawej komorze (RVSP) wyznaczano z prędkości fali zwrotnej przez zastawkę trójdzielną. Do wyliczonego zgodnie z uproszczoną regułą Bernoulliego gradientu ciśnień pomiędzy prawą komorą i prawym przedsionkiem dodawano 10 mm Hg jako przypuszczalne ciśnienie fali v w prawym przedsionku [6]. Ponieważ u wszystkich chorych wykluczono stenozę płucną, przyjęto, że wyliczona wartość RVSP odpowiada ciśnieniu w tętnicy płucnej. Spirometrię spoczynkową wykonywano u wszystkich badanych za pomocą pletyzmografu kabinowego. Analizie poddano pierwszosekundową natężoną objętość wydechową ( ), wyrażoną jako % przewidywanej normy oraz jako odsetek pojemności życiowej (VC; /VC). W grupie chorych na POChP oceniono ponadto ciśnienie parcjalne tlenu (PaO 2 ), ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla (PaCO 2 ) oraz ph krwi pobranej z tętnicy promieniowej. Wyniki przedstawiono jako wartości średnie ± odchylenie standardowe. Parametry uzyskane w grupie chorych na POChP i w grupie kontrolnej porównano za pomocą testu t Studenta. Ocenę zależności pomiędzy danymi przeprowadzono, wykreślając proste regresji z 95% przedziałami ufności oraz obliczając współczynnik regresji. Obliczeń statystycznych dokonano z użyciem programu Statistica, przyjmując za istotne p <0,05. Ocena czynności lewej komory u chorych na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc 87

3 WYNIKI Charakterystykę kliniczną oraz wyniki spirometrii i gazometrii krwi tętniczej przedstawiono w tabeli 1. Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic w odniesieniu do wieku, płci, średnich wartości ciśnienia skurczowego oraz rozkurczowego w grupie chorych na POChP i w grupie kontrolnej. U wszystkich badanych w EKG spoczynkowym stwierdzono rytm zatokowy. Częstotliwość rytmu serca (HR) w grupie chorych na POChP nie różniła się istotnie w porównaniu z grupą kontrolną. Wyniki spirometrii wskazywały na ciężką postać obturacji oskrzeli u chorych na POChP ( 40 ±8,9%, /VC 54,9 ±5,1%) i brak zaburzeń sprawności wentylacyjnej w grupie kontrolnej. Wymiary jam serca, przegrody międzykomorowej, wolnej ściany prawej komory oraz wysokość RVSP w badanych grupach przedstawiono w tabeli 2. Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic w zakresie wymiaru późnorozkurczowego (LVD), późnoskurczowego (LVS) oraz grubości przegrody międzykomorowej (IVS) pomiędzy grupą chorych na POChP a grupą kontrolną. Istotne statystycznie różnice dotyczyły natomiast wymiaru późnorozkurczowego prawej komory (RVD), grubości jej wolnej ściany (RVWT) oraz wysokości ciśnienia w prawej komorze (RVSP). Oszacowana na podstawie prędkości fali zwrotnej przez zastawkę trójdzielną wysokość ciśnienia w prawej komorze (RVSP) wynosiła mm Hg, średnio 38 ±11,2 mm Hg. W grupie kontrolnej średnia wysokość RVSP wynosiła 20 ±2,5 mm Hg; nie stwierdzono też pośrednich cech nadciśnienia płucnego w badaniu echokardiograficznym. Parametry charakteryzujące czynność rozkurczową lewej komory w badanych grupach przedstawiono w tabeli 3. W grupie chorych na POChP stwierdzono istotnie mniejszy stosunek prędkości fal napływu przez zastawkę mitralną (E/A), stosunek prędkości ruchu pierścienia zastawki mitralnej w fazie wczesnego i późnego rozkurczu (Em/Am) oraz istotnie dłuższy czas rozkurczu izowolumetrycznego (IVRT) w porów- Tabela 1. Charakterystyka kliniczna, wyniki spirometrii oraz gazometrii krwi tętniczej w grupie chorych na POChP i w grupie kontrolnej Grupa POChP n = 35 Grupa kontrolna n = 25 p wiek (lata) 62,1 ±7,7 61,6 ±10,1 NS mężczyźni 25 (71%) 18 (72%) NS kobiety 10 (29%) 7 (28%) NS ciśnienie skurczowe (mm Hg) 125 ±10,8 127 ±10,4 NS ciśnienie rozkurczowe (mm Hg) 76 ±7,7 77 ±8,1 NS HR (1/min) 79 ±9,8 74 ±10,2 NS (%) 40 ±8,9 98 ±4,9 <0,001 /VC(%) 54,9 ±5,1 84 ±2,8 <0,001 ph 7,35 ±0,02 PaO 2 (mm Hg) 71 ±10,3 PaCO 2 (mm Hg) 49 ±7,1 Dane przedstawiono jako średnie ± odchylenie standardowe. Skróty: % pierwszosekundowa natężona objętość wydechowa, /VC% stosunek pierwszosekundowej natężonej objętości wydechowej do pojemności życiowej, HR (1/min) czynność serca na minutę, NS nieznamienna statystycznie, PaCO 2 (mm Hg) ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla w gazometrii krwi tętniczej, POChP przewlekła obturacyjna choroba płuc, PaO 2 (mm Hg) ciśnienie parcjalne tlenu w gazometrii krwi tętniczej Tabela 2. Parametry echokardiograficzne oceniające wielkość lewej i prawej komory, grubość przegrody międzykomorowej, wolnej ściany prawej komory oraz wysokość ciśnienia skurczowego w prawej komorze Grupa POChP n = 35 Grupa kontrolna n = 25 p LVD (mm) 49,1 ±7,6 50,2 ±5,4 NS LVS (mm) 32,3 ±5,6 32,7 ±6,1 NS IVS (mm) 10,2 ±0,6 9,8 ±0,8 NS RVD (mm) 27,2 ±2,6 20 ±2,9 <0,001 RVWT (mm) 7,1 ±1,8 3,6 ±1,5 <0,001 RVSP (mm Hg) 38 ±11,2 20 ±2,5 <0,001 IVS grubość przegrody międzykomorowej, LVD wymiar końcoworozkurczowy lewej komory, LVS wymiar końcowoskurczowy lewej komory, RVD wymiar końcoworozkurczowy prawej komory, RVSP ciśnienie skurczowe w prawej komorze, RVWT grubość wolnej ściany prawej komory, inne patrz tabela 1 88 POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2007; 117 (3)

4 Tabela 3. Parametry echokardiograficzne oceniające czynność rozkurczową lewej komory w grupie chorych na POChP i w grupie kontrolnej Tabela 4. Parametry echokardiograficzne oceniające czynność skurczową lewej komory w grupie chorych na POChP i w grupie kontrolnej Grupa POChP n = 35 Grupa kontrolna n = 25 p Grupa POChP n = 35 Grupa kontrolna n = 25 p E/A 0,69 ±0,12 1,1 ±0,1 <0,001 Em/Am 0,7 ±0,14 1,1 ±0,1 <0,001 IVRT (ms) 112 ±6,7 79 ±9,8 <0,001 E/A stosunek maksymalnej prędkości napływu przez zastawkę mitralną w okresie wczesnego rozkurczu (E) do maksymalnej prędkości napływu przez zastawkę mitralną w okresie skurczu przedsionka (A), Em/Am stosunek maksymalnej prędkości ruchu pierścienia zastawki mitralnej przy bocznej ścianie lewej komory w okresie wczesnego rozkurczu (Em) do maksymalnej prędkości ruchu pierścienia zastawki mitralnej w okresie skurczu przedsionka (Am), IVRT czas rozkurczu izowolumetrycznego, inne patrz tabela 1 EF (%) 65,2 ±8,7 66 ±5,4 NS FS (%) 36 ±6,7 37 ±7,2 NS Sm (cm/s) 10,3 ±1,2 11 ±1,2 NS EF frakcja wyrzutowa lewej komory, FS frakcja skracania lewej komory, Sm maksymalna skurczowa prędkość ruchu pierścienia zastawki mitralnej przy bocznej ścianie lewej komory, inne patrz tabela 1 Nie stwierdzono korelacji pomiędzy parametrami oceniającymi czynność rozkurczową lewej komory a wynikami spirometrii i gazometrią krwi tętniczej. naniu z grupą kontrolną. Wykazano ponadto istotną korelację pomiędzy powyższymi parametrami a wysokością ciśnienia w prawej komorze w grupie chorych na POChP. Najsilniejszą ujemną korelację obserwowano pomiędzy RVSP a stosunkiem prędkości ruchu pierścienia zastawki mitralnej Em/Am; r = 0,75; p <0,001 (ryc. 1). Nieco słabiej wysokość RVSP korelowała ze stosunkiem prędkości fal napływu przez zastawkę mitralną (E/A); r = 0,61; p <0,001 (ryc. 2). Najsłabszą, ale nadal istotną, korelację stwierdzono pomiędzy RVSP a czasem rozkurczu izowolumetrycznego (IVRT; r = 0,39; p <0,05). Analiza parametrów oceniających czynność skurczową (FS%, EF%) oraz prędkość ruchu pierścienia zastawki mitralnej (Sm) lewej komory nie wykazała istotnych różnic między badanymi grupami (tab. 4). OMÓWIENIE Wpływ przeciążenia objętościowego lub ciśnieniowego prawej komory na czynność komory lewej określa się mianem odwrotnego zjawiska Bernheima i tłumaczy istnieniem wspólnej ściany, jaką stanowi przegroda międzykomorowa, oraz wspólnego worka osierdziowego obejmującego jamy serca [3]. W przypadku przewlekłego przeciążenia ciśnieniowego prawej komory w zjawisku tym dominującą rolę odgrywa przemieszczenie przegrody międzykomorowej w kierunku światła lewej komory, co może skutkować zmniejszeniem światła lewej komory, a także jej kurczliwości i podatności, a w konsekwencji podwyższeniem ciśnienia rozkurczowego w lewej komorze [3-5]. Zjawisko to opisano dokładnie w odniesieniu do chorych na ciężkie pierwotne nadciśnienie płucne [5]. 0,9 r = - 0,75; p< 0,001 0,8 0,7 Em/Am 0,6 0,5 0,4 0,3 0, RVSP 95% p. ufności Ryc. 1. Korelacja między wysokością ciśnienia w prawej komorze (RVSP) w grupie chorych na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc a stosunkiem maksymalnej prędkości ruchu pierścienia zastawki mitralnej przy bocznej ścianie lewej komory w okresie wczesnego rozkurczu (Em) do prędkości ruchu pierścienia zastawki mitralnej w okresie skurczu przedsionka (Am) Em/Am Ryc. 2. Korelacja między wysokością ciśnienia w prawej komorze (RVSP) w grupie chorych na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc a stosunkiem maksymalnej prędkości napływu przez zastawkę mitralną w okresie wczesnego rozkurczu (E) do prędkości napływu przez zastawkę mitralną w okresie skurczu przedsionka (A) E/A Ocena czynności lewej komory u chorych na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc 89

5 Wyniki przedstawione w pracy jednoznacznie wskazują na cechy zaburzonej funkcji rozkurczowej w badanej grupie chorych. Co więcej, stopień upośledzenia funkcji rozkurczowej istotnie korelował z wysokością ciśnienia w tętnicy płucnej, co jest zgodne z obserwacjami innych badaczy [4,7-9]. Tutar i wsp. [8] opisali upośledzenie czynności rozkurczowej lewej komory u chorych na POChP oraz zbliżoną korelację pomiędzy ciśnieniem w prawej komorze a stosunkiem E/A i IVRT. Schena i wsp. [4] wykazali ponadto, że ciśnienie w prawej komorze koreluje ze wskaźnikami ekscentryczności lewej komory; z kolei zaburzona geometria komory wywołuje jej nieprawidłowe napełnianie się. Zależność pomiędzy ciśnieniem w prawej komorze a dysfunkcją rozkurczową lewej komory w dużej grupie chorych z sercem płucnym o różnej etiologii (w tym chorych na POChP) potwierdzili również Mustapha i wsp. [10] Autorzy podkreślają, że rozwój dysfunkcji rozkurczowej jest najbardziej prawdopodobny u chorych na ciężkie nadciśnienie płucne. Nadciśnienie w przebiegu POChP to z reguły nadciśnienie łagodne lub umiarkowane, co potwierdzają wyniki przedstawionej pracy [11,12]. W badanej grupie chorych ciśnienie w prawej komorze mieściło się w zakresie mm Hg; średnio 38 ± 11,1 mm Hg. Wiadomo jednak, że w tej grupie chorych może dochodzić do gwałtownego wzrostu ciśnienia w tętnicy płucnej przy niewielkim obciążeniu wysiłkiem lub w trakcie częstych w tej grupie chorych zaostrzeń infekcyjnych [11-13]. Należy się spodziewać, że upośledzenie czynności rozkurczowej, które narasta proporcjonalnie do wzrostu ciśnienia w prawej komorze, będzie istotnie się nasilało pod wpływem wysiłku fizycznego. Prawdopodobne staje się zatem, że w obrazie klinicznym POChP poza wynikami testów oddechowych i wydolnością prawej komory istotną rolę może odgrywać czynność rozkurczowa lewej komory. Potencjalny wzrost ciśnienia napełniania lewej komory serca, biernie przenoszony na układ płucnych naczyń włosowatych, może się nakładać na i tak już podwyższone ciśnienie prekapilarne i przyczyniać się do nasilenia duszności u tych chorych. W przedstawionej pracy nie stwierdzono zaburzeń czynności skurczowej lewej komory w przebiegu POChP. Frakcja wyrzutowa, frakcja skracania i maksymalna prędkość ruchu bocznej części pierścienia zastawki mitralnej (Sm) u chorych mieściła się w zakresie wartości prawidłowych i nie różniła się istotnie od stwierdzonych grupie kontrolnej. Podobne wyniki uzyskali inni badacze [4,16]. W piśmiennictwie podkreśla się, że przy braku czynników pierwotnie prowadzących do upośledzenia czynności skurczowej lewej komory (choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze itp.), dysfunkcję skurczową w przebiegu POChP stwierdza się rzadko, najczęściej u chorych na ciężkie nadciśnienie płucne z dysfunkcją prawej komory [13-15]. Mimo stwierdzenia prawidłowej frakcji wyrzutowej i frakcji skracania lewej komory niektórzy badacze sugerują jednak obecność subklinicznej dysfunkcji skurczowej u chorych na POChP [17]. W opinii autorów świadczy o tym istotnie zwiększony wskaźnik wydolności lewej komory (TEI index), oceniający globalną skurczową i rozkurczową czynność mięśnia sercowego [18]. Podsumowując: czynność rozkurczowa lewej komory u chorych na zaawansowaną postać POChP jest upośledzona; stopień dysfunkcji rozkurczowej jest proporcjonalny do wysokości ciśnienia w prawej komorze; u chorych na POChP nie stwierdzono zaburzeń czynności skurczowej lewej komory. PIŚMIENNICTWO 1. Kasibowska-Kuzniar K, Jankowska R, Kuzniar T. Chronic obstructive pulmonary disease exacerbation effects on quality of life. Pol Arch Med Wewn. 2005; 114: Burgess M, Mogulkoc N, Wright-Thomas R, et al. Comparison of echocardiographic markers of right ventricular function in determining prognosis in chronic pulmonary disease. J Am Soc Echocardiogr. 2002; 15: Alpert SA. The effect of right ventricular dysfunction on left ventricular form and function. Chest 2001; 119: Schena M, Clini E, Errera D, et al. Echo-Doppler evaluation of left ventricular impairment in chronic cor pulmonale. Chest 1996; 109: Louie EK, Rich S, Brundage BH. Doppler echocardiographic assessment of impaired left ventricular filling in patients with right ventricular pressure overload due to primary pulmonary hypertension. J Am Coll Cardiol. 1986; 6: Rydlewska-Sadowska W. Echokardiograficzna metoda Dopplera. In: Rydlewska- -Sadowska W, eds. Echokardiografia kliniczna. Biblioteka Instytutu Kardiologii, Warszawa Boussuges A, Pinet C, Molenat F, et al. Left atrial and ventricular filling in chronic obstructive pulmonary disease. An echocardiographic and Doppler study. Am J Respir Crit Care Med. 2000; 162: Tutar E, Kaya A, Gulec S, et al. Echocardiographic evaluation of left ventricular diastolic function in chronic cor pulmonale. Am J Cardiol. 1999; 83: Ozer N, Tokgozulu L, Coplu L, et al. Echocardiographic evaluation of left and right ventricular diastolic function in patients with chronic obstructive pulmonary disease. J Am Soc Echocardiogr 2001; 14: Moustapha A, Kaushik V, Diaz S, et al. Echocardiographic evaluation of left-ventricular diastolic function in patients with chronic pulmonary hypertension. Cardiology 2001; 95: Chaouat A, Bugnet AS, Kadaoui N. Severe pulmonary hypertension and chronic obstructive pulmonary disease. Am J Respir Crit Care Med. 2005; 172: Weitzenblum E, Chaouat A. Right ventricular function in COPD. Can it be assessed reliably by the measurements of right ventricular ejection fraction? Chest 1998; 113: Matthay R, Berger H, Davis R, et al. Right and left ventricular exercise performance in chronic obstructive pulmonary disease: Radionuclide assessment. Ann Int Med. 1980; 93: Render ML, Einstein AS, Blaustein A. Left ventricular dysfunction in deteriorating patients with chronic obstructive pulmonary disease. Chest 1995; 107: Yilmaz R, Gencer M, Ceylan E, et al. Impact of chronic obstructive pulmonary disease with pulmonary hypertension on both left ventricular systolic and diastolic performance. J Am Soc Echocardiogr. 2005; 18: Vonk-Noordergraaf A, Marcus T, Holverda S, et al. Early changes of cardiac structure and function in COPD patients with mild hypoxemia. Chest 2005; 127: Vizza CD, Lynch JP, Ochoa LL, et al. Right and left ventricular impairment in patients with severe pulmonary disease. Chest 1998; 113: Tei C, Nishimura RA, Seward JB, et al. Noninvasive Doppler derived myocardial performance index: correlation with simultaneous measurements of cardiac catherisation measurements. J Am Soc Echocardiogr. 1997; 10: POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2007; 117 (3)