Konkurencyjność gospodarek państw Grupy Wyszehradzkiej w świetle międzynarodowych rankingów

mgr Aleksandra Dyba mgr Gryszel Weronika Konkurencyjność gospodarek państw Grupy Wyszehradzkiej w świetle międzynarodowych rankingów Grupę Wyszehradzką 1 tworzą cztery państwa postkomunistyczne środkowoeuropejskie: Polska, Czechy, Słowacja i Węgry. W 1991 roku została, przez ówczesnych przywódców tychże państw 2, podpisana Deklaracja Wyszehradzka, której głównym założeniem było nawiązanie współpracy dotyczącej integracji europejskiej pomiędzy tymi krajami. Należy nadmienić, że ta regionalna współpraca miała niebagatelny wpływ na cały proces związany z członkostwem w strukturach Unii Europejskiej (UE) tychże państw. Grupa Wyszehradzka stała się ważnym forum współpracy kulturalno-społecznej w Europie Środkowej. Warto wspomnieć, że państwa należące do Grupy nadal starają się promować wspólnotę kulturową, edukację, naukę, wymianę informacji, ale także wpływać na budowę bezpieczeństwa europejskiego ze szczególnym uwzględnieniem wzmacniania stabilności w regionie. Należy zauważyć, że te cztery państwa łączy zarówno przeszłość historyczna związana z transformacją gospodarczą i ustrojową, jak również osiągnięty sukces, którym jest pełna integracja z UE. Europejskiej polityka spójności została stworzona dla zmniejszania różnic pomiędzy regionami państw Wspólnoty. Jej najważniejsze cele - konkurencyjność regionalna i zatrudnienie, konwergencja oraz Europejska współpraca terytorialna. Wydatki UE na rzecz państw Grupy Wyszehradzkiej w latach 2004-2010 wyniosły 45,4 mld euro 3. Wspólnota powinna dążyć do zmniejszania dysproporcji w rozwoju pomiędzy poszczególnymi regionami, tzn. działanie na rzecz budowania potencjału rozwojowego gospodarek 1 Początkowo funkcjonowała pod nieformalną nazwą Trójkąta Wyszehradzkiego, aż do momentu podziału Czechosłowacji na dwa państwa w 1993 roku. 2 Deklaracja została podpisana przez Polskę, Czechosłowację i Węgry. 3 Raport końcowy IBS. Ocena korzyści uzyskiwanych przez państwa UE-15 w wyniku realizacji polityki spójności w krajach Grupy Wyszehradzkiej. Warszawa, 2011 128

regionalnych będą stali na czołie konkurencji. W tym ujęciu konkurencyjność i spójność zostają umieszczone na tej samej trajektorii i wzajemnie się wzmacniają 4. Wobec powyższego niezwykle interesującym zagadnieniem wydaje się omówienie aspektu poziomu konkurencyjności gospodarek tej regionalnej grupy państw. Kraje te mimo doświadczeń związanych z transformacją gospodarczą stały się pełnoprawnymi członkami UE z rozwiniętymi gospodarkami wolnorynkowymi. Celem niniejszego artykułu jest przeanalizowanie zarówno poziomu konkurencyjności gospodarek tych państw w 2010 roku, jak również zmian w stosunku do roku 2004 (akcesja do UE) oraz 2007 (kryzys gospodarczy), w odwołaniu do międzynarodowych rankingów. W pierwszej kolejności zostanie omówione zagadnienie konkurencyjności gospodarki, ze szczególnym zwróceniem uwagi na jej determinanty. Następnie zaprezentowane zostaną trzy międzynarodowe rankingi, które w ocenie autorek najlepiej obrazują poziom rozwoju konkurencyjności gospodarczej w państwach Grupy Wyszehradzkiej. Należy podkreślić, próba dokonania porównania zajmowanej pozycji przez państwa Grupy w indeksach ogólnych, ale również szczegółowych, pozwoli na ocenę konkretnych obszarów szczególnie istotnych dla rozwoju i wzrostu konkurencyjności. Nie bez znaczenia jest także wskazanie na wynikające z analiz tendencje oraz perspektywy na przyszłość. W artykule została wykorzystana literatura polsko i anglojęzyczna, ze szczególnym uwzględnieniem międzynarodowych raportów: Światowego Forum Ekonomicznego - World Economic Forum (WEF), Międzynarodowego Instytutu Rozwoju i Zarządzania - International Institute for Management Development (IMD) oraz badań Banku Światowego. 1. Konkurencyjność aspekt teoretyczny 1.1 Pojęcie konkurencyjności Konkurencyjność jest kategorią wielopłaszczyznową, co utrudnia jednoznaczne jej zdefiniowanie. W literaturze przedmiotu występuje mnogość definicyjna tego zagadnienia, wynika to z faktu, że konkurencyjność jest rozpatrywana aż na czterech poziomach, tj. mikromezo-, makro- i megakonkurencyjności 5. Jednocześnie warto wspomnieć, że w coraz większym stopniu decydują o konkurencyjności jakościowe determinanty związane m.in. 4 D. Hübner, Spójność i konkurencyjność - czy można je połączyć? Pomorski Przęgład Gospodarczy, 4/2006 (27) 5 A. Wziątek-Kubiak, Konkurencyjność polskiego przemysłu, wyd. Bellona, Warszawa 2003, s. 15. 129

z: postępem technologicznym, innowacjami, systemami zarządzania, strategiami marketingowymi i korzyściami skali 6. Jedną z najczęściej spotykanych definicji konkurencyjności gospodarki narodowej jest ta, zaproponowana przez OECD, w brzmieniu: Konkurencyjność to stopień w jakim kraj, w warunkach swobodnego handlu i wolnego rynku, może wytwarzać dobra i usługi zdające egzamin na rynkach międzynarodowych, przy jednoczesnym zapewnieniu realnego wzrostu dochodów ludności w długim okresie 7. Próbę zdefiniowania konkurencyjności gospodarki narodowej podjęło także Światowe Forum Gospodarcze, według którego oznacza ona zdolność do utrzymania stałych, wysokich stóp wzrostu uzyskiwanych dzięki stabilnej polityce ekonomicznej, instytucjom oraz innym czynnikom ekonomicznym 8. W badaniach podjętych przez Bank Światowy konkurencyjność identyfikowana jest z produktywnością. Odnosi się ona do wielkości wytworzonej wartości dodanej na jednostkę zaangażowanych środków, jaką osiągają przedsiębiorstwa. W tym ujęciu konkurencyjność jest stałym procesem innowacji, wzmacniania i ulepszania tych czynników i działań, które decydują o wielkości wytworzonej wartości dodanej 9. Natomiast, w analizie The World Competitiveness Yearbook 10 konkurencyjność międzynarodową określa jako zdolność kraju do tworzenia wartości dodanej i w ten sposób podnoszenia bogactwa narodowego poprzez odpowiednie zarządzanie zasobami i procesami, atrakcyjnością i agresywnością, uwzględniając wymiar globalny i lokalny oraz integrowanie tych wszystkich czynników w jednolity, spójny model ekonomiczny i społeczny. Cechą wymienionych definicji konkurencyjności jest z jednej strony to, iż ich autorzy skupiają się na ocenie wyników gospodarczych (na podstawie porównań międzynarodowych), z drugiej analizują źródła osiągniętej pozycji gospodarczej. Wśród tych źródeł wyróżniają czynniki takie jak: technologie, zasoby ludzkie i zasoby kapitału, innowacyjność oraz czynniki decydujące o alokacji zasobów i ich tworzeniu (regulacje, jakość instytucji, czy politykę gospodarczą). Warto zauważyć, że analiza konkurencyjności gospodarczej w praktyce jest szczególnym podejściem do analizy wzrostu gospodarczego. Podstawowy model analizy konkurencyjności opiera się na rozpatrywaniu wpływu różnych 6 M. Majchrzak, Determinanty konkurencyjności gospodarki - ujęcie teoretyczne, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Nr.39/2009, s.205. 7 OECD (1996), Industrial Structure Statistics 1994, Paryż, s.17-19. 8 World Economic Forum (1997), The Global Competitiveness Report 1997, Davos. 9 M. Radło, Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki. Uwagi na temat definicji, czynników i miar, Instytut Gospodarki Światowej - SGH, Warszawa, 2008, s. 3 10 Ibidem. 130

czynników na tworzenie dochodu narodowego i jest tożsamy z modelami wzrostu gospodarczego. 1.2 Determinanty międzynarodowej konkurencyjności Mnogość definicji konkurencyjności gospodarki narodowej implikuje także zróżnicowanie wśród jej determinant. Ze względu na brak powszechnie akceptowalnej oraz jednoznacznej definicji, istnieje także wielość podejść metodologicznych do problemu pomiaru konkurencyjności. Do instytucji, które najczęściej i najobszerniej publikują rankingi konkurencyjności zaliczyć należy: Światowe Forum Ekonomiczne, Międzynarodowy Instytut Rozwoju i Zarządzania w Lozannie oraz Bank Światowy. Metodologie stosowane przez te instytucje są tak skonstruowane, aby można było ocenić poziom konkurencyjności danej gospodarki za pomocą jednego wskaźnika, obliczanego na podstawie skomplikowanego algorytmu opartego na kilkudziesięciu szczegółowych czynnikach. W rankingu konkurencyjności WEF uwzględnia się wskaźniki, które są pogrupowane w trzy kategorie (patrz tabela 1) 11. Tabela 1 Kategorie określające konkurencyjność gospodarki według WEF SUB-KATEGORIA KATEGORIA INDEKSY SZCZEGÓŁOWE Warunki podstawowe (36 zmiennych) Podniesienie efektywności 12 (38 zmiennych) ILOŚĆ ZMIENNYCH Otoczenie instytucjonalne 15 Infrastruktura 6 Warunki makroekonomiczne 6 Zdrowie i szkolnictwo podstawowe 9 Szkolnictwo wyższe i szkolenia 7 Efektywność rynku 24 Technologia 7 Innowacyjność i inne czynniki Kultura biznesu 8 (16 zmiennych) Innowacje 8 Źródło: M. Majchrzak, Determinanty konkurencyjności gospodarki ujęcie teoretyczne, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 39/2009, s.207, Global Competitiveness Report - http://insight.iese.edu/casos/study_0089-e.pdf, (dostęp w dn.11.06.2011). Wskaźnik Światowego Forum Ekonomicznego jest jednym z najważniejszych i najpowszechniejszych indeksów syntetycznych, których celem jest pomiar międzynarodowej konkurencyjności gospodarczej krajów. 11 M. Ciesielski, Konkurencyjność w gospodarce światowej. Przegląd problemów [w:] Współczesna gospodarka światowa, pod red. A. B. Kisiel - Łowczyc, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1994, s. 33. 12 Warto wspomnieć, że wraz z kolejnymi raportami WEF zwiększa się liczba indeksów szczegółowych. Zgodnie z raportem WEF 2010-2011 w ramach filaru: Podniesienie efektywności, wyszczególniono następujące sub-kategorie: szkolnictwo wyższe i szkolenia, efektywność rynku, efektywność rynku pracy, technologia, rozwój rynków finansowych, rozmiar rynku. http://www3.weforum.org/docs/wef_globalcompetitivenessreport_2010-11.pdf, (dostęp w dn.1.08.2011). 131

IMD Równie interesujący jest wskaźnik (od 2000 roku) konkurencyjności tworzony przez - The World Competitiveness Yearbok. Ten model pomiaru wydaje się bardziej użyteczny niż model wcześniejszy. Zawiera on bowiem komponenty odpowiadające poszczególnym elementom analizy konkurencyjności zawartym w przyjętej definicji tego pojęcia. Konkurencyjność rozumiana jest jako zestaw zmiennych, które wpływają na produktywność, a przez to i na rozwój gospodarek (patrz tabela 2). Wskaźnik ten zwraca uwagę na wyodrębnienie jakości instytucji (jakość instytucji prawnych i praktyk, regulacje i zwyczaje w zakresie konkurencji) oraz szerszą analizę infrastruktury (jakość dróg, kolei, portów, telekomunikacji i inwestycji infrastrukturalnych). Tabela 2 Kategorie określające konkurencyjność gospodarki według IMD SUB-KATEGORIA KATEGORIA INDEKSY SZCZEGÓŁOWE Rozwój gospodarczy Sprawność rządu Sprawność sektora gospodarczego Infrastruktura ILOŚĆ ZMIENNYCH Gospodarka krajowa 28 Handel międzynarodowy 20 Inwestycje zagraniczne 17 Zatrudnienie 8 Ceny 4 Finanse publiczne 11 Polityka fiskalna 14 Struktura instytucjonalna 16 Prawo gospodarcze 20 Struktura społeczna 11 Wydajność 9 Rynek pracy 21 Finanse 20 Zarządzanie 11 Podstawy i wartości 7 Podstawowa 22 Technologiczna 20 Naukowa 22 Zdrowie i środowisko naturalne 17 Edukacja 14 Źródło: Competitiveness factors and criteria, http://www.imd.org/research/publications/wcy/factors_and_criteria.cfm (dostęp w dn.12.06.2011). Warto wspomnieć, że Bank Światowy sporządza od 2004 roku coroczne raporty Doing Business poświęcone analizie warunków prowadzenia działalności gospodarczej w badanych krajach. Celem prowadzonych badań jest uszeregowanie gospodarek od najbardziej sprzyjających prowadzeniu biznesu do gospodarek nie kreujących dogodnych 132

warunków jego prowadzenia. Im wyższa pozycja w rankingu, tym prostsze przepisy regulujące sprawy związane z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz silniejsza ochrona własności przez prawo. Wskaźnik nie uwzględniają m.in.: korupcji, stabilności makroekonomicznej, czy stabilności systemu finansów. Pozycja kraju w rankingu opiera się na średniej z 9 kategorii: 1) zakładanie firmy procedury, czas oraz wymagany minimalny wkład początkowy, 2) uzyskiwanie pozwoleń na budowę procedury, czas i koszt inspekcji oraz uzyskiwania pozwolenia, 3) rejestrowanie własności procedury, czas oraz koszt rejestrowania nieruchomości, 4) otrzymywanie kredytu siła regulacji kredytów oraz ilość informacji bankowych, 5) ochrona inwestorów zakres jawności oraz zakres odpowiedzialności zarządu przed współudziałowcami, 6) płacenie podatków liczba płaconych podatków, godziny spędzone rocznie nad przygotowaniem zeznań podatkowych oraz cześć dochodu brutto, jaką stanowi płacony podatek, 7) handel zagraniczny liczba dokumentów, podpisów i czasu wymaganego aby przedsiębiorca mógł importować lub eksportować, 8) zawieranie umów procedury, czas i koszt zawierania i egzekwowania umów dłużnych, 9) likwidacja przedsiębiorstwa czas i koszt związany z zakończeniem działalności 13. Wobec powyższego należy zauważyć, że pozycja danego kraju w rankingach międzynarodowych w dużej mierze determinowana jest przez realizację polityki gospodarczej państwa. Na poziom konkurencyjności ma także niebagatelny wpływ poziom stabilności wydatków publicznych kraju, polityka rynku pracy, polityka edukacyjna, w tym rozwój i kształcenie kadr, a także struktura i polityka handlu zagranicznego. W nawiązaniu do rankingów należy zauważyć, że czynnikami determinującymi międzynarodową konkurencyjność gospodarki są przede wszystkim: ocena realizacji polityki gospodarczej danego państwa (poprzez analizę wskaźników makroekonomicznych gospodarki danego kraju, a także struktury handlu międzynarodowego czy inwestycji zagranicznych w danym państwie), uwarunkowania o charakterze instytucjonalnym (poprzez analizę m.in. sprawności rządu), rozwój nowych technologii teleinformatycznych, stan 13 http://www.doingbusiness.org/methodologysurveys (dostęp w dn.10.05.2010). 133

infrastruktury, poziom innowacyjność gospodarki 14, ale także rozwój kapitału intelektualnego 15, efektywna polityka rynku pracy 16. 2. Ocena międzynarodowej konkurencyjności gospodarczej - Analiza wyników badań w odniesieniu do państw Grupy Wyszehradzkiej - wybrane rankingi Połączenie miar wynikowych i czynnikowych (metody stosowane przez autorów wymienionych wyżej raportów) prowadzi do oceny stanu i potencjału konkurencyjności. Metody te polegają na scharakteryzowaniu kraju za pomocą kilkudziesięciu czynników 17 oraz nadaniu im odpowiednich wag i uszeregowaniu według ważonej sumy tych wskaźników 18. Należy zauważyć, że IMD The World Competitiveness oraz WEF The Global Competitiveness posługują się podobną metodologią. IMD publikuje swoje raporty od 1989 roku, dokonując analizy poziomu konkurencyjności dla 58 państw. Natomiast WEF publikuje analizy (od 2004 roku) dotyczące poziomu konkurencyjności w 139 państwach. Trzecim przywoływanym w artykule raportem są badania Banku Światowego Doing Business, które są prowadzone od 2000 roku, dla 183 krajów. Wszystkie przywołane raporty opisują poziom konkurencyjności gospodarek poszczególnych państw. W ocenie autorek artykułu najbardziej reprezentatywnymi międzynarodowymi rankingami dotyczącymi rozwoju konkurencyjności gospodarek świata są raporty przygotowywane przez IMD oraz WEF oraz Banku Światowego Doing Business, które w kompleksowy sposób traktują o łatwości zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej w danym państwie. Należy zauważyć, że wszelkie regulacje dotyczące przedsiębiorstw mają niebagatelny wpływ na wzrost gospodarczy, stąd analizując poziom konkurencyjności warto także odwołać się do rankingu odnoszącego się do wspomnianego obszaru. W tabeli 3 zostały zaprezentowane wyniki dla wszystkich państw Grupy Wyszehradzkiej za kolejne lata według zajmowanej przez nie pozycji w rankingach międzynarodowych. Należy podkreślić, że im wyższa pozycja w rankingu, tym korzystniej należy interpretować poziom rozwoju konkurencyjności. 14 Innowacyjność gospodarki przejawia się głównie w możliwości wykorzystania w praktyce gospodarczej wyników badań naukowych, wynalazków, patentów czy zasobów wiedzy. 15 Kapitał intelektualny Polski to ogół niematerialnych aktywów ludzi, przedsiębiorstw, społeczności, regionów i instytucji które, odpowiednio wykorzystane, mogą być źródłem obecnego i przyszłego dobrostanu kraju. Patrz szerzej: Polska 2030-wyzwania rozwojowe, red. M. Boni, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, lipiec 2009. 16 Urszula Sztanderska podkreśla, że efektywna polityka rynku pracy przede wszystkim ma na celu ograniczenie bezrobocia i nieaktywności zawodowej poprzez m.in. zwiększanie poziomu wiedzy o rynku pracy czy zachęcanie ludzi do mobilności zawodowej, a także podwyższania kwalifikacji. 17 Patrz szerzej: 1.2 Determinanty międzynarodowej konkurencyjności. 18 M.Lipiec-Zajchowska, Metody i modele oceny konkurencyjności gospodarki, [w:] Międzynarodowa konkurencyjność Polski i Rosji, prac. zbior. pod red. M. Lipiec-Zajchowska, wyd. Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2000, s. 14. 134

Tabela 3 Konkurencyjność gospodarek państw Grupy Wyszehradzkiej zajmowana pozycja w międzynarodowych rankingach za kolejne lata WEF - The Global IMD - World Competitiveness państwo Competitiveness Report Bank Światowy- Doing Business 2004 2007 2010 2004 2007 2010 2004 2007 2010 Czechy 36 32 29 40 33 36 50 52 82 Polska 48 52 32 60 51 39 74 75 73 Słowacja 33 43 49 43 41 60 34 36 40 Węgry 35 35 42 39 47 52 60 66 52 Źródło: opracowanie własne na podstawie: World Competitiveness Yearbook 2008, 2010, IMD; The Global Competitiveness Report 2010-2011, 2007-2008, 2004-2005, WEF, Doing Businness 2007, 2010. W odwołaniu do tabeli 3 należy zauważyć, że w przypadku wszystkich trzech rankingów w 2004 rok najgorzej prezentowała się gospodarka Polski, zajmując bardzo odległe pozycje. Należy jednak podkreślić, że Polska jako jedyny kraj spośród tej Grupy państw we wszystkich rankingach stopniowo, aczkolwiek systematycznie poprawiał swoją pozycję lub pozostawał przy niemal niezmienionych wartościach (Doing Business). Mimo kryzysu gospodarczego Polsce udało się w znaczny sposób poprawić konkurencyjność swojej gospodarki i o kilkanaście punktów poprawić swoją pozycję (rankingi IMD i WEF). W 2010 roku według rankingu ogólnego IMD Polska zajęła 32 pozycję, a w przypadku rankingu WEF 39 pozycję. W odwołaniu do tych samych dwóch rankingów należy zauważyć, że zarówno Węgrom jak i Słowacji, mimo początkowo stosunkowo wysokich zajmowanych pozycji, nie udało się utrzymać poziomu konkurencyjności z okresu akcesji do UE. W przypadku Węgier niekorzystnie na sytuację gospodarczą wpłynął ostatni światowy kryzys gospodarczy, choć warto podkreślić, że Węgry były jednym z pierwszych państw, które stosunkowo szybko zwróciły się o pomoc do międzynarodowych instytucji finansowych, takich jak: Międzynarodowy Fundusz Walutowy czy Bank Światowy. Węgry otrzymały także wsparcie ze strony Komisji Europejskiej. Warto wspomnieć, że w okresie poprzedzającym transformację ustrojową gospodarka tego kraju była oceniana jako jedna z najbardziej konkurencyjnych w regionie. Mimo bardzo poważnych problemów tego państwa w obliczu kryzysu gospodarczego należy pozytywnie ocenić decyzje władz, które zdecydowały się na podjęcie działań mających na celu zminimalizowanie skutków kryzysu. Węgry otrzymały 20 mln euro w ramach specjalnego kredytu stabilizacyjnego. Środki te przeznaczono m.in. na: pomoc firmom w dostępie do kredytów, zwiększenie liczby publicznych zamówień czy umocnienie forinta 19. W 2010 roku według rankingów konkurencyjności najbardziej konkurencyjną gospodarką były Czechy. Badania Banku Światowego Doing Business, wykazały, iż państwa Grupy Wyszehradzkiej zajmują odległe pozycje, co jest niestety 19 T. Strzelecki, Problemy i szanse Nowej Europy, Gazeta Bankowa, 21/2009, s.26-27. 135

potwierdzeniem na znaczne ograniczenia związane z łatwością prowadzenia działalności gospodarczej w tych państwach. W stosunku do 2004 roku, tylko Węgry odnotowały poprawę (2010 rok), co jednocześnie w odwołaniu do wyników z analiz IMD i WEF jest interesującą informacją, która pozwala mimo wszystko optymistycznie prognozować na przyszłość. Należy bowiem zauważyć, że to właśnie przedsiębiorcy są jednymi z najważniejszych podmiotów gospodarczych, stąd tworzenie przyjaznego środowiska dla rozwoju biznesu wpływa na rozwój i wzrost gospodarczy. Wykresy poniżej prezentują cztery indeksy szczegółowe w odniesieniu do państw Grupy Wyszehradzkiej według badań IMG. Wykres 1 Rozwój gospodarczy w państwach Grupy Wyszehradzkiej w kolejnych latach (według zajmowanej pozycji w rankingu IMD). Wykres 2 Sprawność rządu w państwach Grupy Wyszehradzkiej w kolejnych latach (według zajmowanej pozycji w rankingu IMD). Źródło: opracowanie własne na podstawie: World Competitiveness Yearbook 2008, IMD, s.58-59, World Competitiveness Yearbook 2010,IMD, s.50-51. Źródło: opracowanie własne na podstawie: World Competitiveness Yearbook 2008, IMD, s.58-59, World Competitiveness Yearbook 2010,IMD, s.50-51. 136

Wykres 3 Sprawność sektora gospodarczego w państwach Grupy Wyszehradzkiej - w kolejnych latach (według zajmowanej pozycji w rankingu IMD). Źródło: opracowanie własne na podstawie: World Competitiveness Yearbook 2008, IMD, s.58-59, World Competitiveness Yearbook 2010,IMD, s.50-51. Wykres 4 Infrastruktura w państwach Grupy Wyszehradzkiej - w kolejnych latach (według zajmowanej pozycji w rankingu IMD). Źródło: opracowanie własne na podstawie: World Competitiveness Yearbook 2008, IMD, s.58-59, World Competitiveness Yearbook 2010,IMD, s.50-51. 137

Wykresy 1-4 prezentują pozycję państw Grupy Wyszehradzkiej według czterech grup indeksów szczegółowych, które składają się na indeks ogólny konkurencyjności według badań IMG. Biorąc pod uwagę wyżej zaprezentowane badania należy jednoznacznie stwierdzić, że porównując lata 2004 i 2010 tylko Polska poprawiła swoją pozycję we wszystkich badanych obszarach. Czechy odnotowały pozytywne zmiany w rankingach dotyczących: sprawności sektora gospodarczego, sprawności rządu i infrastruktury 20. Pozycje Węgier i Słowacji uległy pogorszeniu w stosunku do roku 2004 we wszystkich rankingach szczegółowych. Najkorzystniej prezentują się badania w obszarze infrastruktury, należy zauważyć, że wszystkie państwa w całym badanym okresie odnotowywały pozycję równą lub poniżej czterdziestej. W pozostałych obszarach w zależności od roku w większości przypadków państwa odnotowywały także pozycje poniżej czterdziestej. Warto podkreślić, że zarówno Słowacja jak i Węgry dążąc do poprawy swojej konkurencyjności winny poprawić swoją sytuację tak w obszarze infrastruktury, sprawności rządu, sprawności sektora gospodarczego, a także podjąć działania przyczyniające się do rozwoju gospodarczego. Pomimo pogorszenia się sytuacji Czech w obszarze rozwoju gospodarczego 21, kraj ten w rankingach szczegółowych (sprawność sektora gospodarczego, sprawność rządu) w całym badanym okresie zajmował pozycję poniżej (lub równej) czterdziestej, natomiast w dwóch pozostałych poniżej trzydziestej. Są to jednocześnie najlepsze wyniki osiągane w rankingach szczegółowych spośród wszystkich państw Grupy Wyszehradzkiej. Poniżej zostały zaprezentowane wyniki badań szczegółowych dla państw Grupy Wyszehradzkiej w oparciu o analizy WEF za lata 2007 i 2010 22. Analizując dane zaprezentowane na wykresach 5-7 należy jednoznacznie stwierdzić, iż tylko Polska odnotowała poprawę swojej pozycji (obecna w porównaniu do roku 2007) we wszystkich indeksach szczegółowych. Warto jednak wspomnieć, iż mimo odnotowanej poprawy Polska w obszarze innowacyjności i warunków podstawowych 23 zajmuje pozycję stosunkowo odległą (nie jest zakwalifikowywana do 50-ciu najlepszych państw). Czechy odnotowały pozytywną zmianę tylko w przypadku podniesienia efektywności 24. Należy jednak zauważyć, że mimo pogorszenia sytuacji w dwóch pozostałych indeksach szczegółowych (warunki podstawowe i innowacyjność) pozycja Czech jest bardzo dobra na tle pozostałych państw Grupy Wyszehradzkiej, zostały one zakwalifikowane co najmniej do 40 najlepszych państw 20 Patrz szerzej: 1.2 Determinanty międzynarodowej konkurencyjności. 21 Ibidem. 22 Z uwagi na zmianę doboru wskaźników, składających się na poszczególne indeksy szczegółowe, przez WEF na wykresach nie został uwzględniony rok 2004. 23 Patrz szerzej: 1.2 Determinanty międzynarodowej konkurencyjności. 24 Ibidem. 138

(z wyjątkiem indeksu warunków podstawowych, gdzie znalazły się nieznacznie powyżej tej grupy państw). Natomiast podobnie jak w rankingu IMG, także w badaniach przeprowadzonych przez WEF Węgry i Słowacja pogorszyły swoją pozycję we wszystkich badanych indeksach szczegółowych. Wykres 5 GCI - Warunki podstawowe zajmowana pozycja państw Grupy Wyszehradzkiej w kolejnych latach Wykres 6 GCI Podniesienie efektywności zajmowana pozycja państw Grupy Wyszehradzkiej w kolejnych latach Źródło: opracowanie własne na podstawie: The Global Competitiveness Report 2010-2011, WEF, s.16, The Global Competitiveness Report 2007-2008, WEF, s.10. Źródło: opracowanie własne na podstawie: The Global Competitiveness Report 2010-2011, WEF, s.16, The Global Competitiveness Report 2007-2008, WEF, s.10. Wykres 7 GCI Innowacyjność i inne czynniki zajmowana pozycja państw Grupy Wyszehradzkiej w kolejnych latach Źródło: opracowanie własne na podstawie: The Global Competitivness Report 2010-2011, WEF, s.16, The Global Competitiveness Report 2007-2008, WEF, s.10. Wykresy 8-11 prezentują wyniki wybranych czterech indeksów szczegółowych raportu Doing Business w latach 2007 i 2010 25, dla państw Grupy Wyszehradzkiej. 25 Raport Doing Business publikowany jest od 2004 roku, jednak dopiero od 2007 roku archiwizowane są poszczególne indeksy szczegółowe, stąd na wykresach został pominięty rok 2004. 139

Wykres 8 Warunki zakładania działalności gospodarczej w państwach Grupy Wyszehradzkiej - w kolejnych latach (według zajmowanej pozycji w raporcie Doing Business) Wykres 9 Wymiana handlowa w państwach Grupy Wyszehradzkiej - w kolejnych latach (według zajmowanej pozycji w raporcie Doing Business) Źródło: opracowanie własne na podstawie: Doing business 2007, 2010. Wykres 10 Dostępność kredytu w państwach Grupy Wyszehradzkiej - w kolejnych latach (według zajmowanej pozycji w raporcie Doing Business) Źródło: opracowanie własne na podstawie: Doing business 2007, 2010. Wykres 11 Podatki w państwach Grupy Wyszehradzkiej - w kolejnych latach (według zajmowanej pozycji w raporcie Doing Business) Źródło: opracowanie własne na podstawie: Doing business 2007, 2010. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Doing business 2007, 2010. 140

Najlepszą pozycję z krajów regionu w całym rankingu Doing Business zajmują Słowacja oraz Węgry wynik ten zdecydowanie wyróżnia ten raport od poprzednich (przywoływanych w artykule). Czechy zdecydowanie pogorszyły swoją pozycję w badanych obszarach. Należy zauważyć, że Polska jednocześnie polepszyła swoje wyniki w wymianie handlowej oraz dostępności kredytu. Wśród wybranych indeksów szczegółowych najlepiej sytuacja prezentuje się w przypadku dostępności kredytu, w tym obszarze wszystkie państwa Grupy Wyszehradzkiej zajmują stosunkowo korzystne pozycje. Niezwykle niepokojący jest jednak fakt, że w przypadku analizy wskaźnika dotyczącego podatków, wszystkie państwa Grupy pogorszyły swoją pozycję w stosunku do roku 2007, ponadto znajdują się w grupie krajów zajmujących pozycję powyżej setnej. Wnioski Wraz z pogłębianiem się procesów integracji oraz globalizacji konkurencyjność nabiera coraz większego znaczenia. W sytuacji nieograniczonych potrzeb oraz ograniczonych zasobów konkurencja stymuluje postęp społeczno-ekonomiczny, innowacyjność i racjonalne gospodarowanie. Przeprowadzona analiza jest w większości punktów potwierdzeniem efektów polityki spójności. Największe korzyści netto odniosły Węgry i Polska, w przypadku których otrzymana pomoc stanowiła odpowiednio 1,49% i 1,43% PKB 26. W troche mniejszym stopniu skorzystała Słowacja (1%), a w najmniejszym Czechy (0,64%). Po uwzględnieniu liczby ludności oraz parytetu siły nabywczej wsparcie w czterech państwach okazuje się w większym stopniu porównywalne, z zauważalną przewagą Węgier. Te rezultaty mają swoje przełożenie w rankingach, jak zaznaczyłyśmy wyżej Polska jako jedyny kraj spośród tej Grupy państw we wszystkich rankingach systematycznie poprawiał swoją pozycję. Jak również otrzymanie przez Węgry wysokiej kwoty pomocy pozwoliło kraju przeżyć kryzys i odnotować poprawę w 2010 roku w odwołaniu do wyników z analiz IMD i WEF. Należy zauważyć, że w przypadku badań przeprowadzonych przez IMD oraz WEF aktualnie (stan na 2010 rok) najlepszą pozycję wśród państw Grupy Wyszehradzkiej zajmują Czechy, a dalej Polska. Uwzględniając jednak zmiany jakie zaszły w stosunku do lat wcześniejszych należy podkreślić, że wspomniane kraje zdecydowanie poprawiły swoją pozycję. Odwrotną tendencją charakteryzują się dwa pozostałe państwa Grupy tj. Słowacja i 26 Raport końcowy IBS. Ocena korzyści uzyskiwanych przez państwa UE-15 w wyniku realizacji polityki spójności w krajach Grupy Wyszehradzkiej. Warszawa, 2011 141

Węgry, których poziom konkurencyjności uległ pogorszeniu w świetle przywoływanych badań. Warto podkreślić, że zupełnie inne tendencje obserwowalne są w trzecim z przywoływanych raportów Doing Business. W 2010 roku najlepiej spośród państw Grupy Wyszehradzkiej prezentowały się: Węgry i Słowacja. Ostatnie z wymienionych państw we wszystkich trzech rankingach systematycznie od 2004 roku pogarszało swoją pozycję. Wobec powyższych faktów należy pokusić się o stwierdzenie, że państwa Grupy Wyszehradzkiej jako stosunkowo młode gospodarki wolnorynkowe, winny zwrócić szczególną uwagę na kształtowanie i sprzyjanie budowaniu środowiska biznesu. Przedsiębiorcy są bardzo ważnym ogniwem dobrze funkcjonującej gospodarki, od ich zaangażowania w dużym stopniu zależy budowanie potencjału gospodarczego danego kraju. Mimo coraz korzystniejszych wyników badań w rankingach ogólnych (IMD, WEF) tak Polski jak i Czech, winny zwrócić szczególną uwagę na regulacje dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej. Paradoksalnie wobec niekorzystnych wyników Węgier w rankingach konkurencyjności (IMD, WEF) należy optymistycznie prognozować na przyszłość, bowiem kraj ten tworzy coraz korzystniejsze otoczenie dla rozwoju przedsiębiorczości. W nieco odmiennej sytuacji znajdują się Czechy, które mimo korzystnych wyników w rankingach IMD i WEF, zdecydowanie negatywnie prezentują się w przywoływanych w artykule analizach Banku Światowego. Państwa Grupy Wyszehradzkiej pod względem poziomu rozwoju konkurencyjności gospodarczej, w oparciu o wspomniane rankingi, prezentują się raczej umiarkowanie. Należy zauważyć, że w badaniach IMG przeprowadzanych na grupie 58 państw, zajmują pozycję między 29 a 49 (2010 rok). W analizach WEF na 139 państw zajmują pozycję między 36 a 60 (2010 rok), co sytuuje te kraje w pierwszej połowie krajów w rankingu. W ostatnim z przywoływanych rankingów Doing Business państwa Grupy Wyszehradzkiej zajmują pozycję między 40 a 82 (2010 rok) na ogólną liczbę 183. Wobec powyższego Polskę, Czechy, Węgry i Słowację niestety nie można zaliczyć do grona państw świata czy Europy posiadających najbardziej konkurencyjne gospodarki. Kraje Grupy Wyszehradzkiej mają bardzo wiele obszarów (głównie wymienione w postaci analizy indeksów szczegółowych), w których winny zostać wdrożone zmiany i reformy, które następnie przełożą się na poprawę konkurencyjności całej gospodarki. Państwa te szczególną uwagę winny zwrócić na poprawę infrastruktury, innowacyjność, poprawę efektywności państwa oraz reformy podatkowe. Jednocześnie biorąc pod uwagę doświadczenia państw Grupy (transformacja gospodarcza) należy zdecydowanie pozytywnie ocenić fakt, ich uczestnictwa w rankingach pomiaru międzynarodowej konkurencyjności gospodarczej oraz zauważalnych korzystnych zmian ich pozycji. 142

Bibliografia: Ciesielski M., Konkurencyjność w gospodarce światowej. Przegląd problemów [w:] Współczesna gospodarka światowa, pod red. A. B. Kisiel - Łowczyc, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1994. Hübner, Spójność i konkurencyjność - czy można je połączyć? Pomorski Przęgład Gospodarczy, 4/2006 (27) Lipiec-Zajchowska M., Metody i modele oceny konkurencyjności gospodarki, [w:] Międzynarodowa konkurencyjność Polski i Rosji, prac. zbior. pod red. M. Lipiec- Zajchowska, wyd. Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2000. Majchrzak M., Determinanty konkurencyjności gospodarki - ujęcie teoretyczne, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Nr.39/2009. Radło M., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki. Uwagi na temat definicji, czynników i miar, Instytut Gospodarki Światowej - SGH, Warszawa, 2008. Strzelecki T., Problemy i szanse Nowej Europy, Gazeta Bankowa, 21/2009. Wziątek-Kubiak A., Konkurencyjność polskiego przemysłu, wyd. Bellona, Warszawa 2003. Raport końcowy IBS. Ocena korzyści uzyskiwanych przez państwa UE-15 w wyniku realizacji polityki spójności w krajach Grupy Wyszehradzkiej. Warszawa, 2011 OECD (1996), Industrial Structure Statistics 1994, Paryż. The World Bank, Doing business 2007, 2010. World Economic Forum (1997), The Global Competitiveness Report 1997, Davos. Netografia została zawarta w artykule. 143