Przep³ywy bezpoœrednich inwestycji zagranicznych a potencja³ inwestycyjny w krajach wschodz¹cych w latach 1990 2010

Wyzwania gospodarki globalnej Prace i Materia³y Instytutu Handlu Zagranicznego Uniwersytetu Gdañskiego 2012, nr 31 Challenges of the global economy Working Papers Institute of International Business University of Gdañsk 2012, no. 31 Aneta Kosztowniak Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pu³askiego w Radomiu Przep³ywy bezpoœrednich inwestycji zagranicznych a potencja³ inwestycyjny w krajach wschodz¹cych w latach 1990 2010 Okreœlono trzy cele artyku³u: 1) przedstawienie przep³ywów bezpoœrednich inwestycji zagranicznych na rynkach wschodz¹cych w latach 1990 2010, 2) wskazanie najwa niejszych gospodarek goszcz¹cych i eksportuj¹cych BIZ, 3) ocenê wp³ywu potencja³u i ryzyka inwestycyjnego oraz poziomu wolnoœci gospodarczej kraju goszcz¹cego na decyzje inwestorów zagranicznych. Zastosowano metody iloœciowe do przeliczenia danych empirycznych. Zaprezentowano ekonometryczny model regresji UNCTAD do prognozowania przep³ywów BIZ w latach 2011 2013. Sformu³owano nastêpuj¹ce wnioski: 1) Rynki wschodz¹ce staj¹ siê znacz¹cym miejscem importu i eksportu BIZ w gospodarce œwiatowej; 2) Roœnie znaczenie Hongkongu i krajów BRIC, jako importera, ale i eksportera BIZ; 3) Poprawa wskaÿnika Inward FDI Performance Index, Inward FDI Potential Index, wolnoœci gospodarczej (Index of Economic Freedom, IEF) oraz obni enie ryzyka inwestycyjnego (Country Risk, CR) ma istotne znaczenie, ale nie przes¹dza o decyzji lokalizacyjnej inwestora zagranicznego. Wa ne jest równie tempo wzrostu gospodarczego, ale kluczowe znaczenie ma rozmiar rynku zbytu kraju goszcz¹cego. Foreign direct investment flows and the investment potential in emerging markets over the period 1990 2010 This paper has three aims: 1) to present foreign direct investment flows in emerging markets over the years 1990 2010, 2) to indicate the most important FDI host and home economies, 3) to evaluate the impact of the investment potential and risk and the level of economic freedom in the host country on foreign investors decisions. Quantitative methods were used to verify empirical data. The UNCTAD econometric regression model for FDI flow forecasts in the years 2011 2013 is presented. The following conclusions are formulated: 1) Emerging markets are becoming important places in global economy for FDI outflows and inflows; 2) The significance of Hong Kong and BRIC countries as FDI home and host countries is growing; 3) Improved Inward FDI Performance Index, Inward FDI Potential Index, Index of Economic Freedom (IEF) and reduced investment risk (Country Risk, CR) are of major importance but they are not decisive when it comes to the foreign investor s decision on investment location. Another factor that can affect such a decision is the rate of economic growth but the key factor is the size of the host country s potential customers market. Keywords: FDI flows, emerging economies, inward FDI, Performance and Potential Index, IEF Index of Economic Freedom

Przep³ywy bezpoœrednich inwestycji zagranicznych a potencja³ inwestycyjny... 645 Wprowadzenie Grupê krajów wschodz¹cych tworz¹ kraje, które znalaz³y siê na drodze od gospodarki rozwijaj¹cej siê do gospodarki rynkowej, wyró niaj¹ce siê szybkim wzrostem gospodarczym, rozwojem infrastruktury rynkowej i dlatego powinny byæ atrakcyjnym miejscem lokowania kapita³u. Powstaje pytanie, które rynki traktowane s¹ jako najlepsze kraje goszcz¹ce (host countries) dla bezpoœrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) i dlaczego? Ponadto, czy kraje wschodz¹ce umocni³y na tyle swoj¹ pozycjê konkurencyjn¹, aby same byæ aktywnym inwestorem na zagranicznych rynkach, a nie tylko miejscem nap³ywu BIZ. W okresie kryzysu finansowego z 2007 r. i utrzymywania siê w kolejnych latach problemów gospodarczych w krajach Unii Europejskiej i w Stanach Zjednoczonych powstaje pytanie, czy dosz³o równie do zmian przep³ywów BIZ na rynkach wschodz¹cych. Nastêpne wa ne pytanie to: Czy oceny potencja³u inwestycyjnego, np. wed³ug wskaÿnika Inward FDI Performance Index, Inward FDI Potential Index, wolnoœci gospodarczej (Index of Economic Freedom, IEF) oraz ryzyka inwestycyjnego (Country Risk, CR), sporz¹dzane m.in. przez Eurostat, The Wall Street Journal czy Heritage Foundation, maj¹ istotne znaczenie w podejmowaniu decyzji przez inwestora zagranicznego i czy decyduj¹ o wyborze rynku lokalizacji inwestycji? Czy mo e decyzje te s¹ bardziej skomplikowane? W artykule okreœlono trzy nastêpuj¹ce cele: 1) przedstawienie przep³ywów bezpoœrednich inwestycji zagranicznych na rynkach wschodz¹cych w latach 1990 2010; 2) wskazanie najwa niejszych gospodarek goszcz¹cych i eksportuj¹cych BIZ; 3) ocenê wp³ywu potencja³u i ryzyka inwestycyjnego oraz poziomu wolnoœci gospodarczej kraju goszcz¹cego na decyzje inwestorów zagranicznych. W literaturze dotycz¹cej BIZ istnieje wiele analiz koncentruj¹cych siê na ocenie ich wp³ywu na kraj importuj¹cy (host countries) i eksportuj¹cy (home countries), wymieniaj¹cych wiele determinant decyduj¹cych o korzystnym czy te negatywnym wp³ywie tych inwestycji. Badania takie prowadzone s¹ przez UNCTAD, Grupê Banku Œwiatowego, MFW i inne instytucje. W polskiej literaturze prace M.A. Waressy, K. Przybylskiej, A. Szablewskiego, A. Wojtyny, G. Górewicza, J. Ró- añskiego, T. Pakulskiej, M. Poniatowskiej-Jaksch, S. Luc i innych, daj¹ solidn¹ analizê uwarunkowañ i tendencji lokalizacji BIZ. S³abiej reprezentowane s¹ globalne rozwa ania dotycz¹ce grup krajów, np. rozwijaj¹cych siê, czy te w³aœnie wschodz¹cych. Dlatego te w niniejszym artykule podjêto próbê oceny przep³ywów BIZ na rynkach wschodz¹cych w latach 1990 2010. Struktura artyku³u jest nastêpuj¹ca. Rozdzia³ pierwszy dotyczy zmian przep³ywów BIZ w gospodarce œwiatowej w latach 1990 2010, w rozdziale drugim przedstawiono wzrost znaczenia krajów BRIC w grupie krajów wschodz¹cych,

646 Aneta Kosztowniak a w trzecim omówiono zmiany potencja³u inwestycyjnego, ryzyka inwestycyjnego oraz poziomu wolnoœci gospodarczej na rynkach wschodz¹cych. 1. Zmiany przep³ywów BIZ w gospodarce œwiatowej w latach 1990 2010 W latach 1990 2010 dosz³o do istotnych zmian przep³ywu bezpoœrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) w gospodarce œwiatowej, które dotyczy³y ich globalnej wartoœci, jak i zmiany kierunku nap³ywu (inflows) oraz odp³ywu (outflows) [Szablewski, 2009, s. 13 54]. WyraŸny wzrost wartoœci przep³ywów BIZ w gospodarce œwiatowej mia³ miejsce w latach 90. XX w. Wartoœæ nap³ywu BIZ do krajów goszcz¹cych, z 207 455 mld USD w 1990 r. wzros³a do 1 402 680 mld USD w 2000 r. (6,8 razy) oraz osi¹gnê³a swój najwy szy poziom 1 970 940 mld USD w 2007 r. (1,4-krotny wzrost wobec 2000 r.). Dosz³o do zmiany struktury nap³ywu BIZ pomiêdzy krajami rozwiniêtymi a krajami rozwijaj¹cymi siê i transformacji gospodarczej [Wojtyna, 2011, s. 13 33]. W analizowanym okresie pozycjê lidera zajmowa³y niezmiennie kraje rozwiniête. Ich udzia³ wynosi³ 83% w 1990 r., 81% w 2000 r., spadaj¹c dopiero w 2010 r. do 48%. Utrata pozycji lidera przez te kraje w 2010 r. by³a spowodowana dwoma g³ównymi przyczynami, tj. utrzymuj¹cym siê kryzysem gospodarczym w krajach Unii Europejskiej i s³abymi wynikami wzrostu w Stanach Zjednoczonych [Barclay, 2010. s. 154 174] oraz ni sz¹ wra liwoœci¹ rynków wschodz¹cych na kryzys finansowy, przy realnie wysokim tempie wzrostu PKB w porównaniu z rynkami rozwiniêtymi. W przypadku odp³ywu BIZ z krajów macierzystych dosz³o równie do wzrostu, chocia nie tak wysokiego jak przy nap³ywie, tj. z 241 498 mld USD w 1990 r. do 1 232 117 mld USD w 2000 r. (5,1 razy), do rekordowo wysokiego poziomu 2 174 803 mld USD w 2007 r. (1,8 razy). Kraje rozwiniête utrzymywa³y wyraÿn¹ pozycjê lidera eksportu BIZ, chocia równie i ona ulega os³abieniu na rzecz pozosta³ych krajów. Udzia³ odp³ywu BIZ z rynków rozwiniêtych wynosi³ 95% w 1990 r., 89% w 2000 r., spadaj¹c do 71% w 2010 r. Zmiana ta równie jest konsekwencj¹ kryzysu na rynkach rozwiniêtych, przy wzroœcie znaczenia koncernów transnarodowych g³ównie z krajów ASEN, krajów azjatyckich oraz BRIC, w tym szczególnie Chin [Kosztowniak, 2009, s. 143 158] (rys. 1). Jeœli chodzi o prognozy zmian w zakresie przep³ywów BIZ m.in. na lata 2011 2013 to tak¹ próbê w 2010 r. podjê³a Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju UNCTAD. Pracownicy UNCTAD opracowali ekonometryczny model regresji i na podstawie wyników sformu³owali prognozê przep³ywów BIZ oraz zmian struktury ich rozmieszczenia pomiêdzy krajami rozwiniêtymi oraz krajami rozwijaj¹cymi siê i transformacji gospodarczej [UNCTAD, WIR 2001, s. 17] (tabela1).

Przep³ywy bezpoœrednich inwestycji zagranicznych a potencja³ inwestycyjny... 647 Rys. 1. Przep³ywy bezpoœrednich inwestycji zagranicznych w œwiecie, w krajach rozwiniêtych oraz w krajach wschodz¹cych i rozwijaj¹cych siê w latach 1990 2010 (w mld USD) ród³o: UNCTAD, UNCTADstat, http://unctadstat.unctad.org [dostêp: 17.03.2012]. Tabela 1. Rezultaty modelu regresji przewidywania przep³ywu BIZ, sta³e efekty panelu regresji wed³ug UNCTAD Zmienna objaœniaj¹ca Wspó³czynnik Stopa wzrostu G-20 0.37; (3.87)*** PKB (-1) 0.01; (3.32)*** Otwartoœæ 0.01; (3.48)*** Ceny ropy naftowej (-1) 0.02; (3.9)*** BIZ (-1) 0.50; (7.2)*** Sta³a (constant) -0.63; (-0.58) R2 0.81 Obserwacje 1 395 Zmienne istotne przy poziomie istotnoœci 0,01 (***) i przy 0,05 (**). Oszacowanie zmiennych objaœniaj¹cych na podstawie UNCTAD (for FDI inflows), IMF (G20 growth, GDP and openness), United Nations (oil price) from the Link project. ród³o: [UNCTAD, WIR, 2011, s. 17]. W badaniu panelowym uwzglêdniono 93 kraje, uczestnicz¹ce w ponad 90% przep³ywu BIZ (zlokalizowanych w Afryce, Azji Zachodniej, Po³udniowej, Wschodniej i Po³udniowo-Wschodniej, Ameryce aciñskiej i na Karaibach, w Unii Europejskiej i w innych krajach rozwiniêtych) w latach 1995 2010. Jako zmienne objaœniaj¹ce uwzglêdniono: 1) stopê wzrostu krajów G-20 najwiêkszych krajów eksportuj¹cych i krajów importuj¹cych (goszcz¹cych), 2) rozmiar rynku (z jednorocznym opóÿnieniem PKB dla ka dego kraju), 3) poziom cen ropy naftowej z jednorocznym opóÿnieniem, uwzglêdniony w projektach BIZ, dotycz¹cych surowców naturalnych,

648 Aneta Kosztowniak 4) otwartoœæ gospodarki (relacja eksportu plus importu do PKB), 5) inne zmienne zale ne BIZ, ujawnione w poprzednio realizowanych projektach, w szeregu czasowym (autokorelacja). Funkcjê modelu zapisano w postaci: BIZ G20 PKB Otwartoœæ 4 jt 0 1 t 2 jt 1 3 jt Ceny ropy BIZ jt 1 5 jt 1 jt Wed³ug danych UNCTAD w latach 2005-2007 przep³ywy BIZ w krajach rozwiniêtych wynosi³y 967 947 mld USD (66%), a w krajach rozwijaj¹cych siê i transformacji gospodarczej 503 852 mld USD (34% globalnych wartoœci tych przep³ywów). Kolejne lata przynios³y stopniowy wzrost znaczenia krajów rozwijaj¹cych siê i transformacji gospodarczej. Prze³omowym rokiem by³ rok 2010, w którym po raz pierwszy udzia³ tej grupy wyniós³ 52% przy 48% udziale krajów rozwiniêtych. Jednak wed³ug prognoz UNCTAD sformu³owanych na podstawie modelu ekonometrycznego w latach 2011 2013 mo e dojœæ do odwrócenia tendencji przep³ywu BIZ i skoncentrowania ich ponownie na rynkach krajów rozwiniêtych. Oznacza³oby to wzrost udzia³u tych krajów w globalnych przep³ywach, które wed³ug prognoz mog³yby wynieœæ odpowiednio 52%, 53% oraz 55% w latach 2011 2013 (tabela 2). Tabela 2. Wartoœæ przep³ywu BIZ w latach 2005 2007 i 2008 2010 oraz prognozy dla lat 2011 2013, przy uwzglêdnieniu modelu ekonometrycznego UNCTAD, wed³ug regionów w latach 2005 2013 (w mld USD) Œrednio Prognoza Wyszczególnienie 2005 2007 2008 2010 2009 2010 2011 2012 2013 Globalne przep³ywy BIZ 1 471 799 1 390 934 1 185 030 1 243 671 1 523 598 1 685 792 1 874 620 Kraje rozwiniête 967 947 723 284 602 835 601 906 790 183 887 729 1 026 109 Kraje rozwijaj¹ce siê 444 945 580 716 510 578 573568 655 800 713 946 749 531 Kraje transformacji gospodarczej 58 907 86 934 71 618 68 197 77 615 84 117 98 980 ród³o: [UNCTAD, WIR, 2011, s. 17]. Odnosz¹c siê do prognozy UNCTAD wskazuj¹cej ponowny wzrost przep³ywu BIZ na rynkach rozwiniêtych, a nie ich dalszego wzrostu na rynkach krajów rozwijaj¹cych siê, w tym wschodz¹cych, nale a³oby dodaæ, e faktyczny przep³yw BIZ zale eæ bêdzie od sytuacji gospodarczej w krajach Unii Europejskiej i w Stanach Zjednoczonych. Jeœli nie uda siê opanowaæ problemów np. Grecji, W³och, Hiszpanii i innych krajów europejskich oraz podnieœæ wzrostu na

Przep³ywy bezpoœrednich inwestycji zagranicznych a potencja³ inwestycyjny... 649 rynku amerykañskim, wówczas silnym konkurentem bêd¹ kraje wschodz¹ce, w tym g³ównie kraje BRIC oraz ASEAN [Dimelis, Papaioannou, 2010, s. 79 96]. 2. Wzrost znaczenia krajów BRIC w grupie krajów wschodz¹cych jako importerów i eksporterów BIZ Wed³ug danych UNCTAD oraz MFW rynki krajów wschodz¹cych i rozwijaj¹cych siê s¹ istotnym miejscem przep³ywów BIZ. Niemniej, najbardziej atrakcyjnymi rynkami s¹ kraje BRIC, zarówno jako importerzy (kraje goszcz¹ce), jak i eksporterzy BIZ. Najwiêkszymi importerami BIZ w latach 1990 2010 by³y: Chiny (1 082 586 mld USD), Hongkong (547 358 mld USD) oraz Brazylia (387 251 mld USD), pozosta³e kraje to Meksyk, Rosja, Indie, Polska, Chile, Turcja oraz Tajlandia; tworz¹ce dziesi¹tkê najwa niejszych krajów goszcz¹cych. Œrednio roczna wartoœæ nap³ywu BIZ wynios³a 51 399 mld USD w Chinach, 25 563 mld USD w Hongkongu oraz 18 127 mld USD w Brazylii. Udzia³ nap³ywu BIZ do Chin w globalnej wartoœci rynków wschodz¹cych wyniós³ 25,8%, w Hongkongu 13,1% oraz 9,2% w Brazylii. Z analizy wartoœci nap³ywu BIZ do krajów wschodz¹cych w latach 1990 2010 wynika, e by³a to zró nicowana grupa, z wyraÿnie siln¹ pozycj¹ pierwszej pi¹tki krajów (tabela 3). Tabela 3. Nap³yw BIZ do krajów wschodz¹cych w latach 1990 2010* Kraj importuj¹cy Œrednia roczna wartoœæ nap³ywu BIZ (w mld USD) Skumulowana wartoœæ nap³ywu BIZ (w mld USD) Udzia³ kraju w ³¹cznym nap³ywie BIZ (w %) Miejsce Chiny Hongkong Brazylia Meksyk Rosja Indie Polska Chile Turcja Tajlandia Malezja Korea P³d. Czechy Kolumbia Izrael Wêgry Egipt 51 399 25 563 18 127 16 084 14 036 9 183 7 749 5 881 5 100 4 936 4 668 4 404 4 247 3 837 3 804 3 561 2 943 1 082 586 547 358 387 251 332 337 301 325 196 094 150 856 125 491 106 869 102 919 99 226 91 897 88 363 80 369 78 735 72 685 62 421 25,8 13,1 9,2 7,09 7,2 4,7 3,8 3,0 2,6 2,5 2,4 2,2 2,1 1,9 1,9 1,7 1,5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

650 Aneta Kosztowniak Indonezja Tajwan Peru Afryka P³d. Filipiny Maroko 2 830 2 653 2 524 2 314 1 444 1 221 63 792 54 971 54 164 47 016 30 005 25 144 * Œrednie roczne zmiany wyliczono za pomoc¹ œredniej chronologicznej [Starzyñska, 2002, s. 98]. ród³o: Wyliczenia w³asne na podstawie danych: UNCTAD, FDI/TNC database, www.unctad.org/fdistatistics [dostêp: 07.04.2012]. 1,5 1,3 1,3 1,1 0,7 0,6 18 19 20 21 22 23 Tabela 4. Odp³yw BIZ z krajów wschodz¹cych w latach 1990 2010* Kraj eksportuj¹cy Œrednia roczna wartoœæ odp³ywu BIZ (w mld USD) Skumulowana wartoœæ odp³ywu BIZ (w mld USD) Udzia³ kraju w ³¹cznym odp³ywie BIZ (w %) Miejsce Hongkong Rosja Chiny Korea P³d. Tajwan Indie Brazylia Malezja Izrael Meksyk Chile Polska Indonezja Wêgry Tajlandia Kolumbia Turcja Czechy Filipiny Egipt Maroko Peru Afryka P³d. 28 049 13 156 11 431 6 131 5 162 4 274 3 591 3 455 2 735 2 534 2 180 1 503 1 463 1 188 977 962 642 604 340 224 134 108 941 628 284 276 600 274 470 138 886 116 616 92 798 81 485 79 289 61 545 60 494 50 146 33 918 32 050 22 167 23 152 23 460 14 371 12 342 7 400 5 296 3 102 1 862 19 998 30,5 13,4 13,3 6,7 5,7 4,5 4,0 3,8 3,0 2,9 2,4 1,6 1,6 1,1 1,1 1,1 0,7 0,6 0,4 0,3 0,2 0,1 1,0 * Œrednie roczne zmiany wyliczono za pomoc¹ œredniej chronologicznej [Starzyñska, 2002, s. 98]. ród³o: Wyliczenia w³asne na podstawie danych: UNCTAD, FDI/TNC database, www.unctad.org/fdistatistics [dostêp: 07.04.2012]. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 Najwiêkszymi eksporterami BIZ w latach 1990-2010 byli: Hongkong (628 284 mld USD), Rosja (276 600 mld USD) oraz Chiny (274 470 mld USD), pozosta³e kraje to Korea P³d., Tajwan, Indie, Brazylia, Malezja, Izrael oraz Meksyk tworz¹ce dziesi¹tkê najwa niejszych krajów inwestuj¹cych za granic¹ oraz z których wyco-

Przep³ywy bezpoœrednich inwestycji zagranicznych a potencja³ inwestycyjny... 651 fano kapita³. Œrednio roczna wartoœæ nap³ywu BIZ wynios³a 28 049 mld USD w Hongkongu, 13 156 mld USD w Rosji oraz 11 431 mld USD w Chinach. Udzia³ odp³ywu BIZ z Hongkongu w globalnej wartoœci rynków wschodz¹cych wyniós³ 30,5% w Hongkongu, 13,4% w Rosji oraz 13,3% w Chinach. Z analizy wartoœci odp³ywu BIZ na tych rynkach wynika, e znaczenie eksportu BIZ jest zdecydowanie mniejsze ani eli importu (tabela 4). W krajach wschodz¹cych nap³yw BIZ mia³ istotne znaczenie w uzupe³nianiu niedoboru krajowego kapita³u, o czym œwiadczy wysokoœæ œredniorocznych relacji BIZ do nak³adów brutto. Relacje te w wiêkszoœci krajów wschodz¹cych utrzymywane by³y na wy szym poziomie ni œrednia œwiatowa (8,8%), poza Tajwanem (3,5%), Filipinami (8,5%), Indiami (3,5%), Indonezj¹ (2,5%), Pakistanem (6,9%) oraz Turcj¹ (5,1%). Rekordowo wysok¹ relacjê BIZ do nak³adów brutto utrzymywa³ Hongkong (60,6%). Nap³yw BIZ by³ jedn¹ z determinant utrzymywania wy szego œredniorocznego PKB w wiêkszoœci krajów wschodz¹cych w porównaniu z krajami rozwiniêtymi lub ze œredn¹ œwiatow¹; poza Afryk¹ P³d., Wêgrami oraz Czechami (rys. 2). Rys. 2. Œrednia roczna relacja BIZ do nak³adów brutto oraz PKB na œwiecie, w krajach rozwiniêtych oraz w krajach wschodz¹cych w latach 1990 2010 (w %) ród³o: Wyliczenia w³asne na podstawie: UNCTAD, UNCTADstat, http://unctadstat.unctad.org oraz World Bank, WDI, http://data.worldbank.org/indicator/ny.gdp.mktp.kd.zg [dostêp: 10.03.2012]. Z analizy wzrostu PKB oraz nap³ywu BIZ do krajów BRIC w latach 1990 2010 wynika, e dla inwestorów zagranicznych oprócz szybkiego wzrostu gospodarczego kraju lokaty wa na by³a przede wszystkim wielkoœæ rynku zbytu oraz niskie koszty pracy. Szczególnie w Rosji (0,5% PKB) oraz Brazylii (2,8%) doœæ niskie œrednioroczne tempo wzrostu nie zniechêca³o kapita³u zagranicznego, który nap³ywa³ do nich, kieruj¹c siê m.in. w³aœnie wielkoœci¹ rynku oraz kosztami pracy. Wysokie tempo wzrostu wystêpowa³o natomiast w Indiach (6,5% PKB) oraz w Chinach (10,3% PKB) (rys. 3).

652 Aneta Kosztowniak Rys. 3. Zmiany realnego PKB oraz nap³yw BIZ do Brazylii, Rosji, Indii oraz Chin w latach 1990 2010 (w % i w mld USD) ród³o: Wyliczenia w³asne na podstawie: UNCTAD, UNCTADstat, http://unctadstat.unctad.org oraz World Bank, WDI, http://data.worldbank.org/indicator/ny.gdp.mktp.kd.zg [dostêp: 10.03.2012].

Przep³ywy bezpoœrednich inwestycji zagranicznych a potencja³ inwestycyjny... 653 3. Zmiany potencja³u inwestycyjnego, ryzyka inwestycyjnego oraz poziomu wolnoœci gospodarczej na rynkach wschodz¹cych Wzrost atrakcyjnoœci inwestycyjnej rynków wschodz¹cych dla inwestorów zagranicznych potwierdza m.in. wyliczany przez UNCTAD wskaÿnik Inward FDI Performance Index, obliczany jako relacja udzia³u kraju w œwiatowym nap³ywie BIZ do udzia³u kraju w œwiatowym PKB. WskaŸnik ten informuje, jak skuteczny jest kraj w przyci¹ganiu BIZ, relatywnie do rozmiaru jego gospodarki. W latach 2005 2010 wskaÿnik ten by³ wy szy dla krajów rozwijaj¹cych siê ni krajów rozwiniêtych. Jego wartoœæ wynosi³a odpowiednio: 1,18 dla lat 2005 2007, 1,23 w 2008 r. oraz 1,35 w 2009 r., przy utrzymuj¹cej siê tendencji wzrostowej do 1,40 w 2010 r. W przypadku krajów rozwiniêtych wskaÿnik ten wykazywa³ tendencjê malej¹c¹, odpowiednio od 0,95 do 0,78. Z tempa wzrostu tego wskaÿnika mo na prognozowaæ dalsz¹ poprawê pozycji inwestycyjnej w krajach rozwijaj¹cych siê przy pogorszeniu w krajach rozwiniêtych. (rys. 4). Rys. 4. Wartoœæ wskaÿnika Inward FDI Performance Index dla krajów rozwiniêtych i rozwijaj¹cych siê w latach 2005 2007 i 2008 2010 ród³o: [UNCTAD, WIR 2011; United Nations, 2011, chapter 1, s. 5]. W celu oceny atrakcyjnoœci inwestycyjnej rynków sporz¹dzana jest równie lista rankingowa krajów, przy uwzglêdnieniu wskaÿnika Inward FDI Performance Index oraz Inward FDI Potential Index. Kraje znajduj¹ce siê na wy szej pozycji s¹ bardziej atrakcyjne inwestycyjnie ni kraje znajduj¹ce siê na dalszych pozycjach. UNCTAD wylicza takie wskaÿniki indywidualnie dla krajów oraz grupy pañstw. Pierwszy wskaÿnik Inward FDI Performance Index okreœla skutecznoœæ kraju w przyci¹ganiu BIZ, drugi Inward FDI Potential Index, bazuje na 12 wskaÿnikach gospodarczych i strukturalnych i okreœla potencja³ inwestycyjny kraju oraz efektywnoœæ jego wykorzystywania w przyci¹ganiu inwestycji zagranicznych. Inward FDI Potential Index uwzglêdnia m.in. takie wskaÿniki jak tempo wzrostu PKB, PKB per capita, udzia³ eksportu w PKB, liczba linii telefonicznych i telefonów komórkowych na 1000 mieszkañców, udzia³ wydatków na badania i rozwój w dochodzie narodowym, udzia³ studentów w populacji itp.

654 Aneta Kosztowniak Z porównania listy rankingowej krajów wschodz¹cych dotycz¹cej Inward FDI Performance Index w latach 1990 2010 wynika, e jest to zró nicowana grupa. Czêœæ krajów poprawi³a swoj¹ pozycjê inwestycyjn¹, kwalifikuj¹c siê na wy sze miejsca listy, ale wiêksza czêœæ j¹ pogorszy³a, spadaj¹c na dalsze miejsca. Liderem w przyci¹ganiu BIZ by³ Hongkong, który bêd¹c na pozycji 6. w 1990 r. osi¹gn¹³ pozycjê 2. w 2010 r. Wzros³a konkurencyjnoœæ Peru (z 92. na 39. miejsce), Brazylii (z 84. na 69. miejsce), Rosji. (z 102. na 60. miejsce), Polski (z 94. na 75. miejsce), Izraela (z 85. na 68. miejsce). W pozosta³ych krajach dosz³o do utraty konkurencyjnoœci, np. Argentyny (z 39. na 91. miejsce), Kolumbii (z 52. na 86. miejsce), czy Meksyku (z 54. na 84. miejsce). Z analizy zmian miejsc na liœcie rankingowej wskaÿnika Inward FDI Potential Index wynika, e potencja³ inwestycyjny w przyci¹ganiu BIZ wzrós³ w takich krajach, jak: Hongkong (z 15. na 4. miejsce), Chiny (z 42. na 27. miejsce), Rosja (z 34. na 8. miejsce), Polska (z 55. na 41. miejsce) [Wydymus, Bombiñska, Pera, 2012], czy Indie (z 86. na 79. miejsce). Wiele krajów, jednak obni y³o potencja³ inwestycyjny, w tym efektywnoœæ wykorzystania BIZ dla osi¹gniêcia wzrostu gospodarczego, np. Chile, Tajlandia, Kolumbia i inne. Krajami, którym uda³o siê w latach 1990 2010 poprawiæ jednoczeœnie wskaÿnik Inward FDI Performance Index oraz Inward FDI Potential Index by³y Hongkong, Rosja, Izrael oraz Peru (rys. 5). Rys. 5. Miejsca na liœcie rankingowej uwzglêdniaj¹ce wskaÿnik Inward FDI Performance Index oraz Inward FDI Potential Index w krajach wschodz¹cych w latach 1990 2010 i 1990 2009 ród³o: [UNCTAD, WIR, 2011, Web table 28].

Przep³ywy bezpoœrednich inwestycji zagranicznych a potencja³ inwestycyjny... 655 Innymi wa nymi determinantami alokacji BIZ na rynkach wschodz¹cych s¹ ryzyko inwestycyjne (Country Risk, CR) [Hayakawa, Kimura, Hyun-Hoon Lee, 2012] oraz wskaÿnik wolnoœci gospodarczej (Index of Economic Freedom, IEF). Statystyki w tym zakresie prowadzi m.in. Eurostat; urz¹d statystyczny Unii Europejskiej. Badaniu poddawanych jest 179 pañstw. Z oceny poziomu ryzyka inwestycyjnego w krajach wschodz¹cych, wyra onych w liczbie punktów oraz miejscu na liœcie rankingowej wynika, e w wiêkszoœci z nich wystêpowa³o umiarkowane b¹dÿ wy sze ryzyko inwestycyjne. Najni szy poziom ryzyka wed³ug Eurostatu by³ w Hongkongu (84,84 pkt.), co plasowa³o go na miejscu 12. W grupie pierwszych 40 pañstw znalaz³y siê: Czechy (74,77 pkt., 24. miejsce), Chile (73,61 pkt., 27. miejsce), Polska (70,99 pkt., 31. miejsce), Izrael (64,75 pkt., 35. miejsce), Malezja (64,75 pkt., 39. miejsce) oraz Chiny (63,55 pkt., 40. miejsce). W pozosta³ych krajach BRIC, poziom ryzyka inwestycyjnego by³ wy szy: w Brazylii (41. miejsce), Indiach (52. miejsce), czy Rosji (57. miejsce). W zakresie wskaÿnika wolnoœci gospodarczej (Index of Economic Freedom, IEF 1 ), wyliczanego przez Eurostat, jak i przez The Wall Street Journal i Heritage Foundation, wyniki krajów wschodz¹cych wskazywa³y na ograniczon¹ i zró nicowan¹ wolnoœæ gospodarcz¹. Najwiêksza swoboda gospodarcza by³a zapewniona w Hongkongu (1. miejsce), nastêpnie w Czechach (28. miejsce) oraz w Chile (33. miejsce). Rosja znalaz³a siê na 57. miejscu, Polska na 68. miejscu, Indie na 124. miejscu, Chiny dopiero na 135. miejscu a na ostatnim 135. miejscu Turcja (tabela 5). Pomimo doœæ zró nicowanej sytuacji w zakresie atrakcyjnoœci inwestycyjnej, ryzyka inwestycyjnego oraz wolnoœci gospodarczej koncerny transnarodowe (KTN) coraz bardziej preferuj¹ rynki wschodz¹ce dla swojej dzia³alnoœci. Wed³ug danych UNCTAD na liœcie 20 najatrakcyjniejszych krajów goszcz¹cych (host economies) znalaz³o siê w latach 2009 2010 a siedem krajów wschodz¹cych. W Chinach KTN ulokowa³y 95 mld USD w 2009 r., zwiêkszaj¹c do 106 mld USD, w Hongkongu nap³yw BIZ zwiêkszy³ siê z 52 mld USD do 69 mld USD, w Brazylii odpowiednio z 26 mld USD do 48 mld USD. W Indiach nap³yw BIZ wyniós³ 36 mld USD i spad³ do 25 mld USD. Pozosta³e kraje goszcz¹ce to Meksyk, gdzie KTN ulokowa³y 15 mld USD i 19 mld USD, Chile 13 mld USD i 15 mld USD oraz Indonezja, w której nap³yw wyniós³ 5 mld USD, rosn¹c do 13 mld USD. Z kolei, w grupie 20 najwiêkszych eksporterów BIZ w latach 2009 2010 znalaz³o siê 6 krajów wschodz¹cych. Koncerny miêdzynarodowe z Hongkongu zainwestowa³y za granic¹ 1 WskaŸnik ten zawiera opis i ocenê ograniczeñ, restrykcyjnych przepisów, zakresu stosowania przymusu przez aparat w³adzy w sferze gospodarki w ró nych pañstwach œwiata. Ka demu pañstwu przyznawana jest punktacja wed³ug 50 niezale nych zmiennych podzielonych na 10 kategorii wp³ywaj¹cych na wolnoœæ gospodarcz¹, tj.: polityka handlowa, obci¹ enia podatkowe, interwencje rz¹du w gospodarce, polityka monetarna, przep³yw kapita³u i inwestycje zagraniczne, bankowoœæ i finanse, p³ace i ceny, prawa w³asnoœci, regulacje prawne, aktywnoœæ czarnego rynku. Wy szy wynik punktowy danego kraju oznacza wiêkszy zakres interwencji pañstwa w gospodarkê, mniejsz¹ wolnoœæ gospodarcz¹ i dalsze miejsce na liœcie rankingowej.

656 Aneta Kosztowniak odpowiednio 64 mld USD i 76 mld USD, z Chin 57 mld USD i 68 mld USD, z Korei P³d. 17 mld USD i 19 mld USD oraz z Indii 16 mld USD i 15 mld USD [UNCTAD, WIR 2011, s. 4, 9]. Tabela 5. Rankingi ryzyka inwestycyjnego oraz wolnoœci gospodarczej wed³ug Euromoney w wybranych krajach wschodz¹cych w 2011 r. (liczba pkt. oraz miejsce)* Kraj Ryzyko inwestycyjne (Country Risk) WskaŸnik wolnoœci gospodarczej (Index of Economic Freedom, IEF) liczba punktów (0 100) miejsce miejsce Hongkong, Czechy Chile Polska Izrael Malezja Chiny Brazylia Tajwan Tajlandia Wêgry Afryka P³d. Kolumbia Indie Indonezja Meksyk Turska Rosja Peru Koea P³d. Filipiny Maroko Egipt 84,84 74,77 73,61 70,99 66,83 64,75 63,55 63,22 63,00 63,00 59,67 59,20 58,72 58,60 58,27 58,13 57,07 56,83 56,70 56,70 54,46 51,28 41,63 * Poziom ryzyka inwestycyjnego ustala siê w granicach 0 100 pkt., przy czym im wiêksza liczba zdobytych punktów tym mniejsze ryzyko. ród³o: Euromoney, http://euromoneycountryrisk.com [dostêp: 29.01.2012]. 12 24 27 31 35 39 40 41 42 42 47 48 51 52 53 54 55 57 58 58 61 67 96 1 28 33 68 43 53 135 113 62 62 51 74 45 124 116 48 138 57 41 41 115 93 86 Podsumowanie Rosn¹cy potencja³ gospodarczy krajów wschodz¹cych, poprawa konkurencyjnoœci inwestycyjnej oraz ni sza wra liwoœæ na kryzys finansowy spowodowa³y wzrost znaczenia tej grupy w globalnych przep³ywach BIZ. W 2010 r. kraje wschodz¹ce i rozwijaj¹ce siê uczestniczy³y w 52% tych przep³ywów. Prognozy UNCTAD sformu³owane m.in. na podstawie wyników ekonometrycznego mode-

Przep³ywy bezpoœrednich inwestycji zagranicznych a potencja³ inwestycyjny... 657 lu przewiduj¹ jednak wzrost znaczenia rynków rozwiniêtych w latach 2012 2013; których udzia³ ma wynieœæ odpowiednio 53% i 55% przep³ywów œwiatowych BIZ. Niemniej wydaje siê, e faktyczne przep³ywy BIZ zale eæ bêd¹ od sytuacji gospodarczej w krajach Unii Europejskiej i w Stanach Zjednoczonych. Jeœli nie uda siê opanowaæ problemów w Grecji, we W³oszech, Hiszpanii czy innych krajach europejskich oraz podnieœæ wzrost gospodarczy na rynku amerykañskim, wówczas silnym konkurentem bêd¹ kraje wschodz¹ce, w tym g³ównie kraje BRIC oraz ASEAN. Prognozy UNCTAD mog¹ siê nie sprawdziæ lub nie byæ tak korzystne dla krajów rozwiniêtych. W latach 1990 2010 grupa krajów wschodz¹cych by³a bardzo zró nicowana pod wzglêdem importu i eksportu BIZ. Wœród krajów goszcz¹cych liderami by³y: Chiny, Hongkong, Brazylia, Meksyk i Rosja. Czêœæ krajów na tyle umocni³a swoj¹ pozycjê gospodarcz¹, e sta³a siê równie eksporterem BIZ. Dotyczy³o to takich krajów jak: Hongkong, Rosja, Chiny, Korea P³d. oraz Tajwan. Konfrontuj¹c wartoœci nap³ywu BIZ do krajów wschodz¹cych z ich sytuacj¹ w zakresie wskaÿników Inward FDI Performance Index, Inward FDI Potential Index, ryzyka inwestycyjnego oraz wolnoœci gospodarczej, zauwa alna jest pomiêdzy nimi zrozumia³a zale noœæ. Niemniej, na przyk³adzie Chin, które przyjmuj¹ znacz¹cy nap³yw BIZ w gospodarce œwiatowej a zajmowa³y w 2011 r. dopiero 135 miejsce w zakresie wolnoœci gospodarczej widaæ, e waga poszczególnych determinant nap³ywu BIZ jest ró na. Na pewno kluczow¹ determinant¹ jest wielkoœæ rynku zbytu, gdy jest on du y, obni a wagê innych determinant, a kraj jest nadal atrakcyjny inwestycyjnie. Jest to zauwa alne we wszystkich krajach BRIC, du ych gospodarkach o olbrzymim rynku zbytu i niskich kosztach pracy. Bibliografia Barclay L.A., 2010, Creating an Institutional Environment for FDI-facilitated Development: The Case of the Jamaican Bauxite Industry, The European Journal of Development Research, EADI, Geneva, April, vol. 22, no. 2. Wydymus S., Bombiñska E., Pera B. (red.), 2012, Bezpoœrednie inwestycje zagraniczne a konkurencyjnoœæ eksportu Polski, CeDeWu.pl, Warszawa. Dimelis S.P., Papaioannou S.K., 2010, FDI and ICT Effects on Productivity Growth: A Comparative Analysis of Developing and Developed Countries, The European Journal of Development Research, EADI, Geneva, February, vol. 22, no. 1. Euromoney, http://euromoneycountryrisk.com [dostêp: 29.01.2012]. Hayakawa K., Kimura F., Hyun-Hoon Lee, 2012, How Does Country Risk Matter for Foreign Direct Investment?, ERIA Discussion Paper Series, ERIA-DP-2012-03, February, http://www.eria.org/pdf/eria-dp-2012-03.pdf, [dostêp: 10.03.2012]. Kosztowniak A., 2009, Bezpoœrednie inwestycje a wzrost gospodarczy w œwiecie, [w:] Koniunktura gospodarcza a reakcje podmiotów gospodaruj¹cych, red. J. Czech-Rogosz, Prace Naukowe AE im. K. Adamieckiego w Katowicach, Katowice. Starzyñska W., 2002, Statystyka praktyczna, WN PWN, Warszawa.

658 Aneta Kosztowniak Szablewski A., 2009, Migracja kapita³u i wartoœci w zmieniaj¹cej siê gospodarce œwiatowej, [w:] A. Szablewski (red.), Migracja kapita³u w globalnej gospodarce, Difin, Warszawa. UNCTAD, FDI/TNC database, www.unctad.org/fdistatistics [dostêp: 07.04.2012]. UNCTAD, 2011, WIR 2011, United Nations 2011, Switzerland. UNCTADstat, http://unctadstat.unctad.org (17.03.2012). Wojtyna A., 2011, Gospodarki wschodz¹ce w obliczu kryzysu finansowego du a odpornoœæ czy podatnoœæ?, [w:] A. Wojtyna (red.), Kryzys finansowy i jego skutki dla krajów na œrednim poziomie rozwoju, PWE, Warszawa. World Bank, WDI, http://data.worldbank.org/indicator/ny.gdp.mktp.kd.zg [dostêp: 10.03.2012].