Raport z debaty klimatycznej w Pile

Raport z debaty klimatycznej w Pile Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrali: Helena Wyligała Jacek Zatoński Komentarz eksperta: Andrzej Kassenberg Warszawa, 24.12.2012 Projekt Dobry klimat dl powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 2

Wstęp Debata klimatyczna w powiecie Pilskim odbyła się 12 grudnia 2012 roku w siedzibie Starostwa Powiatowego przy ul. Niepodległości 33/35. Otwarcia debaty pod patronatem Ministra Środowiska i Starosty Pilskiego dokonał Starosta Pan Mirosław Mantaj, który w swoim przemówieniu wymienił liczne już działania powiatu dla ochrony klimatu, m.in.: doposażenie powiatowego magazynu przeciwpowodziowego oraz Państwowej Straży Pożarnej; dofinansowanie Powiatowego Związku Spółek Wodnych w Pile, co pozwoliło na zwiększenie zakresu melioracji wodnej; termomodernizacje szkół i szpitali; wyposażenie Szpitala Specjalistycznego w Pile w kotłownię na zrębki; ochronę zająca szaraka (reintrodukcja gatunku); wsparcie zakupu stacji meteorologicznej dla potrzeb monitorowania i ostrzegania przed ponad progowym występowaniem agrofagów w sadach; szeroki zakres wspierania edukacji ekologicznej, poprzez m.in. organizację olimpiad i konkursów. Następnie słowo wstępne wygłosił przedstawiciel InE Andrzej Kassenberg. W debacie uczestniczyły 22 osoby reprezentujące: starostwo (5), gminy w powiecie (3), inne urzędy (2), organizacje pozarządowe (2), uczelnie wyższe (2), przedsiębiorstwa (5), media(2). Głównym celem debaty było wypracowanie społecznych założeń do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju. Spotkanie podzielone zostało na dwie główne części: prezentacyjną i warsztatową. W ramach zajęć warsztatowych uczestnicy pracowali w dwóch grupach. I. Część teoretyczna W pierwszej części spotkania przedstawiona została prezentacja nt. skutków zmian klimatu w kontekście globalnym i lokalnym wraz z omówieniem zagrożeń i działań podejmowanych na poziomie międzynarodowym, europejskim/unijnym, krajowym i samorządowym. Po prezentacji uczestnicy debaty obejrzeli film pt. Tydzień z dobrym klimatem. II. Część warsztatowa Wprowadzenie do zajęć warsztatowych objęło przedstawienie celów pracy, metod, a także zasad współpracy i dyskusji. Uczestnicy zostali podzieleni na dwie grupy, których prace odbywały się równolegle. Warsztat objął trzy sesje tematyczne, po każdej z nich odbywała się prezentacja wyników pracy grupowej przez wytypowanego przedstawiciela, dyskusja podsumowująca, a także komentarz eksperta i moderatorów. Rezultaty sesji warsztatowych prezentują się następująco: Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 3

Gospodarka Społeczeństwo Środowisko przyrodnicze Kategoria 1. Uwarunkowania dla rozwoju gospodarki regionu wynikające z kwestii zmian klimatu. Podczas pracy w ramach pierwszego warsztatu w obu grupach zidentyfikowane zostały uwarunkowania występujące w powiecie, które związane są ze zmianami klimatycznymi i mają znaczenie dla rozwoju gospodarki regionu, można je podzielić na następujące grupy: Aspekty pozytywne i posiadane zasoby Aspekty negatywne i braki Dobry stan środowiska przyrodniczego dużo obszarów chronionych. Lasy, rzeki, jeziora, łąki, ziemia rolna. Czyste powietrze. Turystyka wodna, leśna i jeździecka (rozwija się, ale wciąż jest duży potencjał do wykorzystania). Duże niezagospodarowane zasoby ludzkie. Uczelnie potencjał do wykorzystania. Funkcjonujące stowarzyszenia proekologiczne i inne. Dobry poziom zasobności finansowej na tle kraju. Koncentracja przemysłu w niektórych miastach. Myślenie o przyszłości w regionalnych firmach, np. Philips oraz Enea, które posiadają wiedzę i kadry do wykorzystania. Ekstremalne zjawiska pogodowe - wichury, susze itp. Występowały zawsze, ale obecnie częściej i na większą skalę. Występujące zagrożenia powodziowe. Występowanie wielkoprzemysłowych ferm hodowlanych, w systemie bezściółkowym, co powoduje powstawanie większej ilości gazów oraz brak obornika do użyźniania gleb. Dewastacja środowiska: - Zasypywanie zbiorników śródpolnych. - Dewastacja zadrzewień śródpolnych. - Monokultury w rolnictwie przemysłowym (kukurydza, rzepak) negatywny wpływ na owady zapylające. Niska świadomość ekologiczna mieszkańców i potrzeba ich edukacji. Bezrobocie i związany z tym zjawiskiem zmniejszony napływ środków finansowych do budżetu. Opóźnienia infrastrukturalne. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 4

Działalność samorządu Energetyka Transport Transport publiczny zmodernizowany, tabor spełnia najnowsze normy emisyjne. Ścieżki dla rowerów. Dobre warunki do rozwoju energii ze źródeł odnawialnych: wiatrowej, wodnej, geotermalnej (pompy ciepła) oraz do produkcji biogazu z odpadów rolniczych. W powiecie funkcjonują 4 duże kotłownie. Dobre władze samorządowe - posiadają strategie rozwoju, uwzględniające kwestie klimatyczne. Myślenie proekologiczne władz, chodź nie zawsze pozytywnie odbierane przez społeczeństwo. Program Dolina Noteci. Brak koordynacji ponadlokalnej inwestycji w odnawialne źródła energii. Zbyt małe wykorzystanie elektrowni wodnych. Brak współpracy i wspólnych działań pomiędzy samorządami, wyjątek stanowi program Dolina Noteci i gospodarka odpadami. 2. Propozycje i wizje gospodarki w powiecie w 2030 r., biorąc pod uwagę zmiany klimatu. Podczas drugiej sesji warsztatowej wypracowane zostały bardzo zróżnicowane pomysły nawiązujące do funkcjonowania gospodarki niskowęglowej powiatu w różnych zakresach: przeciwdziałanie zmianom klimatu: Oszczędne zużycie wody - likwidacja marnotrawstwa. Zmniejszenie emisji gazów poprzez: Przyłączanie się mieszkańców do miejskiej sieci cieplnej. Rozbudowa ścieżek rowerowych. Polepszenie jakości dróg energetyka: Zwiększenie udziału pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych o 30%. Zmniejszenie zużycia energii o 25%. Zainstalowane inteligentne oświetlenie uliczne sterowane komputerowo, wykorzystujące technologię LEDową. Wytwarzanie w pilskiej elektrociepłowni (Enea) prąd z biomasy. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 5

Koordynowanie przez samorządy rozwoju energetycznego i niskoemisyjnego powiatu więcej władzy dla samorządów w tym zakresie. gospodarka przestrzenna i budownictwo: Wszystkie nowe budynki indywidualne i użyteczności publicznej są inteligentne i w klasie efektywności energetycznej A i B. ochrona środowiska i przyrody: Wszystkie rzeki w powiecie osiągają I i II klasę czystości. Region ekologiczny wykorzystujący technologie ekologiczne i stawiający na agroturystykę. rolnictwo: Rolnictwo zrównoważone w powiecie mniej chemii, zamiast tego przyjazne środowisku agrotechniki. Hodowla ryb w zbiornikach wodnych. turystka: Rozwój turystyki i tworzenie w niej nowych zielonych miejsc pracy. społeczeństwo: społeczeństwo świadome ekologiczne przekłada się to na przyjazny dla środowiska sposób życia: oszczędzanie wody, segregowanie odpadów, korzystanie z transportu publicznego, dbanie o przyszłe pokolenia. transport: Rozwój komunikacji zbiorowej i ograniczenie indywidualnej dzięki czemu uzyska się mniejszą emisję, ograniczy się zużycie dróg i zwiększy oszczędności paliwa. Użytkowane są autobusy hybrydowe i elektryczne. Zmodernizowana linia PKP oraz linie ekspresowe do Poznania, Bydgoszczy i Szczecina. Wykorzystanie lotniska. Wykorzystanie rzek do stworzenia szlaku wodnego łączącego z Berlinem. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 6

Wybór wiodącego pomysłu na gospodarkę niskoemisyjną w powiecie w 2030 roku W wyniku podsumowania głosów oddanych na powyższe propozycje ustalono, iż w powiecie powinny być realizowane dwie wizje gospodarki niskoemisyjnej: a) Zrównoważony transport publiczny 13 głosów b) Świadome ekologicznie społeczeństwo 11 głosów 3. Realizacja wizji: zasoby powiatu i instrumenty istotne dla osiągnięcia wybranej wizji. Uczestnicy debaty w dwóch zespołach zidentyfikowali najważniejsze zasoby, instrumenty i zadania niezbędne do realizacji wybranych wizji: a) Zrównoważony transport publiczny Rezultatami realizacji tej wizji będą: o Zwiększenie korzystania z transportu publicznego nie tylko miejskiego w Pile, ale również regionalnego (kolejowego i autobusowego). o Zmniejszenie emisji. o Poprawa zdrowia mieszkańców więcej ruchu i czystsze powietrze. o Oszczędności finansowe. o Zmniejszenia kongestii i zatłoczenia. o Zwiększenie bezpieczeństwa. o Ograniczenie importu ropy i zależności od zewnętrznych dostawców ze względu na mniejsze zużycie i wykorzystanie innych sposobów pozyskiwania energii. o Zmniejszenie powierzchni drogowych, ze względu na mniejszą ilość samochodów. Działania niezbędne do jej wdrożenia: o Promocja. o Stworzenie bus pasów. o Zakupienie nowoczesnego taboru. o Lepsza dostępność cenowa i odległościowa transportu publicznego (mniejsze autobusy wjeżdżają na małe osiedla). o Budowa ścieżek rowerowych. o Wprowadzony rower miejski do użytku mieszkańców i dla turystów. o Zainstalowane inteligentne sterowanie drogowe preferencje dla transportu publicznego. o System informowania pasażerów o ruchu pojazdów komunikacji publicznej. o Powstanie węzła komunikacyjnego oraz parkingów park and ride. Zasoby niezbędne do wcielenia tej wizji w życie: Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 7

o Środki finansowe: unijne i państwowe oraz z budżetu powiatu i gmin. o Infrastruktura: tabor i rowery. Za zrealizowanie wizji powinni odpowiadać: o Samorządy: prezydent, starosta, rady gmin i powiatu. o Zarządcy dróg. o Firmy prywatne. b) Świadome ekologicznie społeczeństwo Rezultaty wdrożenia wizji są następujące: o Zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych. o Większy odzysk odpadów. o Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii. o Wdrożenie inteligentnych sieci energetycznych. o Zwiększenie zdrowotności mieszkańców, jakości środowiska i życia. o Zmiana struktury przestrzennej bardziej świadome gospodarowanie przestrzenią. Aby wprowadzić wizję w życie niezbędne jest podjęcie następujących działań: o Edukacja na wszystkich poziomach (projekty, konkursy, akcje). o Przyjazna polityka oraz koordynacja ze strony samorządu. o Wdrożenie pozytywnych instrumentów finansowych, m.in. z wykorzystaniem ulg w systemie podatkowym. o Zastosować systemy zarządzania jakością i energią. Do realizacji wizji potrzebne są następujące zasoby: o Ludzkie. o Finansowe. o Środowiskowe. Za wdrażanie wizji powinny być odpowiedzialne: o Szkoły wszystkich szczebli. o Samorządy. o Organizacje społeczne. o Biznes. o Również każdy mieszkaniec powinien być indywidualnie odpowiedzialny. Przeciwko realizacji wizji mogą wystąpić: o Osoby nieświadome potrzeb i zagrożeń środowiskowych. Komentarz eksperta Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 8

Debata klimatyczna w powiecie pilskim zgromadziła osoby reprezentujące dość zróżnicowane gron. Nie tylko byli obecni przedstawiciele administracji samorządowej i służb komunalnych ale przedstawiciele biznesu, organizacji ekologicznych, nauczyciele akademicki oraz służb ochrony środowiska i leśnictwa, a także w spotkaniu uczestniczył pszczelarz. Były osoby młode, w średnim wieku jak i także osoba reprezentująca uniwersytet III wieku. Poziom debaty jak i zaangażowanie uczestników trzeba ocenić wysoko. Wyraźnie dała się zauważy duma z posiadanych zasobów i walorów przyrodniczych (np. do szerokiego rozwoju energetyki odnawialnej), a także wysoko oceniono zaangażowanie władz samorządowych i organizacji pozarządowych w działania na rzecz ochrony środowiska oraz istnienie silnych ośrodków oświatowo-edukacyjnych (np. zamiejscowa filia Uniwersytetu Adama Mickiewicza z Poznania). Podkreślano, że niektóre działania służące ochronie klimatu (np. termomodernizacja budynków publicznych) czy adaptacji do jego zmian (np. doposażenie w sprzęt jednostki zarządzania kryzysowego) choć jeszcze w sposób nieuporządkowany już są podejmowane. Zwracano uwagę na pozytywne działania dużych firm jak Philips czy Enea. Podkreślono choć nie wszyscy podzielali ten pogląd, że następuje wzrost ekstremów pogodowych. Jednocześnie zaznaczano, że w zakresie ochrony środowiska choć zrobiono już znaczne postępy to wiele jest do zrobienia (np. ograniczenie niskiej emisji). Zwracano uwagę na niedostateczne wykorzystanie walorów turystycznych zwłaszcza leśnych, wodnych i łąkowych. Występuje niedostateczne myślenie o środowisku przez wiele grup społecznych, a także niski stopień współdziałania w kluczowych kwestiach (z wyjątkiem Doliny Noteci). Choć widać pozytywne zmiany w transporcie publicznym czy pieszym czy rowerowym nie pełnią one wystarczająco ważnej roli. Biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania zgłoszono wiele propozycji do budowania wizji gospodarki niskoemisyjnej w powiecie w perspektywie roku 2030. W wyniku dokonanego wyboru przez wszystkich uczestników debaty za najważniejsza uznano co następuje: 1. Zrównoważony rozwój transportu. Uznano za konieczność uzyskanie wysokiego stopnia udziału transportu publicznego, włączając w to transport kolejowy, miejski, rowerowy i pieszy. Widziano za konieczne znacząc podwyższenie efektywności transportu, co łącznie z wysokim udziałem transportu publicznego, prowadzić będzie do: ograniczenia zużycia paliw kopalnych, poprawy jakości usług transportowych, poprawy bezpieczeństwa, zmniejszenia zapotrzebowania na nowe i poszerzanie istniejących dróg, zmniejszenia zatłoczenia, poprawy lokalnych warunków zdrowotnych. Aby to osiągnąć uczestnicy debaty widzieli konieczność podjęcia Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 9

następujących działań: wprowadzenie zachęt finansowych do korzystania z transportu publicznego (wysoka jego dostępność cenowa) i użytkowanie efektywnych pojazdów (np. nowoczesny tabor dla transportu publicznego), budowanie systemu Park & Ride, wprowadzenie preferencji dla transportu publicznego (np. bus pasy) jak i także jego elastycznych form (np. mikrobus na żądanie), stworzenie zachęt i popularyzacja współużytkowania samochodu, stworzenie systemu ścieżek rowerowych w miastach z wyjściami w cenne tereny turystyczne, wprowadzenie roweru miejskiego w Pile, rozwój tramwaju wodnego. Uczestnicy widzieli istotne źródło finansowe w funduszach UE i funduszach ekologicznych. Aby to wszystko osiągnąć dążąc do efektu synergii niezbędne jest zintegrowane i skoordynowane działanie dlatego proponuje się z inicjatywy Starosty zawiązanie porozumienia pomiędzy gminami i powiatem celem stworzenia Pilskiego Okrągłego Stołu Transportowego (POST). POST byłby stałą strukturą, która umożliwiałaby wypracowanie własnych rozwiązań i konsultacje propozycji rozwiązań wnoszonych przez władze samorządowe powiatu pilskiego w określonych sprawach dotyczących transportu w powiecie. Uczestnikami POST byliby przedstawiciele różnych grup interesu szczególnie zainteresowanych rozwojem transportu w powiecie. POST na swoich spotkaniach w drodze konsensusu wypracowywałby rekomendacje (wraz ze strategią ich wdrażania) dla władz samorządowych co do realizacji polityki zrównoważonego rozwoju transportu oraz wspierałby władze samorządowe w tym wdrażaniu. Cały proces byłyby przejrzysty dla społeczności powiatu, która nie tylko byłaby o tym informowana ale miałaby możliwości na niego oddziaływać. W konsekwencji przyczyniłoby to się do znaczącego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. 2. Świadome ekologicznie społeczeństwo Jako drugi element bardzo istotny dla budowania niskoemisyjnego rozwoju powiatu pilskiego uznano doprowadzenie do wysokiej świadomości ekologicznej społeczeństwa. W perspektywie roku 2030 widziano możliwość uzyskania postaw proekologicznych w całym społeczeństwie nie zależnie od wieku, wykształcenia, zamieszkania i miejsca pracy czy nauki. Wysoki poziom świadomości polegałby zdaniem uczestników debaty na wypracowaniu proekologicznych zachowań jednostek co do użytkowania wody i energii (inteligentne zarządzanie z wykorzystaniem doświadczenia z przemysłu, wykorzystanie OZE), postępowania z odpadami, poszanowania przestrzeni, mądrej mobilności czy też przyjaznego środowisku korzystania z walorów turystycznych i krajobrazowych. Podkreślano, że obowiązek edukacji ekologicznej spoczywa na każdym z nas i każdym gospodarstwie Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 10

domowym a władze mogą tworzyć sprzyjający klimat (także finansowy), a placówki oświatowe i edukacyjne powinny podjąć się liderowania w tym zakresie. Niebagatelną rolę mają do odegrania pozarządowe organizacje i to nie tylko ekologiczne. Aby to osiągnąć proponuje się stworzenie przy zamiejscowej filii Uniwersytety Adama Mickiewicza w Poznaniu Obywatelskiego Forum na rzecz Edukacji Ekologicznej Społeczeństwa Powiatu Pilskiego. W Forum tym powinny uczestniczyć instytucje, organizacje, przedsiębiorstwa i osoby prywatne, którym na sercu leży wysoki poziom edukacji ekologicznej w powiecie pilskim. Biuro tego Forum, które mogłoby być sfinansowane z środków powiatu, powinno być prowadzone przez uczelnię wyższą i organizować 3-4 razy do roku spotkania gdzie dzielono by się doświadczeniami, kreowano wspólne programy działania i na każdym takim spotkaniu występował by gość, prelegent o uznanym nazwisku z terenu powiatu pilskiego czy z okolicznych dużych ośrodków akademickich jak Poznań, Szczecin, Bydgoszcz czy Koszalin. Na co dzień biuro Forum mogłoby prowadzić portal o edukacji ekologicznej z jednej strony stanowiąc platformę do bieżącej informacji a z drugiej stron stanowiąc źródło dobrych praktyk czy też informacji o źródłach finansowania jak i także platformę do poszukiwania partnerów do wspólnych projektów. W konsekwencji czy bezpośrednio czy pośrednio przyczyniłoby to się do znaczącego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 11

Co po debacie? W ramach projektu Dobry klimat dla powiatów w jednym powiecie uczestniczącym w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu, który podpisał deklarację Dobry klimat dla powiatów. http://www.chronmyklimat.pl/theme/uploadfiles/file/doklip/deklaracja_red.pdf Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem społecznym mieszkańców powiatu w latach 2014-15. W ramach opracowywania programu zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku 2020. Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii pierwszego niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. [http://www.chronmyklimat.pl/doklip/10700- droga_ku_niskoemisyjnosci przyklad_z_kornwalii] W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów projektu Dobry klimat dla powiatów. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem: http://liso.chronmyklimat.pl Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 12