System Prawa Administracyjnego

System Prawa Administracyjnego R. Hauser / Z. Niewiadomski / A. Wróbel Tom 2 Konstytucyjne podstawy funkcjonowania administracji publicznej Stanisław Biernat, Leszek Bosek, Leszek Garlicki, Teresa Górzyńska, Marian Grzybowski, Roman Hauser, Jerzy Korczak, Małgorzata Masternak-Kubiak, Monika Niedźwiedź, Mirosław Wyrzykowski, Michał Ziółkowski INSTYTUT NAUK PRAWNYCH PAN

SYSTEM PRAWA ADMINISTRACYJNEGO Konstytucyjne podstawy funkcjonowania administracji publicznej Tom 2

SYSTEM PRAWA ADMINISTRACYJNEGO Konstytucyjne podstawy funkcjonowania administracji publicznej Tom 2 REDAKTORZY NACZELNI SYSTEMU PRAWA ADMINISTRACYJNEGO ROMAN HAUSER ZYGMUNT NIEWIADOMSKI ANDRZEJ WRÓBEL

Konstytucyjne podstawy funkcjonowania administracji publicznej Tom 2 Redaktorzy Prof. dr hab. Roman Hauser Prof. dr hab. Zygmunt Niewiadomski Prof. dr hab. Andrzej Wróbel Autorzy Prof. dr hab. Stanisław Biernat Uniwersytet Jagielloński, sędzia TK; dr Leszek Bosek Uniwersytet Warszawski; prof. dr hab. Leszek Garlicki Uniwersytet Warszawski, sędzia ETPCz; prof. dr hab. Teresa Górzyńska Instytut Nauk Prawnych PAN; prof. dr hab. Marian Grzybowski Uniwersytet Jagielloński; prof. dr hab. Roman Hauser Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Prezes NSA; dr Jerzy Korczak Uniwersytet Wrocławski; prof. UWr. dr hab. Małgorzata Masternak-Kubiak Uniwersytet Wrocławski; dr Monika Niedźwiedź Uniwersytet Jagielloński; prof. dr hab. Mirosław Wyrzykowski Uniwersytet Warszawski; Michał Ziółkowski Instytut Nauk Prawnych PAN WYDAWNICTWO C. H. BECK INSTYTUT NAUK PRAWNYCH PAN WARSZAWA 2012

Wydano we współpracy: z Instytutem Nauk Prawnych PAN w Warszawie Poszczególne części opracowali: Stanisław Biernat Leszek Bosek Leszek Garlicki Teresa Górzyńska Marian Grzybowski Roman Hauser Jerzy Korczak Małgorzata Masternak-Kubiak Monika Niedźwiedź Mirosław Wyrzykowski Michał Ziółkowski rozdz. III rozdz. IX rozdz. II rozdz. VIII rozdz. IV rozdz. VII rozdz. V rozdz. VII rozdz. III rozdz. I i VI rozdz. I i VI, indeks rzeczowy Redakcja: Aleksandra Dróżdż Wydawca: Joanna Ziemiecka Wydawnictwo C. H. Beck 2012 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Totem, Inowrocław ISBN 978-83-255-2031-1 ISBN e-book 978-83-255-2333-6

Spis treści Przedmowa...................................................... XI Wykaz skrótów................................................... XIII Rozdział I. Konstytucyjne zasady prawa i ich znaczenie dla interpretacji zasad ogólnych prawa i postępowania administracyjnego.............. 1 1. Konstytucyjne zasady prawa................................. 6 I. Konstytucyjne zasady prawa problemy definicyjne............... 6 II. Kryteria i metody rekonstrukcji konstytucyjnych zasad prawa........ 10 III. Normatywny charakter konstytucyjnych zasad prawa i jego konsekwencje......................................... 13 2. Konstytucja jako źródło zasad ogólnych prawa i postępowania administracyjnego.......................................... 20 I. Zasady ogólne zagadnienia węzłowe.......................... 20 II. Metody rekonstrukcji i zakres zastosowania zasad ogólnych postępowania administracyjnego............................... 32 III. Znaczenie konstytucyjnych zasad prawa (wybrane zagadnienia)...... 34 3. Kolizja (zakresu) zasad i konflikt wartości..................... 39 I. Metody rozwiązania kolizji (zakresu) zasad i konfliktu wartości...... 39 II. Kolizyjna funkcja zasady proporcjonalności...................... 42 Rozdział II. Konstytucyjne źródła prawa administracyjnego........... 47 4. Wprowadzenie............................................ 48 5. Konstytucyjna regulacja systemu źródeł prawa................. 52 6. Źródła prawa powszechnie obowiązującego prawo krajowe..... 57 I. Ustawa................................................... 57 II. Rozporządzenie............................................ 63 III. Akty prawa miejscowego..................................... 68 7. Akty prawa wewnętrznego.................................. 77 8. Prawo międzynarodowe i prawo Unii Europejskiej.............. 83 9. Konkluzje................................................. 87 Rozdział III. Znaczenie prawa międzynarodowego i unijnego dla prawa administracyjnego i administracji publicznej w świetle Konstytucji RP.... 89 10. Geneza rozwiązań konstytucyjnych........................... 92 11. Zasada przestrzegania prawa międzynarodowego i jej funkcje (art. 9 Konstytucji RP)...................................... 92 12. Prawo międzynarodowe a prawo unijne w świetle Konstytucji..... 93 13. Pozycja Konstytucji RP wobec prawa międzynarodowego i unijnego................................................. 94 14. Prawo międzynarodowe i unijne w systemie prawa obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej.................................. 95 I. Miejsce prawa międzynarodowego i unijnego w ramach konstytucyjnego systemu źródeł prawa.......................... 95 II. Umowy międzynarodowe..................................... 96 15. Umowy międzynarodowe przekazujące kompetencje na rzecz organizacji międzynarodowej (art. 90 Konstytucji RP)........... 99 V

Spis treści I. Uwagi ogólne.............................................. 99 II. Granice przekazania kompetencji na podstawie art. 90 Konstytucji RP... 100 16. Umowy międzynarodowe o istotnym znaczeniu dla prawa administracyjnego i administracji publicznej................... 101 I. Traktaty stanowiące podstawę Unii i inne umowy międzynarodowe Unii Europejskiej........................................... 101 II. Umowy międzynarodowe poza zakresem prawa unijnego........... 103 17. Prawo tworzone przez organizacje międzynarodowe............. 104 I. Prawo pochodne Unii Europejskiej o znaczeniu dla prawa administracyjnego i administracji publicznej...................... 104 II. Prawo innych organizacji międzynarodowych.................... 106 18. Prawo międzynarodowe i unijne a zasada praworządności w administracji publicznej (art. 7 Konstytucji RP).............. 106 I. Uwagi ogólne.............................................. 106 II. Zmiana roli ustawy jako źródła prawa administracyjnego............ 106 III. Kwestia zmiany roli rozporządzenia wykonawczego do ustawy....... 108 IV. Zmiany położenia organów administracji publicznej................ 109 V. Zagadnienie ogłaszania źródeł prawa międzynarodowego i unijnego... 112 VI. Normy prawa międzynarodowego i unijnego jako podstawa prawna czynności organów administracji publicznej i orzeczeń sądów administracyjnych........................................... 114 19. Prawo międzynarodowe i unijne a wolności i prawa jednostki..... 117 I. Uwagi ogólne.............................................. 117 II. Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.................................................. 117 III. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej..................... 118 IV. Zbieżność standardów ochrony prawnej w prawie konstytucyjnym, międzynarodowym i unijnym.................................. 120 20. Kwalifikacja teoretyczna relacji między prawem międzynarodowym i unijnym a prawem krajowym (polskim)..... 120 I. Kwalifikacja miejsca prawa międzynarodowego: monizm czy dualizm... 120 II. Kwalifikacja roli prawa unijnego: jednolitość systemu prawa czy pluralizm konstytucyjny................................... 121 Rozdział IV. Rada Ministrów i administracja rządowa................ 127 21. Uwagi wstępne............................................ 128 22. Pozycja ustrojowa Rady Ministrów........................... 128 23. Skład i struktura wewnętrzna Rady Ministrów................. 129 24. Powoływanie Rady Ministrów i zmiany w jej składzie............ 131 25. Role ustrojowe, zadania oraz kompetencje Rady Ministrów....... 136 26. Zasady funkcjonowania Rady Ministrów...................... 138 27. Prezes Rady Ministrów..................................... 140 28. Ministrowie i ministerstwa.................................. 142 29. Akty prawne Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów i ministrów................................................ 144 30. Odpowiedzialność Rady Ministrów i członków jej składu......... 145 31. Administracja rządowa..................................... 146 Rozdział V. Konstytucyjne podstawy struktury i funkcji samorządu terytorialnego.................................................. 151 32. Uwagi wstępne............................................ 162 33. Samorząd terytorialny jako przedmiot regulacji konstytucyjnych.. 165 I. Dotychczasowe tradycje regulowania kwestii ustrojowych samorządu terytorialnego w konstytucjach polskich................ 165 VI

Spis treści II. Samorząd terytorialny w konstytucjach państw europejskich......... 172 III. Samorząd terytorialny w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej...... 177 34. Konstytucyjne podstawy struktury samorządu terytorialnego..... 201 I. Zasada domniemania kompetencyjnego na rzecz samorządu terytorialnego.............................................. 201 II. Gmina i inne jednostki samorządu terytorialnego.................. 202 III. Ustrój wewnętrzny jednostek samorządu terytorialnego............. 204 35. Samodzielność samorządu terytorialnego...................... 212 I. Osobowość prawna.......................................... 212 II. Władztwo zadaniowe........................................ 214 III. Władztwo majątkowe........................................ 217 IV. Władztwo finansowe........................................ 219 V. Władztwo personalne........................................ 224 VI. Władztwo administracyjne.................................... 227 VII. Samodzielność w zakresie form współdziałania jednostek samorządu terytorialnego.............................................. 234 36. Prawne determinanty działania jednostek samorządu terytorialnego............................................. 239 I. Konstytucyjna zasada praworządności działania organów władzy publicznej................................................. 239 II. Ochrona danych osobowych.................................. 239 III. Jawność działania organów władzy publicznej.................... 240 IV. Prawa mniejszości narodowych i etnicznych...................... 241 37. Nadzór i kontrola nad działalnością samorządu terytorialnego.... 243 I. Nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego w Konstytucji.... 243 II. Kontrola nad działalnością samorządu terytorialnego w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej......................... 251 38. Ochrona samodzielności samorządu terytorialnego.............. 267 I. Sądowa ochrona samodzielności przed nieuprawnionym działaniem organów nadzoru........................................... 267 II. Prawo do skargi konstytucyjnej................................ 270 Rozdział VI. Konstytucyjny status proceduralny jednostki jako adresata działań organów administracji.................................... 273 39. Konstytucyjne prawo do zaskarżenia rozstrzygnięć wydanych w pierwszej instancji....................................... 279 I. Wprowadzenie............................................. 279 II. Zakres podmiotowy......................................... 280 III. Zakres przedmiotowy........................................ 281 IV. Pojęcie instancja.......................................... 286 V. Wyjątki................................................... 292 40. Prawo do skargi konstytucyjnej.............................. 305 I. Wprowadzenie............................................. 305 II. Zakres podmiotowy......................................... 305 III. Zakres przedmiotowy....................................... 316 IV. Wzorce kontroli w postępowaniu inicjowanym skargą konstytucyjną.. 327 V. Przesłanka ostatecznego rozstrzygnięcia w rozumieniu art. 79 Konstytucji RP............................................. 332 41. Prawo do wznowienia postępowania administracyjnego po wyroku Trybunału Konstytucyjnego................................. 333 I. Wprowadzenie............................................. 333 II. Konstytucyjne prawo podmiotowe do wznowienia postępowania..... 337 III. Autonomiczny charakter art. 145a KPA......................... 339 VII

VIII Spis treści IV. Przesłanki wznowienia postępowania administracyjnego po wyroku Trybunału Konstytucyjnego................................... 341 V. Pozytywne przesłanki restytucji konstytucyjności w postępowaniu administracyjnym........................................... 342 VI. Negatywne przesłanki restytucji konstytucyjności w postępowaniu administracyjnym........................................... 350 VII. Zakres podmiotowy......................................... 354 VIII. Zakres przedmiotowy........................................ 357 IX. Termin.................................................... 358 42. Sankcje administracyjne w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego........................................... 361 I. Sankcje administracyjne zagadnienie interdyscyplinarne........... 361 II. Konstytucyjne wzorce kontroli norm ustanawiających sankcje administracyjne............................................ 362 III. Kazuistyczność kontroli konstytucyjności norm ustanawiających sankcje administracyjne...................................... 366 IV. Kryteria identyfikacji sankcji administracyjnych i odróżnienia ich od sankcji karnych.......................................... 370 V. Sądowa kontrola decyzji o nałożeniu sankcji administracyjnej w świetle konstytucyjnego standardu prawa do sądu............... 374 Rozdział VII. Konstytucyjne podstawy kontroli działalności administracji publicznej.......................................... 379 43. Wprowadzenie............................................. 381 44. Pojęcie, istota i rodzaje kontroli.............................. 383 45. Kontrola parlamentarna.................................... 389 46. Kontrola państwowa działalności administracji publicznej........ 393 47. Sądowa kontrola legalności działalności administracji........... 402 Rozdział VIII. Konstytucyjne podstawy służby cywilnej............... 415 48. Konstytucjonalizacja prawa służby cywilnej.................... 417 I. Co to jest konstytucjonalizacja?............................... 417 II. Uregulowania dotyczące służby cywilnej w konstytucjach niektórych państw zachodnioeuropejskich................................ 418 III. Konstytucje byłego bloku wschodniego......................... 423 IV. Prawo dostępu do służby cywilnej osób niemających obywatelstwa państwa, w którym służba ta funkcjonuje........................ 425 49. Służba cywilna w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.......... 427 I. Art. 153 uwagi ogólne..................................... 427 II. Cel działania korpusu służby cywilnej.......................... 428 III. Zadania państwa i ich wykonawca............................. 434 IV. Urzędy administracji rządowej................................ 435 V. Zwierzchnictwo............................................ 442 50. Prawo dostępu do służby publicznej art. 60 Konstytucji RP..... 442 I. Uwagi ogólne.............................................. 442 II. Wymóg obywatelstwa....................................... 443 III. Wymóg pełni praw publicznych............................... 444 IV. Jednakowe zasady dostępu.................................... 444 V. Roszczenie o przyjęcie do służby publicznej...................... 445 VI. Środki prawne w razie odmowy przyjęcia do służby............... 446 VII. Zalecenie Rady Europy w sprawie statusu pracowników publicznych w Europie reguły rekrutacji i selekcji.......................... 448 51. Model służby cywilnej według Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.................................................. 448

Spis treści I. Modele służby cywilnej...................................... 449 II. Model służby cywilnej według Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.. 450 52. Podsumowanie............................................ 450 53. Europeizacja służby cywilnej................................. 452 Rozdział IX. Konstytucyjna formuła odpowiedzialności odszkodowawczej administracji publicznej.......................................... 455 54. Wprowadzenie............................................. 466 55. Konstytucyjne prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej niezgodnym z prawem działaniem władzy publicznej............ 468 I. Podstawa tekstowa konstytucyjnego prawa do wynagrodzenia szkody... 468 II. Charakter i istotna treść prawa do wynagrodzenia szkody wyrządzonej niezgodnym z prawem działaniem organu władzy publicznej........ 470 III. Treść konstytucyjnego prawa do odszkodowania uwagi szczegółowe... 481 IV. Czasowy zakres zastosowania art. 77 ust. 1 Konstytucj RP zagadnienia intertemporalne................................. 501 V. Przedawnienie roszczeń z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP............. 517 56. Implementacja art. 77 ust. 1 Konstytucji RP do prawa powszechnego............................................. 519 I. Zagadnienia wprowadzające.................................. 519 II. Artykuł 417 KC ogólna podstawa odpowiedzialności............. 525 III. Odpowiedzialność za wydanie albo niewydanie aktu normatywnego.. 537 IV. Odpowiedzialność za wadliwe orzeczenia i decyzje administracyjne... 552 V. Szczególne podstawy odpowiedzialności........................ 565 57. Konstytucyjna formuła odpowiedzialności za szkody legalne...... 566 I. Uwagi wprowadzające....................................... 566 II. Odpowiedzialność za wywłaszczenie........................... 569 III. Implementacja konstytucyjnej formuły.......................... 583 IV. Problem wynagrodzenia szkody na osobie art. 417 2 KC............ 594 Indeks rzeczowy................................................. 597 IX

Przedmowa Oddawany do rąk Czytelników Tom 2 Systemu Prawa Administracyjnego, wspólnego projektu Wydawnictwa C.H. Beck i Instytutu Nauk Prawnych PAN, obejmuje zagadnienia dotyczące konstytucyjnych podstaw funkcjonowania administracji publicznej. Pracę rozpoczynają rozważania wprowadzające obejmujące uwagi odnoszące się do pojęcia i roli konstytucyjnych zasad prawa i ich znaczenia dla interpretacji zasad ogólnych prawa i postępowania administracyjnego. Następnie przedstawiono problematykę konstytucyjnych źródeł prawa i znaczenie prawa międzynarodowego i unijnego dla prawa administracyjnego i administracji publicznej w świetle Konstytucji RP. W kolejnych rozdziałach ukazane zostały zagadnienia szczegółowe dotyczące Rady Ministrów i administracji rządowej, konstytucyjnych podstaw struktury i funkcji samorządu terytorialnego, konstytucyjnego statusu proceduralnego jednostki jako adresata działań organów administracji, konstytucyjnych podstaw kontroli działań administracji publicznej i konstytucyjnych podstaw służby cywilnej. Pracę kończą uwagi obejmujące zagadnienia dotyczące konstytucyjnych gwarancji odpowiedzialności odszkodowawczej administracji publicznej. Praca jest dziełem kilku autorów wskazanych w zestawieniu zbiorczym oraz na poszczególnych stronach niniejszego tomu. Za merytoryczną treść, prezentowane stanowisko prawne i formę wypowiedzi odpowiadają autorzy poszczególnych części tego dzieła. Wydanie niniejszego tomu uwzględnia stan prawny na dzień 3.7.2012 r. Redaktorzy XI

Wykaz skrótów 1. Źródła prawa DochJSTU.......... ustawa z 13.11.2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 80, poz. 526 ze zm.) DzAdmRzU......... ustawa z 4.9.1997 r. o działach administracji rządowej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437 ze zm.) EKDA............. Europejski Kodeks Dobrej Administracji uchwalony 6.9.2001 r. przez Parlament Europejski EKPC............. Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, sporządzona w Rzymie 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) EKSL.............. Europejska Karta Samorządu Lokalnego, sporządzona w Strasburgu 15.10.1985 r. (Dz.U. z 1994 r. Nr 124, poz. 607 ze sprost. i ze zm.) FinPublU........... ustawa z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240 ze zm.) GospKomU......... ustawa z 20.12.1996 r. o gospodarce komunalnej (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 45, poz. 236) GospNierU......... ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.) InfPublU........... ustawa z 6.9.2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. Nr 112, poz. 1198 ze zm.) KC................ ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KC niem............ Kodeks cywilny niemiecki KodWyb........... ustawa z 5.1.2011 r. Kodeks Wyborczy (Dz.U. Nr 21, poz. 112 ze zm.) Konstytucja kwietniowa Ustawa Konstytucyjna z 23.4.1935 r. (Dz.U. Nr 30, poz. 227) Konstytucja marcowa ustawa z 17.3.1921 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 44, poz. 267 ze zm.) Konstytucja PRL ustawa z 22.7.1952 r. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. Nr 33, poz. 232 ze zm.) Konstytucja RP...... ustawa z 2.4.1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i ze zm.) KPA............... ustawa z 14.6.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) KPC............... ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) KPC z 1930 r. ustawa z 29.11.1930 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 1950 r. Nr 43, poz. 394 ze zm.) KPP............... Karta praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2010 r. Nr 83, s. 389) XIII

Wykaz skrótów KPT............... Konwencja Wiedeńska o Prawie Traktatów, sporządzona w Wiedniu 23.5.1969 r. (Dz.U. z 1990 r. Nr 74, poz. 439 zał.) KW............... ustawa z 20.5.1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 ze zm.) Mała Konstytucja ustawa konstytucyjna z 17.10.1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426 ze zm.) MNiEU............ ustawa z 6.1.2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz.U. Nr 17, poz. 141 ze zm.) MPPOiP........... Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku 19.12.1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167 zał.) NIKU.............. ustawa z 23.12.1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 82 ze zm.) NSAU ustawa z 11.5.1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) OchrDanOsU........ ustawa z 29.8.1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 ze zm.) OrdPod............ ustawa z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 749) PodLeśnyU......... ustawa z 30.10.2002 r. o podatku leśnym (Dz.U. Nr 200, poz. 1682 ze zm.) PodOpłLokU........ ustawa z 12.1.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 95, poz. 613 ze zm.) PodRolU........... ustawa z 15.11.1984 r. o podatku rolnym (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 136, poz. 969 ze zm.) PomSpołU.......... ustawa z 12.3.2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zm.) PracSamU.......... ustawa z 21.11.2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 223, poz. 1458 ze zm.) PrOchrŚrod......... ustawa z 27.4.2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.) ProkU............. ustawa z 20.6.1985 r. o prokuraturze (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 270, poz. 1599 ze zm.) PrPostSAdm........ ustawa z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 270) PrUSAdm.......... ustawa z 25.7.2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.) PrWod............. ustawa z 18.7.2001 r. Prawo wodne (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 145) PWKC............. ustawa z 23.4.1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.) PWSTU............ ustawa z 10.5.1990 r. Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 32, poz. 191 ze zm.) RefLokU........... ustawa z 15.9.2000 r. o referendum lokalnym (Dz.U. Nr 88, poz. 985 ze zm.) RegRMUchw....... uchwała Nr 49 Rady Ministrów z 19.3.2002 r. Regulamin pracy Rady Ministrów (M.P. Nr 13, poz. 221 ze zm.) XIV

Wykaz skrótów Reg. Sejmu......... uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 30.7.1992 r. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. M.P. z 2012 r. poz. 32) RIOU.............. ustawa z 7.10.1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 55, poz. 577 ze zm.) RMU.............. ustawa z 8.8.1996 r. o Radzie Ministrów (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 392) RPOU............. ustawa z 15.7.1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.) SamGmU........... ustawa z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.) SamPowU.......... ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.) SamWojU.......... ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.) SłCywU............ ustawa z 21.11.2008 r. o służbie cywilnej (Dz.U. Nr 227, poz. 1505 ze zm.) SystOśwU.......... ustawa z 7.9.1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.) TKU.............. ustawa z 1.8.1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) TFUE............. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2) UMStWU.......... ustawa z 15.3.2002 r. o ustroju miasta stołecznego Warszawy (Dz.U. Nr 41, poz. 361 ze zm.) UZ RFN........... Ustawa Zasadnicza RFN WojAdmRzU........ ustawa z 23.1.2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie (Dz.U. Nr 31, poz. 206 ze zm.) ZagospPrzestrzU..... ustawa z 27.3.2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 647) ZTPR.............. rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 20.6.2002 r. w sprawie Zasad techniki prawodawczej (Dz.U. Nr 100, poz. 908) 2. Organy i instytucje ETPC.............. Europejski Trybunał Praw Człowieka ETS............... Europejski Trybunał Sprawiedliwości EUWT............. Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej KSAP............. Krajowa Szkoła Administracji Publicznej MOP.............. Międzynarodowa Organizacja Pracy MSZ.............. Ministerstwo Spraw Zagranicznych NBP............... Narodowy Bank Polski NRA.............. Naczelna Rada Adwokacka NSA.............. Naczelny Sąd Administracyjny PE................ Parlament Europejski RE................ Rada Europy RM............... Rada Ministrów RIO............... Regionalna Izba Obrachunkowa XV

Wykaz skrótów RPO............... Rzecznik Praw Obywatelskich SA................ Sąd Apelacyjny SKO.............. Samorządowe Kolegium Odwoławcze SN................ Sąd Najwyższy SO................ Sąd Okręgowy TK................ Trybunał Konstytucyjny TSWE............. Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich TSUE............. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej UOKiK............ Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów WE............... Wspólnota Europejska WSA.............. Wojewódzki Sąd Administracyjny 3. Publikatory i czasopisma AJDA............. Actualité juridique, droit administratif AUL.............. Acta Universitatis Lodziensis AUMCS........... Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska AUNC............ Acta Universitatis Nicolai Copernici AUWr............. Acta Universitatis Wratislaviensis Biul. SN........... Biuletyn Sądu Najwyższego Biuletyn BSE....... Biuletyn Biura Studiów i Ekspertyz Dz.U.............. Dziennik Ustaw Dz.Urz............. Dziennik Urzędowy EPS............... Europejski Przegląd Sądowy FK................ Finanse Komunalne GSP............... Gdańskie Studia Prawnicze KP................ Kontrola Państwowa KPP.............. Kwartalnik Prawa Prywatnego KPPubl............ Kwartalnik Prawa Publicznego M.P............... Monitor Polski MoP............... Monitor Prawniczy NP................ Nowe Prawo NZS............... Nowe Zeszyty Samorządowe ONSA............. Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego OSA.............. Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSAB............. Orzecznictwo Sądów Apelacji Białostockiej OSG.............. Orzecznictwo Sądów Gospodarczych OSN.............. Orzecznictwo Sądu Najwyższego OSNAPiUS........ Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Zbiór Urzędowy. Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych ONSAiWSA........ Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i Wojewódzkich Sądów Administracyjnych OSNC............. Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSNP............. Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych XVI

Wykaz skrótów OSP............... Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA........... Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OSS.............. Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych OTK.............. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OTK-A............ Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Seria A OTK-B............ Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Seria B OTK ZU........... Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Zbiór Urzędowy Pal................ Palestra PiP............... Państwo i Prawo PiZS.............. Praca i Zabezpieczenie Społeczne PL................ Przegląd Legislacyjny POP.............. Przegląd Orzecznictwa Podatkowego PP................ Przegląd Podatkowy PPP............... Przegląd Prawa Publicznego Pr. Pracy........... Prawo Pracy Pr. Sp.............. Prawo Spółek Prok. i Pr........... Prokuratura i Prawo Prz. Sejm........... Przegląd Sejmowy PS................ Przegląd Sądowy PUG............... Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego R. Pr.............. Radca Prawny Rej................ Rejent RFAP............. Revue française d Administration publique RPEiS............. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Rzeczp............ Rzeczpospolita SI................. Studia Iuridica Sł. Cyw............ Służba Cywilna SP................ Studia Prawnicze SPE............... Studia Prawno-Ekonomiczne ST................ Samorząd Terytorialny Stud. Mat. TK....... Studia i Materiały Trybunału Konstytucyjnego TPP............... Transformacje Prawa Prywatnego Wok............... Wokanda Zb. Orz............ Zbiór Orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich (ECR) ZNSA............. Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego ZP UKSW.......... Zeszyty Prawnicze Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego 4. Piśmiennictwo Konstytucja......... K. Działocha, L. Garlicki, P. Sarnecki, W. Sokolewicz, J. Trzciński, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz (pod red. L. Garlickiego), t. I Warszawa 1999, t. II Warszawa 2001, t. III Warszawa 2003, t. IV Warszawa 2005, t. V Warszawa 2007 Konstytucyjny system.. Konstytucyjny system źródeł prawa w praktyce (pod red. A. Szmyta), Warszawa 2005 XVII

XVIII Wykaz skrótów SystemPrAdm (t. 1, 4, 6, 7, 9, 11, 12).. System Prawa Administracyjnego, t. 1, Instytucje prawa administracyjnego (pod red. R. Hausera, Z. Niewiadomskiego, A. Wróbla), Warszawa 2010; System Prawa Administracyjnego, t. 4, Wykładnia prawa (pod red. R. Hausera, Z. Niewiadomskiego, A. Wróbla), Warszawa 2012; t. 6, Podmioty administrujące (pod red. R. Hausera, Z. Niewiadomskiego, A. Wróbla), Warszawa 2011; System Prawa Administracyjnego, t. 7, Prawo administracyjne materialne (pod red. R. Hausera, Z. Niewiadomskiego, A. Wróbla), Warszawa 2012; System Prawa Administracyjnego, t. 9, Prawo procesowe administracyjne (pod red. R. Hausera, Z. Niewiadomskiego, A. Wróbla), Warszawa 2010; System Prawa Administracyjnego, t. 11, Stosunek służbowy (pod red. R. Hausera, Z. Niewiadomskiego, A. Wróbla), Warszawa 2011; System Prawa Administracyjnego, t. 12, Odpowiedzialność odszkodowawcza w Administracji (pod red. R. Hausera, Z. Niewiadomskiego, A. Wróbla), Warszawa 2010 SystemPrPryw (t. 1).. System Prawa Prywatnego, T. 1, Prawo cywilne część oglna (pod red. M. Safjana), Warszawa 2007 5. Inne ak................. akapit art................ artykuł cyt................ cytowany (-a, -e); cytat cz................. część ds................. do spraw lit................. litera n.................. następny (-a, -e) niepubl............. niepublikowany (-a, -e) Nr................ numer OHP............... Ochotnicze Hufce Pracy orz................ orzeczenie por................ porównaj post............... postanowienie poz................ pozycja red................ redakcja, redaktor s.................. strona (-y) t.................. tom tj................. to jest tekst jedn........... tekst jednolity tzw................ tak zwany (-a, -e) uchw.............. uchwała ust................ ustęp uw................ uwaga (-i) wyr................ wyrok w zw. z............ w związku z zd................. zdanie ze zm.............. ze zmianami zob................ zobacz

Rozdział I. Konstytucyjne zasady prawa i ich znaczenie dla interpretacji zasad ogólnych prawa i postępowania administracyjnego Spis treści 1. Konstytucyjne zasady prawa................................. 1 I. Konstytucyjne zasady prawa problemy definicyjne................ 1 II. Kryteria i metody rekonstrukcji konstytucyjnych zasad prawa........ 10 III. Normatywny charakter konstytucyjnych zasad prawa i jego konsekwencje......................................... 14 2. Konstytucja jako źródło zasad ogólnych prawa i postępowania administracyjnego.......................................... 21 I. Zasady ogólne zagadnienia węzłowe........................... 21 1. Uwagi ogólne............................................ 21 2. Zasady ogólne prawa administracyjnego....................... 22 3. Sprawiedliwość proceduralna zasada ogólna prawa czy wartość systemu prawnego........................................ 27 4. Dobra administracja zasada ogólna prawa czy wartość.......... 30 II. Metody rekonstrukcji i zakres zastosowania zasad ogólnych postępowania administracyjnego................................ 43 III. Znaczenie konstytucyjnych zasad prawa (wybrane zagadnienia)....... 47 3. Kolizja (zakresu) zasad i konflikt wartości...................... 52 I. Metody rozwiązywania kolizji (zakresu) zasad i konfliktu wartości.... 52 II. Kolizyjna funkcja zasady proporcjonalności...................... 58 Literatura: B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2011; R. Alexy, A Theory of constituional rights, Oxford 2002; tenże, Teoria praw podstawowych (tłum. B. Kwiatkowska, J. Zajadło), Warszawa 2010; M. Areaszkiewicz, T. Gizbert-Studnicki, Teoria praw podstawowych Roberta Alexy ego, Prz. Sejm. 2011, Nr 3; A. Bałaban, Katalog zasad naczelnych konstytucji w polskich podręcznikach prawa konstytucyjnego, w: Zasady naczelne Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. (pod red. A. Bałabana, P. Mijała), Szczecin 2011; B. Banaszak, A. Preisner, Prawo konstytucyjne, Wrocław 1996; M. Bernatt, Prawo do rzetelnego procesu w sprawach ochrony konkurencji i regulacji rynku, PiP 2011, Nr 1; tenże, Sprawiedliwość proceduralna w postępowaniu przed organem ochrony konkurencji, Warszawa 2011; A. Bodnar, Skuteczność Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w Polsce, w: Skuteczność prawa. Materiały konferencyjne, Warszawa, 27.2.2009 r. (pod red. T. Giaro), Warszawa 2010; E. Bojanowski, Prawo do dobrej administracji a Samorządowe Kolegia Odwoławcze, w: Podmioty administracji publicznej i prawne formy ich działania. Studia i materiały z Konferencji Naukowej Poświęconej Jubileuszowi 80-tych urodzin Profesora Eugeniusza Ochendowskiego, Toruń 2005; tenże, Prawo do dobrej administracji (kilka refleksji), GSP 2005, Nr 13; tenże, Zasada dobrej administracji prawo do dobrej administracji: odniesienia polskie (kilka uwag), Nb Wyrzykowski/Ziółkowski 1