yszar BATI ACHUE EFETYWŚCI TECHICZ- EICZEJ W EEGETYCE ZAWDWEJ
2
PLE 2007 SPIS TEŚCI Postawow oznaznia... 7 Przmowa... 9. Postawow zasay analizy fktywnośi konomiznj inwstyji... 3.. ahunk yskonta... 4.2. Wskaźniki ony fktywnośi konomiznj inwstyji... 7.2.. Wartość zaktualizowana ntto PV... 8.2.2. Wwnętrzna stoa zwrotu I... 25.2.3. Prosty (statyzny okrs zwrotu nakłaów inwstyyjnyh SPBP... 27.2.4. Zyskontowany (ynamizny okrs zwrotu nakłaów inwstyyjnyh DPBP... 28.2.5. Próg rntownośi BEP... 29.3. Amortyzaja... 30.4. Sosoby finansowania inwstyji... 34.5. Płynność finansowa... 38 2. Wartość rynku iła i nrgii ktryznj... 4 2.. Wrowazni... 4 2.2. toyka wyny wartośi rynku iła i nrgii ktryznj... 42 2.3. Wyniki rzykłaowyh oblizń... 43 2.3.. Posumowani... 5 3. ynkowa wartość ktrowni i ktroiłowni... 53 3.. Wrowazni... 53 3.2. toyka analizy i wyny rynkowj wartośi ktrowni i ktroiłowni oraz rynku iła i nrgii ktryznj rzz ni zasilango... 54 3.2.. Dyskusja i analiza rzultatów rzykłaowyh oblizń... 67 3.2.2. Posumowani... 72 3.3. Wływ kosztów ksloataji oraz n nośników nrgii na rynkową wartość ktroiłowni... 73 3.3.. Przykłaow obliznia... 76 3.3.2. Posumowani... 85 3.4. Czy warto inwstować w onowini i rnizaję 85 3
ktrowni i ktroiłowni rz ih srzażą... 3.4.. Dyskusja i analiza rzultatów rzykłaowyh oblizń... 88 3.4... nowini ktrowni... 88 3.4..2. nowini i rnizaja ktrowni... 94 4. Efktywność nrgtyzna i konomizna rnizaji ktroiłowni i ktrowni węglowyh... 99 4.. Wrowazni... 99 4.2. toyka oboru otymalnyh struktur ilnyh o wymagająyh rnizaji węglowyh ktrowni i ktroiłowni... 04 4.2.. Dobór otymalnj thnologii rnizaji ktroiłowni i ktrowni... 08 4.2... iy tylko onawiać, a kiy onawiać i równozśni rnizować?... 5 4.2.2. Posumowani... 8 4.3. Efktywność nrgtyzna i konomizna rnizaji węglowyh ktroiłowni rzz nabuowę turbiną gazową... 9 4.3.. Dyskusja i analiza rzultatów rzykłaowyh oblizń... 29 4.3... Wyniki analiz... 32 4.3..2. na fktywnośi konomiznj rnizaji ktroiłowni... 43 4.3..3. Posumowani... 49 4.4. Efktywność nrgtyzna i konomizna rzystosowania o ray skojarzonj zawoowyh ktrowni węglowyh... 53 4.4.. Analiza fktywnośi konomiznj rzystosowania zawoowyh ktrowni węglowyh o ray skojarzonj... 56 4.4.2. Analiza fktywnośi konomiznj nabuowy turbiną gazową i kotłm ozyskowym rzystosowanj o ray skojarzonj ktrowni węglowj... 63 4.4.3. Wyniki analiz... 70 4.4.3.. Posumowani... 75 4.5. Efktywność nrgtyzna i konomizna rnizaji ktrowni węglowyh rzz nabuowę turbiną gazową w ukłazi szrgowym i równolgłym... 76 4
4.5.. Analiza fktywnośi nrgtyznj rnizaji ktrowni węglowyh rzz nabuowę turbiną gazową w ukłazi szrgowym (Hot Winbox... 76 4.5... Dyskusja i analiza rzultatów rzykłaowyh oblizń... 78 4.5.2. Analiza fktywnośi nrgtyznj rnizaji ktrowni węglowyh rzz nabuowę turbiną gazową w ukłazi równolgłym... 80 4.5.2.. Dyskusja i analiza rzultatów rzykłaowyh oblizń... 86 4.5.3. Analiza fktywnośi konomiznj rnizaji ktrowni węglowyh rzz nabuowę turbiną gazową... 9 4.5.3.. Dyskusja i analiza rzultatów rzykłaowyh oblizń... 96 4.5.4. Ekonomizni uzasaniona wysokość ołat za gosoarz korzystani z śroowiska naturalngo. Wływ zmian n nośników nrgii na wysokość ołat... 200 4.5.4.. Dyskusja i analiza rzultatów rzykłaowyh oblizń... 203 4.5.4.2. Posumowani... 206 4.6. tymalny rozział obiążń omięzy równolgl raują urząznia w zsol ktroiłowni raująyh na wsólną sić iłownizą... 207 4.6.. ożliw założnia uraszzają... 2 4.7. Warunki konomiznj ołaalnośi stosowania akumulatorów iła w ktroiłowniah... 22 4.7.. Analiza trynamizna stosowania akumulatorów iła w ktroiłowniah... 23 4.7.2. Analiza konomizna stosowania akumulatorów iła w ktroiłowniah... 27 4.8. Trynamizna i konomizna owość stosowania srężarkowyh om iła w systmah grzwzyh... 222 4.8.. Analiza trynamizna ukłau omy iła i altrnatywnyh źrół iła... 223 4.8... Srężarkowa oma iła zastęująa kotłownię... 227 4.8..2. Srężarkowa oma iła zastęująa ktroiłownię... 228 5
4.8..3. Srężarkowa oma iła uzułniająa ktroiłownię... 228 4.8..4. Poma iła wsółraująa z silnikim lub turbiną gazową... 23 4.8.2. Analiza konomiznj fktywnośi stosowania om iła i altrnatywnyh źrół iła... 234 4.8.2.. Poma iła raująa sazini... 235 4.8.2.2. Poma iła wsółraująa z ktroiłownią... 238 Litratura... 24 6
Postawow oznaznia A b BEP CF DPBP,, g, al E, I J k k PV P P & Q Q & r s S SPBP v m z rozna rata amortyzaji, okrs trwania buowy, róg rntownośi, rzływ iniężny (Cash Flow, zyskontowany okrs zwrotu nakłaów inwstyyjnyh, jnostkowa na iła, nrgii ktryznj, gazu zimngo i węgla, rozna roukja ntto nrgii ktryznj w ktroiłowni lub ktrowni, wwnętrzna stoa zwrotu, nakłay inwstyyjn, jnostkowy koszt roukji iła w ktroiłowni, jnostkowy koszt roukji nrgii ktryznj w ktrowni, rozn koszty ksloataji ktrowni lub ktroiłowni, rozn koszty ziałania ktrowni lub ktroiłowni, rozny koszt roukji iła w ktroiłowni, kalkulayjny okrs ksloataji urząznia, ktryzna mo brutto turbozsołu gazowgo lub arowgo, wartość zaktualizowana ntto, ołata za misję szkoliwyh rouktów salania o otoznia, stoa oatku ohoowgo o zysku brutto, oatk ohoowy o zysku brutto, strumiń aliwa, rozna roukja ntto iła w ktroiłowni, mo ilna, stoa yskonta, stoa amortyzaji, rozn rzyhoy z ksloataji ktroiłowni lub ktrowni, rosty okrs zwrotu nakłaów inwstyyjnyh, wzglęna wartość rynku iła i nrgii ktryznj, wsółzynnik zamrożnia kaitału inwstyyjngo, 7
Z zρ δ rm ρ ρ τ śrni rozny zysk brutto ray ktrowni lub ktroiłowni, rozna stoa obsługi kaitału inwstyyjngo oraz ozostałyh kosztów stałyh zalżnyh o nakłaów inwstyyjnyh (koszty konsrwaji, rmontów urzązń, symbol rzyrostu, srawność, misja szkoliwyh rouktów salania o otoznia, stoa amortyzaji orontowanj, zas. 8
PZEDWA Prsktywa zysku jst największą siłą naęową w oszukiwaniu nowyh rozwiązań thnologiznyh i thniznyh, jst najotężnijszą siłą ostęu i rozwoju. Aby tak było, muszą być jnak słnion trzy warunki. Państwo musi gwarantować wolność osobistą, wolność gosoarzą oraz rzstrzgani rawa. I owinna to być jyna rola aństwa. Dominaja aństwa w żyiu złowika wyłązni ubzwłasnowolnia luzi, uzy ih lkważnia ray i ostawy roszzniowj. To aństwo musi wszystko im ać. Al ską? Państwo ni jst rziż samo w sobi źrółm bogatwa. Dyktat aństwa ozbawia onato luzi w użj mirz oowizialnośi i rztnośi, i w konskwnji rowazi o ih biy i, o gorsz, bzranośi. Suks konomizny inywiualngo złowika jst jynym sosobm skutznj walki z bią najsłabszyh. Pomo aństwa ni uhroni i ni uwolni ih o nęzy, moż wsomó ih finansowo jyni oraźni. alży żyzyć sobi, aby olityy rozumii, ż obność ih i aństwa w gosoar rowazi ni tylko o bankrutw rzsiębiorstw, al o nęzy ałgo sołzństwa. Jyną rogą o jgo obrobytu jst aństwo libraln, tj. aństwo uziwj i rztnj ray, w którym jst rzstrzgan równ la wszystkih rawo, a w gosoar zasay zrowj konkurnji. W książ omówiono mtoy ony fktywnośi konomiznj yzji inwstyyjnyh otyząyh owolnyh rzsięwzięć gosoarzyh, w tym w nrgty. Dyzj inwstyyjn są ostawowymi yzjami ługookrsowymi mająymi znaząy wływ na rzyszłą konyję finansową rzsiębiorstw nastawionyh na osiągnięi zamirzonyh fktów roukyjnyh i usługowyh. Wymagają onosznia nakłaów, wiążą ługookrsowo śroki rzznazon na ih finansowani, rzynoszą fkty z wnym oóźninim, haraktryzują się ryzykim. Pojmują yzję inwstyyjną, nalży w sosób nizwykl uważny rzanalizować każy z rozważanyh rojktów inwstyyjnyh la okonania właśiwj ony i wyboru, uwzglęniają rzy tym różn mnty tyh rojktów, w tym szzgólni askty ryzyka i niwnośi, zwłaszza w nistabilnyh warunkah gosoarzyh. W książ rzstawiono ostawow zaganinia otyzą zastosowania rz wszystkim yskontowyh mto ony fktywnośi konomiznj inwstyji, tj. mto uwzglęniająyh zmianę wartośi iniąza w zasi oraz ujmująyh korzyść ntto w katgorii rzływu iniężngo ntto. 9
toy yskontow uznawan są, i słuszni, za znazni fktywnijsz krytria ojmowania yzji inwstyyjnyh niż mtoy trayyjn, tj. mtoy rost ni uwzglęniają zasowj zmiany wartośi iniąza, rzy zym mtoa wartośi zaktualizowanj ntto PV uznawana jst za osiaająą najmnij mankamntów. Przstawion w książ rzykłay rahunku fktywnośi konomiznj inwstyji otyzą nrgtyki zawoowj. Wynika to z zaintrsowań autora oraz tgo, ż jst on jnak w głównj mirz nrgtykim. i umnijsza to jnak ogólnośi rozważań. ało tgo, okazuj, ż konomia ma funamntaln znazni w wszystkih rzjawah i zizinah ziałalnośi złowika. W książ ni zamiszzono zstawiń nakłaów inwstyyjnyh, wskaźników thniznyh la ważnijszyh ukłaów i urzązń nrgtyznyh, wikośi i uziałów oszzgólnyh kosztów ksloataji i kaitałowyh w roznyh kosztah ziałania ktrowni i ktroiłowni, wskaźników kosztów korzystania z śroowiska naturalngo, stawk oisów amortyzayjnyh it. i to jst bowim m ninijszj książki. Cm jst rzstawini uha rahunku fktywnośi konomiznj rzsięwzięć inwstyyjnyh w nrgty. ozział. książki oświęono ostawom zasa analizy fktywnośi konomiznj inwstyji. róz mirników fktywnośi rzstawiono wływ sosobów finansowania inwstyji na wartość tyh mirników. Za owośią oraowania tgo rozziału rzmawiał fakt, ż w zasazi truno sotkać w litraturz rzmiotu komnium tyh zasa, a w szzgólnośi onę wływu sosobów finansowania inwstyji na wartość zyskontowango ałkowitgo zysku PV. Lizn wzory w rozzial są wyrazm onazasowj rawy: ioobna jst znać rzzy tgo świata, jśli się ni zna ih matmatyzni (ogr Baon, 24 294. W rozzial 2. oisano mtoykę wyny wartośi owolngo rynku, w tym rynku iła i nrgii ktryznj, z zastosowanim mtoy wwnętrznj stoy zwrotu inwstyji I. Zarzntowano onato wyniki wiowariantowyh oblizń wyny tgo rynku w rzyaku jgo zasilania w iło i nrgię ktryzną z ktroiłowni gazowo-arowj. W rozzial 3. omówiono mtoykę wyny rynkowj wartośi ktroiłowni i ktrowni zasilająyh rynk w iło i nrgię ktryzną oraz wływ kosztów ksloataji i n nośników nrgii na tę wartość. W rozzial 4. omówiono mięzy innymi fktywność nrgtyzną i konomizną rnizaji ktroiłowni i ktrowni węglowyh. mówiono równiż warunki konomiznj ołaalnośi stosowania akumulatorów 0
iła w ktroiłowniah oraz trynamizną i konomizną owość stosowania srężarkowyh om iła w systmah grzwzyh. siążkę ykuję wszystkim inżynirom nrgtykom i stuntom kirunków nrgtyznyh. Bz znajomośi i umijętnośi rzrowaznia rahunku fktywnośi konomiznj rzsięwzięć gosoarzyh inżynir jst w użj mirz śly i głuhy. Analiza thnizna ozwala jyni na oszukiwani możliwośi oskonalnia rosów thnologiznyh i rozwiązań konstrukyjnyh maszyn i urzązń. W gosoar rynkowj w ostatznośi to jnak krytrium konomizn, krytrium maksymalizaji zysku, yuj o owośi zastosowania konkrtngo rozwiązania thnizngo, to analiza ołaalnośi konomiznj yuj o ojęiu yzji inwstyyjnyh. rytrium konomizn jst narzęn la krytrium thnizngo. am świaomość, ż w obnym stani książka ni jst ziłm oskonałym, jst zalwi róbą, roozyją krzwinia zasa rahunku fktywnośi konomiznj w śroowisku nrgtyków, ż możliw jst oszrzni sktrum mto baania fktywnośi konomiznj rosów inwstyyjnyh, o moż mić mijs w koljnym wyaniu. Pragnę srzni oziękować Profsorom Anrzjowi araszowi z Akamii Ekonomiznj w Wroławiu oraz Januszowi Skorkowi z Polithniki Śląskij w Gliwiah za rzyhyln i wnikliw rnzj, któr ozwoliły usunąć wi ustrk z ninijszj książki. Autor
. Postawow zasay analizy fktywnośi konomiznj inwstyji Głównym m rowaznia każj ziałalnośi gosoarzj jst rzynoszni zysku. Finansowa ołaalność jst wię la inwstora najważnijszym krytrium ony inwstyji. znaza to, ż rz ojęim yzji o zaangażowaniu śroków kaitałowyh inwstor musi mić wność, ż stoa zwrotu zainwstowango kaitału bęzi oowinio uża [, 2, 3, 4, 5, 0,, 5, 6, 7, 8, 9]. owiź na ytani, jak uża jst ołaalność konomizna inwstyji, ają wylizon la nij wartośi mirników ony fktywnośi konomiznj. alży onato każorazowo rzrowazić analizę wrażliwośi wsomnianyh mirników w u ony zmian ih wartośi w funkji zmian aramtrów mająyh na ni wływ. Analiza wrażliwośi aj bowim inwstorowi oatkowo uż ol wiznia ołaalnośi inwstyji oraz ozwala onić jj bzizństwo. W warunkah konkurnyjnośi umożliwia rowazni olityki nowj. Stosowan w rakty gosoarki rynkowj mtoy rahunku fktywnośi konomiznj inwstyji zii się na []: trayyjn (rost mtoy ony fktywnośi, któryh mirnikami ony są m.in.: stoa zwrotu nakłaów inwstyyjnyh I (turn on Invstmnt, stoa zwrotu z kaitału własngo E (turn on Equity, księgowa stoa zwrotu A (Aounting at of turn, rosty okrs zwrotu nakłaów inwstyyjnyh SPBP (Siml Pay Bak Prio mtoy zyskontowanyh rzływów iniężnyh, zwan krótko mtoami zyskontowanymi, któryh wskaźnikami ony są m.in.: zaktualizowana (biżąa wartość ntto PV (t Prsnt Valu, wwnętrzna stoa zwrotu I (Intrnal at of turn, zyskontowany okrs zwrotu nakłaów inwstyyjnyh DPBP (Disount Pay Bak Prio. toami trayyjnymi nazywan są mtoy ni uwzglęniają zminnośi wartośi iniąza w zasi i bazują na zysku jako mirz korzyśi ntto. atomiast mtoy uwzglęniają zminność wartośi iniąza w zasi i ujmują korzyśi ntto w katgorii rzływów iniężnyh ntto nazywan są mtoami yskontowymi. toy zyskontowanyh rzływów inię-żnyh objmują ały lanowany okrs funkjonowania rzsięwzięia, tj. okrs ralizaji inwstyji i zas ksloataji, w którym rzwiuj się osiągani fktów konomiznyh. W litraturz rzmiotu zęsto nazywan są on ynamiznymi mtoami rahunku inwstyyjngo, w rziwiństwi o mto trayyjnyh zwanyh zwyzajowo mtoami statyznymi rahunku 3
inwstyyjngo [, 5]. Gonym okrślnia jst to, ż: a ostawi mto rostyh stó zwrotu ni można zbuować obiktywnyh krytriów yzyjnyh, latgo za krytrium yzyjn la I i E rzyjmuj się jyni maksymalizaję ih wartośi oraz osiągani wartośi większj niż stoa granizna. krślani sosobu konstruowania stoy graniznj ma jnak haraktr subiktywny [5]. Postuluj się zatm, aby w bzwzglęnj oni ołaalnośi rzsięwzięć inwstyyjnyh mtoy trayyjn stosować jyni w wstęnyh fazah ih rzygotowania i to wyłązni la rzsięwzięć o niwikij skali, i stosunkowo krótkim konomiznym yklu żyia. atomiast tylko stosowani mto yskontowyh bzwzglęnj ołaalnośi rzsięwzięć inwstyyjnyh moż zawnić ojęi skutznj i rawiłowj yzji inwstyyjnj. alży jnak rzy tym amiętać, ż wszystki mirniki fktywnośi konomiznj inwstyji, rost i yskontow, ni uwzglęniają istotnyh mntów związanyh nirozrwalni z jj ralizają i nastęni ksloatają. Do tyh mntów rz wszystkim nalży zalizyć: wływ zasu wływ ryzyka. Wływ zasu i związan z tym ryzyko niowoznia rowaznia ziałalnośi gosoarzj jst trun o rzwiznia [5, 0, 6]. W warunkah niwnośi o o rzyszłj sytuaji olityznj, nastrojów sołznyh, kirunku kształtowania stó rontowyh, oowinih rawiłowyh unormowań rawnyh, inwstowani w owoln rojkty gosoarz obarzon oatkowymi zynnikami ryzyka, takimi jak ryzyko vorski, ryzyko związan z rosm buowy, ryzyko zmian n i ryzyko rgulayjn, jst nizwykl trun i inwstor ni zaryzykuj zaangażowania jakihkolwik śroków finansowyh, nawt w sytuaji, gy ołaalność konomizna rozważanj inwstyji byłaby ratywni barzo uża... ahunk yskonta ahunk yskonta olga na oawaniu o kaitału ozątkowgo ohou (zysku wynikajągo z jgo orontowania. 4
V V V V2 V- V - t - lata - 0 - momnt biżąy (t 0 ys... Pogląowy iagram zasowy obowiązująy w rahunku yskonta Dolizają o kaitału ozątkowgo ostki (jst to yskontowani w rzó mówimy, ż zyskontowaliśmy kaitał ozątkowy. a rzykła o roku (t z rahunku yskonta otrzymuj się, ż kaitał ozątkowy V 0 wzrasta o wartość ostk r V 0, gzi wikość r oznaza stoę orontowania (stoę yskonta kaitału w irwszym roku o wóh latah (t 2 otrzymuj się F V rv V, (. ( 0 0 0 r F V r V ( r r V ( r (, (.2 2 0 ( 0 2 0 r2 gzi r 2 jst stoą yskonta (orontowania kaitału w rugim roku, o 3 latah (t 3 F 3 V0 ( r ( r2 V0 ( r ( r2 r3 V0 ( r ( r2 ( r3 i o latah kaitał ozątkowy V 0 wzrasta o wartośi F V 0 ( r ( r 2 ( r 3 ( r V 0 t, (.3 ( r. (.4 Jżi stoa yskonta r t rzyjmuj stałą wartość w koljnyh latah t, r t r onst, to kaitał ozątkowy o t latah rzyjmuj wartość F t F t t V0 ( r. (.5 t 5
aturalni V 0 F t. (.6 t ( r t Wyrażni ( r w wzorz (.5 nosi nazwę zynnika yskontujągo t (orontowujągo w rzó, wyrażni ( r w wzorz (.6 zynnika t yskontujągo wstz. Czynnik yskontująy ( r rziza wartość inięzy z rzyszłośi na hwilę biżąą (aktualną. Piniąz z rzyszłośi w hwili biżąj mają mnijszą wartość, tym mnijszą, im ta rzyszłość jst olgljsza. W ogólnym rzyaku, yskontują śroki finansow V uzyskiwan z t ziałalnośi gosoarzj w koljnyh latah t na momnt t (momnt rzyszły, rys.. i sumują j, z rahunku yskonta rzy założniah, ż V t V onst oraz ż stoa yskonta w koljnyh latah równiż rzyjmuj stałą wartość,, otrzymuj się r t r onst ysk t ( V Vt ( r V t t ( r t ( r V r. (.7 ahunk yskonta na momnt biżąy (aktualny t 0 (rys.. rzstawia się natomiast nastęująo ysk Vt ( V t ( r V V, (.8 0 t ( r ( r r( r t t a na momnt t (rys.. rowazi o zalżnośi ysk t Vt ( r V Vt ( r V t t t ( r r ( r ( Jżi śroki finansow t r( r. (.9 V w latah t mają wartość V t V onst, a w latah t wartość V t V onst, to yskontują j na rzykła na momnt t 0 (rys.. otrzymuj się ysk V V ( r ( r ( r ( V V V t t 0 ( r t t ( r r( r r( r r( r (.0 6
ońow ostai rawyh stron wzorów o (.7 o (.0 otrzymuj się, wykorzystują wzór na sumę, i irwszyh wyrazów ostęu gomtryzngo. Pomięzy wikośiami rzstawionymi wzorami o (.7 o (.9 zahozą ozywist raj ysk ( V < V < ( V ysk 0, (. oraz ysk ysk ( V < ( V < ( V ysk 0 ysk ( V ( r ( V ysk 0, (.2. (.3.2. Wskaźniki ony fktywnośi konomiznj inwstyji Postawowymi stosowanymi w rakty [, 2, 3, 8, 9, 22] mirnikami ony fktywnośi konomiznj każj inwstyji są nastęują wskaźniki: wartość zaktualizowana (biżąa ntto (PV t Prsnt Valu wwnętrzna stoa zwrotu (I Intrnal at of turn rosty i zyskontowany okrs zwrotu nakłaów inwstyyjnyh (SPBP i DPBP Siml Pay Bak Prio i Disount Pay Bak Prio róg rntownośi (BEP Brak Evn Point. Wylizają wartośi owyższyh wskaźników stosuj się rahunk yskonta, rahunk uwzglęniająy zmianę wartośi iniąza w zasi. Wylizają i orównują bowim różn wikośi, nalży mić wsólny mianownik, wsólny oziom onisinia. ahunk yskonta ozwala na orównywani inięzy z różnyh okrsów zasu, srowazają ih wartość o tj samj hwili. Inazj mówią, rahunk yskonta aj możliwość rzizania wartośi inięzy z jngo okrsu zasu na każy inny owolny okrs. Jak już zaznazono, w warunkah gosoarki rynkowj nalży rzrowazać onato analizę wrażliwośi wyminionyh wikośi konomiznyh PV, I, SPBP, DPBP oraz BEP m ony zmian ih wartośi w funkji zmian aramtrów mająyh na ni wływ. 7
.2.. Wartość zaktualizowana ntto PV Wartość zaktualizowana ntto PV (wzór (.4 jst w istoi rzzy łąznym rzwiywanym zyskim konomiznym, jaki osiągni inwstor zięki zainwstowaniu kaitału, własngo lub ohozągo z krytu, w ałym okrsi ksloataji rzsięwzięia inwstyyjngo. Jst to wartość otrzymana rzz zsumowani ozini la każgo roku różni mięzy rzyhoami i wyatkami iniężnymi w okrsi oblizniowym la anj stoy ron-towj, zyskontowanyh o roku zrowgo (ryzyjni mówią na momnt, w którym jst rzwizian rozozęi ksloataji inwstyji; t 0 i wyrażony w jnostkah iniężnyh roku zrowgo. okrs buowy okrs ksloataji (okrs orayjny -b - 2 t lata - 0 momnt rozozęia ksloataji (t 0 -b momnt rozozęia buowy (t -b ys..2. Diagram zasowy ralizaji rzsięwzięia inwstyyjngo Doatnia wartość PV oznaza, ż stoa rntownośi (zysku rzsięwzięia I (wzór (.35 jst wyższa o stoy minimalnj wyznazonj na oziomi stoy yskonta r (orontowania kaitału inwstyyjngo, I > r. Wówzas rzsięwzięi inwstyyjn jst ołaaln. Uzyskan wływy rzwyższają raty zwrotu kaitału wraz z jgo orontowanim. Zainwstowany kaitał zawnia tym samym uzyskani większgo zysku w orównaniu z zyskim, jaki zostałby osiągnięty rzy lokowaniu tgo kaitału na rynku kaitałowym. Jżi PV 0, oznaza to, ż rntowność rzsięwzięia jst równa stoi yskonta, I r. Ujmna wartość PV oznaza, ż rzsięwzięi ni zawnia rntownośi na oziomi stoy yskonta (I < r, a zatm jst niołaaln. PV jst ostawową wikośią (krytrium konomiznym, która służy o wyboru otymalngo (o wzglęm konomiznym wariantu rojktowango rosu. Wybór wariantu otymalngo owinin być okonywany 8
rzy PV max. Wikośiami olgająymi otymalizaji (zminnymi yzyjnymi rzy tym wyborz, la ango wariantu, są: znamionowa wyajność urzązń, ih aramtry konstrukyjn, struktura ołązń urzązń, aramtry ksloatayjn rosu (n. iśninia, tmratury it. Jśliby ni brać o uwagę zasu i związango z jgo wyłużanim zwiększania się nawt w stabilnyh, mokratyznyh gosoarkah trungo o zalgorytmizowania ryzyka niowoznia ralizaji rzsięwzięia inwstyyjngo, to krytrium PV max byłoby krytrium uniwrsalnym, najbarzij obiktywnym, ozbawionym wówzas, o istotn, wszkigo ratywizmu. zywist jst bowim, ż z konomizngo unktu wiznia najlij jst, gy w anj hwili, wartość PV jst jak największa, PV PVmax. Wartość PV jst rziż wylizana nawt rzy różnyh zasah la tj samj hwili, i ni ma żango znaznia w jakim zasi zysk PV zostałby osiągnięty. W sytuaji jnak, gy wybór wariantu otymalngo obywałby się sośró wariantów różniąyh się trwałośią, a wię różniąyh się zasm ksloataji, różniąyh się onato thnologizni i thnizni, a tym samym i nakłaami inwstyyjnymi, równiż w sytuaji ogranizonj ostęnośi o kaitału inwstyyjngo, można osługiwać się innymi wskaźnikami ony fktywnośi konomiznj inwstyji, na rzykła śrnim zyskontowanym zyskim roznym Z PV. Wikość PV (jak już zaznazono zgoni z umową wylizana na momnt rozozęia ksloataji t 0; rys..2 jst zfiniowana wzorm PV CF t J t o t r L ( ( r, (.4 gzi: CF t rzływy iniężn (Cash Flow w koljnyh latah, bęą różnią mięzy rzyhoami z srzaży rouktów (iła i nrgii ktryznj i wyatkami (kosztami ksloataji i rzyrostami nakłaów kaitałowyh, obsługą finansową krytów, oatkim ohoowym o zysku brutto, ozywiśi bz kosztów amortyzaji, ni są on bowim wyatkim. Amortyzaja w wzorz (.4 to J. 0 J wyatki (nakłay inwstyyjn onision w okrsi trwania buowy 0 ktrowni lub ktroiłowni, zyskontowan na hwilę rozozęia jj ksloataji (t 0, rzy zym 9
t- t- J t J ( r 0 ( t J t zj, (.5 t r t-b gzi: b oznaza wyrażony w latah okrs trwania buowy, J ałkowit nakłay inwstyyjn, J t nakłay inwstyyjn onision w koljnym roku t trwania buowy, t- J t J, t-b L wartość likwiayjna rzsięwzięia inwstyyjngo o ooatkowaniu (złon tn wystęuj tylko w ostatnim roku ksloataji, kalkulayjny okrs ksloataji ktrowni lub ktroiłowni wyrażony w latah, r stoa yskonta (stoa orontowania kaitału inwstyyjngo ozwala uwzglęniać zmianę wartośi iniąza w zasi, t koljny numr roku buowy (w okrsi buowy t < 0 i ksloataji ktrowni lub ktroiłowni, z wsółzynnik yskontująy (wsółzynnik zamrożnia kaitał inwstyyjny J na momnt zakońznia buowy bloku gazowo-arowgo, z > ; wsółzynnik tn uwzglęnia niożąany wływ zamrożnia nakłaów inwstyyjnyh w traki trwania buowy, ni rzynoszą on bowim w tym zasi zysków. W rzyaku zmiany w koljnyh latah stoy yskonta, w wzorah (.4, (.5 nalży za wsółzynnik yskontująy /( r t ostawić wikość t / Π( r. i i Z rahunku yskonta, wzór (.5, rzy stałj stoi r i w rzyaku gy nakłay inwstyyjn J są rozłożon równomirni w zasi trwania buowy, J t J J/b, oraz gy oatkowo są on skuion na ozątku każgo koljngo roku buowy wzór na wsółzynnik zamrożnia rzybira ostać 20 t-b b [( r ]( r z. (.6 br W wzorz (.4 ostatni skłanik o rawj stroni zęsto można ominąć, z uwagi na jgo małą wartość. W alszyh rozważaniah ni uwzglęniono równiż kaitału obrotowgo na tworzni zaasu śroków obrotowyh (w głównj mirz na zaku aliwa, hmikaliów, zęśi rmontowyh. W oblizniah szzgółowyh moż on być jnak wrowazony o rzływów iniężnyh CF t jako oatkowy skłanik. W rzyaku krytowania
inwstyji nalży równiż uwzglęnić koszty obsługi finansowj krytu (ołat za jgo ozyskani. Zakłaają onato, ż w traki trwania ksloataji ktrowni lub ktroiłowni ni są onoszon oatkow nakłay kaitałow, oraz ż mo ktrowni lub ktroiłowni o momntu rozozęia jj ksloataji ma wartość znamionową, rzływy iniężn w koljnyh latah ksloataji mają stałą wartość (CF t onst i można oznazyć j jako CF. Uwzglęniają owyższ uwagi, rahunk yskonta na momnt rozozęia ksloataji (t 0 rowazi o zalżnośi PV CF t ( r t zj CF zρ J, (.7 ρ gzi w roznj stoi zρ obsługi (zwrotu kaitału inwstyyjngo i oroznyh o nigo ostk wikość zyskontowanj roznj stoy amortyzaji ρ wyraża się wzorm ρ s r, (.8 rzy zym tzw. rata amortyzaji sj która o roku jst okłaana na ront r 0 w u uzyskania zwrotu nakłaów inwstyyjnyh J o zakońzniu 0 ksloataji ktrowni lub ktroiłowni jst oblizana nastęująo ską stoa amortyzaji s równa się i zahozi wówzas ozywiśi zalżność t sj 0 ( r J (.9 0 t r s, (.20 ( r t ρ J 0 ( r J 0 ( r. (.2 t Jak wyżj zaznazono, śrnia rozna stoa ρ zwrotu zyskontowango kaitału inwstyyjngo zj (rzzywistyh nakłaów onisionyh w traki ralizaji inwstyji, uwzglęniająyh bowim ostki, jaki rzyniósłby kaitał J w okrsi buowy, gyby był ulokowany na koni w banku o stoi orontowania r, uwzglęnia orozn o nigo ostki w kalkulayjnym 2
okrsi ksloataji ktrowni lub ktroiłowni, gyż oróz słaty nakłaów zj nalży słaać jgo orontowani. Jśli w wzorz (.7 rzływy iniężn CF ni uwzglęniają oatku o zysku, wówzas PV wyraża łązny rzwiywany zysk brutto yskontowany na hwilę rozozęia ksloataji ktrowni lub ktroiłowni, t 0. Stosują rahunk yskonta można równiż oblizyć łązny rzwiywany zysk FV (Futur Valu objmująy ały okrs ksloataji, zyskontowany na koni roku zakońznia ksloataji ktrowni lub ktroiłowni FV CF t ( r zj ( r PV ( r. (.22 t W warunkah inflaji stoę yskonta r (ozbawioną już wływu inflaji nalży wyznazać z zalżnośi rk i r. (.23 i Wartość ta wynika n. z waloryzaji rzływów iniężnyh CF t CF ( i CF t t k t r t ( r (, (.24 gzi: i śrnia stoa inflaji w rozatrywanym okrsi zasu, r k śrnia stoa orontowania krytu lub śroków własnyh w rozatry-wanym okrsi zasu. Stoa yskonta r k w rzyaku finansowania inwstyji z śroków krytowanyh ( J J jst równa stoi orontowania krytu r 0 kr kr. ajzęstszym źrółm finansowania są banki komryjn. yzyko inwstyji onoszą wówzas osoby lokują swoj oszzęnośi w banku(-ah bęąym(-i krytoawą. Gy nakłay inwstyyjn ohozą natomiast z śroków własnyh inwstora ( J J, wówzas z uwagi na ryzyko inwstorwania stoę yskonta nalży rzyjmować na oziomi wyższym o stoy oro- 0 wł ntowania krytu (o zmnijsza fktywność konomizną inwstyji iniąz własn są bowim zawsz roższ. Przyjęi wówzas stoy yskonta tylko na oziomi stó lokat bankowyh lub stoy zysku na rzykła z obligaji byłoby błęm, gyż taki stoy zysku inwstor osiągni właśni na rynku kaitałowym rawi bz onosznia ryzyka (uałość banku, a zwłaszza Państwa obarzon są małym ryzykim; znazni większ ryzyko 22
nisi rynk akji. yzyko nisi natomiast z sobą inwstyja i owinno być ono zrkomnsowan (kaitał własny w razi bankrutwa firmy jst zawsz zasokajany z masy uałośiowj jako ostatni. W rzyaku, gy inwstyja finansowana jst z krytu bankowgo i śroków własnyh, stoa yskonta r k owinna być wyznazana jako śrnia ważona w zalżnośi o uziałów oszzgólnyh śroków finansowyh w ałośi nakłaów inwstyyjnyh rzy zym J J kr J. 0 wł J J, (.25 kr wł k rkr rwł J 0 J 0 r W rakty inwstorzy rzy stoi krytowj równj r kr 3,5% rzyjmują wartość stoy r wł zęsto na oziomi aż 6%, o rzy wartośi uziału śroków własnyh w ałkowityh nakłaah inwstyyjnyh równj najzęśij J wł J 0 5 20% aj stoę yskonta na oziomi r k 5,4 6%. ozn rzływy iniężn okrśla wzór CF S, (.26 rzy zym rozn rzyhoy S w rzyaku ktroiłowni objmują rzyhoy z srzaży koljno iła i nrgii ktryznj, tj. EC S Q E, (.27, gzi:, Q, EC E, jnostkow ny iła i nrgii ktryznj, rozna roukja ntto iła i nrgii ktryznj w ktroiłowni. W rzyaku ktrowni rzyhoy S osiągan są tylko z srzaży nrgii ktryznj i w wzorz (.27 nalży tym samym za Q ostawić wartość zro. ozn koszty ksloataji ktrowni i ktroiłowni objmują: koszt aliwa oraz koszt nrgii ktryznj zużywanj na otrzby własn E, koszt woy uzułniająj wu, koszt ła, koszt konsrwaji i rmontów rm, koszt surowów ninrgtyznyh i matriałów omonizyh m, koszt za gosoarz korzystani z śroowiska (m.in. ołaty za misję salin o atmosfry, orowazani śików, skłaowani oaów it. śr, zyli 23
Wikość CF rozny zysk brutto. (.28 E wu zρj S zρj w wzorz (.7 rzstawia śrni rm m śr Z S zρj. (.29 óżnia mięzy rzyhoami i wyatkami iniężnymi CF S (zwana równiż roznym zyskim orayjnym owinna wię o najmnij okryć koszty amortyzaji (amortyzaja, jak już zaznazono, ni jst wyatkim, a jst oism śroków finansowyh z rzływów CF mająym zwróić onision nakłay inwstyyjn, i ostki o kaitału inwstyyjngo zρ J. Inwstyja jst tym barzij ołaalna, im rozny zysk Z jst większy. W rzyaku gy Z 0, wówzas o latah ksloataji ktrowni lub ktroiłowni zostaną ozyskan tylko onision nakłay inwstyyjn łązni z ostkami wylizonymi na ostawi stoy yskonta la ałgo okrsu oblizniowgo (buowy i ksloataji ktrowni lub ktroiłowni, równgo sumi b lat. W rzyaku Z < 0 inwstor onisi straty. W sytuaji równyh roznyh zysków, rzy otymalizaji konomiznj rozatrywango wariantu rojktowango rosu, krytrium Z max jst równoważn krytrium PV max. Wzór (.29 w rzyaku ktroiłowni można rzstawić w ostai Z Q k, (.30 ( w rzyaku ktrowni natomiast Z E ( k, (.3, gzi: E, rozna roukja ntto nrgii ktryznj w ktrowni, rzy zym jnostkowy koszt wytwarzania w ktroiłowni iła równa się k Jzρ E Q EC,, (.32 natomiast jnostkowy koszt wytwarzania nrgii ktryznj w ktrowni wyraża się równanim 24
k Jzρ. (.33 E, Suma Jzρ w wzorah (.32 i (.33 oznaza ałkowit rozn koszty ziałania ktroiłowni lub ktrowni, sumę kosztów ksloataji (orayjnyh i kaitałowyh roukji w nih iła i nrgii ktryznj: Jzρ. Liznik w wzorz (.32 oznaza natomiast rozn koszty roukji iła w ktroiłowni EC Jz E, ρ, (.34 EC rzy zym skłanik E, oznaza koszt uniknięty roukji w nij iła. Z analizy wzorów o (.30 o (.34 wynika, ż w rzyaku ktroiłowni krytrium min, a w rzyaku ktrowni krytrium min, jst równoważn krytrium Z max. Im na nrgii ktryznj jst większa, tym mnijszy jst koszt wytwarzania iła k w ktroiłowni i tym większy jst zysk PV rzy anj ni iła. Wartość PV wzory (.4 i (.7 w zasazi nalży oblizać la rzływu CF ntto, tzn. z uwzglęninim oatku o zysku (wzór (.4. W sytuaji gy analiza rzływów iniężnyh otyzy ziałalnośi gosoarzj rowazonj rzz łatników oatku VAT, wówzas rzy oblizaniu wszystkih skłaników kosztów ni nalży uwzglęniać tgo oatku. atomiast w rzyaku, gy rzrowazamy analizę fktywnośi konomiznj rzsięwzięia rowazongo rzz osobę fizyzną ni bęąą łatnikim oatku VAT, to w kosztah rowaznia ziałalnośi gosoarzj nalży uwzglęnić wszystki ih skłaniki, a wię i oatk VAT..2.2. Wwnętrzna stoa zwrotu I Wwnętrzna stoa zwrotu okrśla stoę rntownośi ango rzsięwzięia inwstyyjngo. I jst to orontowani, jaki rzynosi zainwstowany kaitał. Wyznaza tym samym maksymalną stoę rontową krytu, jaką można rzyjąć, aby ozyskać zainwstowan śroki, tj. granizną stoę rontową, rzy którj inwstyja jst jszz ołaalna. Inwstyja jst tym barzij ołaalną, im wyższa wyaa la nij wartość I. Gy jst ona niższa o stoy yskonta, lz większa o 0, oznaza, ż rzsięwzięi jst ołaaln, lz oniżj korzyśi z lokat w banku. 25
I wyznaza się z wzoru (.4 rzy założniu, ż inwstyja ni rzynosi zysku, rzyhoy są równ kosztom, PV 0 (oatk ohoowy P, wzór (.4, jst zatm równy zro t CF ( I t t J 0. (.35 W wzorz (.35 założono, ż wartość likwiayjna L jst omijalni mała. Wikość J (wzór (.5 w wzorz (.35 jst równiż funkją I. Dla 0 CF t CF onst można zaisać CF [ zρ ] J [ Z ] [ zρ J, (.36 I r ] r rzy zym zais n. [ Z ] oznaza, ż wartość Z otrzymano rzy stoi r yskonta równj r. Jak już zaznazono, wartość I (stoa zysku owinna być większa o stoy yskonta r. Wartość I z (.35 wyznaza się mtoą koljnyh rzybliżń. Stoa I jst jna la inwstyji i taka sama la wszystkih śroków inwstyyjnyh, nizalżni o tgo z jakigo źróła ohozą, zy są to śroki krytowan, własn zy n. ohozą z lasingu kaitałowgo. i istniją zatm różn wwnętrzn stoy zwrotu inwstyji I kr, I wl, I 0, jaki rzynosiłby koljno kaitał J kr ohoząy z krytu bankowgo, z kaitału własngo J wł zy w końu z kaitału ałkowitgo J 0 J kr J wł. Stoy t są tożsam: Ikr Iwł I0 I. Żąani rzz Inwstora, aby orontowani r wł (wzór (.25, jaki rzynosiłby mu zainwstowany kaitał własny, było znazni wyższ o stoy śroków krytowanyh r wł >> rkr i wynosiło n. r wł Iwł 6%, jst intyzn z żąanim, aby orontowani I, jaki rzynosiłby zainwstowany ałkowity kaitał J J kr J wł 0, równiż było równ 6%. Łatwo to wykazać ostawiają o równania finiyjngo wwnętrznj stoy zwrotu (.35 za ałkowity zysk orayjny CF t jgo zęść równą xcf t x(s, jaka jst wówzas rzyisana nakłaom własnym J wł, a za ałkowit nakłay J 0 śroki własn J wł xcf t t t ( Iwł J wł. (.37 26
Wsółzynnik roorjonalnośi x jst równy ozywiśi uziałowi śroków inwstyyjnyh własnyh w ałkowityh nakłaah inwstyyjnyh: x J wł J 0 (x 0; i ostawiają go o (.37 otrzymuj się równani t CF ( I t wł t J 0, (.38 I wł I, jako ż wartość I wylizana jst zgoni z którgo wynika, ż z finiją z zalżnośi (.35. Analogizni się uowania, ż it., a zatm I I I0 I. kr wł I kr I.2.3. Prosty (statyzny okrs zwrotu nakłaów inwstyyjnyh SPBP Prosty (statyzny okrs zwrotu nakłaów inwstyyjnyh SPBP jst to zas, w którym zostaną ozyskan wyatki inwstyyjn J. woty 0 ozyskan są rozróżnian jako zysk (ohó owiększony o amortyzaję i koszty finansow (ostki o onisionyh nakłaów. Wskaźnik tn ni informuj o fktywnośi nakłaów inwstyyjnyh, al o ih łynnośi, ni uwzglęnia tż zasowj wartośi iniąza, tzn. rzływy iniężn z koljnyh lat ksloataji ktrowni lub ktroiłowni ni są yskontowan, lz traktowan jako równowart. Prosty okrs zwrotu wylizany jst z wzoru i stą la CF t CF onst SPBP CF t J o, (.39 t J o J o SPBP, (.40 CF Z zρj gzi rzływ CF Z zρj, wzór (.26, jst rzływm brutto. Jak już zaznazono, w wzorz (.39 ni są uwzglęnion zasow wartośi rzływów CF w koljnyh latah ksloataji ktrowni lub ktroiłowni lub ktrowni, z uwagi na różny zas ih gnrowania. W rzybliżniu rosty okrs zwrotu można wylizać jako owrotność wwnętrznj stoy zwrotu, SPBP /I. W zasazi SPBP, tak jak wartość PV (al ni I, któr zgoni z finiją jst wylizan rzy założniu, ż ni jst osiągany zysk, a wię oatk 27
ohoowy jst równy zro; w wnyh sytuajah I moż być jnak wylizan la rzływów ntto, or. wzory (2.2 i (3.27, nalży oblizać la rzływu iniężngo ntto. Przy stoi oatku ohoowgo o zysku brutto Z równj, wartość śrnigo rozngo zysku ntto wynosi D ( Z, i rzływ ntto równa się CF ntto S P D zρj (.4 gzi: P oatk ohoowy. Zyskontowana łązna wartość zysku ntto wynosi wówzas (or. wzory (.5, (.6 PV max ntto S t ( S ( S ( r ρ ( J t o ρ J o J ρ( D ρ. 0 (.42 Jst to maksymalna wartość ałkowitgo zysku ntto rzizongo na momnt rozozęia ksloataji (t 0; rys..2, gyż z uwagi, ż ostki o kaitału inwstyyjngo J są uwzglęnian w amortyzaji, zyli są traktowan jako 0 koszt uzyskania rzyhou, a ni jako wyatk (tzw. rata amortyzaji orontowanj ρ J, wię tym samym zmnijszają oatk ohoowy i 0 maksymalizują CF. Sumują, w roznyh rzływah ntto CF ni są ntto onoszon oza wyatkami (bęąymi równozśni ozywiśi kosztami ksloatayjnymi i oatkim P ( S ρ J 0 żan oatkow wyatki, na rzykła w ostai ostk o krytu..2.4. Zyskontowany (ynamizny okrs zwrotu nakłaów inwstyyjnyh DPBP Zyskontowany (ynamizny okrs zwrotu nakłaów inwstyyjnyh DPBP jst to zas, w którym zyskontowan rzływy iniężn zrównają się z zyskontowanymi nakłaami inwstyyjnymi J (zwróą 0 J. 0 Zyskontowany okrs zwrotu nakłaów inwstyyjnyh jst łuższy o rostgo, oniważ uwzglęnia zmianę wartośi iniąza w zasi. Przływy iniężn koljnyh lat są yskontowan o ozątku roku rozozęia ksloataji, tym samym ih wartośi są zmnijszan roorjonalni o t wsółzynników yskontująyh ( r (zasowa wartość iniąza jst tym 28
mnijsza, im zas jgo gnrowania jst olgljszy o hwili rozozęia ksloataji ktrowni lub ktroiłowni. W ustabilizowanyh warunkah gosoarzyh (ustabilizowanym iniązu wikość ta służy o okrślnia okrsu słaty krytu zaiągniętgo na inwstyję. a ostawi wzoru (.4 rzy założniu L /(r 0 DPBP wynika z warunku PV 0, zyli CFt J t (r DPBP t 0. (.43 blizni wartośi DPBP wymaga mtoy koljnyh rzybliżń. W rzyaku gy CF t CF onst z wzoru (.43 otrzymuj się CF ln CF Jzr DPBP. (.44 ln( r ówniż zas DPBP nalży w zasazi oblizać la rzływu CF ntto, tzn. z uwzglęninim oatku o zysku, wzór (.4. W rzyaku rnizaji istnijąj ktroiłowni lub ktrowni, gy w jj wyniku nastęuj rzyrost zysku brutto z ih ray o wartość Z, to zas zwrotu onisionyh na rnizaję nakłaów inwstyyjnyh J łązni z ostkami, jaki by w tym zasi rzyniósł zainwstowany kaitał, wynosi DPBP Z ln Z ( zρ J ( zsj ln( r, (.45 a sumaryzny rzyrost zyskontowango zysku ntto osiągango w wyniku tj inwstyji rnizayjnj wyraża się wzorm.2.5. Próg rntownośi BEP Z ( PV. (.46 ρ Próg rntownośi jst finiowany la sytuaji, gy rzyhoy z srzaży wytwarzanyh rouktów (iła i nrgii ktryznj zrównują się z ałkowitymi kosztami ih wytwarzania (kosztami ksloataji i kosztami kaitałowymi. i osiąga się wówzas zysku, al i ni onosi strat, Z 0. 29
Z warunku Z 0 zyli S zρj, można wyznazyć n. la anyh n,, stoy r oraz wikośi roukji Q i E, rogową nę aliwa salango w ktroiłowni i w ktrowni. a rzykła I jst rogową wartośią stoy yskonta. ożna wyznazyć róg rntownośi wykorzystania zolnośi roukyjnyh. Próg rntownośi roukji iła w ktroiłowni wyraża się wzorm k BEP Q, (.47 natomiast róg rntownośi roukji nrgii ktryznj w ktrowni wyraża się równanim BEP E, k. (.48 Próg rntownośi BEP Q wyznazono rzy założniu, ż wyroukowana w ktroiłowni nrgia ktryzna jst ałkowii srzawana o ni (róg rntownośi roukji nrgii ktryznj w ktroiłowni wynosi BEP 00%. Wartość rogu rntownośi wykorzystania zolnośi roukyjnyh owyżj 00% oznaza, ż rzsięwzięi jst E, niołaaln..3. Amortyzaja Amortyzaja to zbirani (wyofywani roznymi ratami z zysku orayjngo S zainwstowango kaitału w traki ksloataji n. ktroiłowni śroków finansowyh w u zwrotu nakłaów J o zakońzniu jj ksloataji. zywist jst bowim, ż inwstor o zakońzniu 0 ksloataji ktrowni lub ktroiłowni owinin ozyskać zainwstowany kaitał J i to łązni z ostkami, jaki uzyskałby z jgo lokaty na rynku 0 kaitałowym. Gyby bowim ni inwstował, ulokowany n. na koni bankowym kaitał J rzynosiłby mu zysk w ostai ostk. i onosiłby 0 rzy tym, oza możliwośią uałośi banku, żango ryzyka. Zysk PV jst oatkowym ( ona kaitał J i ostki o nigo wynagroznim 0 inwstora za raę, za ojęi ryzyka inwstyyjngo, ryzyka rowaznia ziałalnośi gosoarzj, za tworzni mijs ray la luzi niaktywnyh zy najzęśij ni otrafiąyh równiż tgo robić. 30
ozna rata amortyzaji A t to ilozyn roznj stoy (stawki amortyzaji i wartośi ozątkowj urząznia. Przisy oraz stawki amortyzayjn oan są w ozorzązniu inistra Finansów z 20 I 995 r. (DzU nr 7/995. ozorzązni rzyjmuj jako obowiązująą tzw. amortyzaję liniową. Pomijają wartość likwiayjną L wówzas t At A J. (.49 Dla ktrowni i ktroiłowni, jako obiktów, rozna stoa amortyzaji liniowj wynosi 5 6%, o aj 7 20-ltni okrs amortyzaji, bęąy równozśni normatywnym okrsm ksloataji obiktu. Amortyzaja liniowa ni uwzglęnia zmiany wartośi iniąza w zasi, ni uwzglęnia ostk, jaki by rzyniósł kaitał J w okrsi lat. 0 Dyskontują raty amortyzaji liniowj równ A J 0 na momnt rozozęia ksloataji ktrowni lub ktroiłowni (t 0, rys..2 otrzymuj się, ż liniow oisy amortyzayjn zwraają fato jyni zęść kaitału J 0 0 t J 0 (r ( r 0 J t 0 << r ( r J ρ J 0. (.50 a rzykła la stoy yskonta r 8% i okrsu amortyzaji 20 lat (im okrs amortyzaji jst łuższy, tym jst barzij nikorzystny la inwstora; korzyśi wówzas uzyskuj wyłązni Skarb Państwa, o moż owoować nihęć inwstorów o inwstowania, wartość zynnika [( r ] [ r ( r ] w wzorz (.50 wynosi zalwi 0,49. Corozn oisy amortyzayjn A J 0 zwraają wię zalwi niałą ołowę onisionyh nakłaów inwstyyjnyh J. Inwstowani śroków własnyh jst tym samym ałkowii niuzasanion konomizni. W rakty jnak inwstyj muszą być zęśiowo 0 finansowan z śroków własnyh inwstora i to w tym większym stoniu, im barzij w oni banku(-ów rzsięwzięi jst ryzykown. Wartość zaktualizowana ntto rzy amortyzaji liniowj wynosi 3
PV ntto S t ( S ( S ( r ( J ρ t 0 J 0 J (ρ 0 (.5 max i jst mnijsza o wartośi maksymalnj PV wyrażonj wzorm (.42 o ntto wartość załaongo oatku ohoowgo o różniy wartośi amortyzaji orontowanj J, wzór (.53, i amortyzaji liniowj 0 J 0 ( ρ, wzór (.50 PV max ntto PV ntto J 0 J 0 J 0. (.52 ρ 2 Wartość roznj stoy amortyzaji κ gwarantująj zwrot nakłaów J łązni 0 z ostkami nalży oblizać z równania lub z zalżnośi κ J 0 J t (r t 0, (.53 t κ J 0 ( r J 0 ( r (.54 t ską zyskontowana stoa κ wynosi r ( r κ. (.55 ( r Jak wynika z orównania wzoru (.55 z wzorami (.8 i (.20, κ jst tożsam z ρ. ozna stoa κ ρ (stoa tzw. amortyzaji orontowanj jst n. la r 8% i 20 lat ok. wukrotni większa o stoy liniowj / (wzór (.49, ρ 2. W USA o roku 987 stosowana jst amortyzaja rzyśiszona DDB (Doubl Dlining Balan. Dla obiktów o normatywnym okrsi amortyzaji 5, 7 i 0 lat stosuj się owójną rozną stoę liniową, a la obiktów o normatywnym okrsi amortyzaji 5 i 20 lat ółtorakrotną rozną stoę liniową (rzy wartośi likwiayjnj L 0 [2]. 32
Stosowani tzw. amortyzaji rogrsywnj, gzi rozn raty (oisy amortyzayjn A t są najmnijsz w ozątkowyh latah ksloataji i zwiększan w koljnyh latah, owouj woln wyofywani zainwstowango kaitału i największ na nim straty konomizn la inwstora największ utraon ostki i największy oatk ohoowy. Wartość iniąza, jak już zaznazono, jst bowim tym mnijsza, im zas jgo gnrowania jst olgljszy o hwili rozozęia ksloataji ktrowni lub ktroiłowni. Amortyzaja taka jst korzystna wyłązni la Skarbu Państwa. Gy rozn raty amortyzayjn w koljnyh latah t rosną n. w t ostęi gomtryznym o ilorazi (r, A J s( r, i zwraają nakłay J w okrsi lat 0 t J t 0 s r t 0 ( J, (.56 rzy zym stała wartość s w rogrsywnj stoi amortyzaji s ( r t wyraża się wzorm (.20: s r [( r ], to o zyskontowaniu tyh rat na momnt t 0 (rys..2 otrzymuj się, ż amortyzaja rogrsywna zwraa mnijszą zęść kaitału J niż ma to mijs w amortyzaji liniowj 0 0 t J s( r 0 ( r t t J 0 r ( r[( r t << J. (.57 0 ] Dla stoy yskonta r 8% i okrsu amortyzaji 20 lat wartość zynnika t r {( r[( r ] } w wzorz (.57 wynosi zalwi 0,40. orzystnijszą la inwstora jst amortyzaja grsywna, a wię gy orozn raty amortyzaji są większ na ozątku okrsu ksloataji obiktu i mnijsz na jgo końu. Taka amortyzaja ozwala na szybsz wyofywani zainwstowango kaitału i tym samym rzyniosłaby mnijsz straty inwstorowi w orównaniu z amortyzają liniową, a tym barzij rogrsywną. Gy orozn raty amortyzayjn w koljnyh latah t malałyby n. w ostęi t gomtryznym o ilorazi /(r, At J 0 s( r, a wię stoy amortyzaji t wynosiłyby s( r i o latah zwraałyby nakłay J 0 t J t 0 s r ( J, (.58 0 33
to o zyskontowaniu tyh rat na momnt t 0 (rys..2 otrzymuj się, ż amortyzaja grsywna zwraa większą zęść kaitału J 0 niż amortyzaja liniowa t J s( r 0 ( r t t J 0 ( r r[( r [( r 2 ] ][( r 2 << J. (.59 0 ] Dla stoy yskonta r 8% i okrsu amortyzaji 20 lat wartość zynnika 2 2 { r[( r ] } {( r [( r ][( r ] } w wzorz (.59 wynosi 0,58. Jak wynika z owyższyh rozważań, jyni amortyzaja orontowana (wzór (.53 zwraa ałą wartość kaitału J. Inwstor owinin mić 0 możliwość zwrotu ałyh onisionyh nakłaów inwstyyjnyh, łązni z ostkami, jaki by o tgo kaitału uzyskał. alży okrślić, ż zysk PV owinin być wyłązni wynagroznim inwstora za ojęi ryzyka inwstyyjngo, za tworzni nowyh mijs ray, a ni być oatkowo źrółm ozyskiwania zęśi onisionyh rzz nigo nakłaów inwstyyjnyh (wzory (.5 i (.52..4. Sosoby finansowania inwstyji Sosób finansowania inwstyji ma wływ na ostatzny wynik konomizny, jaki zostani osiągnięty w traki ziałania każgo rzsiębiorstwa (n. ktroiłowni. ożna wyróżnić nastęują sosoby finansowania inwstyji, angażują: śroki własn kryt ługotrminowy komryjny kryt rfrnyjny, n. z śroków EkoFunuszu lasing omiot zwnętrzny IPP (Innnt Powr Prour śroki miszan, łązą hy owyższyh sosobów. W rzyaku braku zolnośi krytowj inwstora jną z możliwośi finansowania jst lasing: a kaitałowy jst to w istoi barzo rogi kryt, w rakty o stoi rontowj nawt ok. wa razy większj niż w rzyaku krytu bankowgo; jgo wysokość jst oziomm bzizństwa lasingoawy b orayjny jst to w istoi zirżawa maszyn i urzązń, la któryh suma wszystkih roznyh rat zirżawy (zynszu lasingowgo, bęąyh kosztm uzyskania rzyhou, aj ok. ółtorakrotni większ orontowani w stosunku o krytu bankowgo; stoa rontowa lasingu 34
orayjngo jst niższa niż la lasingu kaitałowgo (finansowgo, gyż jst on bziznijszy la lasingoawy, to lasingoawa jst właśiim maszyn i urzązń. Paraoksalni (o lasingu, najroższą formą finansowania inwstyji jst jj finansowani z śroków własnyh wzór (.5. bok lasingu (w zalżnośi o stoy orontowania krytu, lasing orayjny moż być korzystnijszy o krytowania inwstyji wzór (.6, śroki inwstyyjn można ozyskać srzają rynk iła i nrgii ktryznj nizalżnmu inwstorowi IPP. Jst to najbarzij nikorzystny wariant finansowania inwstyji, z uwagi na wystęująą wówzas konizność zinia się zyskim z IPP. Cnę srzaży rynku (oział zysku nalży wówzas wylizyć wług rzyjętgo krytrium jgo wyny (rozział 2. W rzyaku krytowania inwstyji banki z wzglęów bzizństwa ni uziają zazwyzaj krytu w wysokośi rzkrazająj 80% (85 ałkowityh nakłaów inwstyyjnyh. Żąają równozśni zabziznia krytu, n. majątkim własnym krytobiory. W rzyaku finansowania inwstyji ałkowii z śroków krytowanyh lub za omoą lasingu wartość roznyh rzzywistyh rzływów iniężnyh w koljnyh latah, uwzglęniająyh wszystki rzyhoy i wszystki onoszon wyatki, w tym raty t słaty krytu lub lasingu kaitałowgo, ni bęą rziż kosztm uzyskania rzyhou S t (kosztm jst amortyzaja oraz bęą jnozśni wyatkim raty zynszow lasingu orayjngo, wynosi CF t rzz ntto St t, t Ft t ( St, t Ft At > 35 0, (.60 gzi: F t ostki (koszty finansow lub zynszow raty lasingow lasingu orayjngo o śroków inwstyyjnyh krytowanyh w koljnym roku oblizniowym t ; n kr, bęą kosztm uzyskania rzyhou,,t koszty ksloataji, rzy zym n kr oznaza wyrażony w latah okrs trwania krytu (lasingu, n kr ( nkr wynosi o 5 o 0 lat, hoć równi zęst są kryty kilkunastoltni. W rzyaku lasingu orayjngo w wzorz (.60 ni wystęuj amortyzaja, gyż właśiim urząznia jst lasingoawa i amortyzaja jst jgo kosztm. Wartość łązngo zysku ntto rzizongo na momnt rozozęia ksloataji ktrowni lub ktroiłowni (t 0, rzy ałkowitym finansowaniu inwstyji z krytu, J J 0 kr, oraz rzy założniu stałośi roznyh wikośi w wzorz (.60 (ozywiśi bz stałośi maljąyh w koljnyh latah wartośi ostk F t, wynosi
PV rzz ntto n kr t S t nkr t S S F t J 0 ( S Ft t ( rkr J 0 ( S t ( r ( S ( r kr kr t J 0 n kr t F ( t ( r kr t (.6 rzy zym F t r [ J 0 ( t ] la t nkr, (.62 kr gzi rata słaty krytu (lasingu kaitałowgo równa się J 0. (.63 n kr W lizniku wzoru (.6 wystęują ozywiśi ostki o krytu F t, gyż są on wyatkim, i zmnijszają wię tym samym rozn wływy iniężn. ahunk yskonta (omimo ż z finiji sam jst rziż rahunkim ostkowania rziza tylko wływy z konkrtnyh koljnyh lat zgoni z umową liznia zysku ntto, wzór (.4 na momnt rozozęia ksloataji ktrowni lub ktroiłowni (t 0, zyli aktualizuj tn zysk. W wzorz (.6 ni wystęuj skłanik J, gyż zaiągnięt na ralizaję 0 inwstyji śroki J o wystęują w roznyh wyatkah w latah t n w kr wysokośi roznyh rat, i o roku rata jst tym samym zwraana n kr krytoawy (wzory (.60 i (.62, o aj J (zgo ni zminia fakt, 0 t ż w wzorz (.6 na otrzby rziznia zysku na momnt rozozęia ksloataji ktrowni lub ktroiłowni jst ona yskontowana. Wartość n kr t t [ F ( ] ( w wzorz (.6 jst niznazni, o wartość oatku t r kr o ostk o krytu, mnijsza o wartośi J o, i tym samym zysk o tę wartość większy o zysku rzz PV jst ntto PV wyrażongo wzorm (.5. Ponato, ntto jak już zaznazono, stoa yskonta w wzorz (.5 owinna być większa o stoy yskonta w wzorz (.6 (równj stoi krytu, o oatkowo 36
obniżyłoby zysk PV. ajwiększa stoa yskonta wystęuj rzy lasingu ntto kaitałowym i największa jst tym samym wystęująa w mianowniku wartość ρ, i zysk jst najmnijszy. W rzyaku lasingu orayjngo, jak już zaznazono, w wzorz (.6 zamiast ostk wystęuj zynsz lasingowy oraz ni wystęuj amortyzaja. W rakty inwstyj najzęśij są finansowan zęśiowo z śroków własnyh inwstora, śroków krytowanyh, lasingowyh i tym samym wzór (.6 ma la każgo konkrtngo rzyaku barzij rozbuowaną ostać. Im barzij rzsięwzięi jst ryzykown, tym większy musi być uział kaitału własngo inwstora (najzęśij minimum 5% w strukturz śroków finansująyh. aitał własny inwstora jst traktowany bowim rzz banki jako wngo rozaju śrok bzizństwa. Zaangażowani finansow inwstora gwarantuj, ż bęzi on ostatzni zaintrsowany, by rzsięwzięi zakońzyło się suksm finansowym (znan są jnak rzyaki rojktów w ałośi finansowanyh rzz kaitał oby. W rzyaku finansowania z śroków krytowanyh i własnyh, J o J kr J wł, łązny zyskontowany zysk wynosi J kr x( S [ x( S ] nkr rzz Ft ( PVntto t t ( r t ( r (.64 t t ( x( S kr [( x( S ( r wł t kr J wł ] J wł, rzy zym wartość x 0; oznaza zęść zysku orayjngo S rzyisango nakłaom J kr oraz J kr n. kr Posługują się śrnioważoną stoą yskonta r wzór (.64 można zaisać w ostai PV rzz ntto ( S J t wł ( ( t S r J 0 n kr t Ft (. (.65 t r Jżi r rkr ( J kr J o rwł ( J wł J o, to wówzas x J kr J. Jak już o wzśnij zaznazono, stoę r wł z uwagi na ryzyko inwstowania nalży rzyjmować o kilka unktów rontowyh większą o stoy orontowania krytu r kr. alży onato zaznazyć, ż rawni w katgoriah księgowyh oisy amortyzayjn wylizan la ałkowityh nakłaów inwstyyjnyh J ohoząyh z śroków krytowanyh i własnyh, J o J kr J wł, 0 kr 37
bęą kosztm uzyskania rzyhou, ni uwzglęniają ostk o kaitału własngo J wł. bok oisów amortyzayjnyh kosztm są jyni ostki o krytu J kr i ołaty za jgo ozyskani (ozywiśi z wyłąznim ostk i kar za nitrminow ralizowani zobowiązań. isy amortyzayjn owinny wię otyzyć tylko nakłaów własnyh J wł i nalżałoby j wylizać wług stoy zgoni z wzorm (.54, a la nakłaów krytowanyh J kr obok ostk wzór (.6 kosztm mogłyby być wówzas rzzywist raty jgo słaty zaisan w umowi krytowj. Sowoowałoby to równorawn traktowani śroków iniężnyh własnyh i krytowanyh. Wymagani uwzglęninia wynagroznia (tj. ostk kaitału zaangażowango w ziałalność nrgtyzną ojawiło się (i słuszni xrssis vrbis oiro w art. 45. ust.. kt.. w znowizowanj ustawi Prawo nrgtyzn, która wszła w żyi z nim 3 maja 2005 r. Przis tn ozwala kalkulować taryfy nrgii z uzasanionym zwrotm z ałkowitgo kaitału zaangażowango w ziałalność gosoarzą rzsiębiorstw nrgtyznyh (unkt. tgo artykułu. owizaja ta gwarantuj zatm wynagrozni kaitału zaangażowango w ziałalność gosoarzą zarówno ohozągo z krytu, jak i z śroków własnyh inwstora, o owouj, ż śroki iniężn własn oraz krytowan mogą być narszi traktowan równorawni. Wartość stoy amortyzaji moż być zatm wylizana za omoą n. równania (.54 jako stoa amortyzaji orontowanj, a ni jako stoa liniowa równa / (wzór (.49. Sosób finansowania inwstyji ma yująy wływ na łynność finansową w koljnyh latah ksloataji ktrowni lub ktroiłowni oraz, jak już zaznazono, na końowy łązny zysk osiągnięty z jj ralizaji..5. Płynność finansowa Wartośi wskaźników ony fktywnośi konomiznj inwstyji: PV > 0, I > r, DPBP < (wzory (.4, (.35, (.43 informują tylko, ż an rzsięwzięi gosoarz jst ołaaln. izalżni jnak o wartośi tyh wskaźników, w rzyaku finansowania inwstyji z śroków krytowanyh lub za omoą lasingu, istotnym wskaźnikim fktywnośi konomiznj ziałania rzsiębiorstwa (n. ktroiłowni jst tzw. łynność finansowa, którj miarą jst wartość nirównośi S t, t Ft t > 0. (.66 Zwrot raji mnijszośiowj w nirównośi (.66 zalży w głównj mirz o zasu trwania krytu. W rzyaku użyh rat t (krótki trmin 38
słaty krytu, al za to mnijsz w sumi ostki koszty finansow mogą wystąić ujmn rzzywist rzływy iniężn, zyli nastęuj brak łynnośi finansowj. To brak łynnośi, omimo konomiznj ołaalnośi ziałania rzsiębiorstwa, moż być owom jgo bankrutwa. Analizują fktywność konomizną rzsięwzięia, o wstęnyh oblizniah, jakimi są obliznia wskaźników PV, I, DPBP, nalży wykonać lan finansowania inwstyji. W rzyaku gy warunk (.66 ni jst słniony, rzsiębiorstwo musi uzułniać braki śroków finansowyh orzz zaiągani n. krótkotrminowyh krytów, któryh obsługa finansowa (ostki i ołaty za jgo ozyskani ogarsza fktywność konomizną inwstyji. Innym rozwiązanim jst zmnijszni rat t orzz wyłużni zasu n kr trwania krytu ługotrminowgo i/lub wyngojowani okrsu karnji jgo słaty, o ozwala w tym zasi na zgromazni śroków finansowyh na orozoną jgo słatę. onskwnją tyh zabigów jst jnak zwiększani kosztów finansowyh obsługi krytu, któr w rakty mogą ohozić nawt o 00% (zazwyzaj koszty t wynoszą o 25 o 50% ałkowityh nakłaów instyyjnyh. Istotnym zaanim jst wię skonstruowani otymalngo lanu finansowania inwstyji, tzn. takigo, la którgo ostatzny osiągnięty zysk z rzsięwzięia byłby największy. Finansowani inwstyji z śroków własnyh, w rzyaku jżi wartość PV jst większa o zra, gwarantuj oatnią łynność finansową w ałym okrsi ksloataji ktrowni lub ktroiłowni. 39