Śląska Wyższa Szkoła Zarządzania im. Generała Jerzego Ziętka w Katowicach Studia podyplomowe : Technika w szkole Imię i nazwisko: Barbara Gajda - Konieczka Temat pracy: Matematyka w żywieniu Praca dyplomowa Napisana pod kierunkiem Dr Danuta Nabiałkowska 1
WSTĘP W tym roku (2015) mija 30 lat od wprowadzenia wskaźnika BMI na stałe, jako określnik otyłości. W II połowie XX wieku zostały przeprowadzone badania, gdzie starano się powiązać poziom tkanki tłuszczowej i różne wskaźniki. W testach udział wzięło ponad siedem tysięcy mężczyzn. Jak się okazało, wskaźnik Queteleta (zależności między wagą i wzrostem) najbardziej odpowiadał prawdzie. Ancel Keys, autor badań, nazwał go BMI, czyli Body Mass Index. Z biegiem czasu współczynnik ten zaczął odgrywać coraz to większą rolę w różnych badaniach i aspektach życia. Dlatego też w 1985 roku NIH (National Health Institute) wprowadził go na stałe, jako określnik otyłości. Wyznaczono jego wartości dla obu płci. 1 Matematyka w żywieniu, zagadnienia ujęte w pracy pozwolą Państwu przejść przez zawiłą tematykę odżywiania, stosunku masy ciała do wzrostu, wieku, płci obrazowo poprzez ścisłe dane, które można przedstawić w formie samej esencji matematyki. W pracy przedstawiono w sposób (rzetelny) i precyzyjny jak można powiązać takie pojęcia: BMI, PPM,CPM Wyniki badań, które Państwo trzymają w ręku, zostały oparte na wnikliwej analizie danych otrzymanych z badań na grupie 50 respondentów. Praca opiera się głównie na wskaźniku BMI i analizie powiązanych bezpośrednio z nim przyzwyczajeniami żywieniowymi uczniów w wieku szkolnym. Badania przeprowadzone mają na celu ukazanie korelacji pomiędzy tymi trzema zagadnieniami. 1. www. bmikalkulator.com Historia wskaźnika BMI, 2010r. www.bmikalkulator.com/historiabmi.php 2
Rozdział I Liczby w rozwoju dzieci i młodzieży I.1. Kalkulatory żywieniowe. BMI dla dzieci i młodzieży. Po to, żeby pomóc ludziom poznać, czy waga jest prawidłowa, używany jest prosty wskaźnik nazywany Indeksem Masy Ciała (BMI) czyli relacja pomiędzy wagą a wzrostem. BMI jest przydatnym narzędziem powszechnie stosowanym przez lekarzy i innych specjalistów ochrony zdrowia, by określić stan niedowagi, nadwagi i otyłości u dorosłych. 2 Obliczenie wskaźnika BMI nie sprawia trudności, wystarczy podzielić swoją wagę w kilogramach przez wzrost w metrach podniesiony do kwadratu BMI = masa ciała (kg) / wzrost (m)² i otrzymane dane porównać ogólnie dostępnymi przedziałami: poniżej 16,0 wygłodzenie, 16,0 17,0 wychudzenie (spowodowane często przez ciężką chorobę), 17 18,5 niedowagę, 18,5 25,0 wartość prawidłową, 25,0 30,0 nadwagę, 30,0 35,0 I stopień otyłości, 35,0 40,0 II stopień otyłości, powyżej 40,0 III stopień otyłości (otyłość skrajna). 3 Obliczanie wskaźnika masy ciała za pomocą kalkulatora BMI dla dzieci i młodzieży odbywa się tak samo jak w przypadku dorosłych, jednakże interpretacja wyników jest bardziej skomplikowana. Obliczanie BMI dla dzieci, nastolatków i młodzieży jest zależne od wieku i płci, podczas gdy dla dorosłych jest niezależne od tych czynników. Skład masy ciała, wzrost i wiek dziewczynek i chłopców podlega ciągłym zmianom, dlatego 2 www.izz.waw.pl/ Otyłość i nadwaga - tłumaczenie mgr Emilia Możdżyńska 3 www.portal.abczdrowie.pl Międzynarodowa klasyfikacja BMI dla osób dorosłych 3
opierając się na formule obliczania BMI dla dorosłych możemy otrzymać niezbyt dokładne wyniki, dlatego też naukowcy opracowali specjalne wskaźniki dla dzieci i młodzieży z podziałem na płeć - tzw. per(centyle), znajdują one zastosowanie dla osób w wieku 2-20 lat. Siatka percentylowa zwana też popularnie siatką centylową daje możliwość porównania wagi dziecka w stosunku do innych dzieci w tym samym wieku i tej samej płci. Dziecko / młodzież, którego percentyl wynosi 50 jest zbliżone do średniej populacji, powyżej 95 percentyla cierpi na otyłość, ponieważ 95% populacji w danym wieku waży mniej. Dzieci poniżej 5 percentyla mają niedowagę, ponieważ 95% populacji w danym wieku waży więcej. 4 Analizując wskaźniki BMI dzieci i młodzieży w wieku szkolnym posłużymy się siatkami centylowymi (wykres 1 i wykres 2). Wykres 1. Siatka centylowa, BMI dla wieku, kobiety 5 4 http://www.odzywianie.info.pl/ Kalkulator BMI dla dzieci i młodzieży 5 http://www.sekretydiety.pl/ Siatki centylowe, BMI dla wieku, kobiety 4
Wykres 2. Siatka centylowa, BMI dla wieku, mężczyźni 6 Co oznacza wynik mieszczący się powyżej 99 centyla? (Siatki centylowe dla młodzieży w wieku od 5 do 19 lat) Oznacza to, że mniej niż 1% populacji ma większy wskaźnik masy ciała. Szeroka norma mieści się pomiędzy 15, a 85 centylem, zatem wynik wskazuje na zbyt dużą masę ciała w stosunku do wzrostu i sugeruje znaczną otyłość. Co oznacza wynik mieszczący się w kanale pomiędzy 97-99 centylem? Oznacza to, że mniej niż 3% populacji ma większy wskaźnik masy ciała. Szeroka norma mieści się pomiędzy 15, a 85 centylem, zatem wynik wskazuje na zbyt dużą masę ciała w stosunku do wzrostu i sugeruje otyłość. 6 http://www.sekretydiety.pl/ Siatka centylowa, BMI dla wieku, mężczyźni 5
Co oznacza wynik mieszczący się w kanale pomiędzy 95-97 centylem? Oznacza to, że mniej niż 5% populacji ma większy wskaźnik masy ciała. Szeroka norma mieści się pomiędzy 15, a 85 centylem, zatem wynik wskazuje na zbyt dużą masę ciała w stosunku do wzrostu i sugeruje znaczną nadwagę. Co oznacza wynik mieszczący się w kanale pomiędzy 85-95 centylem? Oznacza to, że mniej niż 15% populacji ma większy wskaźnik masy ciała. Szeroka norma mieści się pomiędzy 15, a 85 centylem, zatem wynik wskazuje na zbyt dużą masę ciała w stosunku do wzrostu i sugeruje nadwagę. Co oznacza wynik mieszczący się w kanale pomiędzy 75-85 centylem? Wynik mieści się w szerokiej normie i sugeruje prawidłową masę ciała w stosunku do wzrostu. Co oznacza wynik mieszczący się w kanale pomiędzy 50-75 centylem? Wynik mieści się w wąskiej normie i sugeruje prawidłową masę ciała w stosunku do wzrostu. Co oznacza wynik mieszczący się w kanale pomiędzy 25-50 centylem? Wynik mieści się w wąskiej normie i sugeruje prawidłową masę ciała w stosunku do wzrostu. Co oznacza wynik mieszczący się w kanale pomiędzy 15-25 centylem? Wynik mieści się w szerokiej normie i sugeruje prawidłową masę ciała w stosunku do wzrostu. Co oznacza wynik mieszczący się w kanale pomiędzy 5-15 centylem? Oznacza to, że mniej niż 15% populacji ma mniejszy wskaźnik masy ciała. Szeroka norma mieści się pomiędzy 15, a 85 centylem, zatem wynik wskazuje na zbyt małą masę ciała w stosunku do wzrostu i niedowagę. Co oznacza wynik mieszczący się w kanale pomiędzy 3-5 centylem? Oznacza to, że mniej niż 5% populacji ma mniejszy wskaźnik masy ciała. Szeroka norma mieści się pomiędzy 15, a 85 centylem, zatem wynik wskazuje na zbyt małą masę ciała w stosunku do wzrostu i znaczną niedowagę. 6
Co oznacza wynik mieszczący się w kanale pomiędzy 1-3 centylem? Oznacza to, że mniej niż 3% populacji ma mniejszy wskaźnik masy ciała. Szeroka norma mieści się pomiędzy 15, a 85 centylem, zatem wynik wskazuje na zbyt małą masę ciała w stosunku do wzrostu i wychudzenie. Co oznacza wynik mieszczący się poniżej 1 centyla? Oznacza to, że mniej niż 1% populacji ma mniejszy wskaźnik masy ciała. Szeroka norma mieści się pomiędzy 15, a 85 centylem, zatem wynik wskazuje na zbyt małą masę ciała w stosunku do wzrostu i znaczne wychudzenie. 7 Przykład przeliczeń dla chłopca w wieku szkolnym (lat 11) (dane z ankiet) wzrost: 1,64m waga: 50 kg BMI = 50/(1,64)2 BMI = 18.59 Odczytują obliczony wskaźnik BMI na siatce centylowe (wykres 2) otrzymujemy przedział w kanale 75 85 centyla, co oznacza Wynik mieści się w szerokiej normie i sugeruje prawidłową masę ciała w stosunku do wzrostu Przykład przeliczeń dla dziewczynki w wieku szkolnym (lat 11) (dane z ankiet) wzrost: 1,58 m waga: 42 kg BMI = 42/(1,58)2 BMI = 18,67 Odczytują obliczony wskaźnik BMI na siatce centylowe (wykres 1) otrzymujemy przedział w kanale 75 85 centyla, co oznacza Wynik mieści się w szerokiej normie i sugeruje prawidłową masę ciała w stosunku do wzrostu Można wykorzystać również następującą klasyfikację wyników, podane dane w formie tabeli są znacznie czytelniejsze. 7 http://www.sekretydiety.pl/ Siatki centylowe dla młodzieży w wieku 5 do 19 lat 7
KLASYFIKACJA Niedowaga Szczupłość Waga prawidłowa Niedowaga Otyłość WARTOŚĆ < 5 centyli 5 poniżej 25 centyli 25 poniżej 85 centyli 85 poniżej 95 centyli 95 centyli Tabela 1. Interpretacja wyników wartości centylowych 8 8 www.odzywianie.info.pl Kalkulator BMI dla dzieci i młodzieży 8
I. 2. Zasady zdrowego żywienia dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. Informacje dotyczące ilości, jakości i rodzaju posiłków - wartości kaloryczne posiłków dla uczniów szkół podstawowych. Prawidłowe żywienie (racjonalne żywienie) to nie tylko dostarczanie organizmowi energii oraz wszystkich niezbędnych składników pokarmowych we właściwych proporcjach, ale także regularność posiłków, ich liczba i rozłożenie w ciągu dnia oraz urozmaicony skład. Prawidłowe żywienie powinno zapewnić pokrycie wszystkich potrzeb żywieniowych organizmu, warunkować normalne funkcjonowanie i harmonijny rozwój młodego organizmu oraz utrzymanie prawidłowej masy ciała. Należy pamiętać, że im szybciej rozwija się młody organizm, tym dokładniej muszą zostać zbilansowane straty związane z jego podstawowymi funkcjami życiowymi. Dzieci i młodzież wykazują dużą wrażliwość zarówno na niedobory, jak i nadmiar składników odżywczych w diecie. Żywienie niedoborowe pod względem ilościowym i jakościowym przyczynia się do pogorszenia stanu zdrowia, upośledzenia funkcjonowania układu odpornościowego, zmniejszenia wydolności układu krążeniowo oddechowego, zwiększa ryzyko niedokrwistości, zaburza prawidłowy rozwój tkanki kostnej oraz powoduje nadmierną drażliwość i zmniejszenie koncentracji, a w konsekwencji prowadzi do osiągania przez dzieci i młodzież gorszych wyników w nauce. Prawidłowy sposób żywienia rozpoczęty dopiero w późniejszym okresie życia nie jest w stanie zniwelować utraconych wcześniej możliwości rozwoju psychicznego i fizycznego. Natomiast nadmierne spożycie żywności przez dzieci i młodzież prowadzi do powstawania nadwagi lub otyłości, której przyczyną może być nieprawidłowy, utrwalony w rodzinie sposób żywienia, zwłaszcza zbyt duża kaloryczność całodziennej diety, nadmiar tłuszczu zwierzęcego i cukrów prostych (cukier, wyroby cukiernicze) oraz mała aktywność fizyczna. 9 9 OBIADY SZKOLNE z uwzględnieniem zasad Dobrej Praktyki Higienicznej oraz systemu HACCP dla posiłków szkolnych Autorzy: Prof. dr hab. n. biol. Jadwiga Charzewska Inż. Katarzyna Figurska Prof. dr hab. n. med. Mirosław Jarosz Mgr inż. Ewa Rychlik Dr n. med. Halina Turlejska Dr n. roln. Iwona Traczyk Mgr inż. Bożena Wajszczyk Dr n. roln. Katarzyna Wolnicka Copyright by Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2008 9
Układając poprawny jadłospis należy brać pod uwagę wiek grupy, płeć i aktywność fizyczną Tworząc jadłospis codzienny należy uwzględnić ilość posiłków. Optymalna ilość posiłków to pięć w ciągu dnia. Posiłki powinny być tak rozplanowane, aby przerwy pomiędzy nimi nie przekraczały 3-4 godzin. Warto zadbać, aby w poszczególnych posiłkach znalazły się produkty z różnych grup tzw. piramidy żywienia, i kłaść nacisk na produkty sezonowe (owoce, warzywa). Najlepszym rozwiązaniem jest zastosowanie produktów o najwyższej jakości oraz poddawanie ich odpowiedniej obróbce (wskazanej do danego produktu). Uczniowie szkół podstawowych w swoim jadłospisie powinni urozmaicić posiłki pod względem zapachu, smaku, barwy poszczególnych potraw. W zależności od wieku dziecka, aktywności fizycznej i płci należy przygotować posiłki zwracając uwagę na zapotrzebowanie kaloryczne. W wieku dorastania mamy do czynienia ze wzmożonym wzrostem i rozwojem co wymaga spożywanie posiłków wysokokalorycznych aczkolwiek stanowczo należy wyeliminować przekąski typu fast food oraz cukry. Normy zapotrzebowania w kalorie młodzieży są zależne również od budowy ciała i wzrostu, takie normy można znaleźć w tabelach (Tabela 2, 3). Tabela zapotrzebowania na kalorie Grupy ludności Energia Zapotrzebowanie [ kcal ] Dzieci 1 3 lat 1300 Dzieci 4 6 lat 1700 Dzieci 7 9 lat 2100 Chłopcy 10 12 lat 2600 Dziewczęta 10 12 lat 2300 Młodzież męska 13 15 lat 3000 3300 Młodzież męska 16 20 lat 3200 3700 Młodzież żeńska 13 15 lat 2600-2800 Tabela 2. Zapotrzebowanie kaloryczne w zależności o wieku 10 10 http://allefajne.pl/, tabela.jpg,2012r. 10
Grupa, płeć, wiek (lata) Normy zapotrzebowania na kalorie dla dziewcząt i chłopców Aktywność Aktywność Masa fizyczna fizyczna mała ciała umiarkowana zapotrzebowanie (kg) zapotrzebowanie na kalorie na kalorie Aktywność fizyczna duża zapotrzebowanie na kalorie chłopcy 10-12 38 2100 kcal/dobę 2400 kcal/dobę 2800 kcal/dobę 13-15 53 2600 kcal/dobę 3000 kcal/dobę 3500 kcal/dobę 16-18 67 2900 kcal/dobę 3400 kcal/dobę 3900 kcal/dobę dziewczęta 10 12 37 1800 kcal/dobę 2100 kcal/dobę 2400 kcal/dobę 13 15 51 2100 kcal/dobę 2400 kcal/dobę 2800 kcal/dobę 16 18 56 2200 kcal/dobę 2500 kcal/dobę 2900 kcal/dobę Tabela 3. Normy zapotrzebowania na kalorie dla dziewcząt i chłopców 11 11 wyborcza.pl artykuł Niedowaga u nastolatki dane opracowane w Instytucie Żywności i Żywienia w Warszawie. 2012r. 11
Tworząc zestawy posiłków zgodne z powyższymi danymi musimy zwracać uwagę na zawartość kaloryczną poszczególnych potraw. Informacje dotyczące powyższego zagadnienia możemy również odszukać w tabelach (Tabela 4, 5). Posiłek Pierwsze śniadanie Nazwa artykułu Waga [g] Białko [g] Tłuszcz [g] Węglowodany [g] Kcal Chleb tostowy pszenny 3 ziarna 72 7,05 3,02 27,72 166,32 Jabłko 210 0,84 0,84 25,41 96,6 Ogórek 30 0,21 0,03 0,87 3,9 Pomidor 50 0,45 0,1 1,8 7,5 Sałata 50 0,7 0,1 1,45 7 Sok pomarańczowy ZERO CUKRU 200 1,6 0,4 18 82 Przekąska Banan 360 3,6 1,08 84,6 342 Chleb tostowy pszenny 3 ziarna Drugie 48 4,70 2,01 18,48 110,88 śniadanie Obiad Przekąska Kolacja Ogórek 15 0,10 0,01 0,43 1,95 Pomidor 30 0,27 0,06 1,08 4,5 Sałata 30 0,42 0,06 0,87 4,2 Kurczak, mięso z piersi bez skóry 200 43 2,6 0 198 Ogórek kwaszony 50 0,5 0,05 0,95 5,5 Ryż biały 100 6,7 0,7 78,9 344 Sok pomarańczowy ZERO CUKRU 200 1,6 0,4 18 82 Jogurt naturalny 2% 100 4,3 2 6,2 60 Orzechy włoskie 50 8 30,15 9 322,5 Jaja gotowane 63 6,17 4,78 0,31 68,67 Makrela wędzona 100 20,7 15,5 0 221 Ser twarogowy półtłusty 50 9,35 2,35 1,85 66,5 2008 120,26 66,24 295,92 2195,02 Tabela 4. Wartości kaloryczne produktów spożywczych 12 12 www.zdroweforum.pl, Tabele kaloryczne, 2011r. 12
Nazwa potrawy Masa jednej porcji [g] Kotlet schabowy 100 357 Flaki 250 210 Kabanosy 100 326 Golonka 200 588 Sernik z rodzynkami 100 340 Ciasto drożdżowe 100 291 Piernik z bakaliami 100 372 Rolada z masą makową 100 353 Keks z bakaliami 100 381 Ciasto tortowe z owocami 150 276 Czekolada nadziewana 50 225 Wino czerwone 100 68 Wartość kaloryczna [kcal] Tabela 5. Tabela kaloryczności 13 Odnosząc się do zebranych danych można skomponować przykładowy jadłospis obiadu w stołówce szkolnej, będący jednym z pięciu posiłków w ciągu dnia. Przykładowy jadłospis - obiad Krupnik: Kasza jęczmienna perłowa, marchew, pietruszka korzeń,por, seler korzeniowy, ziemniaki, margaryna, ziła i przyprawy Waga 1 porcji 250 g Ziemniaki gotowane Waga 1 porcji 150 g Filet z dorsza panierowany: Dorsz świeży, filety bez skóry, mleko 2% tłuszczu, jaja, mąka pszenna, bułka tarta, olej rzepakowy, sól, pieprz Waga 1 porcji 85 g Surówka z kapusty kwaszonej i marchewki: kapusta kwaszona, marchew, cebula, cukier, olej słonecznikowy Waga 1 porcji 150 g 13 jakschudnac.info, Tabele kaloryczności 13
Koktajl na jogurcie z malinami: Jogurt naturalny 2% tłuszczu, maliny mrożone, cukier Waga 1 porcji 150 g Woda mineralna 1 porcja 200 ml Wartość energetyczna zestawu 581 kcal. 14 14 OBIADY SZKOLNE z uwzględnieniem zasad Dobrej Praktyki Higienicznej oraz systemu HACCP dla posiłków szkolnych Autorzy: Prof. dr hab. n. biol. Jadwiga Charzewska Inż. Katarzyna Figurska Prof. dr hab. n. med. Mirosław Jarosz Mgr inż. Ewa Rychlik Dr n. med. Halina Turlejska Dr n. roln. Iwona Traczyk Mgr inż. Bożena Wajszczyk Dr n. roln. Katarzyna Wolnicka Copyright by Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2008 14
I. 3. Całkowita przemiana materii, współczynnik aktywności fizycznej dotyczący dzieci i młodzieży w wieku szkolnym Całkowita Przemiana Materii (CPM) czyli Total Metabolic Rate jest to całodobowy wydatek energetyczny człowieka - inaczej możemy określić ją jako Dzienne Zapotrzebowanie Energetyczne. CPM informuje nas ile energii (kcal) powinniśmy dostarczać wraz z pożywieniem, aby utrzymać aktualną wagę. Na wielkość Całkowitej Przemiany Materii (CPM) składa się Podstawowa Przemiana Materii (PPM) i Ponadpodstawowa Przemiana Materii (PPPM- czyli ilość energii potrzebnej nam do wykonywania czynności dnia codziennego, pracy oraz do przyswajania pokarmów. PPPM może stanowić 30-50% Całkowitej Przemiany Materii. Na PPPM ma wpływ zarówno rodzaj wykonywanej czynności w ciągu dnia, warunki, czas jej trwania i nakład pracy mięśniowej. W istotny sposób wpływa na ostateczną wielkość CPM. Przyjęto cztery współczynniki aktywności fizycznej, których wartość w obrębie każdego współczynnika jest zależna od wieku i płci: Siedzący tryb życia. Brak regularnych ćwiczeń, typowe dzienne zajęcia nie wymagające wysiłku fizycznego jak: lekka praca w ogródku, koszenie trawnika, mycie naczyń, praca biurowa, jazda samochodem, robienie zakupów itd., Niska aktywność fizyczna. Zajęcia jak dla siedzącego trybu życia + dziennie 30-60 minut średniej aktywności fizycznej takiej jak np. żwawy marsz (5-6 km/h), gimnastyka (bez podnoszenia ciężarów), jazda rowerem spokojnym tempem, golf, wolne pływanie, Średnia aktywność fizyczna. Zajęcia jak dla siedzącego trybu życia + dziennie minimum 60 minut średniej aktywności fizycznej, Duża aktywność fizyczna. Zajęcia jak dla siedzącego trybu życia + dziennie minimum 60 minut średniej aktywności fizycznej + minimum 60 minut energicznej aktywności fizycznej takiej np. rąbanie drewna, wspinaczka górska, jazda rowerem średnim tempem, jogging, skakanie przez skakankę, jazda na łyżwach, pływanie, gra w tenisa ziemnego (debel), szybki marsz walking (8 km/h) lub co najmniej 120 minut dodatkowej średniej aktywności fizycznej. 15 15 http://www.odzywianie.info.pl/, Kalkulator Całkowitej Przemiany Materii 15
Obliczając podstawową przemianę materii można posłużyć się metodą zastosowaną w 2004r przez ekspertów FAO/WHO/UNU i obliczyć PPM na podstawie masy ciała przy zastosowaniu podanych poniżej równań: 16 Wiek w latach PPM (kcal/dobę) u chłopców PPM (kcal/dobę) u dziewczynek Poniżej 3 (59,512 * masa ciała) 30,4 (58,317 * masa ciała) 31,10 Od 3 do 10 (22,706 * masa ciała) + 504,3 (20,315 * masa ciała) + 485,90 Od 10 do 18 (17,686 * masa ciała) + 658,20 (13,384 * masa ciała) + 692,60 Tabela 6. Podstawowa przemiana materii 17 Do obliczania PPM służy wzór Harrisa i Benedicta: PPM (kcal) dla kobiet = 655,0955 + 9,5634 * waga (kg) + 1,8496 * wzrost (cm) - 4,6756 * wiek PPM (kcal) dla mężczyzn = 66,4730 + 13,7516 * waga (kg) + 5,033 * wzrost (cm) - 6,7550 * wiek 18 Aby obliczyć Całkowitą Przemianę Materii Korzystamy z poniższego wzoru: CPM = PPM * Współczynnik Aktywności Fizycznej który wynosi odpowiednio: 1,4 dla osób o niskiej aktywności fizycznej, 1,7 dla osób o średniej aktywności fizycznej, 2,0 dla osób o wysokiej aktywności fizycznej. 19 Stosując wzory ujęte w tabeli 6 i odnosząc się do wcześniej zaprezentowanych dwóch uczniów szkoły na podstawie danych z ankiet możemy obliczyć: 16 zasadyzywienia.pl, Zasady żywienia, internetowa poradnia dietetyczna, 2012r. 17 zasadyzywienia.pl, Zasady żywienia, internetowa poradnia dietetyczna, 2012r 18 http://www.odzywianie.info.pl/ Kalkulator Podstawowej Przemiany Materii 19 http://www.runforfun.pl/, Kalkulatory zapotrzebowanie na kalorie, autor: Marek 16
Uczeń lat 11 o wadze 50 kg, wzroście 164cm, średnia aktywność ruchowa PPM = 17,686 * 50 + 658,20 PPM = 1542,5 kcal CPM = 1542,5 * 1,7 = 2622,25 kcal wynik ten pokrywa się z informacjami zamieszczonymi w tabeli 2 Zapotrzebowanie kaloryczne w zależności o wieku Uczennica lat 11 o wadze 42 kg, wzroście 158 cm, średnia aktywność ruchowa PPM = 13,384 * 42 + 692,60 PPM = 1254,728 kcal CPM = 1254,728 * 1,7 = 2133,0376 kcal. wynik ten pokrywa się z informacjami zamieszczonymi w tabeli 2 Zapotrzebowanie kaloryczne w zależności o wieku 17
Rozdział II Metodologia badań własnych II.1. Przedmiot i cel badań Przedmiotem badań w mojej pracy jest odniesienie przyzwyczajeń żywieniowych, aktywności fizycznej uczniów szkoły podstawowej do wskaźnika BMI i siatek centylowych dzieci w celu ocenienia zagrożenia chorobami związanymi z nadwagą i otyłością. Badania przeprowadzone mają na celu ukazanie korelacji pomiędzy tymi trzema zagadnieniami II. 2. Metody i techniki badań W badaniach przeprowadzonych na potrzeby tej pracy zastosowano metody diagnostyczne (sondaż diagnostyczny). Opierając się na wyborze metody wybrano jako technikę badań kwestionariusz ankiety. Pytania zawarte w ankiecie zostały tak dobrane, aby poznać przyzwyczajenia uczniów odnośnie przyzwyczajeń żywieniowych, aktywności fizycznej oraz aby zebrać wszystkie dane niezbędne do obliczeń których wynik określa wskaźniki BMI, CPM. II. 3. Charakterystyka badanego środowiska Badania zostały przeprowadzone w Szkole Podstawowej nr 62 im. Józefa Kocurka w Katowicach na grupie 50 respondentów w wieku 11 13 lat (uczniowie klas 4-6). Szkoła oferuje uczniom duże zaplecze sportowe, posiada salę gimnastyczną, basen, salę zabaw, trzy boiska szkolne, bieżnie oraz plac zabaw. Na terenie szkoły odbywają się dodatkowe zajęcia sportowe prowadzone przez nauczycieli placówki tj. zajęcia na basenie, piłka halowa, siatkówka oraz zajęcia prowadzone przez firmy zewnętrzne; nauka pływania, karate, zajęcia taneczne. Uczniowie klas 4-6 w tygodniowym planie lekcji mają uwzględnione dwie godziny wychowania fizycznego oraz jedną godzinę pływania na basenie szkolnym, ponadto organizowane są wyjścia i wycieczki. 18
Na terenie szkoły prężnie działa stołówka szkolna oferując ciepły posiłek w formie obiadu zgodnie z normami żywieniowymi odnoszącymi się do danej grupy wiekowej. Ponadto uczniowie biorą udział w programach Szklanka mleka oraz Owoce w szkole. W placówce działa sklepik w którym dzieci, spośród szerokiego asortymenty, mogą wybrać zdrowe przekąski i napoje. Środowisko szkolne w jakim funkcjonują badani respondenci stwarza wiele możliwości aktywnego spędzania czasu oraz wpływa, poprzez przekazywaną teorię i wdrażaną praktykę, na nabycie poprawnych nawyków żywieniowych i motywuje do aktywności fizycznej. II. 4. Organizacja i przebieg badań Przed rozpoczęciem pracy badawczej, która stanowi główny filar pracy dyplomowej, zapoznano się z literaturą źródłową, która była podstawą do badań własnych. W kolejnym etapie dokonano doboru metody i techniki badań, co doprowadziło do sporządzenia narzędzia badawczego ankieta (ankieta anonimowa). Następnym krokiem było uzyskanie pisemnej zgody Dyrektora Szkoły oraz organu prowadzącego Urząd Miasta Katowice, na przeprowadzenie ankiet. Mając na uwadze wiek respondentów (11 13 lat) zostały przedłożone opiekunom prawnym uczniów zgody na przeprowadzenie badania. W kwietniu 2014 roku zostały przeprowadzone badania. 19
Rozdział III Analiza wyników badań. III. 1. Analiza danych dotyczących wzrostu, wagi, wieku ankietowanych. Wskaźniki BMI i siatki centylowe. W badaniach przeanalizowano grupę uczniów w wieku 11-13 lat. Pytania skierowane do ankietowanych był zadane jednoznacznie z możliwością wyboru jednej odpowiedzi. Poniższa analiza została oparta na pytaniach 1 4 w przeprowadzonej ankiecie, pytania te dotyczyły: wieku, płci, wzrostu i wagi. Dla większej przejrzystości dokonano podziału grupy ze względu na wiek i płeć. W tabelach 7, 8, 9 przedstawiono dane związane ze wskaźnikiem BMI, obliczeń dokonano na podstawie wzoru: BMI = waga (kg) / wzrost * wzrost (m) Obliczenia te zostały wykonane w arkuszu kalkulacyjnym. grupa ankietowana Mężczyźni lat 11 Kobiety lat 11 Wzrost w m. Waga w kg Wskaźnik BMI 1,42 39 19,3 1,54 49 20,7 1,65 46 16,9 1,8 60 18,5 1,64 50 18,6 1,55 44 18,3 1,5 37 16,4 1,5 37 16,4 1,51 36 15,8 1,58 31 12,4 Tabela 7. Wskaźnik BMI uczniowie w wieku 11 lat. 20
grupa ankietowana Mężczyźni lat 12 Kobiety lat 12 Wzrost w m. Waga w kg Wskaźnik BMI 1,65 45 16,5 1,59 42 16,6 1,62 40 15,2 1,62 55 21,0 1,43 40 19,6 1,51 50 21,9 1,58 55 22,0 1,65 50 18,4 1,59 50 19,8 1,73 48 16,0 1,5 37 16,4 1,62 68 25,9 1,61 39 15,0 1,59 55 21,8 1,54 50 21,1 1,54 39 16,4 1,46 36 16,9 1,5 45 20,0 1,65 55 20,2 1,57 42 17,0 Tabela 8.. Wskaźnik BMI uczniowie w wieku 12 lat. grupa ankietowana Mężczyźni lat 13 Kobiety lat 13 Wzrost w Waga w m. kg Wskaźnik BMI 1,75 62 20,2 1,76 64 20,7 1,6 46 18,0 1,76 56 18,1 1,6 46 18,0 1,57 54 21,9 1,63 63 23,7 1,77 80 25,5 1,61 47 18,1 1,69 58 20,3 1,65 50 18,4 1,62 47 17,9 1,64 58 21,6 1,72 45 15,2 1,6 60 23,4 1,61 67 25,8 1,59 42 16,6 1,58 45 18,0 1,56 53 21,8 1,51 45 19,7 Tabela 9. Wskaźnik BMI uczniowie w wieku 13 lat. 21
W rozdziale I.1. można znaleźć informacje dotyczące zastosowania wskaźnika BMI w stosunku do dzieci i młodzieży, kolejnym krokiem analizy stosunku wzrostu ankietowanego do jego wagi jest wprowadzenie czynników takich jak wiek i płeć. Informacje te można znaleźć w Wykresach 1, 2 przedstawiających siatki centylowe. Wykresy te są umieszczone w rozdziale I.1. Aby dokładnie wskazać wartość percentylową posłużono się łatwym w obsłudze Kalkulatorem BMI dla dzieci i młodzieży, który znajduje się na stronie www.odżywiane.info.pl. Dane niezbędne do określenia tej wartości tzn. wiek, zostały wyśrodkowane (wiek podany w ankiecie 11 lat, w obliczeniach przyjęto 11 lat i 6 miesięcy, odpowiednio to samo przyjęto dla 12 i 13 latków). Biorąc pod uwagę otrzymane wartości centylowe, zastosowano klasyfikację wyników na podstawie danych zawartych w tabeli 1: KLASYFIKACJA Niedowaga Szczupłość Waga prawidłowa Niedowaga Otyłość WARTOŚĆ < 5 centyli 5 poniżej 25 centyli 25 poniżej 85 centyli 85 poniżej 95 centyli 95 centyli Tabela 1. Interpretacja wyników wartości centylowych Tabele 10, 11, 12 przedstawiają klasyfikację wagi uczniów z podziałem na wiek i płeć ankietowanych. grupa ankietowana Mężczyźni lat 11 Kobiety lat 11 Wzrost w m. Waga w kg Wskaźnik BMI Centyle Klasyfikacja 1,42 39 19,3 71 waga prawidłowa 1,54 49 20,7 82 waga prawidłowa 1,65 46 16,9 36 waga prawidłowa 1,8 60 18,5 61 waga prawidłowa 1,64 50 18,6 62 waga prawidłowa 1,55 44 18,3 64 waga prawidłowa 1,5 37 16,4 31 waga prawidłowa 1,5 37 16,4 31 waga prawidłowa 1,51 36 15,8 19 dziecko szczupłe 1,58 31 12,4 0 niedowaga Tabela 10. Klasyfikacja wagi, uczniowie w wieku 11 lat. 22
grupa ankietowana Wzrost w m. Waga w kg Wskaźnik BMI Centyle Klasyfikacja 1,65 45 16,5 22 dziecko szczupłe 1,59 42 16,6 23 dziecko szczupłe 1,62 40 15,2 7 dziecko szczupłe 1,62 55 21,0 78 waga prawidłowa Mężczyźni lat 12 1,43 40 19,6 65 waga prawidłowa 1,51 50 21,9 84 waga prawidłowa 1,58 55 22,0 85 waga prawidłowa 1,65 50 18,4 50 waga prawidłowa 1,59 50 19,8 68 waga prawidłowa 1,73 48 16,0 15 dziecko szczupłe 1,5 37 16,4 21 dziecko szczupłe 1,62 68 25,9 97 dziecko otyłe 1,61 39 15,0 4 niedowaga 1,59 55 21,8 87 nadwaga Kobiety lat 12 1,54 50 21,1 83 waga prawidłowa 1,54 39 16,4 21 dziecko szczupłe 1,46 36 16,9 29 waga prawidłowa 1,5 45 20,0 75 waga prawidłowa 1,65 55 20,2 77 waga prawidłowa 1,57 42 17,0 31 waga prawidłowa Tabela 11. Klasyfikacja wagi, uczniowie w wieku 12 lat. grupa ankietowana Wzrost w m. Waga w kg Wskaźnik BMI Centyle Klasyfikacja 1,75 62 20,2 65 waga prawidłowa 1,76 64 20,7 70 waga prawidłowa 1,6 46 18,0 35 waga prawidłowa 1,76 56 18,1 37 waga prawidłowa Mężczyźni lat 13 1,6 46 18,0 35 waga prawidłowa 1,57 54 21,9 79 waga prawidłowa 1,63 63 23,7 88 nadwaga 1,77 80 25,5 93 waga prawidłowa 1,61 47 18,1 37 waga prawidłowa 1,69 58 20,3 66 waga prawidłowa 1,65 50 18,4 44 waga prawidłowa 1,62 47 17,9 36 waga prawidłowa 1,64 58 21,6 81 waga prawidłowa 1,72 45 15,2 2 niedowaga Kobiety lat 13 1,6 60 23,4 90 nadwaga 1,61 67 25,8 95 nadwaga 1,59 42 16,6 15 dziecko szczupłe 1,58 45 18,0 38 waga prawidłowa 1,56 53 21,8 83 waga prawidłowa 1,51 45 19,7 64 waga prawidłowa Tabela 12. Klasyfikacja wagi, uczniowie w wieku 13 lat. 23
Ankietowani Niedowaga Dziecko szczupłe Waga prawidłowa Nadwaga Dziecko otyłe Wiek 11 lat Mężczyźni 0 0 5 0 0 Kobiety 1 1 3 0 0 Wiek 12 lat Mężczyźni 0 4 6 0 0 Kobiety 1 2 5 1 1 Wiek 13 lat Mężczyźni 0 0 9 1 0 Kobiety 1 1 6 2 0 Tabela 13. Klasyfikacja wagowa ogólna grupy badanej. W tabeli 13 przedstawiono ilościowo klasyfikację dotyczącą stosunku wagi do wzrostu, wieku i płci ankietowanych. Widać jednoznacznie, że przeważająca część badanej populacji posiada wagę prawidłową. Przedstawienie procentowe wyników w formie tabel (tabele 14 19) i wykresów (wykresy 3 8) pozwoli na wizualizację zagadnienia. Klasyfikacja percentylowa Mężczyźni 11 lat niedowaga dziecko szczupłe waga prawidłowa nadwaga otyłość Wykres 3. Klasyfikacja percentylowa- mężczyźni 11 lat. Mężczyźni 11 lat Klasyfikacja procenty niedowaga 0% dziecko szczupłe 0% waga prawidłowa 100% nadwaga 0% otyłość 0% Tabela 14. Klasyfikacja percentylowa w procentach mężczyźni 11 lat. 24
Klasyfikacja wartości ppercentylowych Kobiety lat 11 niedowaga dziecko szczupłe waga prawidłowa nadwaga otyłość Wykres 4. Klasyfikacja percentylowa- kobiety 11 lat. Kobiety 11 lat Klasyfikacja procenty niedowaga 20% dziecko szczupłe 20% waga prawidłowa 60% nadwaga 0% otyłość 0% Tabela 15. Klasyfikacja percentylowa w procentach kobiety 11 lat Klasyfikacja wartości percentylowych - kobiety lat 12 niedowaga dziecko szczupłe waga prawidłowa nadwaga otyłość Wykres 5. Klasyfikacja percentylowa- kobiety 12 lat 25
Kobiety 12 lat Klasyfikacja procenty niedowaga 10% dziecko szczupłe 20% waga prawidłowa 50% nadwaga 10% otyłość 10% Tabela 16. Klasyfikacja percentylowa w procentach kobiety 12 lat. Klasyfikacja wartości perentylowych mężczyźni lat 12 niedowaga dziecko szczupłe waga prawidłowa nadwaga otyłość Wykres 6. Klasyfikacja percentylowa- mężczyźni 12 lat Mężczyźni 12 lat Klasyfikacja procenty niedowaga 0% dziecko szczupłe 40% waga prawidłowa 60% nadwaga 0% otyłość 0% Tabela 17. Klasyfikacja percentylowa w procentach mężczyźni 12 lat. 26
Klasyfikacja wartości percentylowych Mężczyźni lat 13 niedowaga dziecko szczupłe waga prawidłowa nadwaga otyłość Wykres 7. Klasyfikacja percentylowa- mężczyźni 13 lat. Mężczyźni 13 lat Klasyfikacja procenty niedowaga 0% dziecko szczupłe 0% waga prawidłowa 90% nadwaga 10% otyłość 0% Tabela 18. Klasyfikacja percentylowa w procentach mężczyźni 13 lat. Klasyfikacja wartości percentylowych Kobiety lat 13 niedowaga dziecko szczupłe waga prawidłowa nadwaga otyłość Wykres 8. Klasyfikacja percentylowa- kobiety 13 lat. 27
Kobiety 13 lat Klasyfikacja procenty niedowaga 10% dziecko szczupłe 10% waga prawidłowa 60% nadwaga 20% otyłość 0% Tabela 19. Klasyfikacja percentylowa w procentach kobiety 13 lat. Opierając się na powyższych prezentacjach graficznych można stwierdzić, iż uczniowie płci męskiej stanowią grupę w której przeważa waga prawidłowa pozostałe klasyfikacje wagi stanowią znikomy procent badanej grupy. W grupie dziewcząt mamy przypadki niedowagi, nadwagi i otyłości. Zobaczmy jak wygląda to globalnie w całej grupie badanej (tabela 20-21, wykresy 9-11). Klasyfikacja Mężczyźni Kobiety Niedowaga 0 3 Dziecko szczupłe 4 4 Waga prawidłowa 20 14 Nadwaga 1 3 Dziecko otyłe 0 1 Tabela 20. Klasyfikacja wagi z podziałem na płeć. Klasyfikacja Badana populacja Niedowaga 3 Dziecko szczupłe 8 Waga prawidłowa 34 Nadwaga 4 Tabela 21. Klasyfikacja wagi badanej grupy. 28
25 20 15 10 5 Mężczyźni Kobiety 0 Dziecko szczupłe Nadwaga Niedowaga Waga prawidłowa Dziecko otyłe Wykres 9. Klasyfikacja wagi z podziałem na płeć. 25 20 15 10 Mężczyźni Kobiety 5 0 Inna klasyfikacja wagi Waga prawidłowa Wykres 10. Waga prawidłowa. Dziecko otyłe Nadwaga Waga prawidłowa Dziecko szczupłe Badana populacja Niedowaga 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Wykres 11. Klasyfikacja wagi badanej grupy. 29
Możemy stwierdzić jednoznacznie, że uczniowie biorący udział w badaniu w większości stanowią grupę o wadze prawidłowej, tych uczniów jest 34 spośród 50 badanych, co stanowi 68% populacji badanej. Rozpatrzmy dane dotyczące skrajnych klasyfikacji wagowych; uczniowie z niedowagą stanowią 6% respondentów (3 dziewczynki), a uczniowie z otyłością to 2% ankietowanych (1 dziewczynka). Każdy przypadek niedowagi i otyłości należy rozpatrywać indywidualnie korzystając z konsultacji medycznej. W kolejnych rozdziałach pracy wykażemy przyczynę powyższych prawidłowości i nieprawidłowości łącząc przedstawione dane z przyzwyczajeniami żywieniowymi i aktywnością fizyczną badanych dzieci. 30
III. 2. Przyzwyczajenia żywieniowe ankietowanych. Przyzwyczajenia żywieniowe dzieci w wieku szkolnym zależą głównie od nas dorosłych. To my dorośli (rodzice, nauczyciele) wskazujemy młodzieży poprawne zasady żywienia, my mamy wpływ na ich jadłospis i to my musimy przekazać im fachową wiedzę. Analiza przeprowadzonych ankiet pokazała jaki stosunek do żywienia mają nasi uczniowie. W pytaniu Czy posiadasz wiedzę na temat żywienia, co jest odpowiednie dla Ciebie? ankietowani odpowiedzieli: 43 osoby z grupy 50 odpowiedziało TAK, co stanowi 86% odpowiedzi, 7 osób odpowiedziało NIE, co stanowi 14% ankietowanych. Dane w postaci graficznej przedstawiono na wykresie 12. nie tak 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 Wykres 12. Prawidłowe żywienie. 31
W pytaniu Komponując posiłek samodzielnie lub z rodzicami/opiekunami kierujesz się: a) wartością kaloryczną, b) zbilansowaniem diety odpowiednio do twojego wieku i stylu życia, c) tradycjami d) tylko i wyłącznie smakiem ankietowani odpowiedzieli: 8 uczniów z grupy 50 odpowiedziało wartością kaloryczną, co stanowi 16% odpowiedzi, 17 uczniów odpowiedziało zbilansowaniem diety odpowiednio do twojego wieku i stylu życia, co stanowi 34% odpowiedzi, 4 uczniów wybrało odpowiedź tradycjami, co stanowi 8%, 21 uczniów wybrało odpowiedź tylko i wyłącznie smakiem, co stanowi 42% ankietowanych. Dane w postaci graficznej przedstawiono na wykresie 13. tylko i wyłącznie smak tradycje kulinarne zbilansowana dieta wartość kaloryczna 0 5 10 15 20 25 Wykres 13. Motywy wyboru posiłków. Wynikiem porównania danych uzyskanych z powyższych pytań można pokusić się o stwierdzenie teoria, teorią a praktyka swoja drogą. Przeanalizujmy jak bardzo wiedza naszych uczniów i ich opiekunów znajduje zastosowanie w podstawowych zasadach obowiązujących w żywieniu dzieci w wieku szkolnym, czy uczniowie zjadają pięć posiłków dzienni i czy rodzice mają kontrolę na tym, co dzieci jedzą w ciągu dnia? 32
W pytaniu Ile posiłków zjadasz w ciągu dnia? uczniowie zaznaczyli odpowiedzi: a) 1-2 posiłki; zaznaczyło 2 uczniów, co stanowi 4% ankietowanych, b) 2-3 posiłki; zaznaczyło 23 uczniów, co stanowi 46% ankietowanych, c) 3-5 posiłków; zaznaczyło 23 uczniów, co stanowi 46% ankietowanych, d) więcej niż 5 posiłków; zaznaczyło 2 uczniów, co stanowi 4% ankietowanych. Dane w postaci graficznej przedstawiono na wykresie 14. Powyżej 5 3-5 2-3 1-2 0 5 10 15 20 25 Wykres 14. Ilość posiłków w ciągu doby. W pytaniu Czy rodzice/opiekunowie mają kontrolę nad tym co podjadasz w ciągu dnia? otrzymano 40 odpowiedzi twierdzących, co stanowi 80% ankietowanych, pozostałe 20% respondentów twierdzi, że nie. Dane w postaci graficznej przedstawiono na wykresie 15. nie tak 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 Wykres 15. Kontrola rodzicielska posiłków. 33
Podsumowując przyzwyczajenia żywieniowe ankietowanych możemy stwierdzić, że uczniowie posiadają wiedzę odnośnie właściwego żywienia, rodzice mają kontrole nad tym co jedzą, jednakże w praktyce, która spoczywa na rodzicach, można dopatrzeć się zasadniczych nieprawidłowości. Zbyt duża grupa dzieci nie spożywa wystarczającej liczby posiłków w ciągu dnia, co może być przyczyną nieprawidłowości wagi uczniów oraz wartość odżywcza posiłków w dużej mierze nie jest dobierana pod kątem potrzeb dziecka, zbyt często kierują się wyłącznie smakiem. III. 3. Aktywność fizyczna ankietowanych. Dzienne Zapotrzebowanie Kaloryczne ankietowanych Odnosząc się do danych z rozdziału III.1. dotyczących wskaźnika BMI możemy posunąć się krok dalej i przeanalizować zapotrzebowanie kaloryczne młodzieży ankietowanej. Jak już wcześniej autor ujął, aby dotrzeć do Całkowitej Przemiany Materii czyli Dziennego Zapotrzebowania Kalorycznego niezbędne nam będzie odniesienie do PPM, oraz aktywności fizycznej uczniów. Obliczając PPM wykorzystamy równania ujęte w Tabeli 6 Podstawowa przemiana materii, odniesiemy się do przedziału wiekowego 10-18 lat odpowiednio dla chłopców: PPM = (17,686 * masa ciała) + 658,20 odpowiednio dla dziewczynek: PPM = (13,384 * masa ciała) + 692,60 Wszystkie obliczenia wykonano w arkuszu kalkulacyjnym. Dokonano podziału grupy ze względu na wiek i płeć. 34
Grupa ankietowana Wzrost w m. Waga w kg PPM 1,42 39 1348,0 Mężczyźni 11 1,54 49 1524,8 1,65 46 1471,8 1,8 60 1719,4 1,64 50 1542,5 1,55 44 1436,4 Kobiety 11 1,5 37 1312,6 1,5 37 1312,6 1,51 36 1294,9 1,58 31 1206,5 Tabela 22. Podstawowa Przemiana Materii uczniowie 11 lat. Grupa ankietowana Wzrost w m. Waga w kg PPM 1,65 45 1454,1 1,59 42 1401,0 1,62 40 1365,6 1,62 55 1630,9 Mężczyźni 12 1,43 40 1365,6 1,51 50 1542,5 1,58 55 1630,9 1,65 50 1542,5 1,59 50 1542,5 1,73 48 1507,1 1,5 37 1312,6 1,62 68 1860,8 1,61 39 1348,0 1,59 55 1630,9 1,54 50 1542,5 1,54 39 1348,0 Kobiety 12 1,46 36 1294,9 1,5 45 1454,1 1,65 55 1630,9 1,57 42 1401,0 Tabela 23. Podstawowa Przemiana Materii uczniowie 12 lat. 35
Grupa ankietowana Wzrost w m. Waga w kg PPM 1,75 62 1754,7 1,76 64 1790,1 1,6 46 1471,8 Mężczyźni 13 1,76 56 1648,6 1,6 46 1471,8 1,57 54 1613,2 1,63 63 1772,4 1,77 80 2073,1 1,61 47 1489,4 1,69 58 1684,0 1,65 50 1542,5 1,62 47 1489,4 1,64 58 1684,0 1,72 45 1454,1 Kobiety 13 1,6 60 1719,4 1,61 67 1843,2 1,59 42 1401,0 1,58 45 1454,1 1,56 53 1595,6 1,51 45 1454,1 Tabela 24. Podstawowa Przemiana Materii uczniowie 13 lat. Mając daną Podstawową Przemianę Materii (PPM) możemy przejść do obliczeń mających na celu obliczenie wartości CPM. Do obliczenia CPM potrzebujemy współczynnika aktywności fizycznej. CPM = PPM * współczynnik aktywności fizycznej (aktywność) Zostało przyjęte zgodnie z teorią ujętą w rozdziale pierwszym następujące czynniki odpowiednie do danej aktywności 1,4 niska aktywność fizyczna, 1,7 średnia aktywność fizyczna, 2,0 wysoka aktywność fizyczna. Ustalając współczynnik aktywności fizycznej autor posłużył się danymi zebranymi z ankiety w pytaniu Ile czasu dziennie poświęcasz na aktywność ruchową możliwe odpowiedzi i przypisany im czynnik aktywności: a) 15 30 min; 1,4 niska aktywność fizyczna, b) 30 60 min; 1,7 średnia aktywność fizyczna, c) powyżej 60 min; 2,0 wysoka aktywność fizyczna. 36
Grupa ankietowana Wzrost w m. Waga w kg PPM Aktywność CPM 1,42 39 1348,0 1,7 2291,5 Mężczyźni lat 11 1,54 49 1524,8 2 3049,6 1,65 46 1471,8 2 2943,5 1,8 60 1719,4 2 3438,7 1,64 50 1542,5 1,7 2622,3 1,55 44 1436,4 1,4 2010,9 Kobiety lat 11 1,5 37 1312,6 2 2625,2 1,5 37 1312,6 2 2625,2 1,51 36 1294,9 1,7 2201,3 1,58 31 1206,5 2 2412,9 Tabela 25. Całkowita Przemiana Materii uczniowie 11 lat. Grupa ankietowana Wzrost w m. Waga w kg PPM Aktywność CPM 1,65 45 1454,1 2 2908,1 1,59 42 1401,0 2 2802,0 1,62 40 1365,6 1,4 1911,9 1,62 55 1630,9 2 3261,9 Mężczyźni lat 12 1,43 40 1365,6 1,7 2321,6 1,51 50 1542,5 1,4 2159,5 1,58 55 1630,9 2 3261,9 1,65 50 1542,5 2 3085,0 1,59 50 1542,5 2 3085,0 1,73 48 1507,1 2 3014,3 1,5 37 1312,6 2 2625,2 1,62 68 1860,8 2 3721,7 1,61 39 1348,0 2 2695,9 1,59 55 1630,9 1,7 2772,6 1,54 50 1542,5 2 3085,0 1,54 39 1348,0 2 2695,9 Kobiety lat 12 1,46 36 1294,9 1,7 2201,3 1,5 45 1454,1 1,7 2471,9 1,65 55 1630,9 2 3261,9 1,57 42 1401,0 1,7 2381,7 Tabela 26. Całkowita Przemiana Materii uczniowie 12 lat. 37
Grupa ankietowana Wzrost w m. Waga w kg PPM Aktywność CPM 1,75 62 1754,7 2 3509,5 1,76 64 1790,1 2 3580,2 1,6 46 1471,8 1,7 2502,0 Mężczyźni lat 13 1,76 56 1648,6 2 3297,2 1,6 46 1471,8 2 2943,5 1,57 54 1613,2 2 3226,5 1,63 63 1772,4 1,7 3013,1 1,77 80 2073,1 2 4146,2 1,61 47 1489,4 1,7 2532,1 1,69 58 1684,0 2 3368,0 1,65 50 1542,5 1,7 2622,3 1,62 47 1489,4 2 2978,9 1,64 58 1684,0 2 3368,0 1,72 45 1454,1 2 2908,1 Kobiety lat 13 1,6 60 1719,4 1,7 2922,9 1,61 67 1843,2 1,7 3133,4 1,59 42 1401,0 1,7 2381,7 1,58 45 1454,1 2 2908,1 1,56 53 1595,6 2 3191,1 1,51 45 1454,1 1,7 2471,9 Tabela 27. Całkowita Przemiana Materii uczniowie 13 lat. Tabele 25 27 przedstawiają Całkowitą Przemianę Materii w oparciu na dane pochodzące z ankiet z uwzględnieniem czynnika aktywności. 38
Zakończenie Matematyka w żywieniu - praca, która pozwoliła przejść przez żmudne obliczenia związane z rozwojem fizycznym uczniów w wieku szkolnym (szkoła podstawowa). Przedstawiono krok po kroku algorytm obliczeń wskaźnika BMI, odniesienie go do siatek percentylowych. Odniesiono się do aktywności fizycznej młodzieży i przyzwyczajeń żywieniowych, które w wieku rozwojowym dziecka mają znaczącą role. Wskazano źródła, które pomogą zainteresowanym zmierzyć się z zagadnieniem oraz przedstawiono dane zebrane na podstawie przeprowadzonych badań. Opieranie się na danych statystycznych nie może być podstawą diagnozowania rozwoju dziecka, w momencie jakichkolwiek wątpliwości należy skontaktować się z lekarzem pediatrą/internistą lub dietetykiem. Na prawidłowy rozwój naszych milusińskich ma wpływ wiele czynników, jednocześnie gro czynników może wpływać na niewłaściwy rozwój w danym etapie życia dziecka. Pamiętajmy, że rozwój każdego dziecka jest indywidualny i nie można go bezwzględnie porównywać z danymi umieszczonymi w tabelach, przedziałach itp. 39
Bibliografia 1. www. bmikalkulator.com, Historia wskaźnika BMI, 2010r. 2. www. izz.waw.pl Otyłość i nadwaga tłumaczenie mgr Emilia Możdżyńska 3. www. odzywianie.info.pl, Kalkulator BMI dla dzieci i młodzieży 4. www.portal.abczdrowie.pl, Międzynarodowa klasyfikacja BMI dla osób dorosłych 5. www.sekretydiety.pl, Siatki centylowe bmi dla wieku, kobiety 6. www.sekretydiety.pl, Siatki centylowe bmi dla wieku, mężczyźni 7. www.sekretydiety.pl, Siatki centylowe dla młodzieży w wieku 5 do 19 lat 8. OBIADY SZKOLNE z uwzględnieniem zasad Dobrej Praktyki Higienicznej oraz systemu HACCP dla posiłków szkolnych Autorzy: Prof. dr hab. n. biol. Jadwiga Charzewska Inż. Katarzyna Figurska Prof. dr hab. n. med. Mirosław Jarosz Mgr inż. Ewa Rychlik Dr n. med. Halina Turlejska Dr n. roln. Iwona Traczyk Mgr inż. Bożena Wajszczyk Dr n. roln. Katarzyna Wolnicka Copyright by Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2008 9. www.allefajnie.pl, tabela.jpg, 2012r. 10. wyborcza.pl artykuł Niedowaga u nastolatki dane opracowane w Instytucie Żywności i Żywienia w Warszawie, 2012r. 11. www.zdroweforum.pl, Tabele kaloryczne, 2011r. 12. www.jakschudnac.info, Tabele kaloryczności 13. www.zasadyzywienia.pl, Zasady żywienia, internetowa poradnia dietetyczna, 2012r. 14. www. odzywianie.info.pl, Kalkulator Podstawowej Przemiany Materii 15. www.runforfun.pl, Kalkulatory zapotrzebowanie na kalorie, autor: Marek 40
41