SPECYFIKA PROJEKTU KIEROWANEGO DO OSÓB B NIEPEŁNOSPRAWNYCH NOSPRAWNYCH ORAZ WYKLUCZONYCH SPOŁECZNIE - jak określi lić potrzeby grupy docelowej i zaplanować działania ania Martyna Jabłońska Regionalny Ośrodek O Europejskiego Funduszu Społecznego w Kielcach Konferencja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Pojęcie niepełnosprawności Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wprowadza następujące pojęcia niepełnosprawności, uwzględniając stan zdrowia człowieka: Niesprawność (impariment) - kaŝda utrata sprawności lub nieprawidłowość w budowie czy funkcjonowaniu organizmu pod względem psychologicznym, psychofizycznym lub anatomicznym; Niepełnosprawność (disability) - kaŝde ograniczenie bądź niemoŝność (wynikające z niesprawności) prowadzenia aktywnego Ŝycia w sposób lub zakresie uznawanym za typowe dla człowieka; Ograniczenia w pełnieniu ról społecznych (handicap) - ułomność określonej osoby wynikająca z niesprawności lub niepełnosprawności, ograniczająca lub uniemoŝliwiająca pełną realizację roli społecznej odpowiadającej wiekowi, płci oraz zgodnej ze społecznymi i kulturowymi uwarunkowaniami.
Główne obszary warunkujące aktywność zawodową 1. Umieć - W wymiarze wewnętrznym (jednostkowym) obszar ten odnosi się do czynników związanych z umiejętnościami, kwalifikacjami i wykształceniem osób niepełnosprawnych predysponującymi je do podejmowania aktywności zawodowej. - W wymiarze zewnętrznym - do dostępnej na rynku oferty podnoszenia kwalifikacji przez osoby niepełnosprawne, a takŝe oferty szeroko rozumianego wsparcia w zakresie aktywizacji zawodowej niepełnosprawnych
2. Chcieć Główne obszary warunkujące aktywność zawodową W wymiarze wewnętrznym (jednostkowym) do obszaru tego zaliczyć moŝemy czynniki psychologiczne i bytowe kształtujące indywidualną motywację i preferencje wobec aktywności zawodowej. W wymiarze zewnętrznym obszar ten tworzą zaś postawy i nastawienie pracodawców do zatrudnienia osób niepełnosprawnych
Główne obszary warunkujące aktywność zawodową 3. Móc W wymiarze wewnętrznym (jednostkowym) obszar ten odnosi się do indywidualnych moŝliwości oraz ograniczeń aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych (przede wszystkim stanu zdrowia). W wymiarze zewnętrznym do sytuacji na rynku pracy, w tym oferty miejsc pracy dla niepełnosprawnych, oraz stanu prawodawstwa w zakresie promocji zatrudnienia osób niepełnosprawnych.
Bariery podejmowania aktywności zawodowej
Przyczyny niskiej aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych moŝna podzielić na dwie grupy: - postawa osoby niepełnosprawnej, - otoczenie zewnętrzne, w tym m.in. postawa rodziny, postawa pracodawcy, warunki środowiska pracy, bariery administracyjne, bariery po stronie słuŝby medycyny pracy
Bariery podejmowania aktywności zawodowej
Przyczyny niskiej aktywności zawodowej wynikające z postawy osób niepełnosprawnych obawa utraty renty; stan zdrowia (rodzaj niepełnosprawności) i wynikające z niego: przeciwwskazania do podjęcia określonej pracy, związane z nim dodatkowe potrzeby (np. rehabilitacja, opieka medyczna) uniemoŝliwiające lub utrudniające podjecie pracy zawodowej, częste choroby/zaostrzenia istniejącego stanu, które powodowałyby znaczną absencję chorobową, potrzeba stałej opieki medycznej, ograniczenia mobilności; uwarunkowania psychologiczne (deficyty mentalne i osobowościowe, niski poziom samodzielności i niezaleŝności społecznej, nieadekwatny krytyczny/roszczeniowy obraz siebie, brak motywacji, związane z pracą obawy, lęki, przekonanie, Ŝe nie nadają się do pracy, zaniŝone oczekiwania co do jakości Ŝycia lub zawyŝone w stosunku do pracy);
Przyczyny niskiej aktywności zawodowej wynikające z postawy osób niepełnosprawnych niŝsza produktywność (niewystarczające kwalifikacje zawodowe, niŝsza wydajność jako pochodna niepełnosprawności intelektualnej lub fizycznej, krótszego czasu pracy wynikającego z absencji chorobowej i ustawowych uprawnień, gorszej jakości pracy, ograniczeń mobilności); przekonanie, Ŝe nie warto pracować za pieniądze, jakie proponują pracodawcy.
Bariery w otoczeniu osób niepełnosprawnych 1. bariery funkcjonalne transportowe - np. utrudniony dojazd/dotarcie do miejsca wykonywania pracy ze względu na trudności w poruszaniu się środkami komunikacji miejskiej, urbanistyczne/architektoniczne - np. niedostosowanie miejsca pracy (brak wind, podjazdów, etc.), 2. bariery wpływające na rozwój osoby niepełnosprawnej - dostęp do informacji, edukacja 3. czynniki psychospołeczne i ekonomiczne wykluczenie społeczne; 4. niewydolność systemu rehabilitacji, w tym niestabilność systemu, złoŝone procedury, często niezrozumiałe lub nieznane, ograniczona dostępność do świadczeń; 5. funkcjonowanie rynku pracy, w tym: brak ofert pracy dla osób niepełnosprawnych, wpływ konkurencji osób pełnosprawnych, niski poziom pośrednictwa pracy, niski poziom poradnictwa zawodowego, częste bezrobocie.
Bariery po stronie rodzin osób niepełnosprawnych obawę o stan zdrowia osoby niepełnosprawnej, obawę przed utratąświadczeń z tytułu niepełnosprawności, np. renty, obawę przed dodatkowymi obowiązkami i wysiłkiem związanym z pracą niepełnosprawnego członka rodziny, obawa, Ŝe ta osoba nie da sobie rady w pracy lub przed negatywnymi zachowaniami/reakcjami współpracowników, opinia o braku szans na podjęcie pracy przez niepełnosprawnego lub obawa przed zbyt niskimi zarobkami, obawa przed negatywną reakcją innych członków rodziny, znajomych ( kaŝą pracować choremu ), obawa przed niezaleŝnością finansową członka rodziny,
Bariery po stronie pracodawców obawa przed dodatkowymi formalnościami i obowiązkami (np. konieczność wezwania Państwowej Inspekcji Pracy dla potwierdzenia dostosowania stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej ze stopniem umiarkowanym lub znacznym na otwartym rynku pracy), moŝliwość dodatkowych kontroli, zagroŝenie wyŝszymi kosztami wynikającymi z niŝszej wydajności pracy niepełnosprawnego, likwidacji barier architektonicznych, etc., konieczność dostosowania stanowisk pracy, konieczność dostosowania obiektów do potrzeb osób niepełnosprawnych, potrzeba zapewnienia opieki medycznej (zakłady pracy chronionej), nieznajomość przepisów prawnych oraz moŝliwości wsparcia finansowego zatrudnienia osoby niepełnosprawnej obawa przed niŝszą wydajnością, jakością pracy i mobilnością pracownika niepełnosprawnego, uprzedzenia współpracowników i personelu kierowniczego.
Bariery prawno - administracyjne niskie zaangaŝowanie administracji w aktywizację zawodową niepełnosprawnych - często brak środków finansowych na te cele brak stabilności warunków wsparcia finansowego, skomplikowane, niejasne przepisy prawne, niestabilność prawa, brak moŝliwości przekwalifikowania zawodowego osób niepełnosprawnych.
Bariery po stronie medycyny pracy Wstępny etap oceny predyspozycji do pracy na określonym stanowisku to ustalenie, czy praca ta jest odpowiednia dla osoby niepełnosprawnej, a więc czy spełnia następujące warunki: - pracownik jest w stanie ją wykonywać (zarówno fizycznie, jak i psychicznie) oraz posiada odpowiednie do niej umiejętności, - praca nie stanowi ryzyka dla zdrowia pracownika, - obecność pracownika w miejscu pracy nie stanowi zagroŝenia dla zdrowia lub Ŝycia innych współpracowników.
Bariery po stronie medycyny pracy W przypadku zatrudniania osoby niepełnosprawnej analiza stanowiska pracy jest elementem kluczowym i musi uwzględniać: - system pracy (zmianowa, w tym nocna, wyjazdy słuŝbowe, praca w terenie), - czas i częstości wykonywania głównych zadań (ze zwróceniem uwagi na wykonywane czynności, np. podnoszenie, obracanie, siadanie, stanie, chodzenie, dźwiganie), - rodzaj sprzętu i materiałów, z których korzysta pracownik, - warunki pracy i związane z nimi zagroŝenia, - lokalizację stanowiska pracy i komunikację do stanowiska, - charakterystykę zaplecza socjalno-sanitarnego, - wymagane kwalifikacje i umiejętności.
Bariery po stronie medycyny pracy Z przeprowadzonego badania profilaktycznego mogą wyniknąć dodatkowe wnioski, które lekarz sprawujący opiekę profilaktyczną przekazuje pracodawcy. Mogą one dotyczyć: - ograniczeń czasu pracy, np. praca w niepełnym wymiarze godzin, - zmiany systemu pracy, np. bez pracy zmianowej, zwłaszcza nocnej, - zakazu wykonywania pewnych zadań, np. bez podnoszenia cięŝarów, - przeniesienia pracownika na inne stanowisko.
Podstawy trafnego projektu Gruntowna diagnoza - działania muszą być oparte na znajomości potrzeb zarówno samych osób niepełnosprawnych, jak i ich otoczenia. W takim rozumienia np. tematyka szkoleń powinna być dobierana na podstawie wiedzy o zapotrzebowaniu lokalnych pracodawców, a kierunki kształcenia w szkołach specjalnych powinny ewoluować wraz ze zmieniającą się specyfiką rynku pracy. Indywidualizacja działań - działania muszą mieć mniej masowy, a bardziej zindywidualizowany i dopasowany charakter. Badania pokazują, iŝ potrzeby i sytuacja osób niepełnosprawnych są bardzo róŝne. Z tego punktu widzenia bardziej efektywne będą te projekty, które adresowane będą do mniejszej liczby osób, a traktować będą problem bardziej wnikliwie, niŝ programy skierowane do większej liczby osób, a działające tylko na najbardziej podstawowym wymiarze.
Kompleksowość dzia Podstawy trafnego projektu działań - działania muszą integrować róŝne obszary i formy wsparcia. ZłoŜoność uwarunkowań aktywności zawodowej, implikuje taki sam charakter jej przeciwdziałań skierowany na likwidowanie róŝnorodnych barier zarówno o charakterze wewnętrznym jak i zewnętrznym. W takim rozumieniu, bezcelowe jest organizowanie szkoleń dla niepełnosprawnych mieszkańców terenów wiejskich bez zapewnienia im moŝliwości dojazdu na nie, lub teŝ organizowanie doradztwa zawodowego bez idącego w ślad za nim programu szkoleniowego. Kompleksowość działań powinna równieŝ odnosić się do włączania w proces aktywizacji róŝnych grup, np. pracodawców, pracowników instytucji rynku pracy, nie tylko samych niepełnosprawnych.
Kompleksowość wsparcia - działania - 1. Programy aktywizacji społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych, w ramach których dla kaŝdego z uczestników przygotowywane i realizowane są indywidualne plany działania, opracowane w oparciu o analizę predyspozycji zawodowych danej osoby niepełnosprawnej, obejmujące co najmniej dwie formy wsparcia spośród następujących: Poradnictwo psychologiczne i psychospołeczne, prowadzące do integracji społecznej i zawodowej, Kursy i szkolenia umoŝliwiające nabycie, podniesienie lub zmianę kwalifikacji i kompetencji zawodowych oraz rozwijanie umiejętności i kompetencji społecznych, niezbędnych na rynku pracy, Poradnictwo zawodowe, Pośrednictwo pracy, Zatrudnienie wspomagane obejmując wsparcie osoby niepełnosprawnej przez trenera pracy/asystenta zawodowego u pracodawcy, StaŜe i praktyki zawodowe, Subsydiowane zatrudnienie, Skierowanie do pracy w Zakładzie Aktywności Zawodowej i sfinansowanie kosztów zatrudnienia w ZAZ, Usługi społeczne przezwycięŝające indywidualne bariery w integracji społecznej i powrocie na rynek pracy, w tym usługi asystenta osobistego.
Kompleksowość wsparcia - działania - 2. Działania o charakterze środowiskowym, w tym w szczególności działania edukacyjne i integracyjne, mające na celu adaptację pracownika w środowisku pracy (jedynie łącznie z główną grupą docelową, czyli osobami niepełnosprawnymi). Zmiana wizerunku osób niepełnosprawnych jako osób, które na równych prawach i obowiązkach powinny i mogą być zaangaŝowane w Ŝycie społeczeństwa. Zmiana kategorii myślenia o niepełnosprawności nie jako o chorobie, a o inności społeczeństwo jest róŝnorodne i jedną z jego części są osoby niepełnosprawne.
W A ś N E Bardzo waŝne wydaje się, aby osoba niepełnosprawna kształciła kompetencje, umiejętności i predyspozycje potrzebne z punktu widzenia odnalezienia się na rynku pracy. Zaliczyć moŝna do nich przede wszystkim: przedsiębiorczość elastyczność mobilność umiejętność uczenia się, przekwalifikowywania otwartość na zmiany umiejętności autoprezentacyjne oraz umiejętności poruszania się na rynku pracy kształtowanie odporności w sytuacjach stresogennych, treningi radzenia sobie ze stresem
W A ś N E WaŜne jest równieŝ to, aby edukacja jedynie poprzez wąską specjalizację i brak kształcenia kompetencji miękkich / uniwersalnych nie szufladkowała osób niepełnosprawnych, a dawała raczej wachlarz moŝliwości i kompetencje do uczenia się i zdobywania kwalifikacji przez całe Ŝycie. W przypadku osób niepełnosprawnych bardzo waŝna jest równieŝ ogólna motywacja do pracy, kształtowanie postaw pro-aktywnych zarówno wśród samych osób niepełnosprawnych jak i wśród ich opiekunów. Oddziaływanie w kierunku większego usamodzielniania się osób niepełnosprawnych i przeciwdziałanie nadopiekuńczości rodzin, która tę samodzielność upośledza.
NAJWIĘKSZE PRZESZKODY DLA NIEPEŁNOSPRAWNYCH NOSPRAWNYCH LEśĄ W SERCACH OTACZAJĄCYCH CYCH ICH LUDZI (PHIL BOSMANS) Dziękuj kuję za uwagę i Ŝyczę wielu sukcesów Martyna Jabłońska Regionalny Ośrodek O Europejskiego Funduszu Społecznego Kielce, ul. Śniadeckich 30/5 Telefon: (041) 361 04 92 Email: info_kielce@roefs.pl Konferencja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego