NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Katowicach

Tekst ujednolicony NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Katowicach Katowice, dnia 3 czerwca 2011 r. LKA-4101-32-05/2010/P/10/148 Pan Kazimierz Szabla Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli 1, zwanej dalej ustawą o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Katowicach przeprowadziła kontrolę w Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach, zwanej dalej RDLP, w zakresie prawidłowości zarządzania lasami i gospodarowania mieniem Skarbu Państwa przez RDLP w okresie od 1 stycznia 2008 r. do 30 września 2010 r. W związku z kontrolą, której wyniki przedstawione zostały w protokole kontroli, podpisanym w dniu 10 marca 2011 r., NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 60 ustawy o NIK, przekazuje Panu Dyrektorowi niniejsze wystąpienie pokontrolne. NajwyŜsza Izba Kontroli ocenia pozytywnie, pomimo stwierdzonych uchybień, działania RDLP w zakresie spraw objętych kontrolą. PowyŜszą ocenę uzasadniają następujące oceny cząstkowe i ustalenia kontroli: I. NajwyŜsza Izba Kontroli ocenia pozytywnie, pomimo uchybień, działania związane z zapewnieniem warunków organizacyjno prawnych do prawidłowego funkcjonowania podległych jednostek organizacyjnych. 1. W okresie objętym kontrolą, poza 38 nadleśnictwami, RDLP nadzorowała cztery jednostki organizacyjne o zasięgu regionalnym, nieposiadające osobowości prawnej 1 Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701 ze zm. ul. Powstańców 29, 40-039 Katowice tel.: 32 784 42 00, fax: 32 784 42 34, e-mail: LKA@nik.gov.pl

(w tym trzy gospodarstwa rybackie i Zakład Transportu i Spedycji Lasów Państwowych w Świerklańcu, zwanym dalej ZTiS LP ). Jednostki te prowadziły działalność gospodarczą na zasadach wewnętrznego rozrachunku, w oparciu o zatwierdzone przez Dyrektora RDLP regulaminy organizacyjne. W związku z trwałą nierentownością, na podstawie art. 34 pkt 2 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach 2, Dyrektor RDLP w 2009 r. zlikwidował Gospodarstwo Rybackie Lasów Państwowych w śorach. 2. Nadzorowane przez RDLP nadleśnictwa prowadziły sprzedaŝ drewna, zgodnie z procedurami określonymi zarządzeniami Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych 3 (zwanego dalej Dyrektor Generalny LP ). Ceny minimalne sprzedaŝy drewna, obowiązujące na terenie działania RDLP, ustalano podczas narad z nadleśniczymi, w oparciu o przeprowadzone analizy, dostępne informacje rynkowe oraz prognozy popytu i podaŝy. Uwzględniano równieŝ eliminację konkurencji wewnętrznej. Zasady sprzedaŝy drewna, ustalone przez Dyrektora Generalnego LP, jak równieŝ minimalne ceny drewna, obowiązywały takŝe w ZTiS LP w 2008 r., przy czym ZTiS LP realizował sprzedaŝ określonej puli drewna w imieniu nadleśnictw, nie uzyskując z tego tytułu przychodu. Wpływy ZTiS LP stanowiły przychody z usług transportowo-spedycyjnych. Od 2009 r. ZTiS LP nie prowadził sprzedaŝy drewna, a jedynie świadczył usługi transportowo-spedycyjne. Dyrektor RDLP nie określił zasad sprzedaŝy ryb przez gospodarstwa rybackie oraz nie ustalał cen sprzedaŝy, gdyŝ jak wyjaśnił zagadnienia te rozwiązywane są w praktyce przez dyrektorów gospodarstw w sposób dostosowany do ( ) sytuacji rynkowej oraz rodzaju odbiorcy.. 3. Zarządzeniem z dnia 28 marca 2008 r. 4 oraz aneksem nr 1 z dnia 29 stycznia 2009 r. Dyrektor RDLP określił zasady gospodarowania zwierzyną w Ośrodkach Hodowli Zwierzyny (zwanych dalej OHZ ), zgodnie z dyspozycją zawartą w zarządzeniu Dyrektora Generalnego LP 5. Dyrektor RDLP ustalił równieŝ taryfikatory za organizację polowań i odstrzał zwierzyny oraz ceny za trofea myśliwskie. Taryfikatory, 2 Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 ze zm. 3 W 2008 r. Zarządzenie nr 52A Dyrektora Generalnego LP z dnia 31 października 2007 r. w sprawie sposobu prowadzenia sprzedaŝy drewna przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, w 2009 r. - Zarządzenie Nr 89 Dyrektora Generalnego LP z dnia 20 listopada 2008 r. w sprawie sprzedaŝy drewna przez PGL Lasy Państwowe na 2009 r. oraz w 2010 r. - Zarządzenie Nr 69 Dyrektora Generalnego LP z dnia 14 października 2009 r. w sprawie sprzedaŝy drewna przez PGL Lasy Państwowe na 2010 r. 4 Zarządzenie nr 4 w sprawie tworzenia i funkcjonowania ośrodków hodowli zwierzyny Lasów Państwowych na terenie RDLP w Katowicach, zwane dalej zarządzeniem w sprawie funkcjonowania OHZ 5 Zarządzenie nr 1 Dyrektora Generalnego LP z dnia 7 stycznia 2008 r. w sprawie tworzenia i funkcjonowania ośrodków hodowli zwierzyny Lasów Państwowych, 2

obowiązujące do 24 stycznia 2008 r. oraz w sezonach łowieckich od 1 kwietnia 2009 r., były zgodne z wytycznymi zawartymi w decyzjach Dyrektora Generalnego LP nr 92 z dnia 15 października 2004 r. 6 oraz nr 5 z dnia 24 stycznia 2008 r. 7. Wspomnianą decyzją nr 5 Dyrektor Generalny uchylił równieŝ waŝność decyzji nr 92 z 2008 r., natomiast wprowadzona minimalna oferta cenowa obowiązywała dopiero od 1 kwietnia 2009 r. W związku z powyŝszym, taryfikatory stosowane w sezonie łowieckim 2008/2009 Dyrektor RDLP ustalił we własnym zakresie. NIK ocenia krytycznie przyjęcie w tych taryfikatorach i stosowanie w sezonie łowieckim 2008/2009 wyŝszych cen za organizację polowań oraz za trofea dla myśliwych cudzoziemców niŝ dla myśliwych krajowych. Zaznaczyć naleŝy, Ŝe w kolejnych sezonach łowieckich 2009/2010 i 2010/2011 stosowano takie same ceny dla wszystkich myśliwych. SprzedaŜ polowań dla myśliwych cudzoziemców w OHZ prowadził Dyrektor RDLP, na podstawie pełnomocnictw udzielonych przez nadleśniczych, będących zarządcami obwodów łowieckich na tym terenie, co było zgodne z 7 ust. 2 ww. zarządzenia Dyrektora Generalnego LP ze stycznia 2008 r. W związku z tym, działalność RDLP w zakresie sprzedaŝy usług turystycznych, obejmującą polowania wykonywane przez cudzoziemców na terytorium RP, jako działalność gospodarczą regulowaną, wpisano do rejestru polowań, prowadzonego przez Wojewodę Śląskiego, zgodnie z wymogami art. 17 ust. 2 ustawy Prawo łowieckie 8. NIK zwraca uwagę, Ŝe - w myśl postanowień 19 pkt 5 Statutu Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe (zwanego dalej Statutem PGL LP ) - dyrektor regionalny koordynuje sprawy związane z gospodarką łowiecką, w tym sprzedaŝ polowań dewizowych. W zakresie wydawania upowaŝnień do wykonywania polowań indywidualnych, we wspomnianym zarządzeniu w sprawie funkcjonowania OHZ wskazano ( 4 ust. 4), Ŝe upowaŝnienia te moŝe wydawać równieŝ Dyrektor RDLP, z upowaŝnienia zarządców OHZ. PowyŜsza regulacja nie znajduje oparcia w przepisach Prawa łowieckiego (art. 42 ust. 8 i art. 8 ust. 1) ani w Statucie PGL LP. 6 Decyzja nr 92 w sprawie wprowadzenia ramowych ofert cenowych na sprzedaŝ polowań w ośrodkach hodowli zwierzyny Lasów Państwowych. 7 Decyzja nr 5 w sprawie wprowadzenia oferty minimalnej na sprzedaŝ usług z zakresu turystyki łowieckiej świadczonych w ośrodkach hodowli zwierzyny Lasów Państwowych oraz na sprzedaŝ trofeów łowieckich pozyskanych w tych ośrodkach. 8 Ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 ze zm., zwana dalej Prawem łowieckim, 3

4. W marcu 2003 r. Dyrektor RDLP zatwierdził program gospodarczo ochronny dla utworzonego leśnego kompleksu promocyjnego Lasy Beskidu Śląskiego (dalej zwanego LKP ). W programie przedstawiono m.in. ocenę warunków przyrodniczych, działalności gospodarczej, opis walorów historycznych oraz zagadnienia dotyczące udostępniania lasów LKP dla celów turystyki i rekreacji. Spełniono tym samym wymogi określone zarządzeniem Dyrektora Generalnego LP nr 5/2001 z dnia 24 stycznia 2001 r., zarówno co do terminu opracowania programu (czerwiec 2003 r.), jak i przedstawionych zagadnień. II. NIK nie wnosi uwag do efektywności prowadzonej działalności. 1. W latach 2008 2009 RDLP, łącznie z nadzorowanymi jednostkami, uzyskała dodatni wynik finansowy netto, odpowiednio w kwocie 31.296,0 tys. zł i 22.699,0 tys. zł. Istotny wpływ na zmniejszenie zysku, w porównywanych latach, o 8 597,0 tys. zł miało uzyskanie niŝszych przychodów ze sprzedaŝy drewna, w związku z niŝszą ceną jego sprzedaŝy o 11,08 zł/m 3, przy równoczesnym wzroście kosztów pozyskania drewna. Ponadto w 2009 r. mniejsze były, o 163,7 tys. zł, równieŝ przychody z odsetek od lokat. Pomimo niekorzystnej sytuacji finansowej, RDLP nie korzystała w okresie objętym kontrolą z kredytów bankowych ani z poŝyczek. Podkreślić naleŝy, Ŝe w wyniku podejmowanych działań koszty ogółem w 2009 r. były o 50 129,0 tys. zł mniejsze w porównaniu do 2008 r. Zgodnie z art. 64 ust.1 pkt 4 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości 9, sprawozdania finansowe biura RDLP oraz zbiorcze sprawozdania (RDLP i nadleśnictwa) za lata 2008 2009 badały uprawnione do tego podmioty. Przy wyborze tych podmiotów (dwóch spośród pięciu, które złoŝyły oferty), jako kryterium przyjęto cenę, doświadczenie i dotychczasową współpracę. 2. W latach 2008 2009 nadleśnictwa nadzorowane przez RDLP pozyskały, odpowiednio: 3.478,2 tys. m 3 i 3.388,8 tys. m 3 drewna, co w stosunku do planu stanowiło, odpowiednio: 109,5 % i 98,9 %. Przekroczenie planu o 300 tys. m 3 w 2008 r. było spowodowane koniecznością zapewnienia właściwego stanu zdrowotnego i sanitarnego drzewostanów oraz usuwaniem uszkodzonych drzew, w wyniku niekorzystnych warunków atmosferycznych (huragan i okiść). Na przekroczenie planu RDLP uzyskała zgodę Dyrektora Generalnego LP. 9 Dz. U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 ze zm. 4

Nadleśnictwa nie pozyskiwały drewna na zapas, jedynie w celu zabezpieczenia ciągłości sprzedaŝy, co potwierdzały stany magazynowe drewna. Według stanów na dzień 31 grudnia 2008 r. i 2009 r. oraz na 30 września 2010 r., w magazynach znajdowało się odpowiednio: 187.926 m 3, 139.903 m 3 i 234.331 m 3 drewna. Zapasy te były niŝsze od średniomiesięcznej sprzedaŝy drewna. 3. Ilość sprzedanego drewna w latach 2008 2009, w porównaniu do załoŝeń przyjętych w planach finansowo-gospodarczych, stanowiła, odpowiednio: 108,6 % i 99,9 %. Zwiększona sprzedaŝ w 2008 r. była wynikiem większego, niŝ planowano, pozyskania drewna. SprzedaŜ drewna realizowano na podstawie umów zawartych z kontrahentami przez nadleśniczych oraz przez Dyrektora RDLP. W latach tych Dyrektor RDPL zawarł, w imieniu nadleśniczych, łącznie 9 umów sprzedaŝy drewna. Analiza dwóch z nich, (zawartej 28.12.2007 r. na sprzedaŝ 107.068 m 3 drewna o wartości 22 260,70 tys. zł oraz zawartej 26.11.2009 r. na sprzedaŝ 1.743 m 3 o wartości 437,8 tys. zł) wykazała, Ŝe umowę w 2009 r. Dyrektor RDLP zawarł na podstawie pełnomocnictw nadleśniczych do..reprezentowania Nadleśnictwa w sprawach związanych ze sprzedaŝą drewna... Natomiast nie posiadał pełnomocnictw do zawarcia umowy w 2007 r., gdyŝ jak wyjaśnił w 2008 r. sprzedaŝ drewna realizowano..na podstawie ( ) Zarządzenia Nr 52A Dyrektora Generalnego LP. ( ) Z mocy zarządzenia uzyskał naleŝne uprawnienie, bez konieczności uzyskania imiennych pełnomocnictw od nadleśniczych.. Ww. umowy były zgodne z rozstrzygnięciami przetargów i zabezpieczały interes Lasów Państwowych. Zawierały zapisy dotyczące: naliczania kar umownych za zwłokę w odebraniu drewna, za jego nieodebranie oraz naliczania odsetek tytułem nieterminowej zapłaty. Ponadto, kontrahenci byli zobowiązani do złoŝenia zabezpieczenia realizacji umowy. W przypadku ww. umowy, zawartej w grudniu 2007 r. na podstawie wyników procedury rokowań internetowych, aneksami nr 2 i 3 obniŝono ceny niektórych grup handlowych drewna. ObniŜka cen, określonych w umowie o 5 %-10 %, dotyczyła zakupionego (na podstawie umowy), a nieodebranego drewna do 1 czerwca 2008 r. PowyŜsze zmiany cen wprowadzono na podstawie Stanowiska Dyrektorów Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych, przyjętego 8 maja 2008 r. w Jedlni. Przy wypracowywaniu tego stanowiska kierowano się (jak wynika ze sporządzonej notatki ze spotkania) niekorzystną sytuacją na rynku drzewnym i w związku z tym obniŝono ceny drewna, na które był najmniejszy popyt. 5

4. W okresie objętym kontrolą Dyrektor RDLP zlecił opracowanie planów urządzania lasu (dalej zwane PUL ) dla 10 nadleśnictw. Łączny koszt zleconych prac wyniósł 7.933,9 tys. zł. Analiza dwóch postępowań o udzielenie zamówienia publicznego na opracowanie powyŝszych projektów planu urządzania lasu oraz aneksów do planów urządzania lasu wraz z prognozami oddziaływania na środowisko wykazała, Ŝe postępowania przeprowadzono w trybie zgodnym z ustawą z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych 10. Realizacja prac, począwszy od terminu zlecenia opracowania PUL, przebiegała według harmonogramu ustalonego przez Ministra Środowiska i wdroŝonego przez Dyrektora Generalnego LP 11. Dla Nadleśnictwa Bielsko opracowanie PUL zlecono 22 września 2006 r., tj. przed upływem terminu określonego we wspomnianym harmonogramie. Kolejne etapy jego realizacji wykonano równieŝ z wyprzedzeniem w stosunku do harmonogramu. Projekt PUL naleŝało przekazać do Dyrekcji Generalnej LP w okresie pierwszego / drugiego kwartału obowiązywania nowego PUL, a RDLP przekazała go 29 sierpnia 2008 r., czyli w trzecim kwartale pierwszego roku jego obowiązywania, natomiast Minister Środowiska zatwierdził go 15 października 2008 r. Pomimo przyspieszenia prac planistycznych, w Nadleśnictwie Bielsko gospodarkę leśną w okresie 10 miesięcy 2008 r. prowadzono na podstawie ustalonych przez Dyrektora RDLP planów szczegółowych cięć, hodowli i ochrony lasu oraz ochrony przeciwpoŝarowej. Zadania ujęte w tych planach, jak wynika z wyjaśnienia Dyrektor RDLP, ustalono na podstawie opracowanego ale niezatwierdzonego PUL. III. NIK ocenia pozytywnie równieŝ gospodarowanie gruntami i innymi nieruchomościami. 1. Z siedmiu nieruchomości posadowionych na gruntach, będących w zarządzie Nadleśnictwa Katowice, o łącznej powierzchni 4,5 ha, na potrzeby własne RDLP wykorzystywała cztery obiekty (w tym 2 częściowo), a pozostałe wydzierŝawiono odpłatnie. 2. Na obszarze działania RDLP, na gruntach Skarbu Państwa, będących w zarządzie PGL LP, znajdowało się 550 nasadowień obcych (obiektów budowlanych). Większość obiektów znajdowała się na terenach 41 ośrodków rekreacyjnych, a zwłaszcza na obszarze tzw. Leśnego Pasa Ochronnego Górnośląskiego Okręgu Węglowego, utworzonego w oparciu o Uchwałę Nr 196/68 Komitetu Ekonomicznego Rady 10 Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759 ze zm. 11 Pismo z dnia 29 maja 2003 r. znak ZU-7019, 6

Ministrów z dnia 27 czerwca 1968 r. w sprawie zwiększenia produktywności oraz zagospodarowania i wykorzystania Leśnego Pasa Ochronnego, w dostosowaniu do potrzeb zdrowotno kulturalnych mieszkańców Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. W wyniku podejmowanych działań doprowadzono do sformalizowania udostępniania gruntów, poprzez dzierŝawę lub wynajem gruntów w 38, spośród 41, ośrodkach rekreacyjnych, połoŝonych na terenie 16 nadleśnictw. Natomiast z 550 nieruchomości nieuregulowany status udostępniania gruntów dotyczył nadal 52 obiektów. Według wyjaśnienia Dyrektora RDLP, w toku prowadzonych postępowań ustalono, Ŝe kaŝdy z właścicieli nieruchomości wyraŝał chęć natychmiastowego kupna gruntu, na którym posadowiona jest jego nieruchomość. Uregulowanie stanu własności w drodze sprzedaŝy - zdaniem Dyrektora - było utrudnione, gdyŝ zbywanie przez LP gruntów moŝe być przeprowadzone w drodze przetargu publicznego nieograniczonego, a dotychczasowa dzierŝawa lub najem nie dawała im prawa pierwokupu. IV. Jednocześnie NIK wskazuje na nieskuteczny nadzór Dyrektora RDLP nad nadleśnictwami w zakresie egzekwowania obowiązku terminowego odprowadzania do budŝetu państwa przychodów ze sprzedaŝy lasów i gruntów Skarbu Państwa. Zgodnie z art. 34 pkt 2 lit. c ustawy o lasach 12, dyrektor rdlp inicjuje, koordynuje oraz nadzoruje działalność nadleśniczych. Dyrektor RDLP uregulował zasady i terminy odprowadzania do budŝetu państwa przychodów ze sprzedaŝy lasów i gruntów Skarbu Państwa zarządzeniami w sprawie planu finansowo gospodarczego nr 9 z 2009 r. i nr 15 z 2010 r. Zasady te nie były jednak w pełni egzekwowane. Według ww. zarządzeń, RDLP była zobowiązana przekazać naleŝności budŝetu państwa na rachunek DGLP w terminie 10 dni od dnia wpływu środków pienięŝnych na rachunek danej jednostki organizacyjnej LP, z tym Ŝe nadleśnictwa miały dokonywać wpłaty na rachunek RDLP w terminie do 5 dni od daty wpływu środków na ich rachunek. Analiza terminów przekazywania środków wykazała, Ŝe w jednym przypadku RDLP odprowadziła środki z tytułu przychodów ze sprzedaŝy gruntów i lasów na rachunek DGLP z 11-dniowym opóźnieniem, natomiast w sześciu przypadkach nadleśnictwa przekazały środki na rachunek RDLP z opóźnieniem od 1 175 dni. Zaznaczyć naleŝy, Ŝe w jednym przypadku opóźnienie miało miejsce po wystosowaniu pisma przez Dyrektora Generalnego LP z dnia 15 września 2009 r., zobowiązującego dyrektorów 12 Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 ze zm.), zwana dalej ustawą o lasach. 7

regionalnych do podjęcia skutecznych działań zmierzających do wyeliminowania nieterminowego przekazywania dochodów do budŝetu państwa z tytułu sprzedaŝy gruntów i lasów. NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Katowicach, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, oczekuje przedstawienia przez Pana Dyrektora, w terminie 15 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, informacji o sposobie wykorzystania uwag. Zgodnie z treścią art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, przysługuje Panu prawo zgłoszenia na piśmie do Dyrektora Delegatury NajwyŜszej Izby Kontroli w Katowicach umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen i uwag zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji, o którym mowa wyŝej, liczy się od dnia otrzymania ostatecznej uchwały właściwej komisji NIK. 8