3 WPROWADZENIE Podejmowanie decyzji strategicznych następuje w szczególnych warunkach, charakteryzujących się niepewnością otoczenia, jego złożonością wynikającą ze związków zdarzeń, procesów i działań podmiotów gospodarczych. W miarę upływu czasu i doskonalenia metod podejmowania decyzji rozwiązywanie problemu dopasowania działalności przedsiębiorstw do wyzwań otoczenia nie staje się łatwiejsze. Menedżerowie podejmują wyzwania wynikające z działania w warunkach nowej normalności. Muszą monitorować otoczenie i potencjał przedsiębiorstwa, adaptować sposób działania w perspektywie strategicznej, akceptując dynamiczne strategie i działania operacyjne. Badania praktyki gospodarczej ujawniają problemy w zakresie budowania systemów wspierających procesy podejmowania decyzji strategicznych, ich implementacji i monitorowania, ale także tworzenia architektury zasobów, ich redundancji oraz kontraktowania zewnętrznego. Celem niniejszego numeru SOEP jest opis i wyjaśnienie współczesnych wyzwań wobec zarządzania strategicznego wynikających z dynamiki i skali nowości zmian w otoczeniu oraz konsekwencji ponoszonych w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Problematyka obejmuje obszary przedmiotowe badań naukowych dotyczące m.in.: nowych wyzwań otoczenia dla przedsiębiorstw, ryzyka w zarządzaniu przedsiębiorstwem, dynamicznych strategii w zakresie tworzenia wartości dla interesariuszy, zmiany zakresu działania, narzędzi i sposobów konkurowania oraz metod rozwoju przedsiębiorstwem wraz ze zmianami w otoczeniu, a także odnowy strategicznej przedsiębiorstwa w aspektach: ekonomicznym, organizacyjnym, społecznym. Na całość numeru składa się dwanaście artykułów przygotowanych przez badaczy problematyki zarządzania strategicznego. Poniżej przedstawiono charakterystykę celów poszczególnych opracowań, zastosowanych metod i osiągniętych wyników. Paweł Bartkowiak podejmuje w artykule rozważania dotyczące wzywań dla przedsiębiorstw w obszarze tworzenia wartości dla klienta (Nowe wyzwania w obszarze tworzenia wartości dla klienta proces współkreowania wartości z perspektywy klienta). W opracowaniu zaprezentowano koncepcję
4 współkreowania wartości dla klienta oraz wyniki badań empirycznych przeprowadzonych wśród konsumentów na wybranych rynkach odzieży i obuwia, dóbr trwałego użytku, usług fitness oraz usług mobilnych w powiecie poznańskim. Prezentacja wyników koncentruje się na następujących obszarach badawczych: skłonność klienta do zaangażowania posiadanych zasobów w procesie współkreowania wartości, przydatność kanałów komunikacji klienta z przedsiębiorstwem w przygotowaniu lub modyfikacji oferty przedsiębiorstwa na wybranych rynkach, postrzegane ryzyko (szanse albo zagrożenia) z tym związane oraz ocena determinantów zakupu wpływających na zakup. Maciej Brzozowski prezentuje ważne z punktu widzenia dynamiki zmian w otoczeniu metody zarządzania projektami (Metody zarządzania portfelem projektów). Przedmiotem opracowania jest problem wieloprojektowości współczesnych przedsiębiorstw, skutkujący przejściem od nastawienia operacyjnego w zarządzaniu projektami (zorientowanego na pojedynczy projekt) w kierunku strategicznego znaczenia projektów w działalności przedsiębiorstw. W pierwszej części opracowania wyjaśniono istotę portfela projektów oraz procesu zarządzania portfelem projektów. W drugiej części opracowania zaprezentowano koncepcję zestawu podstawowych metod zarządzania portfelem projektów przyporządkowanych do etapów procesu zarządzania nim. Bartosz Deszczyński rozważa zasoby relacyjne w kontekście budowania konkurencyjności przedsiębiorstwa i potencjalnych źródeł przewagi (Zasoby relacyjne konceptualizacja pojęcia w świetle zasobowej teorii przedsiębiorstwa). Według autora w obszar niepewności swego rodzaju stabilność wprowadza budowanie relacji z otoczeniem, które mają charakter trwalszy niż zwykłe kontakty transakcyjne. Podejściu relacyjnemu najwięcej uwagi poświęca się w ramach zasobowej teorii przedsiębiorstwa. W artykule zdefiniowano dojrzałość w stosowaniu podejścia relacyjnego przez przedsiębiorstwo oraz zasoby relacyjne, które według podejścia przedmiotowego umożliwiają przedsiębiorstwom osiąganie przewagi nad zorientowanymi na pojedyncze transakcje konkurentami. Krzysztof Gołata (Reputacja menedżera znaczenie strategiczne. Próba określenia kryteriów oceny) podejmuje w artykule interesujące rozważania nawiązujące do przedmiotowych, historycznych wypowiedzi P. Druckera dotyczących znaczenia zasobów ludzkich, w szczególności znaczenia kadry menedżerskiej nie tylko jej kompetencji, ale również reputacji. W artykule, na podstawie analizy kryteriów stosowanych w definiowaniu reputacji przedsiębiorstwa, podjęto próbę wskazania, które z nich mogą być pomocne
5 w ocenie reputacji menedżera. Zaprezentowano koncepcję podejścia teoretycznego, które wymaga weryfikacji empirycznej. Zaproponowane kryteria zostały poddane wstępnej ocenie merytorycznej. Przedmiotem dalszych prac będzie pogłębiona analiza empiryczna. Bogusław Hajdasz przedstawia niezwykle ważną problematykę odnowy strategicznej przedsiębiorstw wynikającej z różnych przyczyn (Wybory strategiczne podczas odnowy przedsiębiorstwa). Eksponuje on różnice terminologiczne w opracowaniach teoretycznych i formułuje uzasadnienie przyjęcia określonej postawy badawczej wobec tej problematyki. Autor artykułu omawia podstawowe pojęcia związane z odnową strategiczną przedsiębiorstwa i wyborami strategicznymi podczas tego procesu. Opisuje także występujące podczas odnowy strategicznej przedsiębiorstwa dylematy decyzyjne o charakterze paradoksów oraz wskazuje możliwy sposób radzenia sobie z nimi dzięki mechanizmom wydzielenia przestrzennego i czasowego. Tomasz Kopczyński w artykule Zwinne zarządzanie projektami jako elastyczne narzędzie strategii konkurowania poprzez innowacje rozważa burzliwość, niestałość, przyspieszenie oraz złożoność otoczenia jako przyczyny wprowadzania nieustannych innowacji w obszarze organizacji i zarządzania, rozwoju nowych produktów oraz zmian technologicznych. Coraz częściej tradycyjne zarządzanie projektami zastępowane jest przez zarządzanie zwinne, oparte na elastyczności, szczególnych kompetencjach zespołu projektowego oraz inkrementalnym tworzeniu wartości dla klienta. Coraz częściej przyjmuje się, że zwinne zarządzanie projektami może w istotny i pozytywny sposób oddziaływać na efektywność innowacyjnych projektów i przez to bezpośrednio wpływać na strategię konkurowania przedsiębiorstwa. Maciej Koszel przedstawia sposób na zrównoważony rozwój obszaru, jakim może być koopetycja (Koopetycja strategia relacyjna wewnątrz obszarów metropolitarnych). Może być ona traktowana jako strategia relacyjna wewnątrz obszarów metropolitarnych między tworzącymi je gminami. W pierwszej części artykułu przedstawiono teoretyczne aspekty koncepcji koopetycji, w tym definicję pojęcia, genezę i cechy. Następnie omówiono rolę i miejsce obszarów metropolitarnych jako podmiotów, w których mogą zachodzić relacje o charakterze koopetycji. Zidentyfikowano główne obszary relacji koopetycyjnych oraz potencjalne korzyści jej stosowania. Wskazano również na przyszłe kierunki badań nad koopetycją jako zjawiskiem zachodzącym w obszarach metropolitalnych. Łukasz Małys w swoim artykule również rozważa znaczenie relacji budowanych przez przedsiębiorstwo, swoje zainteresowanie koncentruje na podmiotach instytucjonalnych i rynkach zagranicznych (Kształtowanie
6 relacji z nabywcami instytucjonalnymi na rynkach zagranicznych a wyniki przedsiębiorstwa). Artykuł prezentuje pomysł klasyfikacji rozmaitych związków przedsiębiorstwa z innymi podmiotami na podstawie siły rynkowej owych relacji biznesowych. W ramach analizy empirycznej porównane zostały wyniki przedsiębiorstw rozwijających na rynkach zagranicznych relacje z nabywcami instytucjonalnymi, które charakteryzują się różną siłą. Piotr Ratajczak odwołuje się m.in. do teorii stakeholders i rozważa znaczenie działań odpowiedzialnych społecznie dla kształtowania wartości dla tych podmiotów (Powiązanie działalności społecznie odpowiedzialnej ze strategią przedsiębiorstwa a wartość dla jego właścicieli oraz pozostałych interesariuszy). Celem opracowania jest ustalenie, czy stopień powiązania działalności społecznie odpowiedzialnej (CSR) ze strategią przedsiębiorstwa ma wpływ na wartość dla jego właścicieli oraz pozostałych interesariuszy. Badanie przeprowadzono na podstawie krytycznego przeglądu literatury przedmiotu. Brak pozycji literaturowych odnoszących się jednocześnie do wszystkich zagadnień ujętych w celu opracowania skutkował przyjęciem sylogistycznego schematu wnioskowania. W rezultacie badań wyodrębniono trzy stopnie powiązania działalności społecznie odpowiedzialnej ze strategią (niestrategiczny CSR, strategiczny CSR, biznesowy CSR), ukazując ich odmienny wpływ na wartość dla właścicieli przedsiębiorstwa oraz pozostałych interesariuszy. Maja Sajdak podejmuje rozważania dotyczące znaczenia zwinności przedsiębiorstwa w odreagowaniu na dynamiczne warunki w otoczeniu (Zwinność w odpowiedzi współczesnych przedsiębiorstw na nowe wyzwania otoczenia). Celem artykułu jest identyfikacja zwinnego przedsiębiorstwa w kontekście wyzwań współczesnych przedsiębiorstw płynących z otoczenia. Podjęto próbę opisu i wyjaśnienia współczesnych wyzwań dla przedsiębiorstw, odnosząc się do zwinności jako koncepcji mocno osadzonej w teorii zarządzania strategicznego oraz rozwiniętej na potrzeby adaptowania się do otoczenia i jego zmian. Sukces w radzeniu sobie przez przedsiębiorstwa ze współczesnymi wyzwaniami wynikającymi z otoczenia nie jest zależny jedynie od posiadania atrybutów zwinnego przedsiębiorstwa, ale jak pokazują wyniki badań naukowców stanowią one w dużej mierze o efektywnym zarządzaniu w zmiennym i niestabilnym otoczeniu. Elżbieta Urbanowska-Sojkin w artykule Skutki wyzwań otoczenia dla zarządzania strategicznego przedsiębiorstwem rozważa wewnętrzne dziedziny obszary przedsiębiorstwa determinowane przez zmiany zachodzące w otoczeniu. Przedmiotem zainteresowania autorki są skutki wyzwań otoczenia przedsiębiorstw dla zarządzania strategicznego. Dotyczą one
7 podejścia do otoczenia, przedsiębiorstw w otoczeniu oraz relacji wzajemnych i ich efektów. Zastosowanie podejścia systemowego do analizy wzajemnych relacji między otoczeniem i przedsiębiorstwem stało się asumptem do sformułowania podstaw sukcesu w perspektywie strategicznej. Z analizy wyników badań oraz rezultatów praktycznych wynika, że przewaga konkurencyjna jest gwarantem sukcesu przedsiębiorstwa, a jednocześnie katalizatorem działań sprzyjających jej utrzymywaniu w dynamicznym otoczeniu. Treść opracowania powstała jako rezultat wykorzystania literatury przedmiotu oraz wcześniej prowadzonych badań i osiągniętych w ich wyniku rezultatów badawczych. Adam Weinert w artykule Outsourcing strategiczny współczesna opcja rozwoju przedsiębiorstwa omawia outsourcing jako opcję strategiczną przedmiot wyboru dalszego sposobu rozwoju przedsiębiorstwa. Kryterium wyboru decyzji dotyczących dalszego rozwoju przedsiębiorstwa, oprócz innych kryteriów o znaczeniu uniwersalnym, jest potencjalna efektywność związana z implementacją i realizacją wariantu. Podstawą do przygotowania materiału stanowiącego treść opracowania są źródła literaturowe, wśród nich literatura polska i zagraniczna. Autorzy wyrażają nadzieję, że podejmowane w poszczególnych artykułach problemy i zawarte w nich treści będą stanowiły przedmiot zainteresowania i dyskusji ekonomistów, a znaczna uniwersalność przedmiotu skłoni do rozszerzenia zakresu myślenia strategicznego. Elżbieta Urbanowska-Sojkin