Spis treœci Twoja matura Geografia :VWS... 5 Poziom podstawowy... 9 I. 3RGVWDZ\ NRU]\VWDQLD ] Uy*QRURGQ\FK (UyGHá LQIRUPDFML JHRJUaficznej... 9 II. Funkcjonowanie systemu przyrodniczego Ziemi... 16 III. )XQNFMRQDOQH L SU]HVWU]HQQH SRZL]DQLD RUD] Z]DMHPQH ]DOH*QRFL Z V\VWHPLH F]áowiek-przyroda-gospodarka... 38 IV. 3U]\F]\Q\ L VNXWNL QLHUyZQRPLHUQHJR UR]PLHV]F]HQLD OXGQRFL QD =LHPL... 41 V. 3UREOHP\ GHPRJUDILF]QH VSRáHF]HVWZ... 43 VI ZLDW Z ID]LH SU]HPLDQ VSRáHF]Q\FK JRVSRGDUF]\FK L SROLW\F]Q\FK... 52 VII..RQIOLNW\ ]EURMQH L LQQH ]DJUR*HQLD VSRáHF]QR-ekonomiczne. Euroregiony... 54 VIII. 8ZDUXQNRZDQLD L QDVWSVWZD SU]\URGQLF]H VSRáHF]QR-ekonomiczne i kulturowe rozwoju turystyki i rekreacji... 57 Poziom rozszerzony... 61 I. System przyrodniczy Ziemi... 61 II. 6\VWHP VSRáHF]QR-gospodarczy QD ZLHFLH L Z 3ROVFH... 82 III. &]árzlhn D URGRZLVNR... 94 5R]ZL]DQLD... 95 6áRZQLF]HN... 1 Literatura... 127 3
Twoja matura Geografia 4
Twoja matura Geografia WSTÊP NajZD*QLHMV]\P FHOHP QDV]HJR RSUDFRZDQLD MHVW SU]\EOL*HQLH NRQFHSFML HJ]DPLQX PDWXUDOQHJR z geografii SRSU]H] ZVND]DQLH SU]\NáDGyZ W\SyZ ]DGD RUD] VSRVREyZ VSUDZG]DQLD Z\PDJDQHM ZLHG]\ i XPLHMWQRFL Egzamin maturalny z geografii to pisemny egzamin testowy. MR*HV] JR ]GDZDü MDNR SU]HGPLRW REo- ZL]NRZ\ QD SR]LRPLH SRGVWDZoZ\P OXE UR]V]HU]RQ\P EG( MDNR SU]HGPLRW GRGDWNRZ\ NWyU\ ]GDZDQ\ jest na poziomie rozszerzoq\p -HOL Z\ELHU]HV] SR]LRP SRGVWDZRZ\ HJ]DPLQX WR QD UR]ZL]DQLH ]DGD PDV] PLQXW 1D UR]ZL]DQLH ]DGD QD SR]LRPLH UR]V]eU]RQ\P EG]LHV] PLDá áf]qlh PLQXW SR miqxw QD ND*G ] GZyFK F]FL OUJDQL]DWRUHP PDWXU\ MHVW 2NUJRZD.RPLVMD (J]DPLQDF\MQD : 3ROVFH SRZRáDQR RNUJRZ\FK NRPLsji egzaminacyjnych 1 L SRZLQLHQH ZLHG]LHü NWyUHM ] QLFK SRGOHJDV] 2FHQLDQLH ]HZQWU]QH R]QDF]D *H DUNXV] Hg- ]DPLQDF\MQ\ ] JHRJUDILL VNáDGDMF\ VL ] SLVHPQ\FK ]DGD WHVWRZ\FK QLH MHVW VSUDZG]DQ\ SU]H] 7ZRMHJR Qauczyciela, ale przez wyszkolonych egzaminawruyz SRZRáDQ\FK GR WHM UROL SU]H] &.( (J]DPLQDWRU]\ VSUDw- G]DM ]DGDQLD ZHGáXJ FLOH RNUHORQ\FK SUHF\]\MQ\FK L MHGQROLW\FK NU\WHULyZ FR ]DSHZQLD SRUyZQ\ZDOQRü Z\QLNyZ RELHNW\ZQ RFHQ -HVW WR LVWRWQD L NRQLHF]QD ]PLDQD Z V\VWHPLH RFHQLDQLD JG\* GRZROQRü VWRVowanych kryteriów oceniania a przez to EUDN SRUyZQ\ZDOQRFL Z\QLNyZ F]VWR QDZHW Z VNDOL WHM VDPHM V]NRá\ SRVWU]HJDQH V MDNR QDMVáDEV]D VWURQD V\VWHPX RFHQLDQLD 0DWXU PR*HV] ]GDZDü Z VZRMHM V]NROH MHOL VSHáQL Z\PDJDQLD RNUHORQH SU]H] 2.E. Arkusz egzaminacyjny z geografii 2 WZRU]\ ]HVWDZ S\WD WHVWRZ\FK Uy*QHJR W\SX $E\ UR]ZL]Dü WHVW QDOH*\ SRVLDGDü QLH W\ONR GREUH SU]\JRWRZDQLH PHU\WRU\F]QH DOH WDN*H Z\üZLF]\ü XPLHMWQRFL WHFKQLFz- QH Z\SHáQLDQLD WHVWX 1LHNLHG\ ERZLHP SRPLPR SRVLDGDQ\FK ZLDGRPRFL PR*QD QLH UDG]Lü VRELH ] GDQ IRUP ]DGD OXE QLH ]RULHQWRZDü VL QD F]\P SROHJD S\WDQLH 1LHSHZQRü Z QRZHM V\WXDFML F]VWR KDPXMH U]HF]\ZLVWH XPLHMWQRFL XF]QLyZ 8]QDQ\P VSRVREHP UHGXNRZDQLD ONX HJ]DPLQDF\MQHJR MHVW ]DWHP zrozumienie, na czym polega egzamin, jaka jest jego struktura i forma, GREUH SU]\JRWRZDQLH PHU\WRU\F]QH F]\OL WZRMH ZLDGRPRFL L XPLHMWQRFL ]JRGQRü WZRLFK ZLDGRPRFL L XPLHMWQRFL ] Z\PDJDQLDPL HJ]DPLQDF\MQ\PL XPLHMWQRü F]\WDQLD LQVWUXNFML ]DáF]RQHM GR DUNusza egzaminacyjnego, obycie testowe, F]\OL VSUDZQRü Z UR]ZL]\ZDQLX Uy*Q\FK W\SyZ ]DGD QLH ZV]\VWNLH ]DGDQLD Z WeFLH V ]EXGRZDQH Z WHQ VDP VSRVyE GREU]H ZLF DE\ ]QDá W\S\ ]DGD L ZLHG]LDá MDNL URG]DM RGSowiedzi jest oczekiwany). -DN F]\WDü LQVWUXNFM SRSU]HG]DMF DUNXV] HJ]DPLQDF\MQ\" 3U]HGH ZV]\VWNLP SU]HF]\WDM M ZFa- árfl -HVW SU]H]QDF]RQD Z\áF]QLH GOD &LHELH 1DMOHSLHM DQDOL]RZDü M SXQNW SR SXQNFLH L Z\NRQ\ZDü No- OHMQR SROHFHQLD :WHG\ QD SHZQR QLH ]DSRPQLV] QD SU]\NáDG SRGSLVDü ZáDVQHM SUDF\ SU]HOLF]\ü VWURQ\ Dr- NXV]D HJ]DPLQDF\MQHJR VSUDZG]Lü F]\ GRVWDUF]RQR &L ZV]\VWNLH Z\PLHQLRQH Z LQVWUXNFML ]DáF]QLNL L Lnne dodatki. W instrukcji, OXEZHZVWSLH LQIRUPDF\MQ\P GR DUNXV]D RNUHORQ\ MHVW WDN*H áf]q\ F]DV URz- ZL]\ZDQLD ]DGD FR XáDWZL &L ZáDFLZLH JRVSRGDURZDü F]DVHP 0R*H VL ]GDU]\ü *H QLH SRWUDILV] URz- ZL]Dü QLHNWyU\FK ]DGD 1DMOHSLHM RSXFLü MH L SU]HMü GR QDVWSQ\FK :UyFLV] GR QLFK Sy(QLHM 6WRVXM VL FLOH GR ]DOHFH SRGDQ\FK Z LQVWUXNFML QLH X*\ZDM NRUHNWRUD QLH SLV] RáyZNLHP 7eJR ]DEUDQLD VL QD 1 2NUJRZH NRPLVMH HJ]DPLQDF\MQH PDM VLHG]LE\ Z *GDVNX -DZRU]QLH.UDNRZLH àrp*y àrg]l 3R]QDQLX :DUV]DZLH :URFáDZLX &HQWUDlna.RPLVMD (J]DPLQDF\MQD PD VLHG]LE Z :DUV]DZLH 2 =HVWDZ ]DGD WHVWRZ\FK SRG]LHORQ\ QD GZLH RGUEQH F]FL ]JRGQLH ] NRQFHSFM HJ]DPLQX ]HZQWU]QHJR ] JHRJUDILL RSLV, L,, F]FL DUNXV]D Hg- ]DPLQDF\MQHJR ZUD] ] SU]\NáDGDPL ]DZLHUD Informator maturalny z geografii, CKE 03. 5
Twoja matura Geografia ND*G\P HJ]DPLQLH -HOL PDV] ZWSOLZRFL FR GR QLHNWyU\FK ]DOHFH QDMOHSLHM ]ZUyü VL GR SURZDG]cych HJ]DPLQ 1LH ]UD*DM VL W\P *H Z LQVWUXNFML VWRVRZDQ\ MHVW IRUPDOQ\ M]\N L RILFMDOQ\ WRQ ERZLHP VáX*\ WR MDVQRFL SROHFH L NRQNUHW\]XMH SU]HND] LQIRUPDFML $ RWR SU]\NáDG LQVWUXNFML 1. $UNXV] ]DZLHUD VWURQ L EDUZQ PDS =JáR SU]HZRGQLF]FHPX.RPLVML HZHQWXDOQ\ EUDN VWURQ\ OXE mapy. 2. 3RVWDUDM VL UR]ZL]Dü ZV]\VWNLH ]DGDQLD 1LH UH]\JQXM ] SRGHMPRZDQLD SUyE\ UR]ZL]D 3. OdSRZLHG]L ZSLVXM GáXJRSLVHP OXE SLyUHP W\ONR F]DUQ\P OXE QLHELHVNLP 4. 5\VXQNL L VFKHPDW X]XSHáQLDM W\P VDP\P GáXJRSLVHP OXE SLyUHP 5. 1LH VWRVXM NRUHNWRUD SR SURVWX SU]HNUHO IUDJPHQW RGSRZLHG]L Z NWyUHM VL SRP\OLáH 6. 'EDM R F]\WHOQRü SLVPD L SUHF\]\MQRü IRUPXáRZDQ\FK RGSRZLHG]L 7. 3RGDZDM ]DSLV ZV]\VWNLFK REOLF]H DE\ ZVND]Dü MDN GRV]HGáH GR X]\VNDQHJR Z\QLNX : WHVWDFK Z\NRU]\VWXMH VL Uy*QH NDWHJRULH L W\S\ ]DGD,FK XG]LDá ]DOH*\ RG NRQFHSFML SU]\MWHM przez autorów, czyli konstruktorów testu. NiektóUH ]DGDQLD PRJ VSUDZG]Dü 7ZRMH ZLDGRPRFL Z\PDJa- MF RGWZRU]HQLD SRVLDGDQHM SU]H] &LHELH ZLHG]\ 7DNLH ]DGDQLD RNUHODQH V MDNR ÄRGWZyUF]H FR QLH ]Qa- F]\ *H QDGDMH VL LFK ]QDF]HQLX L SXQNWDFML QL*V] ZDUWRü %H] SU]\ZRáDQLD ]H ]UR]XPLHQLHP SRVLDGDQHM ZLHG]\ QLH UR]ZL*HV] ]DGD ÄWZyUF]\FK JG]LH RGSRZLHG]L PXVLV] VWZRU]\ü QD SRGVWDZLH GRáF]RQ\FK GR ]DGDQLD PDWHULDáyZ (UyGáRZ\FK i posiadanej wiedzy. Zadania twórcze VSUDZG]DM VWRVRZDQLH SRVLDGDQ\FK ZLDGRPRFL Z V\WXDFMDFK QRZ\FK L REUD]XM U]HF]\ZLVWH UR]XPLHQLH L SRVáXJLZDQLH VL ZLHG] 3U]\Náa- GHP ]DGDQLD RGWZyUF]HJR PR*H E\ü SROHFHQLH RGQRV]FH VL GR SRGDQLD GHILQLFML QS Podaj znaczenie po- Mü VNDOD PDS\ L SRG]LDáND OLQLRZD =DGDQLHP WZyUF]\P EG]LH QS SROHFHQLH Z\NRQDQLD REOLF]H QD SRdstawiH PDS\ Z\PDJDMFH PLQ XPLHMWQRFL SRVáXJLZDQLD VL VNDO PDS\ F]\WDQLD PDS\ OXE GRNRQ\Zania na niej pomiarów. :UyG PDWXUDOQ\FK ]DGD ] JHRJUDILL Z\Uy*QLü QDOH*\ ]DGDQLD RGQRV]FH VL GR V]F]HJyáRZHM (topograficznej), barwnej mapy. Zadania te stanowi JáyZQ F]ü $UNXV]D, UR]ZL]\ZDQHJR QD So- ]LRPLH SRGVWDZRZ\P 7HQ VDP DUNXV] VWDQRZL MHGQRF]HQLH,F]ü HJ]DPLQX QD SR]LRPLH UR]V]HU]onym. : ]DGDQLDFK W\FK PXVLV] Z\ND]Dü VL XPLHMWQRFL SRVáXJLZDQLD VL PDS RUD] UR]ZL]\ZDQLD ]DGD geograficznych na jej podstawie. =DGDQLD WHVWRZH PRJ SU]\ELHUDü SRVWDü ]DGD Ä]DPNQLW\FK OXE ÄRWZDUW\FK :UyG ]DGD ]DPNQLW\FK QDMF]FLHM VWRVRZDQ IRUP jest zadanie wielokrotnego wyboru SROHJDMFH QDMF]FLHM QD NRQLHF]QRFL GRNRQDQLD Z\ERUX MHGQHM ZáDFLZHM RGSRZLHG]L VSRUyG ]EOL*RQ\FK LQIRUPDFML VSUDZLDMF\FK ZUD*HQLH WDN*H SUDZGRSRGREQ\FK 1D RJyá ]DGDQLD WH V X]QDZDQH SU]H] XF]QLyZ ]D MHGQH ] áatwiejv]\fk FKRFLD* U]DGNR NLHG\ SUDZLGáRZ RGSRZLHG( XG]LHOD QD QLH ZLFHM QL* EDGDQ\FK XF]QLyZ =ár*rqrü W\FK ]DGD PR*H E\ü Uy*QD L OHSLHM GáX*HM UR]ZD*Dü VZyM Z\EyU QL* SRVáXJLZDü VL LnWXLFM Inn IRUP ]DGD ]DPNQLW\FK MHVW zadanie na dobieranie =DGDQLD WH V NRQVWUXRZDQH ]Z\NOH Z ko- OXPQDFK NWyUH WZRU] Z\UD*HQLD ]GDQLD OXE UyZQRZD*QLNL ]DGD SRZL]DQH ]ZL]NDPL ORJLF]Q\PL 7Zo- LP ]DGDQLHP MHVW SRZL]DQLH HOHPHQWyZ NROXPQ Z ORJLF]QH ]ZL]NL ZHGáXJ ]DVDG\ ÄMHGHQ HOHPHQW GRELe- UDQ\ GR GUXJLHJR =DGDQLH ]DZLHUD ]Z\NOH ZLFHM RGSRZLHG]L Z MHGQHM ] NROXPQ DE\ ]ZLNV]\ü SHZQRü UR]ZL]DQLD L ]PLQLPDOL]RZDü zgadywanie. 2ERN SRGDQ\FK URG]DMyZ ]DGD VWRVRZDQH V UyZQLH* zadania prawda-idáv]. W WHM IRUPLH ]DGD wy- PDJD VL RG &LHELH GHNODUDFML FR GR SUDZG]LZRFL OXE IDáV]X GDQHJR VWZLHUG]enia. : ]DGDQLDFK JHRJUDILF]Q\FK ZV]\VWNLH SRGDQH URG]DMH ]DGD PRJ E\ü ZVSRPDJDQH PDWHULDáHP (Uó- GáRZ\P OXE ZUF] QD QLP RSDUWH : SU]HFLZLHVWZLH GR ]DGD ]DPNQLW\FK ZLHORNURWQHJR Z\ERUX QD GRELHUDQLH prawda-idáv] w pisemnych zadaniach otwartych VDP PXVLV] VIRUPXáRZDü RGSRZLHG( 7HQ URG]DM ]DGD SR]ZDOD QD ZLk- V] VZRERG wypowiedzi i jest bardziej akceptowany przez uczniów o ugruntowanej wiedzy oraz tych, którzy 6
Twoja matura Geografia SRVLDGDM ádwzrü HUXG\F\MQ 1LH REDZLDM VL MHGQDN W\FK ]DGD 0XVLV] PLHü ZLDGRPRü *H QLH MHVW WX RFHQLDQD ÄOHNNRü SLyUD DOH SRSUDZQRü PHU\WRU\F]QD IDNty, terminologia, zakres wiedzy), struktura, XNáDG L ]ZL]NL ORJLF]QH Z\SRZLHG]L 2F]HNLZDQD RGSRZLHG( WR QLH Z\SUDFRZDQLH QD NLOND VWURQ : WHVWDFK VWRVXMH VL WU]\ formy ]DGD RWZDUW\FK NUyWNLHM RGSRZLHG]L RGSRZLHG]L UR]V]HU]RQHM, na- ]\ZDQHM UR]SUDZN i zagdqld ] OXN 1DMF]FLHM VWRVRZDQH V zadania krótkiej odpowiedzi Z\PDJDMFH odpowiedzi w postafl MHGQHJR Z\UD*HQLD GZyFK WU]HFK ]GD DOH PRJ WR E\ü WH* REOLF]HQLD Zadania rozszerzonej odpowiedzi WR IRUPD Z\SRZLHG]L QDMEDUG]LHM ]EOL*RQD GR V]NROQHJR Z\SUDFRZDQLD FKRü ]azwyczaj nie tak obv]huqd L SUDFRFKáRQQD : SROHFHQLX PRJ E\ü QDZHW Z\Uy*QLRQH NROHMQH HWDS\ 7ZRMHM pracy lub dodatkowe szczejyárzh ZVND]yZNL =DGDQLD ] OXN Z\PDJDM X]XSHáQLHQLD ]GDQLD U\VXQNX VFKHPDWX 0DM SURVW F]\WHOQ NRQVWUXNFM L QD RJyá VSUDZG]DM ZLHG] IDNWoJUDILF]Q =DGDQLD RWZDUWH ]ZáDV]F]D NUyWNLHM L UR]V]HU]RQHM RGSRZLHG]L FKRü SR]ZDODM QD VZRERGQLHMV] Z\SRZLHG( Z SRUyZQDQLX GR ]DGD ]DPNQLW\FK RFHQLDQH V MHGQDN ZHGáXJ FLOH RNUHORQ\FK NU\WHULyZ 6WG LVtotne jest, DE\ RGSRZLDGDá ]JRGQLH ] SROHFHQLHP :LHORü SRGDQ\FK SU]\NáDGyZ QLH SU]\VSRU]\ &L GRGDWNRZ\FK SXQNWyZ MHOL SROHFHQLH ZVND]XMH QD NRQLHF]QRü SRGDQLD MHGQHJR SUDZLGáRZR GREUDQHJR SU]\NáDGX W sche- PDFLH RFHQLDQLD ] NWyU\P SUDFRZDü EG]LH HJ]DPLQDWRU VSUDZG]DMF\ 7ZRM SUDF SU]HZLG]LDQH V punkty SU]\]QDZDQH MHG\QLH ]D RGSRZLHG]L Z\QLNDMFH ] SROHFHQLD QDZHW MHOL SR]RVWDáD F]ü 7ZRMHM Z\Sowiedzi QLH EG]LH ]DZLHUDáD EáGyZ 7D F]ü 7ZRMHM RGSRZLHG]L QLH EG]LH VSUDZG]DQD L RFHQLRQD :DUWR ZLF X]Py- VáRZLü VRELH MDNL ]DNUHV RGSRZLHG]L Z\QLND ] QDMF]FLHM VWRVRZDQ\FK Z SROHFHQLDFK F]asowników, jak np. QD]ZLM SRGDM RFH Z\MDQLM X]DVDGQLM RSLV] Z\ND* : W\P FHOX QDMOHSLHM Z\VHOHNFMRQRZDü F]DVRZQLN PR*HV] JR SRGNUHOLü NWyUHJR X*\WR Z SROHFHQLX QS ÄZ\PLH ÄQD]ZLM ÄSRGDM OXE ÄVFKDUDNWHU\]XM ÄZ\MDQLM 8*\W\ Z SROHFHQLX ]ZURW RNUHOD MHGQRF]HQLH ]DNUHV RF]HNLZDQHM RGSRZLHG]L : SROHFHQLX ÄZ\PLH RGSRZLHG( Z\PDJDQD PXVL ]DZLHUDü W\OH HOHPHQWyZ LOH ZVND]XMH SROHFHQLH =ZURW opisz wymaga jedno lub kilkuzdaniowej odpozlhg]l ] X*\FLHP SUDZLGáRZHM WHUPLQRORJLL 2GSRZLHG( XG]LHORQD QD SROHFHQLH ÄZ\MDQLM Z\PDJD VWRVoZDQLD SRVLDGDQHM ZLHG]\ L Z\ND]DQLD VL MHM GRJáEQ ]QDMRPRFL : WHVWDFK PDWXUDOQ\FK ] JHRJUDILL PRJ Z\VWSRZDü ZV]\VWNLH formy i URG]DMH ]DGD ]DPNQLW\FK L RWZDr- W\FK.D*GH ] ]DGD R]QDF]RQH MHVW PDNV\PDOQ LORFL SXQNWyZ PR*OLZ\FK GR X]\VNDQLD =Z\NOH PR*HV] X]\VNDü RG MHGQHJR GR NLONX SXQNWyZ ]D ND*GH ]DGDQLH -HOL QLH ]QDV] SHáQHM RGSRZLHG]L D ]DGDQLH R]naczone MHVW ZLNV] LORFL SXQNWyZ QL* MHGHQ WR ] SHZQRFL ZDUWR XG]LHOLü QDZHW RGSRZLHG]L F]VWNRZHM 5R]ZL]\ZDQLH ]ada Z WHVWDFK ] JHRJUDILL Z\PDJD RG ]GDMF\FK JáyZQLH F]WHUHFK SRGVWDZRZ\FK XPLHMWQoFL Z\ND]DQLD VL ZLDGRPRFLDPL ] ]DNUHVX JHRJUDILL Z W\P ]QDMRPRFL IDNWyZ SRMü ]DOH*QRFL SUa- ZLGáRZRFL L WHRULL 3 ; Z\MDQLDQLD L RFHQLDQLD ]MDZLVN i SURFHVyZ ]DFKRG]F\FK Z URGRZLVNX JHRJUDILF]Q\P NRU]\VWDQLD ] Uy*Q\FK (UyGHá LQIRUPDFML MDN PDSD WHNVW Z\NUHV IRWRJUDILD PRGHO VFKHPDW ro]zl]\zdqld SUREOHPyZ LVWQLHMF\FK Z URGRZLVNX JHRJUDILF]Q\P Z VNDOL ORNDOQHM L Z VNDOL FDáHJR ZLDWD JOREDOQHM =DPLHV]F]RQH Z NVL*FH SU]\NáDGRZH ]DGDQLD SRJUXSRZDQR ZHGáXJ JáyZQ\FK SXQNWyZ Podstawy SURJUDPRZHM NV]WDáFHQLD RJyOQHJR ] JHRJUDILL, co pozlqqr SU]\EOL*\ü XF]QLRP ]DNUHV WUHFLRZ\ HJ]DPi- QX ] WHJR SU]HGPLRWX =DGDQLD UHSUH]HQWXM ZV]\VWNLH SXQNW\ SRGVWDZ SURJUDPRZ\FK dla poziomu podstawowego oraz poziomu rozszerzonego. 0DP\ QDG]LHM *H Z\NRU]\VWDQLH GR üzlf]h ]DáF]RQ\FK Z RSUDFRZDQLX ]DGD SRPR*H QLH W\ONR VSUDZG]Lü SRVLDGDQ ZLHG] L XPLHMWQRFL SRVáX*\ Z\URELHQLX RE\FLD WHVWRZHJR DOH WDN*H SR]ZROL SU]eáDPDü REDZ\ HJ]DPLQDF\MQH Autorki 3 Patrz: 6áRZQLF]HN QD NRFX NVL*NL 7
Twoja matura Geografia 8
Poziom podstawowy I. Podstawy korzystania z ró norodnych Ÿróde³ informacji geograficznej Twoja matura Geografia Na marginesie Z\Uy*QLono: - sprawdzane czynnofl - PDNV\PDOQ OLF]E SXQNWyZ PR*OLZ GR uzyskania Zadanie 1 Polecenia A D Z\NRQDM QD SRGVWDZLH ]DáF]RQHM SRQL*HM PDS\ B A *UDQLFD 3DUNX.UDMREUD]RZHJR :]QLHVLH àyg]nlfk 5\VXQHN QU 0DSD SR]LRPLFRZD 3DUNX.UDMREUD]RZHJR :]QLHVLH àygzkich A) =DPDOXM QD PDSLH REV]DU Z]QLHVLRQ\ SRZ\*HM P n.p.m. B) 3RGDM NWyU\ ] RGFLQNyZ (UyGáRZ\FK U]HNL 0RV]F]HQLF\ $ F]\ % ]QDjGXMH VL QD Z\VRNRFL P QSP Odczytanie i podanie informacji geograficznych zapisanych na mapie. 1 p. 1 p. I. Podstawy korzystania z ró norodnych Ÿróde³... Poziom podstawowy 9
Twoja matura Geografia Odczytanie i podanie informacji geograficznych zapisanych na mapie. 0-3 p. C) 1D SRGVWDZLH PDS\ X]XSHáQLM WHNVW, SRGNUHODMF ZáDFLZH RNUHOHQLD. a) 1D SU]HGVWDZLRQ\P IUDJPHQFLH SDUNX NUDMREUD]RZHJR REV]DU\ QDMZ\*HM Z\QLesione QDG SR]LRPHP PRU]D ]QDMGXM VL ZF]FL: SRáXGQLRZHM SyáQRFQHM wschodniej zachodniej b) 7HUHQ SDUNX REQL*D VL Z NLHUXQNX: SRáXGQLRZ\P SyáQRFQ\P zachodnim wschodnim c) 2EV]DU SDUNX FKDUDNWHU\]XMH VL U]H(E: SáDVN W\SRZR QL]LQQ ] PDá\PL Z\VRNRFLDPL Z]JOGQ\PL ]QDF]Q\PL Z\VRNRFLDPL Z]JOGQ\PL GX*\PL VSDGNDPL SRZLHU]FKQL W\SRZ GOD QLVNLFK JyU SU]eksztDáFRQ SU]H] JVW VLHü U]HF]Q :\ND]DQLH VL ]QDMRPRFL racjonalnego gospodarowania na obszarach parków krajobrazowych. D) Parki krajobrazowh Z\PDJDM V]F]HJyOQ\FK ]DVDG JRVSRGDURZDQLD QD LFK Rbszarze Z FHOX RFKURQ\ HOHPHQWyZ NUDMREUD]X L ZDORUyZ SU]\URGQLF]\FK 3RVWXOXMH VL wprozdg]hqlh V]HUHJX RJUDQLF]H Z G]LDáDOQRFL F]áRZLHND QD REV]DUDFK SDUNyZ krajobrazowych. =DSURSRQXM WU]\ SU]\NáDG\ WDNLFK RJUDQLF]H GR NWyU\FK SRZLQQL GRVWRVRZDü VL rolnicy gospodarujcy w strefie parków krajobrazowych. Zadania od 2. do 11. wykonaj na podstawie mapy topograficznej Tatr w skali 1: 000, zamieszczonej po stronie 16. Zadanie 2 0DSD WRSRJUDILF]QD Z VNDOL SU]HGVWDZLD 7DWU\ :\VRNLH 3RQL*HM ]DáF]RQR przekroje poprzeczne wybranych form Tatr Wysokich Morskiego Oka, Czarnego Stawu i dwóch dolin Rybiego Potoku oraz Roztoki. Linie przekrojów na mapie oznaczono literami a, b, c, d. m n.p.m. m n.p.m. NW SE NW SE 1500 1500 1400 1400 1300 1300 10 10 a b 10 I. Podstawy korzystania z ró norodnych Ÿróde³... Poziom podstawowy
Twoja matura Geografia m m 0 0 40 40 60 60 80 80 c Rysunek nr 2. Przekroje poprzeczne wybranych form Tatr Wysokich d A) 3U]\SRU]GNXM ND*GHPX ] SU]HNURMyZ RGSRZLDGDMF PX QD]Z GROLQ\ OXE ZáDFLZego jeziora. Przekroje form terenu: a) c) b) d) B) Nazwij F]FL ORGRZFD JyUVNLHJR ] NWyU\PL ]ZL]DQH MHVW SRZVWDQLH IRUP Doliny Rybiego Potoku i Doliny Roztoki KoWáD Czarnego Stawu Porównywanie form terenu, rozpoznawanie ich istotnych cech na podstawie mapy topograficznej Tatr. :\ND]\ZDQLH VL znajrprfl faktów GRW\F]F\FK JHQH]\ IRUP i zjazlvn Z\VWSXMF\FK w Tatrach. Zadanie 3 8]XSHáQLM SRQL*V]\ WHNVW :\EUDáH VL QD ZGUyZN 'ROLQ 5\ELHJR 3RWRNX =PLHU]DV] RG SDUNLQJX 3 GR schroniska nad Morskim Okiem, czyli w kierunku. Po zachodniej VWURQLH GURJL PLMDV] GáXJLH ZVNLH ZFLFLD Z VWRNDFK QD]\ZDQH BBBBBBBBBBBBB NWó- U\PL WUDQVSRUWRZDQH V RNUXFK\ VNDOQH SRZVWDáH Z Z\Qiku 'URJD SU]HFLQD JáyZQiH ODV\ ZLHUNRZH QDOH*FH GR SLWUD UoOLQQRFL BBBBBBBBBBBBBBBB. Odczytywanie, interpretowanie i przetwarzanie informacji zapisanych na mapie topograficznej Tatr. 0-3 p. Zadanie 4 1D SRGVWDZLH PDS\ 7DWU L SRQL*V]\FK RSLVyZ SRGDM QD]Z\ GZyFK GROLQ WDWU]DVNLFK Dolina A OH*\ Z FDáRFL QD REV]DU]H VNDá NU\VWDOLF]Q\FK D Z MHM U]H(ELH SDQXM formy pochodzenia polodowcowego. CharakteryVW\F]QH V GU]HZRVWDQ\ OLPERZH NWyUH QD JUDQL )DELHJR WZRU] RJyOQRSROVNLH PDNVLPXP Z\VRNRFLRZH ]DVLJX Oasu. Dolina B MHVW W\SRZ\P *árehp ORGRZFRZ\P ] GRü SáDVNLP GQHP L EDUG]R stro- P\PL ]ERF]DPL Z GROQHM F]FL 'QR GROLQ\ MHVW ]DVáDQH PDWHULDáHP PRUHQRZ\P i JáD]DPL REHUZDQ\PL ] &]XE\ 5R]WRFNLHM L VWRNyZ :RáRV]\QD Odczytywanie, interpretowanie i przetwarzanie informacji zapisanych na mapie topograficznej Tatr. Dolina A Dolina B I. Podstawy korzystania z ró norodnych Ÿróde³... Poziom podstawowy 11
Twoja matura Geografia Rozpoznawanie URG]DMyZ ]DOH*QRFL Z URGRZLVNX przyrodniczym QD SU]\NáDG]LH 7DWU Zadanie 5 1D SRGVWDZLH DQDOL]\ ]DáF]RQ\FK U\VXQNyZ QU Z\MDQLM ]DOH*QRü PLG]\ HOHPHQWDPL URGRZLVND QDWXUDOQHJR 7DWU X]XSHáQLDMF Z\MDQLHQLHP SRQL*V]H VWZLHrdzenia. Szkic tektoniczny polskich Tatr 3RNU\ZD VNDá RVDGRZ\FK Trzon krystaliczny Trzon krystaliczny Tatry Zachodnie Tatry Wysokie Rozmieszczenie lodowców w Tatrach w okresie ostatniego zlodowacenia wg. M. Klimaczewskiego Lodowiec Jaskinie w Tatrach 2EV]DU R QDMZLNV]HM JVWRFL MDVNL Rysunki nr: 3, 4, 5. Tatry Polskie 12 I. Podstawy korzystania z ró norodnych Ÿróde³... Poziom podstawowy
Twoja matura Geografia A) 1DMZLNV] NRQFHQWUDFM MDVNL RG]QDF]D VL SyáQRFQD L ]DFKRGQLD F]ü 7DWU ponie- ZD* B) : 7DWUDFK :\VRNLFK Z\VRNRFL EH]Z]JOGQH V ZLNV]H QL* Z 7DWUDFK =DFKRdnich, poqlhzd* C) =ORGRZDFHQLD SOHMVWRFHVNLH RVLJQá\ ]QDF]QLH PQLHMV]H UR]PLary w Tatrach Zachodnich, SRQLHZD* 0-6 p. Zadanie 6 : Z\QLNX QLHSU]HP\ODQHM G]LDáDOQRFL F]áRZLHND Z\VWSLá\ QD ZLHOX REVzarach Tatr QLHRGZUDFDOQH SU]HNV]WDáFHQLD URGRZLVND 'RZRG] RQH *H ]DJRVSRGDURZDQLH KDO i SRODQ SRZLQQR RSLHUDü VL QD ]DVDGDFK ]DSHZQLDMF\FK RFKURQ SRV]F]HJyOQ\FK HOe- PHQWyZ SU]\URG\ *\ZHM L QLHR*\ZLRQHM D ND*GH G]LDáDQLH F]áRZLHND musi E\ü SRSU]edzoQH DQDOL] PR*OLZ\FK VNXtNyZ Z URGRZLVNX Podaj WU]\ PR*OLZH QDVWSVWZD Z\QLNDMFH ] QDGPLHUQHJR UXFKX WXU\VW\F]QHJR Z Tatrach. :\ND]DQLH VL znajomofl G]LDáD F]áRZLHND SURZDG]F\FK do naruszenia naturalnej równozdjl Z URGRZLVNX Tatr. Zadanie 7 1D SU]HGVWDZLRQHM SRQL*HM SDQRUDPLH RWRF]HQLD 0RUVNLHJR 2ND EUDNXMH F]WHUHFK QD]Z szczywyz L LFK Z\VRNRFL EH]Z]JOGQ\FK 8]XSHáQLM MH QD SDQRUDPLH Odczytywanie, interpretowanie i przetwarzanie informacji zapisanych na mapie topograficznej Tatr. 0-3 p. Panorama Tatr I. Podstawy korzystania z ró norodnych Ÿróde³... Poziom podstawowy 13
Twoja matura Geografia :\MDQLHQLH SU]\F]\Q inwersji temperatury QD SU]\NáDG]LH 7DWU 1 p. Zadanie 8 Dla klimatu górskiego charakterystycznym zjawiskiem termicznym jest inwersja temperatury. Na przynádg]lh SRQL*V]HM WDEHOL RGSRZLHG] QD S\WDQLD A) Na czym polega inwersja temperatury powietrza? B) -DND MHVW QDMZD*QLHMV]D SU]\F]\QD LQZHUVML WHPSHUDWXU\ SRZLHWU]D Z 7DWUDFK" C) :\MDQLM QD SU]\NáDG]LH MDN PR*H GRMü GR LQZHUVML WHUPLF]QHM Z 7DWUDFK Stacja Kasprowy Wierch +DOD *VLHQLFowa Zakopane Nowy Targ &HFK\ SRáR*HQLD szczyt zbocza doliny kotlina kotlina :\VRNRü w m n.p.m. 1985 15 835 600 7DEHOD QU 3U]\Náad inwersji termicznej w Tatrach w lutym, godz.7 00 Temperatura w stopniach o C ( 15,9) ( 15,5) (,2) ( 28,4) 2NUHODQLH ]DOH*QRFL przestrzennych zjawisk L SURFHVyZ Z\VWSXMF\FK w Tatrach. Zadanie 9 3RQL*HM VSRU]G]RQR OLVW FHFK URGRZLVND 7DWU :\VRNLFK L =DFKRGQLFK W tabeli pu]\sru]gnxm ZáDFLZHM SDUWLL 7DWU odpowiednie GRPLQXMFH cechy. &HFK\ URGRZLVND 1. Procesy: a) wietrzenie chemiczne b) wietrzenie mrozowe 2. Formy terenu: c) ZZy] d) jaskinie e) doliny U-NV]WDáWQH f) NRWá\ SRORGRZFRZH 3. Wody powierzchniowe i podziemne: g) wywierzyska h) XERJRü ZyG SRZLHU]FKQLRZ\FK i) GX*D ]DVREQRü ZyG SRG]LHPQ\FK j) GX*D ]DVREQRü Zód powierzchniowych 0-3 p. &HFK\ URGRZLVND 7DWU 'RPLQXMFH SURFHV\ 'RPLQXMFH IRUP\ WHUenu 3. Wody powierzchniowe i podziemne Cechy granitowego masywu Tatr &HFK\ REV]DUX VNDá osadowych Tatr Zachodnich 14 I. Podstawy korzystania z ró norodnych Ÿróde³... Poziom podstawowy
Twoja matura Geografia Zadanie 10 2GOHJáRü MDN SRNRQDV] RG parkingu Morskie Oko do schroniska nad Morskim Okiem, Z\QRVL QD ]DáF]RQHM PDpie topograficznej 7 cm. A) Oblicz GáXJRü GURJL, MDN pokonasz Z WHUHQLH QLH XZ]JOGQLDMF Z\VRNRFL. B) Oblicz spadek terenu, jaki pokonasz od parkingu do schroniska. Wykorzystywanie wiedzy geograficznej i map do UR]ZL]\ZDQLD ]DGD praktycznych. A) =DSLV REOLF]H Odp. B) =DSLV REOLF]H Odp. 1 p. Zadanie 11 7DWU\ :\VRNLH RG]QDF]DM VL SLWURZ\P XáR*HQLHP VWDZyZ FR LOXVWUXMH ]DáF]RQ\ Uysunek. Wskazywanie L Z\MDQLDQLH SU]\F]\Q Z\NV]WDáFHQLD VL FHFK U]H(E\ 7DWU Pd Rysy Pn n.p.m..rflrá SRG 5\VDPL 00 %XáD SRG 5\VDPL 1500 1000 0 500m Czarny Staw próg (rygiel) Morskie Oko PRUHQD F]RáRZD na ryglu Rysunek nr 6. 3LWURZH XáR*HQLH NRWáyZ ORGRZFRZ\FK Z 'ROLQLH 5\ELHJR Potoku (wg. M. Klimaszewskiego) :\ELHU] ] SRQL*V]\FK RGSRZLHG]L W NWyUD X]DVDGQLD SLWURZH XáR*HQLH VWDZyZ Z 7atrach: a) erozja wsteczna potoków górskich w górnych odcinkach ich dolin b) oflhsodqlh VL NOLPDWX L FRUD] Z\*V]H SRáR*HQLH JUDQLF\ ZLHF]Q\FK QLHJyZ c) w\wdsldqlh VL EU\á PDUWZHJR ORGX Z JyUQ\FK RGFLQNDFK GROLQ U]HF]Q\FK d) nlv]f]fd G]LDáDOQRü ORGRZFyZ Z REV]DUDFK (UyGáRZ\FK ORGRZFyZ I. Podstawy korzystania z ró norodnych Ÿróde³... Poziom podstawowy 15
Twoja matura Geografia II. Funkcjonowanie systemu przyrodniczego Ziemi Przedstawianie w formie graficznej zjawisk astronomicznych. Zadanie 12 A) 'RNRF] SRQL*V]H U\VXQNL WDN E\ SU]HGVWDZLDá\ RZLHWOHQLH =LHPL Z SLHUZV]H GQL przesilenia letniego i zimowego. Wrysuj: UyZQROH*QLN SU]HFKRG]F\ SU]H] :DUV]DZ ZL]N SURPLHQL VáRQHF]Q\FK GRFLHUDMF\FK GR SRZLHU]FKQL =LHPL Z SRGDQH GQL astronomicznych pór roku. Na rysunkach zamaluj obv]du\ Z\VWSRZDQLD QRF\ SRODUQ\FK 22 VI 22 XII N N 52 6áRFH 52 S S 0-3 p. Rysunek nr 7. 5R]ZL]\ZDQLH ]DGD praktycznych obliczanie Z\VRNRFL 6áRFD QDG horyzontem. B) 2EOLF] Z\VRNRü 6áRFD QDG KRU\]RQWHP Z PRPHQFLH górowania w Warszawie w dniu 22 VI i 22 XII. =DSLV REOLF]H 22 VI 22 XII Odp. 22 VI 22 XII 16 II. Funkcjonowanie systemu przyrodniczego Ziemi Poziom podstawowy
Twoja matura Geografia Zadanie 13 0DS\ SU]HGVWDZLDM UR]NáDG WHPSHUDWXU\ SRZLHWU]D QD =LHPL Z PLHVLFDFK VW\F]HOipiec. A) 3RGSLV] SRG ND*G ] PDS QD]Z PLHVLFD Z NWyU\P Z\VWSXMH SU]HGVWDZLRQ\ URz- NáDG WHPSHUDWXU\ L SRGDM MHGHQ ] DUJXPHQWyZ NWyU\P SRVáX*\áH VL, GRNRQXMF wyboru. 90 :\ND]\ZDQLH VL znajomofl URzNáDGu temperatur na Ziemi. 30 60 15-35 -30-0 5-35 -30-0 5 15 0 30 60 15 10 5 0 15 10 5 0 90-15 -15 0 00 5000 km Mapa nr 1 1D]ZD PLHVLFD 0 30 30 60 60 15 30 90 15 10 10 15 30 10 5 10 0 5-5 0 - -30 - -5-35 -30-45 90 Mapa nr 2 1D]ZD PLHVLFD BBBBBBBBBBBBBB Argument: 35 5 15 0 00 5000 km 0-3 p. II. Funkcjonowanie systemu przyrodniczego Ziemi Poziom podstawowy 17
Twoja matura Geografia :\ND]DQLH VL ]QDMRPRFL UR]PLHV]F]HQLD SUGyZ PRUVNLFK L LFK ZSá\ZX QD WHPSHUDWXU L RSDG\ B) 1D PDS QU ZU\VXM GZD SU]\NáDG\ FLHSá\FK SUGyZ PRUVNLFK QD PDS QU GZD SU]\NáDG\ ]LPQ\FK SUGyZ 3UG\ FLHSáH R]QDF] F\IUDPL i SUG\ ]LPQH cyframi 3 i 4. 1D]Z\ SUGyZ SRGDM SRQi*HM &LHSáH SUGy morskie: 1. =LPQH SUG\ PRUVNLH 3. 2. 4. C) 6IRUPXáXM SUDZLGáRZRü RNUHODMF ZSá\Z FLHSá\FK L ]LPQ\FK SUGyZ PRUVNLFK QD NOLPDW RSá\ZDQ\FK SU]H] QLH Z\EU]H*\ 3RWZLHUG( W SUDZLGáRZRü QD Z\EUanym przynádg]lh 0-3 p. 2SLV\ZDQLH L Z\MDQLDQLH przebiegu oraz konsekwencji globalnego SUREOHPX URdowiskowego QD SU]\NáDG]LH HIHNWX cieplarnianego. Zadanie 14 Rysunek przedstawia proces powstawania efektu cieplarnianego na Ziemi. Rysunek nr 8. Proces powstawania efektu cieplarnianego na Ziemi A) :\MDQLM Z MDNL VSRVyE SU]HELHJD SURFHV QD]\ZDQ\ HIHNWHP FLHSODUQLDQ\P 0-3 p. 18 II. Funkcjonowanie systemu przyrodniczego Ziemi Poziom podstawowy
Twoja matura Geografia B) 3RGDM GZD LQQH (UyGáD HPLVML JD]yZ SRZRGXMF\FK SRZVWDZDQLH HIHNWX FLeplarnianego, któu\fk QLH XZ]JOGQLRQR QD VFKHPDFLH C) 3RGDM WU]\ SU]\NáDG\ NRQVHNZHQFML HIHNWX FLHSODUQLDQHJR Ntórych przejawy obser- ZXMH VL ZVSyáF]HQLH Zadanie 15 A) 1D]ZLM XNáDG\ EDU\F]QH SU]HGVWDZLRQH QD U\VXQNach a) i b) oraz podaj nazwy póá NXO =LHPL QD NWyU\FK VL IRUPXM Odczytywanie informacji przedstawionych na schematach. a) b) Rysunek nr 9 6FKHPDWXNáDGyZ EDU\F]Q\FK Rysunek a) Rysunek b) B) : SXVWH SROD ZSLV] QD]Z\ VWDá\FK RURGNyZ FLQLH QD =LHPL Z\* 3U]HGVWDZLDQLH UR]Náadu FLQLH QD =LHPL NRáR podbiegunowe zwrotnik Raka R QL* zwrotnik.r]lrur*fd NRáR podbiegunowe Rysunek nr 10 6WDáH XNáDG\ FLQLH QD =LHPL Z\* II. Funkcjonowanie systemu przyrodniczego Ziemi Poziom podstawowy 19
Twoja matura Geografia Interpretowanie i uogólnianie informacji klimatycznych zapisanych w tabeli. Zadanie 16 3RGDQH Z WDEHOL VWDFMH SRáR*RQH V Z WHM VDPHM VWUHILH NOLPDW\F]QHM l.p. WysoNRü m n.p.m. T o C O mm I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok 1. 131 T O 6,9 77 7,9 89 10,7 78 13,9 77 18,1 64 22,1 47 24,7 14 24,6 22 21,6 68 16,5 129 11,6 116 8,5 106 15,8 887 2. 7 T O 3,2 50 4,1 59 8,0 83 13,5 93 18,8 93 23,1 176 27,1 145 27,0 142 22,8 127 17,4 71 11,3 52 5,8 37 15,2 1128 3. 408 T O -0,3 16 1,8 31 7,7 45 13,2 77 18,1 117 23,6 109 26,4 82 26,1 80 21,7 81 14,9 65 7,8 46 1,1 24 13,5 773 T UHGQLD temperatura w o C O opad w mm Tabela nr 2. Stacje klimatyczne 1 p. A) 1D]ZLM W VWUHI NOLPDW\F]Q B) 3RGDM GZD DUJXPHQW\ NWyUH X]DVDGQLDM ]DNODV\ILNRZDQLH SRGDQ\FK VWDFML GR wskazanej przez ciebie strefy klimatycznej. C) -HGQD ]H VWDFML OH*\ QD ZVFKRGQLP Z\EU]H*X $]ML 3RGDM MHM QXPHU L NUyWNR X]DVDdnij, co wskazuje na WDNLH SRáR*HQLH 1 p. Nr stacji: Uzasadnienie: D) :SLV] QXPHU VWDFML NWyUD RG]QDF]D VL NOLPDWHP NRQW\QHQWDOQ\P Nr stacji: E) 1D SU]\NáDG]LH XPLDUNRZDQHM VWUHI\ NOLPDW\F]QHM SRGDM WU]\ FHFK\ MDNLPL Uy*QL VL REV]DU\ SRáR*RQH Z NOLPDFLH NRQW\QHQWDOQ\P RG REV]DUyZ OH*F\FK Z NOLPDFLH morskim. 0-3 p. II. Funkcjonowanie systemu przyrodniczego Ziemi Poziom podstawowy