Anna Wawryszuk-Misztal * Wykorzystanie faktoringu odwrotnego w zarządzaniu płynnością przedsiębiorstw Wstęp Płynność finansowa to jeden z istotnych aspektów funkcjonowania przedsiębiorstw, zwłaszcza w procesie ich restrukturyzacji finansowej. W warunkach spowolnienia gospodarczego, gdy dostęp do kapitału jest utrudniony, przedsiębiorstwa powinny wykorzystywać różne możliwości zwiększenia swojej płynności finansowej. Naprzeciw tym oczekiwaniom wychodzą instytucje finansowe oferujące różnorodne produkty. Jednym z takich produktów jest faktoring odwrotny. Celem artykułu jest analiza porównawcza faktoringu odwrotnego z faktoringiem klasycznym, a następnie wskazanie możliwości zastosowania tego instrumentu w procesie zarządzania płynnością finansową przedsiębiorstw. Zaprezentowane w artykule treści są efektem przeprowadzonej analizy literatury przedmiotu oraz analizy oferty produktowej instytucji finansowych świadczących usługi faktoringu odwrotnego 1. 1. Faktoring odwrotny jako szczególna formą faktoringu Faktoring definiuje się jako usługę polegającą na wykupie przez instytucję faktoringową nieprzeterminowanych wierzytelności przedsiębiorstw, należnych im od odbiorców z tytułu dostaw towarów lub usług oraz świadczeniu na rzecz zbywcy wierzytelności dodatkowych usług. Zbywca wierzytelności, czyli faktorant, ma możliwość otrzymania środków finansowych z tytułu dokonanej sprzedaży z odroczonym terminem płatności w terminie wcześniejszym, niż wskazany na fakturze. Otrzymana kwota zostaje pomniejszona o koszty związane z usługą, zaś nabywca dóbr i usług spłaca swoje zobowiązanie firmie faktoringowej (faktorowi), zamiast dostawcy dóbr i usług. * Dr, Instytut Ekonomii i Finansów, Wydział Ekonomiczny UMCS w Lublinie, anna.wmisztal@wp.pl, Pl. Marii Curie-Skłodowskiej 5, 20-031 Lublin 1 Przedmiotem analiz były prezentowane na stronach internetowych oferty instytucji takich jak: Bank Millenium, Alior Bank, BGŻ, Raiffeisen Bank, Bank Zachodni WBK, Citi Handlowy.
582 Anna Wawryszuk-Misztal Umowa faktoringu jest umową nienazwaną, a podstawę do jej zawarcia stanowi zawarta w art. 353 Kodeksu cywilnego zasada swobody umów [Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r., 1964]. W odniesieniu do umowy faktoringu, znajdują zastosowanie przepisy art. 509-516 k.c. dotyczące cesji wierzytelności, chociaż nie można w pełni utożsamiać ze sobą tych dwóch rodzajów umów 2. Tym, co wyróżnia umowę faktoringu są dodatkowe czynności, jakie na rzecz faktoranta zobowiązuje się realizować faktor. Zalicza się do nich m.in.: prowadzenie ksiąg rachunkowych, działania windykacyjne, doradztwo prawno-finansowe, inkaso wierzytelności, sporządzanie raportów o kondycji finansowej dłużników faktoranta [Czarecki, 2007, s. 105]. Faktoring traktowany jest zatem nie tylko jako narzędzie finansowania bieżącej działalności przedsiębiorstwa poprawiające jego płynność, ale też jako instrument zarządzania należnościami. Główną przesłanką korzystania z faktoringu jest istnienie w przedsiębiorstwie należności z tytułu dostaw i usług. Praktyka gospodarcza wykształciła wiele różnych form i kryteriów klasyfikacji faktoringu. Występujące w praktyce gospodarczej rodzaje factoringu są obszernie scharakteryzowane w literaturze przedmiotu, dlatego też nie będą one przedmiotem rozważań niniejszego opracowania [Tokarski, 2005, s. 58-73]. Jednakże zdaniem autorki, na szczególną uwagę zasługuje podział na tzw. faktoring klasyczny oraz faktoring odwrotny. Mianem faktoringu klasycznego (standardowego) określa się te wszystkie rodzaje faktoringu, gdzie przedmiotem umowy jest sprzedaż wierzytelności instytucji faktoringowej. W rezultacie, w bilansie przedsiębiorcy korzystającego z faktoringu, następuje zamiana należności z tytułu dostaw i usług na środki pieniężne uwzględniając oczywiście wynagrodzenie faktora. Schemat umowy faktoringu klasycznego prezentuje rysunek 1. Zupełnie inny jest natomiast charakter faktoringu odwrotnego, określanego także faktoringiem odwróconym, reverse faktoringiem, faktoringiem na dostawców, czy też faktoringiem zobowiązaniowym. Jego istotą jest finansowanie przez firmę faktoringową zobowiązań faktoranta powstałych w wyniku dokonywanych zakupów dóbr i usług z odroczonym terminem płatności. Instytucja faktoringowa, w momencie dokonania spłaty udokumentowanych faktur swojego klienta, staje się jego 2 Na temat różnic między umową przelewu wierzytelności a umową faktoringu pisze m.in. J. Czarecki [Czarecki, 2007, s. 75].
Wykorzystanie faktoringu odwrotnego w zarządzaniu płynnością 583 wierzycielem. Nabywca dóbr i usług spłaca zaś swoje zobowiązania firmie faktoringowej, zamiast dostawcy. Z prawnego punktu widzenia, umowa faktoringu odwrotnego opiera się na przepisach kodeksu cywilnego dotyczących wstąpienia w prawa wierzyciela (art. 518 k.c.). Istotę faktoringu odwrotnego przedstawia rysunek 2. Rysunek 1. Transakcje w faktoringu klasycznym 3) wypłata środków Dostawca (klient firmy faktoringowej- faktorant) Źródło: Opracowanie własne. 2) zestawienie wierzytelności 1) sprzedaż towarów i usług Firma faktoringowa Rysunek 2. Transakcje w faktoringu odwrotnym Odbiorca 4) spłata zobowiązania Dostawca 1) sprzedaż towarów i usług (faktury) Odbiorca (klient firmy faktoringowej- faktorant) 3) wypłata środków 2) zestawienie zobowiązań 4) spłata zobowiązań Firma faktoringowa Źródło: Opracowanie własne na podstawie [http://www.bankmillennium.pl, dostęp dnia 05.01.2013]. Umowa faktoringu odwrotnego zawierana jest między nabywcą dóbr i usług (faktorantem) a instytucją oferującą usługi faktoringu. Ocena sytuacji finansowej nabywcy jest podstawą do ustalenia globalnej kwoty limitu, w ramach którego faktor będzie dokonywał spłaty zobowiązań swojego klienta. Klient firmy faktoringowej określa, którzy dostawcy będą mogli korzystać z tej formy finansowania. Podstawą do wypłaty środków jest dostarczenie faktorowi potwierdzonych faktur
584 Anna Wawryszuk-Misztal wraz z oświadczeniem odbiorcy, w którym potwierdza on jakościową i ilościową zgodność faktury z zamówieniem. Koszty faktoringu odwrotnego zazwyczaj ponosi nabywca dóbr i usług, chociaż może też częściowo partycypować w nich dostawca. 3 W umowie faktoringu odwrotnego istotne są postanowienia dotyczące terminu, w którym instytucja faktoringowa spłaca zobowiązania swojego klienta oraz terminu, w którym klient faktoringowy spłaca swoje zobowiązania względem instytucji faktoringowej. Możliwe są dwa rozwiązania: faktor spłaca zobowiązania nabywcy tuż po przedstawieniu faktur z tytułu dokonanych zakupów, ale przed ustalonym z dostawcą terminem płatności lub w terminie wskazanym na fakturze [Grudniewski, 2012]. W pierwszym przypadku, gdy dostawca otrzymuje swoją wierzytelność w terminie wcześniejszym, niż ustalony pierwotnie, klient firmy faktoringowej ma możliwość wynegocjowania skonta z tytułu wcześniejszej płatności. Firmy faktoringowe mogą w takiej sytuacji wymagać oświadczenia dostawcy, w którym akceptuje on warunki płatności, w tym cenę za wcześniejsze uzyskanie środków. Nabywca natomiast spłaca swoje zobowiązanie firmie faktoringowej w określonym pierwotnie przez dostawcę terminie płatności. Ten rodzaj faktoringu odwrotnego określa się w praktyce faktoringiem odwrotnym dyskontowym (rysunek 3). Rysunek 3. Istota faktoringu odwrotnego dyskontowego Zakup towarów i usług Termin płatności zobowiązania okres finansowania dostawcy Instytucja faktoringowa spłaca zobowiązanie odbiorcy względem jego dostawcy Odbiorca dóbr i usług spłaca swoje zobowiązanie względem instytucji faktoringowej Źródło: Opracowanie własne. 3 Opracowano na podstawie ofert instytucji oferujących faktoring odwrotny.
Wykorzystanie faktoringu odwrotnego w zarządzaniu płynnością 585 W faktoringu odwrotnym dyskontowym, podmiotem korzystającym z finansowania jest dostawca dóbr i usług, podczas gdy nabywca zyskuje rabat u swojego dostawcy z tytułu wcześniejszej spłaty zobowiązania. W drugim przypadku, gdy instytucja faktoringowa spłaca zobowiązanie swojego klienta w ustalonym terminie płatności, główną korzyścią, jaką zyskuje klient firmy faktoringowej jest możliwość spłaty zobowiązania w terminie późniejszym, niż pierwotnie ustalony z dostawcą. Nabywca dóbr i usług otrzymuje zatem dodatkowy okres finansowania po terminie płatności faktur. Ten rodzaj faktoringu odwrotnego określa się w praktyce faktoringiem odwrotnym wymagalnościowym (rysunek 4). Rysunek 4. Istota faktoringu odwrotnego wymagalnościowego Zakup towarów i usług Termin płatności zobowiązania Termin płatności zobowiązania względem instytucji faktoringowej okres finansowania odbiorcy Instytucja faktoringowa spłaca zobowiązanie odbiorcy względem jego dostawcy Odbiorca dóbr i usług spłaca swoje zobowiązanie względem instytucji faktoringowej Źródło: Opracowanie własne. W praktyce możliwy jest także faktoring odwrotny będący połączeniem faktoringu wymagalnościowego i dyskontowego (rysunek 5). Jednoczesne zastosowanie faktoringu odwrotnego dyskontowego i wymagalnościowego pozwala zarówno dostawcy, jak i odbiorcy, korzystać z finansowania bieżącej działalności przez instytucję faktoringową. Z usługą faktoringu odwrotnego związane jest pojęcie Supply Chain Finance (SCF), które oznacza finansowanie łańcucha dostawców. Nie można jednak w pełni utożsamiać faktoringu odwrotnego z finansowaniem łańcucha dostaw. Faktoring odwrotny jest rozwiązaniem
586 Anna Wawryszuk-Misztal o zasięgu lokalnym, zaś SCF ma zasięg międzynarodowy i jest oferowany przez międzynarodowe grupy finansowe [Mazurkiewicz, 2012, s. 57]. Rysunek 5. Istota faktoringu odwrotnego wymagalnościowego i dyskontowego Zakup towarów i usług Termin płatności zobowiązania Termin płatności zobowiązania względem instytucji faktoringowej okres finansowania dostawcy okres finansowania odbiorcy Instytucja faktoringowa spłaca zobowiązanie odbiorcy względem jego dostawcy Odbiorca dóbr i usług spłaca swoje zobowiązanie względem instytucji faktoringowej Źródło: Opracowanie własne na podstawie [http://www.bankmillennium.pl, dostęp dnia 05.01.2013]. 2. Adresaci faktoringu odwrotnego Krąg podmiotów, do których adresowany jest faktoring odwrotny jest inny, aniżeli ma to miejsce w przypadku faktoringu klasycznego. O ile faktoring klasyczny jest usługą przeznaczoną dla przedsiębiorstw dokonujących sprzedaży z odroczonym terminem płatności, to faktoring odwrotny jest usługą dla podmiotów dokonujących zakupów z odroczonym terminem płatności. Nie zawsze podmioty korzystające z faktoringu odwrotnego mają możliwość korzystania z faktoringu klasycznego. Może to wynikać ze specyfiki prowadzonej działalności (sprzedaż na rzecz osób fizycznych) lub z faktu niespełnienia warunków koniecznych do zawarcia umowy faktoringu klasycznego (np. zbyt mała liczba odbiorców, dłużnicy nie wyrażają zgody na cesję wierzytelności) [Szymańska, 2012]. Usługa faktoringu odwrotnego jest korzystnym rozwiązaniem dla podmiotów, które mają wielu dostawców oraz możliwość uzyskania rabatów z tytułu wcześniejszej płatności. Faktoring odwrotny, zwłaszcza wymagalnościowy, może być dobrym rozwiązaniem wówczas, gdy dostawcy nie zgadzają się na długie terminy spłaty, zaś odbiorcy muszą oferować swoim klientom długie terminy spłaty zobowiązań.
Wykorzystanie faktoringu odwrotnego w zarządzaniu płynnością 587 Faktoring odwrotny określany jest też faktoringiem zamówieniowym ze względu na możliwość sfinansowania dostaw surowców i innych wydatków niezbędnych do realizacji określonego zamówienia. Taka forma finansowania może być szczególnie przydatna w warunkach długiego cyklu produkcyjnego. Specyfika transakcji faktoringu odwrotnego sprawia, iż jest to usługa oferowana firmom znajdującym się w dobrej kondycji finansowej. Ryzyko niewypłacalności dotyczy przede wszystkim faktoranta, zaś w faktoringu klasycznym jest ono rozproszone pomiędzy wielu dłużników. Instytucje faktoringowe, dążąc do ograniczenia ryzyka prowadzonej działalności, wymagają także zabezpieczeń spłaty wierzytelności, podczas gdy w faktoringu klasycznym przyjmuje się, że podstawowym zabezpieczeniem jest sama należność [Mazurkiewicz, 2012, s. 57], [Ostrowska, 2012]. 3. Koszty faktoringu odwrotnego Opłaty wnoszone z tytułu faktoringu odwrotnego są zróżnicowane, ale zazwyczaj obejmują pozycje takie jak [Żelazek, 2012]: 1) pobierana jednorazowo prowizja przygotowawcza, której wysokość zależy od przyznanego limitu (od 0,2 do 1,5 proc. limitu; im wyższy limit, tym niższa prowizja), 2) prowizja za dokonanie zapłaty do kontrahenta pobierana od każdej faktury; wysokość prowizji zależy od długości terminu płatności (np. dla faktury z 30-dniowym terminem płatności wynosi średnio od 0,2 do 0,3 proc. jej wartości, a ze 120-dniowym - od 0,5 do 0,8 proc.), 3) odsetki od udzielonego przedsiębiorcy finansowania, których wysokość w skali roku jest równa stawce WIBOR powiększonej o marżę zależną od kondycji finansowej firmy (np. 2 pkt. proc.). 4 4 W przypadku faktoringu odwrotnego wyróżnia się dwa rodzaje odsetek, tj. dyskontowe oraz finansowe. Odsetki dyskontowe są pobierane za finansowanie w okresie między dniem nabycia wierzytelności a dniem poprzedzającym termin płatności faktury włącznie (faktoring odwrotny dyskontowy). Odsetki finansowe to z kolei wynagrodzenie faktora z okres od nabycia faktury do dnia faktycznej spłaty wierzytelności (faktoring odwrotny wymagalnościowy). Definicje powyższe występują w dokumentach Alior Banku [Regulamin określający zasady..., Załącznik Nr 2 do Uchwały Nr 406/2010 Zarządu Alior Bank S.A.].
588 Anna Wawryszuk-Misztal Dodatkowo, instytucje faktoringowe pobierają inne opłaty i prowizje, np. z tytułu zmiany warunków umowy, czy też niewykorzystania przyznanego limitu. 4. Wpływ faktoringu odwrotnego na płynność finansową Płynność finansową najczęściej utożsamia się ze zdolnością przedsiębiorstwa do spłaty wymagalnych zobowiązań. Jednak termin ten może być rozumiany w różnorodny sposób, dlatego też można mówić o różnych ujęciach płynności finansowej. Wyróżnia się zatem płynność w ujęciu majątkowym, majątkowo-kapitałowym, czy też w ujęciu przepływów pieniężnych [Kusak, 2006, s. 9 10]. Płynność w ujęciu majątkowym to zdolność danego składnika aktywów do zamiany na gotówkę w krótkim czasie bez konieczności ponoszenia znacznych kosztów. W ujęciu majątkowo-kapitałowym płynność finansową definiuje się jako zdolność do spłaty wymagalnych zobowiązań krótkoterminowych. Zgodnie zaś z ujęciem przepływów pieniężnych, płynność finansową postrzega się jako zdolność równoważenia wymaganych wypływów gotówkowych oraz odpowiadających im wpływów gotówkowych, uwzględniając przy tym możliwość wystąpienia przerw w dopływie środków pieniężnych oraz wzrost wypływów gotówkowych [Bernstein i inni, 1981, s. 82]. Bez względu na to, jak postrzegana jest płynność finansowa, nie ulega wątpliwości, iż jej posiadanie jest niezbędnym warunkiem trwania i rozwoju przedsiębiorstwa. W praktyce oznacza to konieczność zarządzania płynnością finansową, czyli podejmowanie działań polegających na dostosowywaniu co do wartości i terminów strumieni zasilających przedsiębiorstwo i wypływających z niego. Synchronizacja co do wartości strumieni pieniężnych, występuje wówczas, gdy w analizowanym okresie wpływy gotówkowe są równe co najmniej wydatkom gotówkowym, zaś synchronizacja co do terminów, utożsamiana jest z dopasowaniem owych strumieni w czasie [Wojciechowska, 2001, s. 17 18], [Wawryszuk-Misztal, 2011, s. 229]. Proces zarządzania płynnością finansową wymaga zastosowania szeregu różnorodnych narzędzi, dzięki którym osiąga się większy stopień synchronizacji czasowej oraz kwotowej strumieni zasilających i wypływających. Są to narzędzia, które z jednej strony przyczyniają się do zwiększenia i/lub przyspieszenia wpływów gotówkowych, z drugiej zaś, zmniejszają i/lub opóźniają moment wystąpienia wydatków gotów-
Wykorzystanie faktoringu odwrotnego w zarządzaniu płynnością 589 kowych. Jedne i drugie prowadzą więc do zwiększenia płynności przedsiębiorstwa. Instytucje faktoringowe niejednokrotnie reklamują faktoring jako instrument zwiększający płynność finansową. Wyraźnie jednak należy podkreślić, iż z punktu widzenia finansów przedsiębiorstwa, faktoring klasyczny i odwrotny wywołują różne skutki. Faktoring klasyczny to narzędzie wspomagające proces zarządzania należnościami przedsiębiorstwa. Na skutek wykorzystania faktoringu klasycznego, w bilansie przedsiębiorstwa zmniejsza się kwota należności z tytułu dostaw i usług, zaś zwiększeniu ulega saldo środków pieniężnych, którego wartość zostaje oczywiście skorygowana o koszty usługi zmniejszające podstawę opodatkowania. Wzrost płynności następuje dzięki przyspieszeniu momentu wpływu środków pieniężnych z tytułu sprzedaży z odroczonym terminem płatności. Przedsiębiorstwo zostaje zasilone w środki pieniężne, co pozytywnie wpływa na wskaźniki płynności 5. Pozytywnym efektem jest również skrócenie cyklu konwersji należności, co zmniejsza lukę gotówkową i zapotrzebowanie na kapitał finansujący bieżącą działalność przedsiębiorstwa. W ramach usługi faktoringu, faktor świadczy na rzecz faktoranta usługi dodatkowe, które usprawniają proces zarządzania należnościami. W przypadku faktoringu odwrotnego następuje zmiana wierzyciela przedsiębiorstwa. Zobowiązania z tytułu dostaw i usług zostają przekształcone w zobowiązania wobec instytucji faktoringowej [Kreczmańska-Gigol, Pajewska-Kwaśny, s. 262, dostęp dnia 05.06.2013]. Przedsiębiorstwo nie zostaje zatem zasilone w środki pieniężne, jak ma to miejsce w faktoringu klasycznym. W tym kontekście, zasadnym wydaje się pytanie o wpływ tego rodzaju faktoringu na płynność finansową. Analiza taka powinna być dokonana oddzielnie dla faktoringu dyskontowego i wymagalnościowego. Z punktu widzenia zwiększenia płynności finansowej, większe znaczenie ma faktoring wymagalnościowy, gdzie następuje dodatkowe finansowanie faktoranta. Wzrost płynności jest efektem odroczenia w czasie momentu wypływu środków pieniężnych. Zatrzymane środki pieniężne można przeznaczyć na inne cele, niż spłata zobowiązań z tytułu dostaw i usług. Faktoring odwrotny wymagalnościowy prowadzi do wydłużenia cyklu konwersji zobowiązań, skrócenia cyklu konwersji 5 O wpływie faktoringu na wskaźniki płynności finansowej pisze M. Tokarski [Tokarski, 2005, s. 160-165].
590 Anna Wawryszuk-Misztal gotówki i tym samym zmniejszenia zapotrzebowania na kapitał finansujący bieżącą działalność. Należy jednak zauważyć, iż wcześniej, czy później, zobowiązania te muszą zostać spłacone. Wydłużanie okresu spłaty zobowiązań, przy utrzymaniu tej samej częstotliwości i wartości dokonywanych zakupów przedsiębiorstwa, prowadzi do zwiększenia przeciętnej wielkości zobowiązań krótkoterminowych na skutek ich kumulacji. Efektem tego może być zmniejszenie wskaźników płynności finansowej, co mogłoby sugerować zmniejszenie, a nie wzrost płynności. Jednocześnie należy pamiętać, iż ocena płynności finansowej na podstawie wskaźników płynności posiada liczne mankamenty, przez co może prowadzić do błędnych interpretacji [Wędzki, 2006, s. 294-306], [Wawryszuk-Misztal, 2011, s. 227-244]. W przypadku faktoringu odwrotnego dyskontowego, z uwagi na brak dodatkowego okresu finansowania, trudno jest mówić o zwiększeniu płynności finansowej faktoranta. Faktorant wprawdzie może uzyskać rabat z tytułu wcześniejszej spłaty przez faktora zobowiązania wobec dostawcy, ale zobowiązany jest jednocześnie pokryć koszty usługi faktoringu. W zależności od relacji między możliwym do uzyskania rabatem a kosztem usługi, faktoring odwrotny może mieć pozytywny wpływ na rentowność [Wedziuk, 2013]. Jednak z punktu widzenia wskaźników płynności finansowej oraz cyklu konwersji gotówki, usługa ta jest raczej neutralna. Integralną częścią umowy faktoringu są dodatkowe czynności wykonywane na rzecz faktoranta. W ramach faktoringu klasycznego przedsiębiorstwo może otrzymać pakiet dodatkowych usług usprawniających zarządzanie należnościami. Usprawnienia w tym obszarze mogą prowadzić do osiągnięcia różnorodnych korzyści, np. zmniejszenia kosztów administracyjnych poprzez outsourcing na rzecz instytucji faktoringowej czynności związanych z,,miękką windykacją, inkasem należności, badaniem wiarygodności kredytowej dłużników, przygotowywaniem raportów na temat poziomu należności, czy też mogą to być korzyści polegające na dyscyplinowaniu dłużników, którzy wobec faktu cesji wierzytelności, spłacają swoje zobowiązania w ustalonym terminie. Faktoring odwrotny natomiast przynosi przedsiębiorstwu korzyści w postaci usprawnienia procesu zarządzania zobowiązaniami z tytułu dostaw i usług. Obowiązek spłaty zobowiązań faktoranta w określonych terminach przejmuje na siebie faktor, co może ograniczyć koszty zwią-
Wykorzystanie faktoringu odwrotnego w zarządzaniu płynnością 591 zane z administrowaniem zobowiązaniami, szczególnie wtedy, gdy faktorant współpracuje z wieloma dostawcami. Zakończenie Faktoring odwrotny to stosunkowo nowa usługa oferowana przedsiębiorcom przez instytucje faktoringowe. Ze względu na liczne różnice między faktoringiem odwrotnym a klasycznym, przymiotnik,,odwrotny określający ten rodzaj usługi, jest jak najbardziej uzasadniony. Zostały one scharakteryzowane w niniejszym artykule oraz zestawione w tablicy 1. Podsumowując rozważania zaprezentowane w niniejszym artykule, można stwierdzić, iż faktoring odwrotny wywołuje odmienne skutki, niż faktoring klasyczny, zwłaszcza w zakresie możliwych do osiągnięcia korzyści. Usługę tę można zatem traktować jako specyficzną formę finansowania, wartą wykorzystania, ale jedynie w szczególnych uwarunkowaniach. W opinii autorki, jeśli faktoring odwrotny jest alternatywną względem kredytu obrotowego formą finansowania 6, to pojawia się pytanie następujące: dlaczego firmy coraz częściej z niego korzystają 7, skoro mogą również uzyskać dostęp do kredytu obrotowego 8? Wydaje się, że przesłanką zastosowania tej formy finansowania są korzyści, jakie uzyskują dostawcy faktoranta. Przede wszystkim, zyskują oni pewność, że ich wierzytelność zostanie spłacona w terminie przez instytucję faktoringową. W zamian za skonto, mogą oni także liczyć na wcześniejsze terminy płatności, co oznacza finansowanie ich działalności przez instytucję faktoringową. Faktoring odwrotny stosują często duże firmy, które w ten sposób zapewniają swoim mniejszym dostawcom dostęp do finansowania, co ma szczególne znaczenie, gdy nabywcy zależy na regularnych i terminowych dostawach [Atanasow, 2007]. Korzystanie z fak- 6 W kontekście skutków, jakie wywołuje faktoring odwrotny w bilansie przedsiębiorcy, jest on bardziej podobny do kredytu obrotowego, niż faktoring klasyczny, który powszechnie uważany jest za alternatywną względem kredytu formę finansowania. 7 Według danych Polskiego Związku Faktorów (PZF), obroty firm zrzeszonych w PZF z tytułu faktoringu odwrotnego w 2011 r. wyniosły 4,35 mld zł, podczas gdy w 2010 roku była to wartość 2,47 mld zł [Mazurkiewicz, 2012, s. 57]. Dla porównania, w 2011 r. obroty ogółem firm zrzeszonych w PZF, które generują około 90% obrotów branży faktoringowej, wynosiły 67,1 mld zł, zaś w 2010 r. 55,9 mld zł [http://www.faktoring.pl, dostęp dnia 05.01.2013]. 8 Faktoring odwrotny, podobnie jak kredyt, wymaga posiadania dobrej kondycji finansowej, podczas gdy faktoring klasyczny jest postrzegany raczej jako instrument dla firm, które mają utrudniony dostęp do kredytów obrotowych.
592 Anna Wawryszuk-Misztal toringu odwrotnego utwierdza dostawców w przekonaniu, że ich odbiorca jest wiarygodnym partnerem handlowym, z którym warto utrzymywać dobre relacje handlowe 9. Tablica 1. Faktoring klasyczny i odwrotny- zestawienie porównawcze Faktoring klasyczny Faktoring odwrotny Podstawa prawna zawarcia umowy faktoringu Podmioty podpisujące umowę faktoringu (strony umowy) Art. 509-516 k.c. dotyczące przelewu wierzytelności Instytucja faktoringowa oraz dostawca dóbr i usług (wierzyciel) Art. 518 k.c. dotyczący wstąpienia w prawa wierzyciela Instytucja faktoringowa oraz nabywca dóbr i usług (dłużnik) Przedmiot umowy Należności faktoranta Zobowiązania faktoranta Adresaci usługi Przedsiębiorstwa oferujące swoim klientom kredyt kupiecki Przedsiębiorstwa korzystające z kredytu kupieckiego, Ryzyko ponoszone przez instytucję faktoringową Podmiot, którego wiarygodność i wypłacalność jest badana Rozprasza się pomiędzy wielu odbiorców faktoranta Przede wszystkim dłużnicy faktoranta Skoncentrowane wokół faktoranta Przedsiębiorstwo podpisujące umowę z instytucją faktoringową Zabezpieczenia Portfel należności Wymagane od odbiorcy Podmiot, który ponosi koszty usługi Skutki w bilansie faktoranta Wpływ na cykl konwersji gotówki Sprzedawca dóbr i usług oferujący odroczony termin płatności Zmniejszenie należności i wzrost środków pieniężnych skorygowany o koszty usługi Skrócenie cyklu konwersji gotówki dzięki skróceniu cyklu konwersji należności; prowadzi do przyspieszenia momentu wpływu należności z tytułu dostaw i usług Nabywca dóbr i usług korzystający z odroczonego terminu płatności Zmniejszenie zobowiązań z tytułu dostaw i usług i powstanie zobowiązań wobec instytucji faktoringowej Skrócenie cyklu konwersji gotówki dzięki wydłużeniu cyklu konwersji zobowiązań; prowadzi do odroczenia w czasie momentu wypływu środków pieniężnych, ale tylko w faktoringu odwrotnym wymagalnościowym 9 Na liczne korzyści związane z zastosowaniem faktoringu odwrotnego w literaturze anglojęzycznej wskazuje L. Klapper [Klapper, 2005].
Wykorzystanie faktoringu odwrotnego w zarządzaniu płynnością 593 Postrzeganie usługi przez kontrahentów faktoranta Źródło: Opracowanie własne. Dyscyplinuje dłużników faktoranta do terminowej spłaty zobowiązań Wierzyciele faktoranta zyskują pewność, że ich wierzytelność zostanie spłacona w terminie; stanowi wsparcie dla dostawców klienta firmy faktoringowej Oceniając wpływ faktoringu odwrotnego na płynność finansową, wyraźnie należy podkreślić, że charakter tego oddziaływania nie jest jednoznaczny i w istotnym stopniu uwarunkowany rodzajem wykorzystanego faktoringu odwrotnego. Badania prowadzone wśród zachodnich przedsiębiorstw wykorzystujących faktoring odwrotny wskazują, iż nie jest to narzędzie, które może szybko rozwiązać problem płynności, gdy zostaje ograniczona dostępność kredytu bankowego. W długim okresie może jednak przyczynić się do redukcji kapitału obrotowego netto [Seifert, Seifert, 2011, s. 43]. Niewątpliwie, faktoring odwrotny może być przydatny w synchronizacji strumieni pieniężnych zasilających przedsiębiorstwo oraz wpływających z niego, a więc w procesie zarządzania płynnością finansową. Literatura 1. Atanasow S. (2007), Jak wygląda transakcja faktoringu odwróconego?, Portal finansowy IPO.pl, 4 września, http://www.ipo.pl /finansowanie/faktoring/jak_wyglada_transakcja_faktoringu_odwro conego_592108.html, dostęp dnia 5.01.2013. 2. Bernstein L.A., Most K.A., Block M., Heath L.C. (1981), Professional Notes and Letters. Working Capital as a Tool,,,Journal of Accountancy, December. 3. Czarecki J. (2007), Faktoring jako instrument finansowania działalności MSP, PWN, Warszawa. 4. Grudniewski J. (2012), Faktoring odwrócony pomysłem na kryzys, 9 września, http://www.informacjakredytowa.com/faktoringodwrocony-pomyslem-na-kryzys, dostęp dnia 05.01.2013. 5. Klapper L. (2005), The role of,,reverse Factoring in supplier financing of small and medium sized enterprises, The World Bank, Working Paper. 6. Kreczmańska-Gigol K., Pajewska-Kwaśny R., Faktoring. Przewodnik dla przedsiębiorcy, e-book, http://www.faktoring.pl/index.php?page =5&s=5, dostęp dnia 05.06.2013.
594 Anna Wawryszuk-Misztal 7. Kusak A. (2006), Płynność finansowa. Analiza i sterowanie, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. 8. Mazurkiewicz T. (2012), Faktoring odwrotny jako niestandardowe rozwiązanie biznesowe, w: Faktoring. Almanach Polskiego Związku Faktorów, Biernat T. (red.), Polski Związek Faktorów, Warszawa. 9. Oficjalna strona internetowa Banku Millenium SA, http://www.bankmillennium.pl/pl/przedsiebiorstwa/faktoring/nasza -oferta/faktoring-odwrotny/, dostęp dnia 05.01.2013. 10. Oficjalna strona internetowa Polskiego Związku Faktorów, http://www.faktoring.pl/index.php?page=6, dostęp dnia 05.01.2013. 11. Ostrowska K. (2012), Zamiana należności na gotówkę,,,rzeczpospolita 28 czerwca. 12. Regulamin określający zasady wstępowania przez ALIOR BANK S.A. w prawa Wierzycieli na podstawie Umowy Współpracy (AliorFaktor), Załącznik Nr 2 do Uchwały Nr 406/2010 Zarządu Alior Bank S.A. 13. Seifert R. W., Seifert D., Financing the Chain (2011),,,International Commerce Review Volume 10, No 1, Spring, s. 32-44. 14. Szymańska M. (2012), ekofaktoring stwarza szerokie spektrum możliwości,,,dziennik Gazeta Prawna, 18 października. 15. Tokarski M. (2005), Faktoring w małych i średnich przedsiębiorstwach, Oficyna Ekonomiczna, Kraków. 16. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm. 17. Wawryszuk-Misztal A. (2011), Problemy pomiaru płynności finansowej w kontekście jej definicji,,,przedsiębiorczość i Zarządzanie, Tom XII, z. 13, Wydawnictwo Społecznej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, Brodnica, s. 227-244. 18. Wedziuk S. (2013), Faktoring, na którym można zarobić,,,puls Biznesu 12 marca. 19. Wędzki D. (2006), Analiza wskaźnikowa sprawozdania finansowego, Oficyna Ekonomiczna Wolters Kluwer Polska, Kraków. 20. Wojciechowska U. (red.) (2001), Płynność finansowa polskich przedsiębiorstw w okresie transformacji gospodarki. Aspekty makroekonomiczne i mikroekonomiczne, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa. 21. Żelazek K. (2012), Koszt usługi może być niski dzięki upustom,,,rzeczpospolita 3 grudnia.
Wykorzystanie faktoringu odwrotnego w zarządzaniu płynnością 595 Streszczenie Artykuł dotyczy znaczenia faktoringu odwrotnego w zarządzaniu płynnością finansową przedsiębiorstw. W artykule zaprezentowano istotę faktoringu odwrotnego w porównaniu z faktoringiem klasycznym. Wskazano też adresatów tego instrumentu oraz koszty związane z jego wykorzystaniem. Istotną częścią opracowania są rozważania poświęcone możliwościom wykorzystania tego instrumentu w zarządzaniu płynnością finansową przedsiębiorstw. W zakończeniu stwierdzono, że faktoring odwrotny może zostać wykorzystany w zarządzaniu płynnością finansową. Jest to bowiem instrument ułatwiający synchronizację wpływów i wydatków gotówkowych. Dodatkowo, może on być wykorzystany do budowy dobrych relacji z dostawcami. Słowa kluczowe należności, zobowiązania, płynność, faktoring odwrotny The use of reverse factoring in corporate liquidity management (Summary) The article concerns the importance of reverse factoring in liquidity management. It presents the essence of reverse factoring in comparison with traditional factoring. This paper also indicates what kind of enterprises can use the reverse factoring and costs associated with its use. An important part of this article applies to possibilities of using reverse factoring in liquidity management. The author concludes that the reverse factoring can be used in the management of liquidity. It facilitates synchronization of cash inflows and outflows. Furthermore, reverse factoring is very useful for building a good relationship with the supplier. Keywords accounts receivable, accounts payable, liquidity, reverse factoring