Wolna kultura a wolny dostęp do wiedzy Jakub Szprot, Alek Tarkowski j.szprot@icm.edu.pl a.tarkowski@icm.edu.pl Informacja w świecie cyfrowym Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej 3.03.2008
kontekst system własności intelektualnej Creative Commons (CC) licencje CC ruch Open Access projekt DIR
1710 Statut Anny w Anglii w obronie przed monopolami wydawniczymi 1789 Rewolucja Francuska dekrety 1791, 1793
Prawo autorskie służy - w tradycji anglosaskiej: wspieraniu rozwoju nauk i sztuk - w tradycji europejskiej: ochronie osobistych i majątkowych praw autora Równowaga osiągnięta poprzez: Wymóg uzyskania zgody na użycie + idea dozwolonego użytku / fair use
Zmiany okresu obowiązywania prawa autorskiego w USA 1790-1831: 14 + 14 lat 1831-1909: 28 + 14 lat 1909-1978: 28 + 28 lat 1978-1998: życie + 50 lat 1998 - : życie + 70 lat
1790-1800 5%
100% 2008
Zmiany okresu obowiązywania prawa autorskiego w Polsce 1926: 50 lat 1952: 25 lat po śmierci twórcy Po 1989 roku Polska zaczęła dostosowywać system prawa autorskiego do standardów europejskich i międzynarodowych (ustalanych przez WIPO - World Intellectual Property Organization). 1994: 50 lat po śmierci twórcy 2000: 70 lat po śmierci twórcy
Formy zmian okres - od pierwotnych 14 lat do 70 lat po śmierci twórcy zakres autor nie musi podejmować żadnych działań, aby utwór został objęty ochroną forma kontroli - nowe metody - komputery zasięg - każde działanie w obrębie Internetu to kopia
Zmiany prawa autorskiego równowaga zachwiana na rzecz właściciela interes prywatny bierze górę nad interesem publicznym (własność, zysk) kultura ulega technologii
Creative Commons Początki / cele CC jako próba odzyskania utraconej równowagi Sonny Bono Copyright Term Extension Act / nieudany proces Eldred v. Ashcroft
Creative Commons Początki / cele od kultury tylko do odczytu do kultury do odczytu i zapisu trzecia droga commons - dobro wspólne (i domena publiczna) wolne / otwarte oprogramowanie
Wszystkie prawa zastrzeżone
Brak praw zastrzeżonych
Pewne prawa zastrzeżone
licencje CC zestandaryzowane narzędzia prawne dostępne za darmo oparte na systemie prawa autorskiego dobrowolne - twórca decyduje o licencjonowaniu swojej twórczości uzupełniają, a nie zastępują system pr. aut.
licencje CC Uznanie autorstwa Użycie niekomercyjne Na tych samych warunkach Bez utworów zależnych
licencje CC
licencje CC Kod prawniczy + wersja zrozumiała dla ludzi + metadane
licencje CC
ruch Open Access Inicjatywa Budapesztańska (2001): Tradycja naukowa wraz z nowymi technologiami umożliwiają stworzenie dobra wspólnego w postaci elektronicznej publikacji czasopism typu peer-reviewed oraz zapewnienie całkowicie darmowego i nieograniczonego dostępu do tego dobra
ruch Open Access Samodzielna archiwizacja (self-archiving) Umieszczanie tekstów naukowych przez ich autorów Przed procesem recenzowania (pre-prints) Po ich publikacji drukiem (post-prints) w repozytoriach archiwach online Repozytoria instytucjonalne (np. uniwersyteckie) Repozytoria tematyczne (np. ArXiv: fizyka / matematyka / informatyka / biologia)
ruch Open Access Publikacje OA Publikowanie artykułów w czasopismach, których redakcje w całości przyjęły model OA czysty model OA Model hybrydalny Otwarty dostęp do części tekstów wykupiony przez autorów (płacone z grantów badawczych lub przez instytucje) Model opóźnionego OA Otwarty dostęp po okresie embargo (6 miesięcy, rok)
ruch Open Access 10-15% z ok. 2,5 mln artykułów typu peer-review wydawanych rocznie dostępnych na zasadzie OA 93% spośród 25,000 tytułów typu peer-review wyraża zgodę na samodzielną archiwizację przez naukowców kilka tysięcy czasopism publikuje w modelu OA 80-90% naukowców gotowych archiwizować teksty po zapewnieniu odpowiedniej infrastruktury
ruch Open Access Postulat wolnego dostępu do badań finansowanych ze środków publicznych Rekomendacja OECD Principles and Guidelines for Access to Research Data from Public Funding (2007) Decyzja w sprawie badań finansowanych przez NIH w USA
BOA Blog o Open Access http://boa.icm.edu.pl /
Projekt DIR otwarty dostęp do wiedzy Dystrybucja internetowa jako rozwiązanie problemów z obiegiem wiedzy w Polsce Platforma YADDA Creative Commons Polska w ICM UW DIR projekt otwarty Teksty w modelu Open Access Otwarte dane Otwarte oprogramowanie
Dziękuję za uwagę http://creativecommons.pl http://creativecommons.org a.tarkowski@icm.edu.pl j.szprot@icm.edu.pl