Temat: Prawo autorskie

Transkrypt

1 Temat: Prawo autorskie Prawo autorskie (ang. copyright, symbol: ) Pojęcie prawnicze oznaczające ogół praw przysługujących autorowi utworu albo zespół norm prawnych wchodzących w skład prawa własności intelektualnej, upoważniających autora do decydowania o użytkowaniu dzieła i czerpaniu z niego korzyści finansowej. Źródło polskiego prawa autorskiego Przyjęta w 1994 roku (a następnie nowelizowana) ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych reguluje między innymi przedmiot i podmiot prawa autorskiego, wyjątki i ograniczenia praw autorskich, okres obowiązywania praw autorskich oraz ochronę przedmiotu prawa autorskiego. Podstawowym założeniem jest rozróżnienie autorskich praw osobistych oraz autorskich praw majątkowych. Ustawa zgodnie z nazwą reguluje także prawa pokrewne związane z wykonaniami, produkcją i dystrybucją utworów. Przedmiot prawa autorskiego Zgodnie z ustawą, przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). Prawo autorskie działa automatycznie ochrona praw autorskich rozpoczyna się z chwilą ustalenia utworu, bez konieczności spełnienia jakichkolwiek formalności przez jego twórcę. Utwór nie musi przy tym być skończony.

2 W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory: wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe), plastyczne, fotograficzne, lutnicze, wzornictwa przemysłowego, architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne, urbanistyczne, muzyczne i słowno-muzyczne, sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne, audiowizualne (w tym wizualne i audialne). Ustawa określa także szereg rodzajów treści, które nie są przedmiotem prawa autorskiego i nie korzystają z ustawowej ochrony: idee i pomysły, chyba że są wyrażone oryginalną formą; urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole; akty normatywne lub ich urzędowe projekty; opublikowane opisy patentowe lub ochronne; proste informacje prasowe; pomysły i tematy badawcze oraz teorie i fakty naukowe; znane powszechnie od dawna formy plastyczne, przestrzenne lub muzyczne; elementy utworów pozbawione charakteru twórczego, np.: typowe tabele, rysunki, zestawienia pozbawione oryginalnej koncepcji np. alfabetyczne;

3 utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, jednakże nie do tego samego użytku; utwory wystawione w publicznie dostępnych zbiorach, takich jak muzea, galerie, sale wystawowe, lecz tylko w katalogach i w wydawnictwach publikowanych dla promocji tych utworów, a także w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach w prasie i telewizji, jednakże w granicach uzasadnionych celem informacji; znaki firmowe użyte w celach informacyjnych. Treści te należą do domeny publicznej, wraz z treściami do których prawa autorskie nigdy nie istniały, lub do których wygasły prawa autorskie majątkowe. Autorskie prawa osobiste Autorskie prawa osobiste są prawami ojcostwa utworu i obejmują przede wszystkim prawo autora do wiązania z dziełem jego nazwiska. Prawo to nigdy nie wygasa i jest, z natury rzeczy, niezbywalne, nie można się go zrzec ani przenieść na inną osobę. W ramach ochrony dóbr osobistych autor ma prawo do przedstawiania utworu pod pseudonimem lub anonimowo. Do osobistych praw autorskich należy także prawo do zachowania niezmienionej treści i formy utworu, zakazujące wprowadzania zmian, zniekształceń, przeinaczeń czy prawo do nadzoru nad korzystaniem z dzieła. Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może

4 przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo na żądanie twórcy zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny. Autorskie prawa majątkowe Autorskie prawa majątkowe (ang. copyright) to monopol praw majątkowych na rzecz autora utworu lub posiadacza praw (który najczęściej uzyskał te prawa na mocy umowy z autorem). Powodem wprowadzenia praw autorskich majątkowych było zabezpieczenie interesów twórców oraz innych posiadaczy praw do utworów. Zasadą w prawie autorskim jest, że z utworu może korzystać lub nim rozporządzać tylko osoba uprawniona. Osobą uprawnioną jest w pierwszej kolejności posiadacz praw do utworu. Osoba taka (lub inny podmiot) może następnie udzielić innym uprawnień do korzystania z utworu, na mocy umowy licencyjnej lub umowy przekazującej prawa do utworu. Autorskie prawa majątkowe są ograniczone przez zasady dozwolonego użytku, określające ograniczenia i wyłączenia z ochrony prawnoautorskiej. Ustawa rozróżnia dozwolony użytek prywatny oraz dozwolony użytek publiczny: chodzi tu między innymi o sytuacje, w których utwór jest wykorzystywany na własny użytek osobisty, o ile dotyczy to utworu już rozpowszechnionego, a wykorzystanie będzie nieodpłatne poza przewidzianą w ustawie kategorią osobistą jest również tak zwany użytek instytucjonalny. Jednym z jego przykładów jest dozwolony użytek na cele edukacyjne.

5 Ochrona wizerunku, adresata korespondencji i tajemnicy źródeł informacji Ustawa o prawie autorskim reguluje również kwestię ochrony wizerunku. W myśl ustawy rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych oraz osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza. Systemy licencjonowania praw autorskich: 1. Copyright wszystkie prawa zastrzeżone. "Copy" (kopiowanie) i "right" (prawo) to inaczej zastrzeżenie wszelkich praw do kopiowania. 2. Royalty free model licencjonowania różnych form własności intelektualnej, takich jak patenty, znaki towarowe, prawa autorskie, który polega na tym, że licencjobiorca płaci jednorazową opłatę licencjodawcy po czym zyskuje prawo do wielokrotnego, dowolnego użycia własności intelektualnej, bez konieczności wnoszenia kolejnych opłat. Model royalty free jest szczególnie często stosowany w przypadku handlu zdjęciami i muzyką. Częstym modelem dystrybucji zdjęć na zasadach royalty free, jest udostępnianie

6 ich całkowicie bezpłatnie w formie próbek o małej rozdzielczości na stronach internetowych, które zarabiają na sprzedaży tych prac w wyższej rozdzielczości. Innym modelem zarabiania w oparciu o licencje royalty free jest swobodne udostępnianie zasobów po jednorazowej zapłacie abonamentu. 3. Copyleft rodzaj systemu licencjonowania praw autorskich, zezwalający na modyfikację pracy i jej dalszą redystrybucję na identycznych warunkach (w tym również zarobkową). Konkretne zastosowania idei copyleft można znaleźć w licencjach projektu GNU (licencja wolnego i otwartego oprogramowania), a także w licencji FAL (Licencja Wolnej Sztuki), FreeBSD i kilku innych. Są to inaczej otwarte licencje. 4. Domena publiczna (ang. public domain) w najwęższym znaczeniu jest to twórczość, z której można korzystać bez ograniczeń wynikających z uprawnień, które mają posiadacze autorskich praw majątkowych, gdyż prawa te wygasły lub twórczość ta nigdy nie była lub nie jest przedmiotem prawa autorskiego.

7 5. Creative Commons - istnieje sześć licencji Creative Commons, a określone przez nie zasady licencjonowania utworu zależą od wykorzystanej kombinacji czterech podstawowych warunków. Warunki licencyjne są jak elementy składowe zasady określone przez daną licencję są wynikiem złożenia razem dwóch lub trzech takich warunków, przy czym warunek Uznanie autorstwa jest obecny w każdej licencji, gdyż i tak w większości krajów świata autorskie prawa osobiste są niezbywalne. Cztery podstawowe warunki licencji CC to: Uznanie autorstwa - wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać objęty prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory zależne pod warunkiem, że zostanie przywołane nazwisko autora pierwowzoru. Użycie niekomercyjne - wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać objęty prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory zależne jedynie do celów niekomercyjnych.

8 Na tych samych warunkach - wolno rozprowadzać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. Bez utworów zależnych - wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać utwór jedynie w jego oryginalnej postaci tworzenie utworów zależnych nie jest dozwolone.