POLITYKA OTWARTEGO DOSTĘPU W POLSCE REKOMENDACJE MNISW

Transkrypt

1 POLITYKA OTWARTEGO DOSTĘPU W POLSCE REKOMENDACJE MNISW Piotr Kępski Departament Innowacji i Rozwoju MNiSW 26 czerwca 2017 r. ul. Hoża 20 \ ul. Wspólna 1/3 \ Warszawa \ tel. +48 (22) \ fax +48 (22)

2 Otwarta Nauka - nowy paradygmat Open Science Umbrella. Image credit: Flickr user 지우황 CC BY 2.0

3 Po co otwarty dostęp? Otwarty Dostęp i Otwarta Nauka są elementem komunikacji naukowej (Science Communication) W takim ujęciu otwieranie publikacji i wyników badań służy nauce i naukowcom, ponieważ: Pokazuje obywatelom, że naukowcy coś konkretnego tworzą a nie tylko wydają pieniądze podatnika na nieokreślone projekty Pozwala społeczeństwu zrozumieć sens i cel pracy naukowców Jest elementem marketingu instytucji zatrudniającej naukowca ponieważ udostępniając jego prace buduje ona własną markę i prestiż Przyczynia się do poszerzania ogólnie dostępnych zasobów wiedzy i sprzyja tworzeniu otwartych treści edukacyjnych, z których korzystają wszyscy (m.in. nauczyciele akademiccy, studenci, doktoranci, lekarze, nauczyciele, dziennikarze)

4 Podstawowe pojęcia Otwarty Dostęp (Open Access) - dostępność pełnych treści publikacji w publicznym Internecie - bez barier finansowych, prawnych czy technicznych Otwarty dostęp Gratis - udostępnienie bez opłat i barier technicznych, ale bez (informacji o) licencji Otwarty dostęp Libre / OD w oparciu o wolne licencje Uznanie autorstwa (CC-BY) CC-BY - Na tych samych warunkach - przetwarzając utwór lub tworząc na jego podstawie, należy swoje dzieło rozpowszechniać na tej samej licencji, co oryginał. Droga złota - publikowanie w otwartych czasopismach Droga zielona - deponowanie publikacji w otwartych repozytoriach

5 Stanowisko Komisji Europejskiej Zalecenie KE z dn. 17 lipca 2012 r. ws. dostępu do informacji naukowej oraz jej ochrony (2012/417/UE): OD do wyników badań naukowych finansowanych ze środków publicznych. Umożliwienie ponownego wykorzystania wyników badań (np. dane). Poszanowanie praw autorskich. Państwa UE powinny określić strategie OD. Komisja Europejska wyraźnie wspiera ON

6 Polityki OD na świecie Nie ma odwrotu od Otwartego Dostępu (OD) i Otwartej Nauki (ON) Wiodące instytucje na świecie opowiedziały się za otwartością nauki Pytanie nie brzmi Czy otwierać?, ale Co?, Kiedy?, Jak otwierać? Otwartość zapewne stanie się elementem oceny naukowców / instytucji naukowych - trwają analizy na świecie Decyzje o otwartości mają charakter polityczny są coraz częściej przyjmowane jako WYMÓG OD jest wymogiem w Programie H2020 Otwarte Dane stają się wymogiem w niektórych czasopismach

7 Rekomendacje MNiSW MNiSW przyjęło w 2015 r. Kierunki rozwoju OD do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce Dokument zawiera rekomendacje dla głównych interesariuszy, w tym: jednostek naukowych i uczelni naukowców MNiSW krajowych podmiotów finansujących badania

8 Rekomendacje dla uczelni i jednostek naukowych Stworzyć własną politykę instytucjonalną OD Wyznaczyć pełnomocnika ds. OD Wprowadzić zapisy o OD do regulaminów własności intelektualnej Zapewnić OD do recenzowanych publikacji powstających dzięki finansowaniu lub współfinansowaniu ze środków publicznych Otwierać, na ile to możliwe, dane badawcze Publikować doktoraty w otwartym repozytorium Tworzyć repozytoria (własne / instytucjonalne lub wspólne / dziedzinowe) i transformować czasopisma do postaci otwartej Monitorować liczbę otwartych publikacji w danej instytucji

9 Rekomendacje dla agencji finansujących badania Stworzyć politykę instytucjonalną OD Promować OD, prowadzić działania informacyjne Uwzględniać OD w umowach grantowych Monitorować wypełnianie przez beneficjentów zobowiązań w zakresie OD Rozważyć kwalifikowalność kosztów związanych z publikacją w OD (gdy beneficjent wybierze drogę złotą)

10 Rekomendacje dla wydawców Wydawcy czasopism: Transformować do postaci otwartej czasopisma, które otrzymują dofinansowanie publiczne Optymalizować modele OD (kontekst: ekonomiczny, prawny i techniczny) Stosować odpowiednie systemy techniczne, które odpowiadają otwartym standardom międzynarodowym i wymogom systemowym nauki polskiej. Wydawcy książek: Rozważyć możliwość otwierania (niektórych) książek (embargo czasowe) Wymieniać się dobrymi praktykami, optymalizować modele biznesowe

11 Rekomendacje dla MNiSW Koordynacja strategiczna działań na rzecz OD, współpraca z KE Promocja OD, działania informacyjne Rozważyć zmiany w przepisach, by wspierać OD (np. obowiązek udostępnianie doktoratów w otwartych repozytoriach cyfrowych, ewaluacja KEJN) Monitorować wdrażanie OD w skali kraju Stworzyć repozytorium sieroce dla tych jednostek, które nie mogą mieć swojego repozytorium oraz wspierać rozwój infrastruktury dla OD (możliwość wykorzystania istniejących infrastruktur np. PBN)

12 2017 r. List Ministra NiSW Ankieta MNiSW nt. OA

13 Polityki Open Access Czy instytucja posiada politykę OA? 24% 20% TAK, POSIADA PLANUJE (DO 12 M-CY) NIE PLANUJE, NIE MA LUB INNE 56%

14 Wydarzenia nt. Open Access Czy instytucja organizowała w 2016 r. wydarzenia nt. OA? 25% 75% NIE ORGANIZOWAŁA ORGANIZOWAŁA

15 Repozytoria Czy instytucja posiada repozytorium? 4% 13% NIE 8% 53% WŁASNE REP. OTWARTE REP. OTWARTE WSPÓLNE REP. ZAMKNIĘTE 22% INNE ODPOWIEDZI

16 Pełnomocnik ds. OA Kto powinien być Pełnomocnikiem ds. OA? 22% 32% Dyr. lub pracownik Biblioteki 6% Kierownik/Pracownik działu nauki/rektor ds. Nauki Osoba wskazana przez Rektora/Dyrektora 40% Inne

17 Procent publikacji w OA Ile publikacji danej instytucji jest dostępnych w OA (szacunkowo)? ponad 50% 24 40% 8 30% 21 20% 22 10% 33 0% 12 NIE WIEM

18 Główne bariery Główne bariery w realizacji zaleceń MNiSW Brak systemu w jednostkach 54 Brak repozytoriów 59 Niechęć do otwierania 72 Brak wiedzy nt. OA 80 Ryzyko prawne, prawa aut. 86 Brak finansowania 66 Brak osobnego strumienia fin

19 Działania jednostek naukowych Jakie działania powinny podjąć jednostki naukowe/uczelnie? Zaplanować środki fin. 47 Otwarty dostęp do czasopism 87 Tworzyć otwarte repozytoria 93 Współpracować (repozytoria) 76 Przyjąć polityki OA 86 Dzielić się wiedzą 63 Informować i szkolić

20 Działania systemowe Jakie działania systemowe powinny być podjęte w Polsce? Koordynacja działań 57 Infrastruktura i repozytoria 79 Punktowanie w ewaluacji 85 Szkolenie kierowników jednostek 73 Informacje i szkolenia 101 Zwiększenie środków fin. 69 Stworzyć strumień fin

21 Podsumowanie ankiety PL jednostki naukowe są przeważnie na początku drogi związanej z OA % liczba publikacji w OA jest zwykle niska lub nieznana > 50% instytucji nie ma repozytoriów (nawet zamkniętych lub wspólnych) Tylko 20% respondentów posiada instytucjonalne polityki OA 75% jednostek nie organizuje żadnych wydarzeń dot. OA Główne bariery: finanse, czynnik ludzki (brak wiedzy, niechęć), prawa aut., brak infrastruktury i systemowego podejścia. Zadania dla jednostek: szkolić i dzielić się wiedzą, przyjąć polityki OA, tworzyć repozytoria i ich sieć, otwierać dostęp do czasopism. Postulowane działania systemowe: zwiększyć środki fin. (ew. nowy strumień), więcej informacji i szkoleń, szkolenie kierowników jednostek, dodatkowe punkty w parametryzacji, wspierać infrastrukturę i repozytoria.

22 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ Departament Innowacji i Rozwoju Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego cyfryzacja@nauka.gov.pl ul. Hoża 20 \ ul. Wspólna 1/3 \ Warszawa \ tel. +48 (22) \ fax +48 (22)