Przyszłość bibliotek cyfrowe treści w cyfrowej sieci?

Transkrypt

1 Przyszłość bibliotek cyfrowe treści w cyfrowej sieci? Dr Marek Nahotko Warszawa,

2 Narastające problemy Niezadowolenie ze sposobu działania systemu komunikacji: Wzrost cen publikacji; Problemy z prawami autorskimi; Wydłużanie się cyklu wydawniczego. Między innymi wykorzystanie zasobów elektronicznych powoduje spadek liczby czytelników w bibl. publicznych (o w 2005 r.). Warszawa,

3 Próby działań Likwidacja ograniczeń w dostępie do publikacji: Walka o ograniczenie cen czasopism; Likwidacja ograniczeń w dostępie do licencjonowanych materiałów. Ruch Open Access, dwie strategie: Autoarchiwizacja w repozytoriach; Czasopisma Open Access. Warszawa,

4 Czasopisma Open Access Złoty OA lub strategia BOAI-2; Nowe czasopisma powinny powstawać jako OA, stare powinny transformować do OA; Brak ograniczeń praw autorskich, w zamian rozwiązania typu Creative Commons. Warszawa,

5 Autoarchiwizacja Zielony OA lub strategia BOAI-1; Autorzy umieszczają swoje artykuły w otwartych repozytoriach; Użytkownicy, dzięki standardowym protokołom, np. OAI-PMH widzą wszystkie repozytoria jako jeden zasób. Warszawa,

6 Repozytoria Repozytoria przedmiotowe powstawały najwcześniej: od 1991 ArXiv (Ginsparga) dla prac z fizyki, matematyki, informatyki; początkowe problemy z wydawcami. Repozytoria instytucjonalne: archiwizacja intelektualnego dorobku instytucji, przez co publikacje są różnego rodzaju: artykuły, doktoraty, materiały dydaktyczne itp. Warszawa,

7 Repozytoria instytucjonalne Instytucjonalne: archiwum jednej instytucji, np. Bibl. Cyfrowa Uniwersytetu Wrocławskiego; Ponad-instytucjonalne: centralne archiwum kilku instytucji, np. Księgozbiór Wirtualny FIDES; Scentralizowane, regionalne lub narodowe, np. Biblioteka Cyfrowa BN. Warszawa,

8 Biblioteka cyfrowa czy repozytorium? Biblioteka cyfrowa: zawiera zdigitalizowane dokumenty tradycyjne ze zbiorów biblioteki; zwykle dokumenty, do których wygasły prawa własności. Repozytorium: zawiera cyfrowe dokumenty tworzone na bieżąco, z danej dziedziny lub w danej instytucji. Mogą być jednocześnie publikowane drukiem. Wiele przypadków pośrednich, podział intuicyjny. Warszawa,

9 Repozytoria w systemie komunikacji Cztery elementy każdego systemu komunikacji: Rejestracja: ustanowienie priorytetów; Certyfikacja: potwierdzenie jakości; Rozpowszechnienie: dystrybucja i powiadamianie zainteresowanych użytkowników; Archiwizacja: zachowanie dorobku. Elementy tworzą łańcuch wartości dodanej. Wartość dodaną tworzą naukowcy, nie wydawcy. Warszawa,

10 Łańcuch wartości dodanej Warszawa,

11 Wydawca w łańcuchu wartości dodanej Udział wydawcy głównie w dystrybucji: skład, druk, marketing, handel; Funkcje dystrybucji w systemie tradycyjnym kosztowne i wyspecjalizowane; Dystrybucja w sieci łatwiejsza i tańsza; Walka wydawców o miejsce w łańcuchu wartości dodanej. Warszawa,

12 Funkcje komunikowania system tradycyjny Funkcja Proces Realizator Finansow anie Rejestracja Dostarczenie tekstu na papierze lub elektronicznie Naukowiec - autor Wydawca Certyfikacja Recenzja Naukowiec - recenzent Wydawca Rozpowszechnianie Biblioteczna selekcja i realizacja innych funkcji (akcesja, opracowanie, udostępnianie) Bibliotekarze, Wydawcy Instytucja naukowa, Wydawca Archiwizacja Stały dostęp Bibliotekarze Instytucja naukowa Warszawa,

13 Funkcje komunikowania - repozytoria Funkcja Proces Realizator Finansowanie Rejestracja Wysyłka dokumentu elektronicznego do repozytorium Naukowiec autor Repozytorium Certyfikacja Recenzja, Ocena grupowa, Uwagi dostarczane online Rozpowszechnianie Współdziałające otwarte repozytoria Naukowiec recenzent, Naukowiec recenzent, Naukowiec respondent Bibliotekarze Czasopism a zewnętrzne, Uczelnie, Repozytori um Uczelnie, Towarzyst wa naukowe Archiwizacja Stały dostęp Bibliotekarze Uczelnie Warszawa,

14 Funkcje komunikowania polskie repozytoria Funkcja Proces Realizator Finansowanie Rejestracja Dostarczenie tekstu zdigitalizowanego Bibliotekarz Repozytorium Certyfikacja Recenzja Naukowiec recenzent Wydawnictwo oryginału Rozpowszechnianie Otwarte repozytoria Bibliotekarze Uczelnie, Samorząd Archiwizacja Stały dostęp Bibliotekarze Uczelnie, Samorząd Warszawa,

15 Repozytoria godne zaufania Zadanie: niezawodny, długotrwały dostęp do zasobów cyfrowych. Długotrwałe zarządzanie zasobami; Zapewnienie informacji o zasobach; Stałe źródła finansowania; Zachowanie zasad i standardów; Ocena systemu; Jasne i znane zasady funkcjonowania; Określona polityka funkcjonowania. Warszawa,

16 Repozytorium przykład 1 Biblioteka narodowa: dostęp do wielkich, zróżnicowanych kolekcji; Zróżnicowani użytkownicy; Zróżnicowana grupa producentów materiałów; Możliwość współpracy z innymi instytucjami archiwa rozproszone; Identyfikowalność i system bezpieczeństwa. Warszawa,

17 Repozytorium przykład 2 Repozytorium biblioteki uczelnianej: wspomaganie badań i dydaktyki; Zbiór materiałów tworzonych przez pracowników i studentów; Zbiór materiałów dot. uczelni; Użytkownicy z uczelni i spoza niej: społeczności lokalne; Zróżnicowana grupa dostawców materiałów; Obsługa np. przez uczelniane centrum komp. Warszawa,

18 Repozytorium przykład 3 System rozproszony wielu instytucji: naukowych, kulturalnych (w tym biblioteki publiczne); Dokumenty przechowywane w kilku lokalizacjach; Wystarczające odpowiednie oprogramowanie (np. open-source), niewielki personel i niedrogi sprzęt. Warszawa,

19 Przyszłość repozytoriów Repozytoria uczelniane w większości szkół wyższych; Repozytoria stroną w negocjacjach z dostawcami dokumentów; Repozytoria społeczne (publiczne): organizowane przez biblioteki publiczne, dla publikowania społecznego; Repozytoria siłą napędową zmian w komunikowaniu. Warszawa,

20 Dziękuję za uwagę Kontakt: Warszawa,