Warszawa, 10 grudnia 2018 r. WOJEWODA MAZOWIECKI WPS-VIII.431.1.36.2018.MZ Pan Krzysztof Sarzała Kierownik Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Szczawinie Kościelnym ul. Jana Pawła II 3, 09-550 Szczawin Kościelny WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 197b w związku z art. 186 pkt 3 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2018 r. poz. 998 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą, zgodnie z Planem Kontroli Zewnętrznych Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego na rok 2018, zespół w składzie: Monika Zambrzycka inspektor wojewódzki i Angelika Sosińska - starszy inspektor wojewódzki, Wydziału Polityki Społecznej Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie, przeprowadził w terminie 26-28 czerwca 2018 r. kontrolę kompleksową w trybie zwykłym w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w Szczawinie Kościelnym, zwanym dalej Ośrodkiem. Zakres kontroli obejmował: zapewnienie rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych wsparcia oraz pomocy asystenta rodziny, w okresie od 1 stycznia 2017 r. do dnia kontroli. Na podstawie art. 197d ww. ustawy oraz na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 sierpnia 2015 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez wojewodę oraz wzoru legitymacji uprawniającej do przeprowadzania kontroli (Dz. U. poz. 1477) przekazuję niniejsze wystąpienie pokontrolne. Obowiązek wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczowychowawczych spoczywa na gminie. Zgodnie z art. 8 ustawy, rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych wójt zapewnia wsparcie. Stanowisko Kierownika Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Szczawinie Kościelnym objął pan 1 kwietnia 2015 r. Nie posiadał pan upoważnienia wydanego przez Wójta Gminy Szczawin Kościelny do prowadzenia postępowań w sprawach z zakresu wspierania rodziny oraz wydawania w tych sprawach decyzji, o czym stanowi art. 178 ustawy. 1
Rada Gminy w Szczawinie Kościelnym 27 listopada 2017 r. 188/XXXI/2017 nadała statut Gminnemu Ośrodkowi Pomocy Społecznej w Szczawinie Kościelnym 1. W 6 ust. 3 pkt 4 statutu przypisano Ośrodkowi zadanie w brzmieniu: udzielanie wsparcia rodzinom przeżywającym trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych realizowanego zgodnie z przepisami ustawy z dnia 9 czerwca 2011 o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Organizację i zasady funkcjonowania Ośrodka określał regulamin organizacyjny 2 wprowadzony 27 kwietnia 2016 r. zarządzeniem nr 9/2016 kierownika Ośrodka. Regulamin określał: strukturę organizacyjną ośrodka, zakres czynności na poszczególnych stanowiskach pracy oraz szczegółowy zakres zadań, uprawnień i obowiązków pracowników w nim zatrudnionych. W regulaminie organizacyjnym nie uwzględniono stanowiska asystenta rodziny. Uchwałą nr 102/XIV/2016 Rady Gminy w Szczawinie Kościelnym z 14 marca 2016 r. przyjęto Gminny Program Wspierania Rodziny 2015 2017, który na dzień kontroli nie był wznowiony. Tym samym gmina nie wypełniła obowiązku wynikającego z art. 176 pkt 1 ustawy, nie opracowała i nie realizowała 3-tniego programu wspierania rodziny. Program powinien stanowić naturalną kontynuację wcześniej podjętych działań wynikających z oceny potrzeb gminy, mając na uwadze zasady i formy wspierania rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczowychowawczej, określone w art. 8, art. 9 i art. 10 ustawy. 1. Zapewnienie warunków organizacyjno-kadrowych do realizacji zadania z zakresu wspierania rodziny W okresie od 1 stycznia 2017 r. do dnia kontroli Gmina Szczawin Kościelny nie zatrudniała asystenta rodziny. Zgodnie z art. 18 ustawy 3, w celu wsparcia rodziny dziecko może zostać objęte opieką i wychowaniem w placówce wsparcia dziennego. Na terenie gminy Szczawin Kościelny nie funkcjonowały placówki wsparcia dziennego, gmina nie obejmowała rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych pomocą rodzin wspierających. 2. Rzetelność sporządzanej sprawozdawczości Z art. 179 ustawy 4 wynika obowiązek składania przez wójta do 31 marca każdego roku radzie gminy rocznego sprawozdania z realizacji zadań z zakresu wspierania rodziny oraz przedstawienia potrzeb w tym zakresie. Całość materiału przedkładanego radzie gminy przygotowywana jest przez podmiot, który faktycznie odpowiada za realizację tego zadania w gminie, a zatem przez Ośrodek. Ośrodek nie złożył rocznego sprawozdania z realizacji zadań z zakresu wspierania rodziny oraz przedstawienia potrzeb w tym zakresie 5. 1 Akta kontroli s. 12-14. 2 Akta kontroli s. 15-27. 3 Art. 18. 1. W celu wsparcia rodziny dziecko może zostać objęte opieką i wychowaniem w placówce wsparcia dziennego. 2. Placówkę wsparcia dziennego prowadzi gmina, podmiot, któremu gmina zleciła realizację tego zadania na podstawie art. 190, lub podmiot, który uzyskał zezwolenie wójta. 4 Art. 179 ust. 1. W terminie do dnia 31 marca każdego roku wójt składa radzie gminy roczne sprawozdanie z realizacji zadań z zakresu wspierania rodziny oraz przedstawia potrzeby związane z realizacją zadań. 2. Rada gminy, biorąc pod uwagę potrzeby, o których mowa w ust. 1, uchwala gminne programy wspierania rodziny. 5 Akta kontroli s. 32. 2
Gmina wypełniła obowiązek wynikający z art. 176 pkt 6 ustawy, 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 lutego 2016 r. 6, poprzez przekazanie sprawozdania rzeczowo-finansowego z wykonywanych zadań z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej za okres od 1 stycznia do 30 czerwca 2017 r. i 1 lipca do 31 grudnia 2017 r. Sprawozdania zawierały wartości zerowe - gmina nie zatrudniała asystenta rodziny oraz nie posiadała rodzin wspierających. 3. Prawidłowość, adekwatność i skuteczność udzielanej pomocy i wsparcia rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych przez działania prowadzone w formie pracy z rodziną lub pomocy w opiece i wychowaniu dziecka Gmina Szczawin Kościelny w okresie objętym kontrolą nie zatrudniała asystenta rodziny. Asystent był zatrudniony w latach poprzednich, w ramach umowy o pracę do 31 grudnia 2014r. 7 Gmina Szczawin Kościelny przystąpiła do programu asystent rodziny i koordynator rodzinnej pieczy zastępczej na rok 2018 składając zapotrzebowanie na dofinansowanie jednego etatu na umowę o pracę przez okres 4 miesięcy. Podczas kontroli został przedstawiony wykaz rodzin z terenu gminy Szczawin Kościelny korzystających z pomocy społecznej, z wyszczególnieniem rodzin z bezradnością w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego. 8 Sprawdzono dokumentację 6 rodzin, w których pracownik socjalny stwierdził występowanie bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych: 6 Akta kontroli s. 33-47. 7 Akta kontroli s. 33-35. 8 Akta kontroli s. 48. 3
Można uznać, że wizyty pracownika socjalnego w rodzinach odbywały się tylko w celu przeprowadzenia wywiadu środowiskowego dla potrzeb przeprowadzenia postępowania administracyjnego w sprawie przyznania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej. Rzadkie wizyty pracownika socjalnego nie pozwalały na dokonanie rzetelnej diagnozy rodziny. Prowadzona przez pracowników socjalnych dokumentacja nie zawierała dokonanych ustaleń uszczegóławiających przedmiotowość i podmiotowość występującego problemu bezradności opiekuńczo-wychowawczej i w prowadzeniu gospodarstwa domowego (tj., kogo dotyczył, jaki to był problem, jaki zakres, jakie działania zaradcze powinny być podjęte i czy zostały podjęte). Pracownik socjalny nie wnioskował do kierownika o przydzielenie asystenta rodziny rodzinom przeżywającym trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, do czego zobowiązuje art. 11 pkt 3 ustawy. Podczas kontroli został przedstawiony wykaz rodzin objętych procedurą Niebieskiej Karty, w których wychowywały się dzieci z terenu gminy Szczawin Kościelny. 9 W dokumentacji wskazano, że na 9 rodzin tylko 1 rodzina otrzymała pomoc z Ośrodka w postaci zasiłków celowych oraz uzyskała pomoc prawną i psychologiczną. Nie przedłożono dokumentacji potwierdzającej udzielenia wsparcia przez Ośrodek, o którym mowa w art. 8 ustawy, w tym zaproponowania wsparcia asystenta rodziny. Rodziny te były ujęte w wykazie rodzin z problemami opiekuńczo-wychowawczymi. Należy zauważyć, że we wszystkich powyższych przypadkach należało udzielić rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej należytego wsparcia w formie pomocy asystenta rodziny. Należy podkreślić, że zgodnie z art. 10 ust. 4 ustawy praca asystenta rodziny powinna być również świadczona dla rodziny, w której czasowo dzieci umieszczone są poza rodziną. 10 Ponadto praca asystenta rodziny polega na zindywidualizowanej pracy w rodzinie, z rodziną i dla rodziny, dlatego też zgodnie z art. 17 ust. 3 ustawy, praca asystenta rodziny nie może być łączona z wykonywaniem obowiązków pracownika socjalnego na terenie gminy, w której praca ta jest prowadzona. 9 Akta kontroli s. 50. 10 Art. 10 ust 4. Praca z rodziną jest prowadzona także w przypadku czasowego umieszczenia dziecka poza rodziną. 4
Ponadto ustawa o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin Za życiem wprowadziła kolejne zadania dla asystenta rodziny, dlatego istotne jest, aby gmina dysponowała asystentem rodziny gotowym przewodzenia rodzinom po systemie oferowanego wsparcia oraz do koordynowania poradnictwa (w zakresie: przezwyciężania trudności w pielęgnacji i wychowywaniu dziecka, wsparcia psychologicznego, pomocy prawnej, w szczególności w zakresie praw rodzicielskich i uprawnień pracowniczych, dostępu do rehabilitacji społecznej i zawodowej oraz świadczeń opieki zdrowotnej) 11. Wspieranie rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych to zespół planowanych działań, mających na celu przywrócenie rodzinom zdolności do wypełniania tych funkcji 12, dlatego w pierwszej kolejności konieczne jest rzetelne zdiagnozowanie problemu. Na gminie skupia się nie tylko udzielanie pomocy rodzinie przeżywającej trudności, ale też prowadzenie monitoringu sytuacji dziecka z rodziny zagrożonej kryzysem lub przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych. W celu realizacji tego zadania istotne jest dokonywanie analizy i oceny zjawisk mających wpływ na sytuację osób wymagających wsparcia w środowisku lokalnym, wykazanie aktywności przy identyfikowaniu monitorowaniu osób i rodzin wymagających pomocy, w szczególności: ustalenie zasad postępowania odnośnie wymiany informacji dotyczącej rodzin z problemami, stosowanie procedur weryfikowania własnych informacji i ustalenia wspólnych działań, wykorzystanie innych możliwości, odnośnie dotarcia do wszystkich osób potrzebujących pomocy i wsparcia. W Ośrodku nie przyjęto zasad weryfikowania własnych informacji i ustalania wspólnych działań, jak również nie ustalono zasad postępowania odnośnie wymiany informacji, w celu dotarcia do wszystkich osób potrzebujących wsparcia. Zauważyć należy, że Ośrodek powinien posiadać pełną wiedzę o rodzinach potrzebujących pomocy i wykorzystać wszelkie metody, aby do nich dotrzeć, a rozpoznawanie potrzeb i monitorowanie sytuacji rodzin z dziećmi jest obowiązkowe. Wojewoda Mazowiecki negatywnie ocenił sposób organizacji i realizacji przez gminę zadań wynikających z ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Za stwierdzone nieprawidłowości odpowiedzialność ponosi Wójt Gminy i Kierownik Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Szczawinie Kościelnym, a ich przyczyną jest brak utworzonego stanowiska asystenta rodziny, a tym samym zapewnienia, przydzielania i pomocy asystenta rodziny, rodzinom przeżywającym trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych. Brak asystenta rodziny w gminie Szczawin Kościelny przyczynił się również do braku kontynuacji tej formy pomocy rodzinom potrzebującym wsparcia, które były wcześniej pod opieką asystenta rodziny. Na podstawie art. 197d ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 sierpnia 2015 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez wojewodę oraz wzoru legitymacji uprawniającej 11 Art. 8 ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin Za życiem (Dz. U. z 2016 r., poz. 1860). 12 Art. 2. 1. Wspieranie rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych to zespół planowych działań mających na celu przywrócenie rodzinie zdolności do wypełniania tych funkcji. 5
do przeprowadzania kontroli i wobec stwierdzonych nieprawidłowości kieruję do pani następujące zalecenia pokontrolne: zapewnić rodzinom przeżywającym trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczowychowawczych wsparcie asystenta rodziny, a tym samym wypełniać obowiązek gminy wynikający z art. 4 pkt 1-2, art. 8 ust. 1-2 i art. 15 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Uwagi i wnioski pokontrolne Ponadto zwracam uwagę na potrzebę: wypracowania mechanizmów identyfikowania wszystkich rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych w celu objęcia ich wsparciem w formie pracy z rodziną lub pomocy w opiece i wychowaniu dziecka, przyjęcia zasad współpracy i sprawnej wymiany informacji pomiędzy poszczególnymi instytucjami i podmiotami zaangażowanymi w udzielanie wsparcia rodzinom, podjęcia działań w celu nawiązania współpracy z rodzinami, które mogłyby stanowić rodzinę wspierającą dla rodzin z problemami opiekuńczo-wychowawczymi, rozważenia potrzeb gminy w zakresie wspierana rodzin w formie pomocy w opiece i wychowaniu, poprzez prowadzenie przez gminę placówki wsparcia dziennego, wypełniania obowiązku wynikającego z art. 179 ustawy składania radzie gminy rocznego sprawozdania z realizacji zadań z zakresu wspierania rodziny oraz przedstawiania potrzeb związanych z realizacją zadania. Pouczenie Zgodnie z art. 197d ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2018 r. poz. 998, z późn. zm.) oraz 14 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 sierpnia 2015 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez wojewodę oraz wzoru legitymacji uprawniającej do przeprowadzania kontroli (Dz. U. poz. 1477) kontrolowana jednostka może w terminie 7 dni od dnia otrzymania wystąpienia pokontrolnego, zgłosić do Wojewody Mazowieckiego zastrzeżenia do wydanego wystąpienia lub/i do zawartych w nim zaleceń pokontrolnych na adres: Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie, Wydział Polityki Społecznej, plac Bankowy 3/5, 00-950 Warszawa. W przypadku nieuwzględnienia przez Wojewodę Mazowieckiego zastrzeżeń oraz w przypadku nie zgłoszenia zastrzeżeń do zaleceń, kontrolowana jednostka jest obowiązana w terminie 30 dni od otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego powiadomić wojewodę o sposobie realizacji uwag, wniosków i zaleceń. W przypadku uwzględnienia zastrzeżeń odpowiadając na zalecenia należy mieć na uwadze zmiany wynikające z powyższego faktu. Jednocześnie przypominam, że w przypadku osób, które nie realizują zaleceń pokontrolnych mają zastosowanie przepisy art. 198 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. INSPEKTOR WOJEWÓDZKI Monika Zambrzycka STARSZY INSPEKTOR WOJEWÓDZKI Angelika Sosińska z up. WOJEWODY MAZOWIECKIEGO Anna Olszewska Dyrektor Wydziału Polityki Społecznej 6