BIULETYN INFORMACYJNY 9/2001
Na podstawie materia³ów NBP opracowano w Departamencie Statystyki Projekt graficzny ok³adki: DECORUM Sk³ad i druk: Drukarnia NBP Korekta: Korekta tekstów Maria Betlejewska NBP INFORMUJE Pocz¹wszy od 1999 r. wybrane dane statystyczne, w tym dzienne kursy walut i stopy procentowe, a tak e kalendarz udostêpniania danych, publikowane s¹ na stronie internetowej NBP: http://www.nbp.pl Serwis internetowy Narodowego Banku Polskiego zawiera równie Biuletyn Informacyjny NBP. e-mail: nbp@nbp.pl Wyda³: Narodowy Bank Polski Departament Komunikacji Spo³ecznej 00-919 Warszawa, ul. Œwiêtokrzyska 11/21 tel. 653-27-97, 653-23-35, fax 653-13-21, tlx 825-522 Copyright by Narodowy Bank Polski, 2001 ISSN 1230-0020
SPIS TREŒCI SYTUACJA SPO ECZNO-GOSPODARCZA KRAJU (PROCESY REALNE)................................... 4 Produkcja sprzedana przemys³u......................................................... 4 Poziom cen........................................................................ 5 Rynek pracy....................................................................... 6 Wynagrodzenia i œwiadczenia spo³eczne................................................... 7 Bud et pañstwa.................................................................... 8 PODA PIENI DZA I CZYNNIKI JEGO KREACJI................................................. 10 Struktura poda y pieni¹dza........................................................... 10 Czynniki kreacji pieni¹dza............................................................. 15 Nale noœci od osób prywatnych i podmiotów gospodarczych.................................16 Zad³u enie netto sektora bud etowego.................................................17 Aktywa zagraniczne netto..........................................................18 Saldo pozosta³ych pozycji (netto)..................................................... 18 POLITYKA MONETARNA BANKU CENTRALNEGO............................................ 19 Stopy procentowe.................................................................. 19 Rezerwy obowi¹zkowe.............................................................. 21 Kursy walutowe................................................................... 21 Rynek pierwotny bonów skarbowych.................................................... 22 Operacje otwartego rynku............................................................ 22 BILANS P ATNICZY NA BAZIE P ATNOŒCI W KWARTALE 2001 R.................................. 25 Rachunek bie ¹cy.................................................................. 25 P³atnoœci towarowe.............................................................. 25 P³atnoœci us³ugowe.............................................................. 25 Dochody...................................................................... 26 Transfery bie ¹ce................................................................ 27 Niesklasyfikowane obroty bie ¹ce.................................................... 27 Rachunek kapita³owy i finansowy....................................................... 27 Inwestycje bezpoœrednie........................................................... 28 Inwestycje portfelowe............................................................. 28 Pozosta³e inwestycje.............................................................. 28 Polskie nale noœci za granic¹..................................................... 28 Polskie zobowi¹zania wobec zagranicy.............................................. 28 Pochodne instrumenty finansowe....................................................... 29 Stan oficjalnych aktywów rezerwowych................................................... 29 NAJWA NIEJSZE DECYZJE RADY POLITYKI PIENIÊ NEJ NBP.......................................30 ANEKS STATYSTYCZNY.................................................................. 31 Tabele.......................................................................... 33 Wykresy......................................................................... 99 SZEREGI CZASOWE POZBAWIONE WAHAÑ SEZONOWYCH....................................... 107 UWAGI METODYCZNE................................................................. 127 3
SYTUACJA SPO ECZNO-GOSPODARCZA KRAJU Produkcja sprzedana przemys³u W kwartale 2001 r. produkcja sprzedana przemys³u 1 ukszta³towa³a siê na poziomie o 1,2 ni szym ni przed rokiem. Na spadek ten z³o y³o siê zmniejszenie produkcji w sekcji górnictwa i kopalnictwa o 8,8 oraz w sekcji przetwórstwa przemys³owego o 1,4. Wzrost produkcji w sekcji wytwarzania i zaopatrywania w energiê elektryczn¹, gaz i wodê o 6,6 ograniczy³ tempo spadku produkcji sprzedanej przemys³u ogó³em. W lipcu i sierpniu miesiêczne wskaÿniki tempa wzrostu produkcji ogó³em, w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku, wykazywa³y nieznaczne wartoœci dodatnie, odpowiednio: 0,9 i 0,4. W miesi¹cach tych wzrost produkcji zarejestrowano w sekcjach przetwórstwa przemys³owego oraz wytwarzania i zaopatrywania w energiê elektryczn¹, natomiast spadek odnotowano w sekcji górnictwa i kopalnictwa. We wrzeœniu produkcja sprzedana przemys³u ogó³em by³a ni sza ni przed rokiem o 3,8. Ujemny wskaÿnik wzrostu produkcji ogó- ³em kszta³towany by³ w tym miesi¹cu przez spadek produkcji w sekcjach: górnictwo i kopalnictwo oraz przetwórstwo przemys³owe. Ograniczaj¹co na spadek produkcji wp³yn¹³ wzrost odnotowany w sekcji wytwarzania i zaopatrywania w energiê elektryczn¹, gaz i wodê, wynosz¹cy 10,8. W okresie styczeñ wrzesieñ 2001 r. produkcja sprzedana przemys³u ogó³em by³a o 0,6 wy sza ni przed rokiem. Wzrost produkcji odnotowano w sekcji wytwarzania i zaopatrywania w energiê elektryczn¹, gaz i wodê (o 5,1) oraz w sekcji przetwórstwa przemys³owego (o 0,5), spadek natomiast zarejestrowano w sekcji górnictwa i kopalnictwa (o 5,6). Podobnie jak w 2000 r., równie w 2001 r. g³ównymi barierami ograniczaj¹cymi wzrost bie ¹cej dzia³alnoœci produkcyjnej by³y: niski popyt krajowy i zagraniczny oraz konkurencyjny import. Istotne znaczenie mia³y równie wysokie obci¹ enia bud etowe oraz niekorzystne, w ocenie przedsiêbiorstw, warunki kredytowe. 1 W przedsiêbiorstwach o liczbie pracuj¹cych powy ej 9 osób. Wykres A Produkcja sprzedana przemys³u (analogiczny okres poprzedniego roku = 100) 120 115 110 105 100 95 90 85 80 I II I II 2001 Ogó³em Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przemys³owe Wytwarzanie i zaopatrywanie w energiê elektryczn¹, gaz i wodê ród³o: Dane GUS. 4
SYTUACJA SPO ECZNO-GOSPODARCZA KRAJU Poziom cen Ceny produkcji sprzedanej przemys³u we wrzeœniu 2001 r. by³y o 1,1 wy sze od cen w grudniu 2000 r. (w analogicznym miesi¹cu poprzedniego roku wskaÿnik ten wynosi³ 6,0). W okresie od stycznia do wrzeœnia 2001 r. wzrost cen odnotowano w sekcjach: wytwarzanie i zaopatrywanie w energiê elektryczn¹, gaz i wodê (10,4 wobec 9,2 przed rokiem), górnictwo i kopalnictwo (3,1 wobec 8,1 przed rokiem). Natomiast w sekcji przetwórstwa przemys³owego ceny zmniejszy³y siê w stosunku do grudnia 2000 r. o 0,6. W analogicznym okresie poprzedniego roku w sekcji tej odnotowano wzrost cen o 5,4. Obserwowana od sierpnia 2000 r. malej¹ca dynamika wzrostu cen produkcji sprzedanej przemys³u w skali dwunastomiesiêcznej zosta³a nieco przyhamowana w sierpniu i ponownie obni y³a siê we wrzeœniu. We wrzeœniu najwy sz¹ dynamikê cen zanotowano w sekcji wytwarzania i zaopatrywania w energiê elektryczn¹, gaz i wodê (111,1), natomiast ujemn¹ dynamikê cen (98,7) zarejestrowano w przetwórstwie przemys³owym. Ceny produkcji budowlano-monta owej w okresie od stycznia do wrzeœnia 2001 r. wzros³y o 2,1 (wobec 5,7 przed rokiem). Podobnie jak w I pó³roczu br., równie w kwartale dwunastomiesiêczne tempo wzrostu cen mia³o charakter malej¹cy i wynosi³o: w lipcu 3,6, w sierpniu 3,4, a we wrzeœniu 3,2. We wrzeœniu 2001 r. ceny towarów i us³ug konsumpcyjnych by³y o 2,8 wy sze od cen w grudniu 2000 r. (wobec 7,0 przed rokiem). Wolniej ni w analogicznym okresie ubieg³ego roku ros³y m.in. ceny ywnoœci i napojów bezalkoholowych (0,3 wobec 6,3), u ytkowania mieszkañ, noœników energii (7,6 wobec 9,6) oraz ochrony zdrowia (5,3 wobec 7,8). Obni y³y siê ceny odzie y i obuwia oraz transportu. Obserwowany od sierpnia 2000 r. systematyczny spadek dwunastomiesiêcznego tempa wzrostu cen towarów i us³ug konsumpcyjnych uleg³ zahamowaniu w kwietniu i maju. W kwietniu wskaÿnik ten wzrós³ z 6,2 w marcu do 6,6, a w maju zwiêkszy³ siê do 6,9. Ponowny spadek tempa wzrostu cen w skali dwunastu miesiêcy zarejestrowano w czerwcu, kiedy to zmniejszy³ siê on do 6,2. W kolejnych miesi¹cach kwarta³u br. notowano Wykres B WskaŸniki cen produkcji sprzedanej przemys³u (analogiczny okres poprzedniego roku = 100) 116 114 112 110 108 106 104 102 100 98 96 I II I II 2001 Ogó³em Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przemys³owe Wytwarzanie i zaopatrywanie w energiê elektryczn¹, gaz i wodê ród³o: Dane GUS. 5
SYTUACJA SPO ECZNO-GOSPODARCZA KRAJU Wykres C WskaŸniki cen wybranych grup towarów i us³ug konsumpcyjnych (analogiczny okres poprzedniego roku = 100) 115 110 105 100 95 I II 2001 I II Ogó³em Napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe U ytkowanie mieszkania i noœniki energii Transport Opieka zdrowotna ¹cznoœæ ywnoœæ i napoje bezalkoholowe Odzie i obuwie ród³o: Dane GUS. dalsze obni enie tempa wzrostu cen: w lipcu wynosi³o ono 5,2, w sierpniu 5,1, a we wrzeœniu 4,3. W kierunku spadku dwunastomiesiêcznej dynamiki cen w kwartale 2001 r. oddzia³ywa³o przede wszystkim niskie tempo wzrostu cen ywnoœci i napojów bezalkoholowych oraz spadek cen transportu, w tym przede wszystkim paliw. Stosunkowo wysokim tempem wzrostu charakteryzowa³y siê natomiast ceny zwi¹zane z u ytkowaniem mieszkañ, ochron¹ zdrowia i edukacj¹. W ci¹gu kwarta³u 2001 r. miesiêczne tempo wzrostu cen towarów i us³ug konsumpcyjnych wynosi³o: w lipcu i sierpniu -0,3, a we wrzeœniu 0,3. Rynek pracy Obserwowany od marca br. systematyczny spadek liczby pracuj¹cych i przeciêtnego zatrudnienia w sektorze przedsiêbiorstw mia³ miejsce równie w kwartale 2001 r. Na koniec wrzeœnia 2001 r. liczba pracuj¹cych w tym sektorze obni y³a siê w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku o 3,8 i wynios³a 5.233 tys. osób. Przeciêtne zatrudnienie w sektorze przedsiêbiorstw w okresie styczeñ wrzesieñ 2001 r. wynios³o 5.156 tys. osób i by³o o 3,0 ni sze ni przed rokiem. Najwiêkszy spadek zatrudnienia odnotowano w sekcji górnictwa i kopalnictwa (7,7) oraz w budownictwie (7,5). Na koniec wrzeœnia 2001 r. przeciêtne zatrudnienie w sektorze przedsiêbiorstw obni y³o siê do poziomu 5.060 tys. osób i by³o o 4,0 ni sze ni przed rokiem. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzêdach pracy we wrzeœniu 2001 r. wynios³a 2.920,4 tys. osób i by³a o 15,5 wy sza ni w tym samym okresie 2000 r. Najwy szy wzrost liczby bezrobotnych odnotowano w odniesieniu do bezrobotnych zwolnionych z przyczyn dotycz¹cych zak³adów pracy (23,2) oraz bezrobotnych bez prawa do zasi³ku (17,0). Natomiast w stosunku do wrzeœnia ubieg³ego roku nieznacznie o 2,8 spad³a liczba bezrobotnych absolwentów. W omawianym okresie stopa bezrobocia systematycznie ros³a: od 16,0 w lipcu do 16,3 we wrzeœniu. W kwartale 2001 r. urzêdy pracy wykaza³y 640,6 tys. bezrobotnych nowo zarejestrowanych. W tym samym okresie z ewidencji urzêdów pracy wyrejestrowano 569,3 tys. osób, w tym 277,6 tys. w zwi¹zku z podjêciem pracy. 6
SYTUACJA SPO ECZNO-GOSPODARCZA KRAJU Wykres D Liczba bezrobotnych i stopa bezrobocia 3 000 tys. osób 17 16 2 500 15 14 2 000 13 12 11 1 500 10 9 1 000 I II XI I II XI I II XI I II 8 1998 1999 2000 2001 ród³o: Dane GUS. Bezrobotni ogó³em Stopa bezrobocia Na koniec wrzeœnia 2001 r. liczba ofert pracy pozostaj¹cych w dyspozycji urzêdów pracy wynosi³a 11,8 tys. i by³a o 21,3 ni sza ni przed rokiem. Wynagrodzenia i œwiadczenia spo³eczne W porównaniu z analogicznym okresem 2000 r., w kwartale 2001 r. odnotowano wzrost poziomu przeciêtnych miesiêcznych wynagrodzeñ realnych brutto w sektorze przedsiêbiorstw, wzros³a równie si³a nabywcza przeciêtnych emerytur i rent, zarówno z pozarolniczego systemu ubezpieczeñ spo³ecznych, jak i rolników indywidualnych. Przeciêtne miesiêczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiêbiorstw w kwartale 2001 r. ukszta³towa³o siê na poziomie 2.207,32 z³, o 2,0 wy szym ni w II kwartale 2001 r. We wrzeœniu przeciêtna miesiêczna p³aca brutto w sektorze przedsiêbiorstw wynios³a 2.217,55 z³ i by³a o 1,1 wy sza ni w sierpniu, i o 6,2 wy sza ni w tym samym miesi¹cu 2000 r. Przeciêtne miesiêczne wynagrodzenie brutto bez wyp³at z zysku w sektorze przedsiêbiorstw wzros³o w omawianym okresie z 2.187,45 z³ w lipcu do 2.216,42 z³ we wrzeœniu. Poziom osi¹gniêty we wrzeœniu by³ o 1,3 wy szy ni w sierpniu i o 6,2 wy szy ni w analogicznym okresie 2000 r. Si³a nabywcza przeciêtnego miesiêcznego wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiêbiorstw w kwartale 2001 r. by³a o 2,2 wy sza ni przed rokiem (w analogicznym okresie ubieg³ego roku zarejestrowano spadek o 0,5) i o 2,1 wy sza ni w II kwartale 2001 r. We wrzeœniu przeciêtne miesiêczne wynagrodzenie realne brutto by³o o 1,9 wy sze ni przed rokiem i o 0,9 wy sze ni w sierpniu. W omawianym okresie przeciêtna liczba emerytów i rencistów systematycznie, choæ nieznacznie, zmniejsza³a siê i we wrzeœniu wynios³a 9.264 tys. osób, tj. o 1,0 mniej ni w analogicznym miesi¹cu 2000 r. W ostatnim miesi¹cu kwarta³u 2001 r. emerytury i renty z pozarolniczego systemu ubezpieczeñ spo³ecznych pobiera³o o 0,7 mniej osób ni w analogicznym okresie poprzedniego roku, zaœ z systemu rolniczego o 2,5 mniej. 7
SYTUACJA SPO ECZNO-GOSPODARCZA KRAJU Przeciêtna miesiêczna emerytura i renta z pozarolniczego systemu ubezpieczeñ spo³ecznych brutto ukszta³towa³a siê w omawianym okresie na poziomie 1.021,46 z³ i by³a o 14,4 wy sza ni w analogicznym kwartale 2000 r. We wrzeœniu 2001 r. œwiadczenia te wynios³y 1.025,04 z³ i by³y o 0,5 wy sze ni w sierpniu i o 14,5 wy sze ni przed rokiem. Przeciêtna miesiêczna emerytura i renta rolników indywidualnych wynios³a w kwartale 2001 r. 695,21 z³ i by³a o 13,4 wy sza ni przed rokiem. We wrzeœniu œwiadczenia te wynios³y 690,11 z³ i by³y o 13,5 wy sze ni w analogicznym miesi¹cu 2000 r. Bud et pañstwa W kwartale br. deficyt bud etu pañstwa wyniós³ 21,9 mld z³, co stanowi³o 74,9 wielkoœci zapisanej w ustawie bud etowej. W analogicznym okresie ubieg³ego roku deficyt ten wynosi³ 14,0 mld z³ i osi¹gn¹³ 91,2 planowanej wielkoœci. Wykonanie postanowieñ ustawy w zakresie dochodów by³o nieco ni sze ni w 2000 r.: 67,4 w 2001 r., w porównaniu z 69,5 przed rokiem. Nast¹pi³o ono w rezultacie niskich wp³ywów, odnotowanych po stronie podatków dochodowych od osób prawnych i osób fi- Tabela A Wykonanie bud etu pañstwa za okres styczeñ wrzesieñ 2001 r. (w ) Wyszczególnienie Plan po Wykonanie realizacji zmianach 1 ustawy bud etowej Dochody 152.465,3 102.775,5 2 67,4 z tego: - podatki poœrednie 87.018,6 60.093,5 69,1 - podatek dochodowy od osób prawnych 16.469,4 8.991,7 2 54,6 - podatek dochodowy od osób fizycznych 25.618,7 15.642,1 2 61,1 - dochody pañstwowych jednostek bud etowych 16.274,8 11.336,6 69,7 w tym: - wp³ywy z c³a 4.814,0 2.956,9 61,4 - dochody z UMTS 3.126,2 2.652,8 84,9 - pozosta³e dochody 7.083,8 5.931,1 83,7 w tym: - wp³aty z zysku NBP 4.868,8 4.868,8 100,0 Wydatki 181.604,1 124.640,5 68,6 w tym: - obs³uga d³ugu krajowego 17.429,4 11.470,2 65,8 - obs³uga zad³u enia zagranicznego 4.316,7 3.154,3 73,1 - dotacja dla Funduszu Pracy 2.030,0 1.843,3 90,8 - dotacja dla Funduszu Emerytalno-Rentowego 15.287,9 11.244,9 73,6 - dotacja dla Funduszu Ubezpieczeñ Spo³ecznych 26.412,0 14.630,1 55,4 - subwencje ogólne dla jednostek samorz¹dów terytorialnych 29.509,2 24.018,5 81,4 Deficyt bud etowy -29.138.8-21.865,0 3 74,9 1 Wprowadzonych ustaw¹ z dnia 28 lipca 2001 r. o zmianie ustawy bud etowej na rok 2001 (Dz.U. Nr 85, poz. 926). 2 Dochody pomniejszone s¹ o udzia³y za miesi¹c wrzesieñ i przekazane w paÿdzierniku 2001 r. zgodnie z ustaw¹ o dochodach jednostek samorz¹du terytorialnego w latach 1999 2001; udzia³y wynosz¹: - w podatku dochodowym od osób fizycznych: 971, - w podatku dochodowym od osób prawnych: 58. 3 W tym subwencja za zadania oœwiatowe na paÿdziernik: 1.626,2. ród³o: Dane GUS i MF. 8
SYTUACJA SPO ECZNO-GOSPODARCZA KRAJU Tabela B Wybrane kategorie sfery realnej (w ) Wyszczególnienie Przyrost w miesi¹cu Przyrost II 2001 Produkcja sprzedana przemys³u -1,2 5,9 0,6 * Ceny towarów i us³ug konsumpcyjnych -0,3-0,3 0,3 2,8 Ceny produkcji sprzedanej przemys³u 0,3 0,8 0,5 1,1 Ceny produkcji budowlano-monta owej 0,2 0,2 0,1 2,1 Przeciêtne zatrudnienie w sektorze przedsiêbiorstw -0,5-0,5-0,3 * Przeciêtne miesiêczne wynagrodzenie nominalne brutto w sektorze przedsiêbiorstw 2,3-0,3 1,1 * Przeciêtna miesiêczna nominalna emerytura i renta z pozarolniczego systemu ubezpieczeñ spo³ecznych brutto 0,2 0,0 0,5 * * Brak danych. ród³o: Dane GUS. zycznych, wynikaj¹cych przede wszystkim z wolniejszego ni przewidywano tempa wzrostu gospodarczego. Natomiast niski poziom dochodów uzyskanych z podatków poœrednich zwi¹zany by³ w g³ównej mierze z niewielkim wzrostem popytu krajowego oraz siln¹ pozycj¹ z³otego. Mniejsze ni przed rokiem by³y równie wydatki bud- etu pañstwa. W 2001 r. w okresie styczeñ wrzesieñ wydatkowano 68,6 zaplanowanej na ten rok kwoty, podczas gdy w 2000 r. 71,6. W omawianym okresie bardzo niskie by³o wykonanie dotacji dla Funduszu Ubezpieczeñ Spo³ecznych, natomiast dla Funduszu Pracy przekazano w tym okresie 90,8 zaplanowanych na 2001 r. dotacji. Wiêksze ni przez rokiem wydatki zwi¹zane by³y równie z obs³ug¹ d³ugu zagranicznego oraz z tytu³u subwencji dla jednostek samorz¹du terytorialnego. Zaplanowane w ustawie bud etowej na 2001 r. przychody z prywatyzacji w wysokoœci 18,0 mld z³ zosta³y zrealizowane w analizowanym okresie jedynie w 14,5. Wobec tak niskich przychodów z prywatyzacji bud et pañstwa finansowa³ swoje potrzeby g³ównie przez zwiêkszenie emisji papierów wartoœciowych. Poda zarówno bonów skarbowych, jak i obligacji przekroczy³a zaplanowane wartoœci i stanowi³a odpowiednio 218,0 i 104,4 zapisów ustawowych. 9
PODA PIENI DZA I CZYNNIKI JEGO KREACJI Struktura poda y pieni¹dza Stan zasobów pieni¹dza na koniec wrzeœnia 2001 r. wyniós³ 320.663,1 i by³ o 13.131,1 wy szy ni w koñcu czerwca br. i o 26.275,2 wy szy w porównaniu z koñcem grudnia 2000 r. Nominalnie poda pieni¹dza w kwartale zwiêkszy³a siê o 4,3, realnie zaœ o 4,4. Dla porównania, nominalne tempo wzrostu poda y pieni¹dza w analogicznym okresie poprzednich lat wynosi³o: w 2000 r. -1,5, w 1999 r. 4,1, a w 1998 r. 5,9. Na stosunkowo wysoki przyrost zasobów pieni¹dza w tym okresie z³o y³ siê w g³ównej mierze wzrost poziomu depozytów walutowych osób prywatnych w ujêciu z³otowym. Istotny udzia³ w strukturze przyrostu poda y pieni¹dza, choæ nieco ni szy w porównaniu z poprzednimi okresami, mia³ równie wzrost depozytów z³otowych od osób prywatnych oraz podmiotów gospodarczych. W analizowanym okresie znacz¹cy wzrost poda y pieni¹dza odnotowano przede wszystkim w lipcu. W miesi¹cu tym tempo wzrostu w ujêciu nominalnym wynios- ³o 2,3 (2,6 realnie) i by³o najwy sze od paÿdziernika 2000 r. Na tak wysoki przyrost z³o y³o siê zwiêkszenie poziomu wszystkich komponentów, w tym w g³ównej mierze depozytów walutowych osób prywatnych w ujêciu z³otowym (przede wszystkim w zwi¹zku z g³êbok¹ deprecjacj¹ z³otego), a tak e depozytów z³otowych podmiotów gospodarczych i osób prywatnych. Przyrost zasobów pieni¹dza, odnotowany w kolejnych dwóch miesi¹cach analizowanego okresu, by³ równie dodatni, ale jego dynamika by³a znacznie ni sza ni w lipcu. W sierpniu nominalne tempo wzrostu wynosi³o 1,3 (1,6 realnie), a we wrzeœniu 0,7 (0,4 realnie). Dwunastomiesiêczna dynamika wzrostu, po gwa³townym spadku w czerwcu, w kwartale br. osi¹gnê³a wskaÿniki zbli one do notowanych na przestrzeni ostatniego roku. W omawianym okresie poda pieni¹dza krajowego zwiêkszy³a siê o 7.960,1 i na koniec wrzeœnia wynios³a 269.578,0. W ujêciu nominalnym tempo przyrostu wynosi³o 3,0 (3,1 realnie). Wykres E Przyrost poda y pieni¹dza oraz jego komponentów w kwartale 2001 r. 8 000 7 000 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0-1 000 II PODA Poda pieni¹dza PIENI DZA ogó³em OGÓ EM (M2) (M2) Pieni¹dz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków) Zobowi¹zania z³otowe wobec osób prywatnych Zobowi¹zania z³otowe wobec podmiotów gospodarczych Zobowi¹zania walutowe wobec osób prywatnych Zobowi¹zania walutowe wobec podmiotów gospodarczych 10
PODA PIENI DZA I CZYNNIKI JEGO KREACJI Od czerwca 2001 r. udzia³ pieni¹dza krajowego w zasobach pieni¹dza ogó³em nieznacznie spada, w lipcu wynosi³ on 84,5, a we wrzeœniu 84,1. W porównaniu z analogicznym okresem poprzednich lat, w kwartale 2001 r. popyt na pieni¹dz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków) by³ wysoki. Na koniec wrzeœnia 2001 r. zasoby pieni¹dza gotówkowego wynios³y 36.575,9 i zwiêkszy³y siê w stosunku do koñca czerwca o 1.614,4. W ujêciu nominalnym wzrost ten wyniós³ 4,6 (4,7 realnie), podczas gdy w latach poprzednich wskaÿnik ten wynosi³: w 2000 r. -1,2, w 1999 r. 1,6, a w 1998 r. 2,2. Najwiêksze zapotrzebowanie na gotówkê, nietypowe dla tego miesi¹ca, odnotowano we wrzeœniu. Tempo przyrostu w tym miesi¹cu w ujêciu nominalnym wynios³o 3,0, podczas gdy w analogicznym miesi¹cu poprzednich czterech lat rejestrowano nieznaczne wzrosty lub spadki dynamiki tej kategorii. Obserwowany w analizowanym okresie stosunkowo szybki przyrost pieni¹dza gotówkowego zwi¹zany by³ m.in. z wyp³atami ró nego rodzaju rekompensat i odszkodowañ, w tym dla poszkodowanych przez powódÿ oraz za pracê przymusow¹ na rzecz Trzeciej Rzeszy. Utrzymuj¹cy siê od paÿdziernika 2000 r. ujemny trend dwunastomiesiêcznej dynamiki wzrostu pieni¹dza gotówkowego w lipcu 2001 r. uleg³ odwróceniu. W kolejnych miesi¹cach kwarta³u przyrost ten osi¹ga³ coraz wy sze wskaÿniki: od 0,6 w lipcu do 5,4 we wrzeœniu. ¹czne zobowi¹zania z³otowe systemu bankowego wobec osób prywatnych i podmiotów gospodarczych wynios³y na koniec kwarta³u 2001 r. 233.002,1 i wzros³y w stosunku do czerwca 2001 r. o 6.345,7. W ujêciu nominalnym wzrost ten wyniós³ 2,8 (2,9 realnie) i by³ to najwy szy przyrost kwartalny w 2001 r. Najwy szy od grudnia miesiêczny przyrost depozytów sektora niefinansowego w systemie bankowym odnotowano w lipcu (1,6). Wzrost stanu tej kategorii, zarejestrowany w sierpniu, nie odbiega³ w istotny sposób od wskaÿników z tego samego miesi¹ca lat poprzednich, natomiast wrzesieñ charakteryzowa³ siê najni szym przyrostem tych zobowi¹zañ w porównaniu z takim samym miesi¹cem ubieg³ych czterech lat. Wykres F Dwunastomiesiêczne tempo przyrostu poda y pieni¹dza a inflacja 25 20 15 10 5 0 I II X XI XII I II 2001 I II 2000 Dwunastomiesiêczne tempo przyrostu poda y pieni¹dza Inflacja (CPI) 11
PODA PIENI DZA I CZYNNIKI JEGO KREACJI Wykres G Depozyty z³otowe podmiotów gospodarczych 70 000 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 0 I II I II Bie ¹ce Ogó³em Terminowe O wzroœcie poziomu depozytów z³otowych ogó³em w kwartale 2001 r. w podobnym stopniu decydowa³ przyrost zobowi¹zañ z³otowych zarówno wobec osób prywatnych, jak i podmiotów gospodarczych. Zobowi¹zania z³otowe wobec osób prywatnych przyros³y w omawianym okresie o 3.573,3 i osi¹gnê³y na koniec wrzeœnia poziom 172.646,6. Nominalny przyrost wynosz¹cy 2,1 (2,2 realnie) by³ najni szy w porównaniu ze wskaÿnikami z analogicznego okresu analizowanych czterech ostatnich lat i jednym z najni szych od 1997 r. Obserwowana od stycznia 2001 r. spadkowa tendencja miesiêcznego wzrostu depozytów z³otowych osób prywatnych zosta³a przyhamowana w czerwcu. Natomiast w kwartale wskaÿniki opisuj¹ce tempo ich wzrostu wskazywa³y na ponowne jego spowolnienie, a w sierpniu i we wrzeœniu by³y najni sze od lipca 2000 r. Niskie tempo przyrostu wykazywa³y przede wszystkim depozyty terminowe. W kwartale przyros³y one jedynie o 1,8 (1,9 realnie), co stanowi³o najni szy przyrost nominalny w stosunku do analogicznego okresu czterech poprzednich lat. Po gwa³townym spadku miesiêcznej dynamiki wzrostu tych zobowi¹zañ obserwowanej w okresie od stycznia do kwietnia, w kolejnych miesi¹cach bie- ¹cego roku wskaÿniki miesiêcznego tempa ich wzrostu kszta³towa³y siê na bardzo niskim poziomie, oscyluj¹c w przedziale od 1,1 do 0,2. Tempo wzrostu odnotowane we wrzeœniu, wynosz¹ce 0,2, by³o najni sze od czerwca 1999 r. Analiza struktury terminowej przyrostu tych zobowi¹zañ wskazuje, e najwiêkszym zainteresowaniem ludnoœci w omawianym okresie cieszy³y siê depozyty z terminem do 1 miesi¹ca oraz od 1 do 3 miesiêcy. Od stycznia 2001 r. dwunastomiesiêczna dynamika wzrostu zobowi¹zañ z³otowych wobec osób prywatnych wykazuje tendencjê malej¹c¹, w przeciwieñstwie do poprzedniego roku, kiedy to wskaÿniki przyrostów wzglêdem tego samego okresu poprzedniego roku systematycznie ros³y. Na malej¹c¹ sk³onnoœæ ludnoœci do gromadzenia œrodków na rachunkach bankowych wp³yw mia³y ró ne czynniki, m.in. stosunkowo niska dynamika realnego wynagrodzenia, obni enie oprocentowania lokat bankowych (œrednie wa one oprocentowanie depozytów z³otowych osób prywatnych w systemie bankowym spad³o z 14,4 12
PODA PIENI DZA I CZYNNIKI JEGO KREACJI w styczniu do 10,3 we wrzeœniu) oraz wyemitowanie przez Skarb Pañstwa obligacji oszczêdnoœciowych o konkurencyjnej dla depozytów bankowych rentownoœci dochodz¹cej do 15,5. Zobowi¹zania z³otowe wobec podmiotów gospodarczych zwiêkszy³y siê w omawianym okresie o 2.772,4 i osi¹gnê³y na koniec wrzeœnia 2001 r. poziom 60.355,5. W ujêciu nominalnym przyrost ten wynosi³ 4,8 (4,9 realnie) i by³ to (pomijaj¹c zmiany w kwartale 2000 r.) najni szy przyrost kwartalny w porównaniu z analogicznym okresem czterech poprzednich lat. W analizowanym okresie najwy szy wzrost stanu tej kategorii odnotowano w lipcu (3,4), równie w sierpniu zarejestrowano typowy dla tego miesi¹ca umiarkowany wzrost (2,3). Wrzesieñ natomiast charakteryzowa³ siê spadkiem poziomu depozytów o 1,0. Zbli ony wzrost w ujêciu wartoœciowym zarejestrowano w pozycji depozytów z³otowych bie ¹cych i terminowych. W kwartale 2001 r. depozyty terminowe zwiêkszy³y siê o 1.523,3, a bie ¹ce o 1.249,0. Nominalnie przyrost depozytów z³otowych terminowych, wynosz¹cy w omawianym okresie 3,8 (3,9 realnie), by³ jednak najni szy (pomijaj¹c kwarta³ 2000 r.) w porównaniu z analogicznym okresem poprzednich czterech lat. Pomimo e w sierpniu odnotowano najwy szy od paÿdziernika 2000 r. miesiêczny przyrost tej kategorii (5,4), to wrzeœniowy jej spadek o 3,1 ograniczy³ tempo ich wzrostu w omawianym okresie. Wzrost poziomu depozytów terminowych odnotowa³y w analizowanym okresie przede wszystkim przedsiêbiorstwa i spó³ki prywatne oraz spó³dzielnie, a tak e przedsiêbiorcy indywidualni, spadek zaœ widoczny by³ po stronie depozytów pozosta³ych niebankowych instytucji finansowych oraz przedsiêbiorstw i spó³ek pañstwowych. Analiza struktury terminowej wskazuje, e najwy szy wzrost w tym okresie zarejestrowano w kategorii depozytów z terminem do 1 miesi¹ca w³¹cznie. W przeciwieñstwie do depozytów terminowych, przyrost depozytów bie ¹cych w kwartale 2001 r. wynosz¹cy 7,1 (7,2 realnie) by³ najwy szy w porównaniu z analogicznym okresem czterech poprzednich lat. Na wzrost ten z³o y³y siê przyrosty w lipcu (7,6) oraz we wrzeœniu (4,0). Stosunkowo niewielki wzrost poziomu depozytów Wykres H Zobowi¹zania walutowe wobec osób prywatnych i podmiotów gospodarczych miesiêczne przyrosty procentowe ujêcie z³otowe i dolarowe 12 10 8 6 4 2 0-2 -4-6 -8 XII 1999 I II I II 2000 X XI XII I II I 2001 II Ujêcie z³otowe Ujêcie dolarowe 13
PODA PIENI DZA I CZYNNIKI JEGO KREACJI z³otowych podmiotów gospodarczych by³ nastêpstwem w g³ównej mierze s³abszej kondycji finansowej przedsiêbiorstw i spadku produkcji. Wp³yw na tê sytuacjê móg³ mieæ równie spadek oprocentowania depozytów z³otowych w bankach komercyjnych, od stycznia 2001 r. do wrzeœnia obni y³o siê ono o 3,2 pkt. proc. Poziom zobowi¹zañ walutowych wobec osób prywatnych i podmiotów gospodarczych w ujêciu dolarowym wyniós³ na koniec kwarta³u 2001 r. 12.057,8 mln USD i zwiêkszy³ siê w stosunku do czerwca 2001 r. o 542,1 mln USD. Nominalnie przyrost ten wynosi³ 4,7 (4,8 realnie) i by³ to najwy szy kwartalny wzrost tej kategorii w porównaniu z analogicznym okresem czterech poprzednich lat. Wzrost stanu tych depozytów obserwowano w ka dym miesi¹cu analizowanego okresu: najni - szy o 0,2 odnotowano w lipcu, najwy szy zaœ o 2,9 w sierpniu. Tabela C Depozyty z³otowe podmiotów gospodarczych podzia³ wg terminów (udzia³ w ) Okres Bie ¹ce Terminowe Terminowe: ogó³em do 1 od 1 do od 3 do od 6 do od 12 do powy ej zablokowane pozosta³e miesi¹ca 3 miesiêcy 6 miesiêcy 12 miesiêcy 24 miesiêcy 24 w³¹cznie w³¹cznie w³¹cznie w³¹cznie w³¹cznie miesiêcy 31.01.2001 32,5 67,5 45,8 11,5 2,9 1,5 0,1 0,3 1,8 3,5 28.02.2001 31,6 68,4 47,4 10,6 3,0 1,5 0,1 0,4 1,9 3,5 31.03.2001 30,0 70,0 47,6 11,7 3,0 1,5 0,1 0,3 1,9 3,6 30.04.2001 29,2 70,8 47,5 11,6 2,8 2,8 0,1 0,4 1,9 3,6 31.05.2001 31,0 69,0 46,2 11,6 2,8 1,4 0,1 0,3 1,8 4,7 30.06.2001 30,7 69,3 47,1 10,9 2,7 1,3 0,1 0,4 1,9 5,0 31.07.2001 31,9 68,1 44,6 11,7 2,9 1,2 0,2 0,4 2,0 5,1 31.08.2001 29,8 70,2 47,4 11,0 2,8 1,4 0,1 0,4 1,9 5,1 30.09.2001 31,3 68,7 46,3 10,4 3,0 1,5 0,1 0,4 1,5 5,4 Tabela D Depozyty z³otowe osób prywatnych podzia³ wg terminów (udzia³ w ) Okres Bie ¹ce Terminowe Terminowe: ogó³em do 1 od 1 do od 3 do od 6 do od 12 do powy ej zablokowane miesi¹ca 3 miesiêcy 6 miesiêcy 12 miesiêcy 24 miesiêcy 24 w³¹cznie w³¹cznie w³¹cznie w³¹cznie w³¹cznie miesiêcy 31.01.2001 16,9 83,1 12,2 32,1 20,4 15,8 0,4 2,0 0,3 28.02.2001 17,0 83,0 12,5 32,1 20,4 15,4 0,4 2,0 0,3 31.03.2001 16,9 83,1 12,4 32,7 20,2 15,1 0,4 1,9 0,3 30.04.2001 17,1 82,9 12,6 32,5 20,3 14,9 0,4 1,9 0,3 31.05.2001 16,8 83,2 12,6 32,6 20,5 14,7 0,4 2,0 0,3 30.06.2001 16,9 83,1 13,1 32,2 20,2 14,5 0,7 2,1 0,3 31.07.2001 17,1 82,9 13,0 32,5 19,9 14,2 0,6 2,3 0,3 31.08.2001 16,9 83,1 14,0 31,9 19,7 14,0 0,6 2,6 0,3 30.09.2001 17,1 82,9 14,2 33,3 18,0 13,8 0,6 2,7 0,3 14
PODA PIENI DZA I CZYNNIKI JEGO KREACJI Tabela E Bilans skonsolidowany systemu bankowego Wyszczególnienie Przyrost w miesi¹cu Przyrost w Przyrost w II kwartale kwartale A. Poda pieni¹dza ogó³em 7.044,0 3.944,1 2.143,0 13.131,1 4,3 I. Poda pieni¹dza krajowego 4.061,2 2.591,8 1.307,1 7.960,1 3,0 1. Pieni¹dz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków) 340,0 208,0 1.066,4 1.614,4 4,6 2. Zobowi¹zania z³otowe wobec osób prywatnych i podmiotów gospodarczych 3.721,2 2.383,8 240,7 6.345,7 2,8 2.1. Zobowi¹zania z³otowe wobec osób prywatnych 1.736,9 995,7 840,8 3.573,3 2,1 2.2. Zobowi¹zania z³otowe wobec podmiotów gospodarczych 1.984,3 1.388,1-600,0 2.772,4 4,8 II. Zobowi¹zania walutowe wobec osób prywatnych i podmiotów gospodarczych 2.982,8 1.352,3 835,9 5.171,0 11,3 3. Zobowi¹zania walutowe wobec osób prywatnych 2.637,6 988,1 352,1 3.977,8 11,8 4. Zobowi¹zania walutowe wobec podmiotów gospodarczych 345,3 346,2 483,7 1.193,2 9,7 B. Aktywa zagraniczne netto w 10.106,9 2.202,1-369,9 11.939,1 9,3 w mln USD 478,8 557,1-111,6 924,4 2,9 C. Aktywa krajowe netto -3.062,9 1.742,0 2.512,9 1.192,0 0,7 I. Nale noœci od osób prywatnych i podmiotów gospodarczych 5.193,1 3.696,0 3.464,8 12.353,9 5,8 1. Nale noœci od osób prywatnych 1.829,0 1.303,8 825,7 3.958,5 7,9 2. Nale noœci od podmiotów gospodarczych 3.364.1 2.392,1 2.639,1 8.395,3 5,1 II. Zad³u enie netto sektora bud etowego 1.589,3 744,9 1.798,1 4.132,4 8,4. Saldo pozosta³ych pozycji (netto) -9.845,3-2.698,9-2.750,0-15.294,3 18,3 Podobnie jak w II kwartale 2001 r., równie w omawianym okresie wysokoœæ zobowi¹zañ walutowych ukszta³towana zosta³a w g³ównej mierze przez zmiany depozytów walutowych osób prywatnych. W stosunku do koñca czerwca przyros³y one o 442,2 mln USD (5,2) i by³ to najwy szy przyrost kwartalny w porównaniu z analogicznym okresem czterech ostatnich lat. Wzrost poziomu tej kategorii odnotowano w ka dym miesi¹cu omawianego okresu, a najwy szy, o 243,1 mln USD (2,8), zarejestrowano w sierpniu. Zobowi¹zania walutowe wobec podmiotów gospodarczych zwiêkszy³y siê w omawianym okresie o 99,9 mln USD (3,2). Wzrost zobowi¹zañ walutowych wobec osób prywatnych i podmiotów gospodarczych w ujêciu z³otowym stanowi³ w kwartale 2001 r. g³ówny komponent przyrostu poda y pieni¹dza. W stosunku do czerwca 2001 r. ich poziom zwiêkszy³ siê o 5.171,0 i na koniec wrzeœnia wynosi³ 51.085,2. Nominalnie przyrost ten wynosi³ 11,3 (11,4 realnie) i by³ to najwy szy kwartalny wzrost tej kategorii w obserwowanym okresie od stycznia 1997 r. Tak gwa³towne zwiêkszenie poziomu tych zobowi¹zañ w ujêciu z³otowym wynika³o przede wszystkim z g³êbokiej deprecjacji z³otego obserwowanej w lipcu. Czynniki kreacji pieni¹dza W kwartale 2001 r. znacz¹cy wp³yw na przyrost poda y pieni¹dza mia³y nale noœci od osób prywatnych i podmiotów gospodarczych, a tak e, zw³aszcza w lipcu, aktywa zagraniczne netto w ujêciu z³otowym. Istotny przyrost poziomu tych kategorii w omawianym okresie zwi¹zany by³ g³ównie z g³êbok¹ deprecjacj¹ z³otego. 15
PODA PIENI DZA I CZYNNIKI JEGO KREACJI Tabela F Czynniki kreacji pieni¹dza Wyszczególnienie 2001 przyrost w miesi¹cu przyrost w udzia³ w przyroœcie w miesi¹cu udzia³ w kwartale przyroœcie w II II kwartale PODA PIENI DZA OGÓ EM (M2) 7.044,0 3.944,1 2.143,0 13.131,1 100,0 100,0 100,0 100,0 Aktywa zagraniczne netto 10.106,9 2.202,1-369,9 11.939,1 143,5 55,8-17,3 90,9 Nale noœci od osób prywatnych i podmiotów gospodarczych 5.193,1 3.696,0 3.464,8 12.353,9 73,7 93,7 161,7 94,1 - nale noœci od osób prywatnych 1.829,0 1.303,8 825,7 3.958,5 25,9 33,0 38,6 30,2 - nale noœci od podmiotów gospodarczych 3.364,1 2.392,1 2.639,1 8.395,3 47,8 60,7 123,1 63,9 Zad³u enie netto sektora bud etowego 1.589,3 744,9 1.798,1 4.132,4 22,6 18,9 83,9 31,5 Saldo pozosta³ych pozycji -9.845,3-2.698,9-2.750,0-15.294,2-139,8-68,4-128,3-116,5 Nale noœci od osób prywatnych i podmiotów gospodarczych Nale noœci od osób prywatnych i podmiotów gospodarczych osi¹gnê³y na koniec kwarta³u 2001 r. poziom 225.902,2 i by³y wy sze w stosunku do koñca czerwca br. o 12.353,9. W ujêciu nominalnym przyros³y one o 5,8 (5,9 realnie) i by³ to (pomijaj¹c wskaÿnik opisuj¹cy kwarta³ 2000 r.) najni szy przyrost kwartalny w porównaniu z analogicznym okresem czterech poprzednich lat. Stosunkowo wysoka dynamika wzrostu tej kategorii jest doœæ typowa dla tego okresu, dlatego te wskaÿnik przyrostu nale noœci w kwartale 2001 r., choæ ni szy ni w tym samym okresie poprzednich lat, by³ najwy szy od II kwarta³u 2000 r. W ka dym z trzech miesiêcy omawianego okresu tempo wzrostu tych nale noœci by³o wy sze od wrzeœnia 2000 r. Dynamika wzrostu tej kategorii kszta³towana by- ³a w g³ównej mierze na skutek wzrostu poziomu kredytów walutowych w ujêciu z³otowym. Przyrost ten wynika³ g³ównie z g³êbokiej deprecjacji z³otego w stosunku do dolara, przede wszystkim w lipcu. Sytuacja ta widoczna jest szczególnie w pozycji nale - noœci od podmiotów gospodarczych. Poziom ich zwiêkszy³ siê w stosunku do koñca czerwca 2001 r. o 8.395,4, tj. o 5,1 (5,2 realnie). Wzrost zarejestrowany w omawianym okresie by³ ni szy w porównaniu z analogicznym okresem czterech poprzednich lat (pomijaj¹c zmiany stanu tych nale noœci odnotowane przed rokiem, a zwi¹zane z akcj¹ wykupu walorów PKN ORLEN SA). Z drugiej strony by³ to najwy szy kwartalny przyrost w ci¹gu ostatnich dwóch lat. Zmiana tej kategorii kszta³towana by³a przede wszystkim przez wzrost poziomu kredytów walutowych w ujêciu z³otowym. W omawianym okresie ich poziom zwiêkszy³ siê o 6.115,9, tj. o 15,4 (15,5 realnie). W ujêciu dolarowym wzrost ten wynosi³ 857,7 mln USD, tj. 8,6. W kwartale 2001 r. kredyty i po yczki walutowe najchêtniej zaci¹gane by³y przez przedsiêbiorstwa i spó³ki prywatne oraz spó³dzielnie, a tak e przedsiêbiorców indywidualnych. Obni y³ siê natomiast poziom kredytów i po yczek z³otowych dla przedsiêbiorstw i spó³ek prywatnych oraz spó³dzielni, a wzrós³ dla przedsiêbiorców indywidualnych. Nale noœci od osób prywatnych przyros³y w omawianym okresie o 3.958,5 i osi¹gnê³y na koniec kwarta³u 2001 r. poziom 54.119,6. Podobnie jak w pozycji nale noœci od podmiotów gospodarczych, równie wzrost tej kategorii (o 7,9) pomijaj¹c zmiany poziomu tych nale noœci odnotowane przed rokiem, a zwi¹zane z nabywaniem akcji PKN ORLEN SA by³ najni szy w porównaniu z analogicznym okresem czterech poprzednich lat, ale jednoczeœnie by³ to najwy szy kwartalny jej przyrost od dwóch lat. Po znacznym ograniczeniu dynamiki akcji kredytowej dla osób prywatnych na pocz¹tku 2001 r. i niewielkim jej 16
PODA PIENI DZA I CZYNNIKI JEGO KREACJI Wykres I Kredyty walutowe podmiotów gospodarczych miesiêczne przyrosty procentowe ujêcie z³otowe i dolarowe 14 12 10 8 6 4 2 0-2 -4 I II I II 2000 X XI XII I II I 2001 II Ujêcie z³otowe Ujêcie dolarowe przyspieszeniu w II kwartale, w kwartale obserwowano wzrost zapotrzebowania ludnoœci na kredyty. Najwy - sze od maja 2000 r. miesiêczne tempo wzrostu, wynosz¹ce 3,6 (4,0 realnie), odnotowano w lipcu. W kolejnych miesi¹cach omawianego okresu tempo wzrostu tej kategorii s³ab³o: w sierpniu wynosi³o ono 2,5, a we wrzeœniu 1,5. Wy sza dynamika wzrostu nale noœci od osób prywatnych w lipcu jest zjawiskiem doœæ typowym dla tego miesi¹ca, co œwiadczyæ mo e o zwiêkszonym popycie ludnoœci na œrodki finansowe, w zwi¹zku z rozpoczynaj¹cym siê sezonem urlopowym. W omawianym okresie odnotowano, podobnie jak w poprzednim kwartale, zwiêkszone zainteresowanie ludnoœci kredytami walutowymi. Kwartalny przyrost tej kategorii, najwy szy w obserwowanym od 1997 r. okresie, w ujêciu dolarowym wyniós³ 498,2 mln USD, a w przeliczeniu na z³ote 2.529,7. Ich udzia³ w strukturze nale noœci banków komercyjnych z tytu³u kredytów i po yczek wzrós³ z 13,6 w czerwcu (9,9 w grudniu) do 17,4 we wrzeœniu. Analiza struktury kredytów i po yczek walutowych wskazuje na utrzymuj¹ce siê rosn¹ce znaczenie kredytów przeznaczonych na cele mieszkaniowe. W kwartale 2001 r. ich poziom zwiêkszy³ siê o 385,5 mln USD (39,3) i na koniec wrzeœnia wynosi³ 1.365,5 mln USD. W stosunku do grudnia 2000 r. wzros³y one o ok. 160. Od grudnia 1999 r. (pomijaj¹c zmiany w czerwcu 2000 r.) obserwuje siê systematyczny spadek dwunastomiesiêcznego tempa wzrostu nale noœci od osób prywatnych. W kwartale 2001 r. dynamika wzrostu tej kategorii w skali dwunastu miesiêcy by³a dwukrotnie ni sza ni w analogicznym okresie ubieg³ego roku. Zad³u enie netto sektora bud etowego Podobnie jak w II kwartale 2001 r., równie w kwartale tego roku odnotowano znaczny przyrost zad³u enia netto sektora bud etowego. Kategoria ta zwiêkszy³a siê o 4.132,4 i osi¹gnê³a na koniec wrzeœnia 2001 r. poziom 53.558,3. W ujêciu nominalnym przyrost ten wynosi³ 8,4 (8,5 realnie). Poziom zad³u enia netto sektora bud etowego w omawianym okresie kszta³towany by³ z jednej strony przez wzrost œrodków sektora bud etowego na rachunkach bankowych, z drugiej zaœ przez wzrost poziomu nale noœci tego sektora. Zobowi¹zania wobec sektora bud etowego zwiêkszy³y siê w stosunku do koñca czerwca 2001 r. o 4.311,8. 17
PODA PIENI DZA I CZYNNIKI JEGO KREACJI Wzrost ten determinowany by³ przede wszystkim przyrostem œrodków bud etu pañstwa na rachunkach bankowych w omawianym okresie zwiêkszy³y siê one o 4.845,5 (33,9), a najwy szy przyrost tej kategorii zarejestrowano we wrzeœniu. Spad³y natomiast zobowi¹zania wobec bud etów terenowych (2,6) i funduszy celowych (o 9,6). W omawianym okresie znacz¹co zwiêkszy³ siê poziom nale noœci od sektora bud etowego, w porównaniu z czerwcem 2001 r. wzrós³ on o 3.795,9. Najwy - szy wzrost, o 1.942,9, zanotowano po stronie nale noœci od bud etu pañstwa (865,1 ) i bud etów terenowych (987,9 ). W kwartale 2001 r. bud et pañstwa zad³u a³ siê równie poprzez zwiêkszenie emisji rz¹dowych papierów wartoœciowych. W analizowanym okresie wartoœæ papierów skarbowych, zakupionych przez banki, zwiêkszy³a siê o 4.487,6 (6,5) i osi¹gnê³a na koniec wrzeœnia poziom 73.693,1. W omawianym okresie kategoria ta kszta³towa³a siê przede wszystkim w efekcie zmian we wrzeœniu, kiedy to wolumen papierów wartoœciowych, emitowanych przez bud et pañstwa, a zakupionych przez system bankowy, zwiêkszy³ siê o 4.385,7 (6,3). Zwiêkszona emisja rz¹dowych papierów wartoœciowych zwi¹zana by³a z pog³êbiaj¹cym siê deficytem bud etu pañstwa, który na koniec wrzeœnia wyniós³ 21,9 mld z³. Aktywa zagraniczne netto Aktywa zagraniczne netto w ujêciu dolarowym osi¹gnê³y na koniec wrzeœnia 2001 r. poziom 33.067,0 mln USD i zwiêkszy³y siê w stosunku do czerwca br. o 924,4 mln USD (2,9 nominalnie, 3,0 realnie). Wzrost poziomu tej kategorii odnotowano w lipcu i sierpniu, wrzesieñ natomiast charakteryzowa³ siê spadkiem stanu tych aktywów. Na poziom aktywów zagranicznych netto sk³ada³ siê przede wszystkim z jednej strony wzrost nale noœci zagranicznych NBP, z drugiej zaœ wzrost zobowi¹zañ zagranicznych banków komercyjnych. Poziom aktywów zagranicznych NBP zwiêkszy³ siê w omawianym okresie o 963,8 mln USD (3,4) i na koniec wrzeœnia wyniós³ 29.591,5 mln USD. Najwy szy wzrost tej kategorii, o 604,3 mln USD (2,1), odnotowano w lipcu. Zmiany stanu tych nale noœci w omawianym okresie kszta³towane by³y g³ównie przez ró nice kursowe, a tak e dochody z papierów wartoœciowych, operacji z przyrzeczeniem odkupu i rachunków bankowych, oraz wyp³atê z tytu³u obs³ugi Klubu Paryskiego. Zobowi¹zania zagraniczne banków komercyjnych wzros³y w omawianym okresie o 357,7 mln USD (5,0) i na koniec kwarta³u wynosi³y 7.673,0 mln USD. Wzrost ten wynika³ przede wszystkim z ró nic kursowych oraz ze zwiêkszonego wykorzystania kredytów otrzymywanych z zagranicy. W ujêciu z³otowym aktywa zagraniczne netto zwiêkszy³y siê w kwartale 2001 r. o 11.939,1 (9,3) i osi¹gnê³y na koniec wrzeœnia poziom 140.094,8. Najwy szy przyrost w omawianym okresie, o 10.106,9 (7,9), wynikaj¹cy przede wszystkim z g³êbokiej deprecjacji z³otego, odnotowano w lipcu. Saldo pozosta³ych pozycji (netto) W kwartale 2001 r. ujemne saldo pozosta³ych pozycji netto wzros³o o 15,3 mld z³, tj. o 15,5 i na koniec wrzeœnia wynios³o -98,9 mld z³. O skali i kierunku zmiany tej kategorii zadecydowa³y g³ównie pozosta³e aktywa netto w NBP. W ci¹gu kwarta³u pasywne saldo pozosta³ych aktywów netto NBP wzros³o o 11,3 mld z³, tj. o 32,9. Wzrost ten spowodowany by³ g³ównie zwiêkszeniem siê stanu rezerwy na pokrycie ryzyka zmian kursu z³otego do walut obcych w wyniku wyst¹pienia dodatnich ró nic z wyceny aktywów i pasywów walutowych przeliczonych na z³ote w zwi¹zku z deprecjacj¹ kursu z³otego. Zmiany w pozosta³ych aktywach netto NBP nie wp³ynê³y na poda pieni¹dza ogó³em w kwartale 2001 r., poniewa nie spowodowa³y ani kreacji pieni¹dza, ani jego absorpcji. Zmiany odnotowane na podstawie danych na koniec czerwca i wrzeœnia w innych sk³adnikach salda pozosta- ³ych pozycji netto bilansu skonsolidowanego systemu bankowego nie mia³y znacz¹cego wp³ywu zarówno na ostateczn¹ wartoœæ tej kategorii, jak i na poda pieni¹dza ogó³em. 18
POLITYKA MONETARNA BANKU CENTRALNEGO Stopy procentowe Po raz czwarty w tym roku Rada Polityki Pieniê nej na posiedzeniu w dniach 21 22 sierpnia 2001 r. podjê³a uchwa³ê o zmianie wysokoœci podstawowych stóp procentowych, ustalanych przez Narodowy Bank Polski. Od 23 sierpnia 2001 r. wysokoœæ stopy redyskonta weksli przyjmowanych od banków do redyskonta przez Narodowy Bank Polski obni ona zosta³a z 18,0 do 17,0 w skali rocznej, a oprocentowanie kredytu refinansowego, udzielanego pod zastaw papierów wartoœciowych, zwanego kredytem lombardowym, obni y³o siê z 19,5 do 18,5 w skali rocznej. Równie od 23 sierpnia stopa rentownoœci 28-dniowych operacji otwartego rynku, prowadzonych przez Narodowy Bank Polski, zmniejszy³a siê i wynosi nie mniej ni 14,5 w skali rocznej. Na decyzje Rady Polityki Pieniê nej o obni eniu wysokoœci stóp procentowych o 1 punkt procentowy znacz¹cy wp³yw mia³a sytuacja w sferze realnej gospodarki oraz korzystne tendencje w zakresie kszta³towania siê czynników monetarnych. W bankach komercyjnych najwiêksze zmiany w poziomie oprocentowania depozytów z³otowych osób prywatnych odnotowano w lipcu i w sierpniu. By³o to nastêpstwem czerwcowej decyzji Narodowego Banku Polskiego o obni eniu stóp procentowych. Œrednie wa one oprocentowanie depozytów z³otowych bie ¹cych osób prywatnych spad³o na koniec kwarta³u 2001 r. do poziomu 4,2 i w stosunku do czerwca 2001 r. zmniejszy³o siê o 2,0 pkt. proc. Natomiast oprocentowanie depozytów terminowych wynios³o we wrzeœniu 10,3 i spad³o w stosunku do czerwca o 1,8 pkt. proc. Najwiêksze zmiany oprocentowania depozytów z³otowych bie ¹cych podmiotów gospodarczych zarejestrowano w lipcu, kiedy to obni y³o siê ono w stosunku do czerwca o 1,3 pkt. proc., aby na koniec omawianego okresu zmniejszyæ siê do poziomu 2,4. Oprocentowanie terminowe we wrzeœniu wynosi³o 10,9 i by³o o 1,1 pkt. proc. ni sze ni w czerwcu. Zmniejszy³o siê równie œrednie wa one oprocentowanie kredytów z³otowych w bankach komercyjnych. W lipcu 2001 r. wynosi³o ono 19,4, we wrzeœniu zaœ Wykres J Zmiany wysokoœci stóp procentowych oraz inflacji 25 20 15 10 5 0 I II I II X XI XII I II I II X XI XII I II * I 1999 2000 2001 II Stopa redyskonta weksli Minimalna stopa rentownoœci 28-dniowych operacji otwartego rynku WskaŸnik cen towarów i us³ug konsumpcyjnych (CPI) Stopa kredytu lombardowego * W marcu 2001 r. zosta³y dwukrotnie zmienione podstawowe stopy procentowe NBP. 19
POLITYKA MONETARNA BANKU CENTRALNEGO Wykres K Dochodowoœæ 3-miesiêczna realna 15 10 5 0-5 -10-15 -20-25 I II 2001 I II Depozyty w z³ Depozyty w USD Pioneer 1 WIG Obligacje 3-letnie Wykres L Dochodowoœæ 6-miesiêczna realna 20 15 10 5 0-5 -10-15 -20-25 -30 I II 2001 I II Depozyty w z³ Depozyty w USD Pioneer 1 WIG Obligacje 3-letnie 20
POLITYKA MONETARNA BANKU CENTRALNEGO 18,9. Spad³o oprocentowanie kredytów dla podmiotów gospodarczych, w analizowanym okresie zmniejszy³o siê z 18,7 w lipcu do 18,0 we wrzeœniu, natomiast oprocentowanie kredytów dla osób prywatnych po nieznacznym spadku w lipcu, w sierpniu i we wrzeœniu ponownie wzros³o i wynios³o na koniec wrzeœnia 22,3. W kwartale 2001 r., podobnie jak w I pó³roczu 2001 r., depozyty z³otowe wykazywa³y dodatni¹ 3-miesiêczn¹ i 6-miesiêczn¹ stopê zwrotu. Wzrost kursu dolara w tym okresie wp³yn¹³ na poprawê dochodowoœci lokat dolarowych; po raz pierwszy w tym roku kszta³towa³a siê ona na dodatnim poziomie. Rezerwy obowi¹zkowe W kwartale 2001 r. stopy rezerw obowi¹zkowych pozostawa³y na niezmienionym poziomie i wynosi³y 5, zarówno od wk³adów z³otowych, p³atnych na ka de ¹danie i terminowych, jak i od wk³adów w walutach obcych, p³atnych na ka de ¹danie i terminowych. Kursy walutowe W kwartale 2001 r. œredni miesiêczny kurs z³otego do dolara amerykañskiego w Narodowym Banku Polskim waha³ siê od 4,1859 PLN/1 USD w lipcu do 4,2459 PLN/1 USD w sierpniu. Kurs œredni oscylowa³ w przedziale 3,9871 PLN/1 USD w dniu 1 lipca 2001 r. do 4,5004 PLN/1 USD w dniu 11 lipca 2001 r. W omawianym okresie najwiêksze zaburzenia kursu z³otego do dolara odnotowano w pierwszej po³owie lipca. W okresie od 1 do 11 lipca kurs dolara gwa³towanie wzrós³ z poziomu 3,9871 PLN/1 USD w dniu 1 lipca do 4,5004 PLN/1 USD w dniu 11 lipca 2001 r. Przyczyn¹ tak g³êbokiej deprecjacji z³otego by³y z jednej strony pogarszaj¹ca siê sytuacja na rynkach finansowych w Argentynie i Turcji (kraje te, podobnie jak Polska, zaliczane s¹ do grupy krajów wschodz¹cych), z drugiej zaœ niepokoj¹ce informacje o wysokoœci deficytu bud etowego. W drugiej po³owie lipca obserwowano spadek i ustabilizowanie siê kursu z³otego do dolara w przedziale 4,18 4,22 PLN/1 USD, g³ównie w reakcji na opublikowanie danych Wykres M Kurs œredni PLN do USD i EUR oraz relacje USD/EUR w kwartale 2001 r. PLN 4,6 USD/EUR 0,94 4,5 0,93 4,4 4,3 4,2 4,1 4,0 3,9 3,8 3,7 3,6 3,5 0,92 0,91 0,90 0,89 0,88 0,87 0,86 0,85 0,84 3,4 0,83 3,3 0,82 01.07 05.07 09.07 13.07 17.07 21.07 25.07 29.07 02.08 06.08 10.08 14.08 18.08 22.08 26.08 30.08 03.09 07.09 11.09 15.09 19.09 23.09 27.09 Kurs œredni NBP PLN/1 USD Kurs œredni NBP PLN/1 EUR Relacja USD/EUR 21
POLITYKA MONETARNA BANKU CENTRALNEGO o spadku inflacji i zmniejszeniu siê deficytu bud etowego w czerwcu w stosunku do maja. W kolejnych dwóch miesi¹cach nie odnotowano tak gwa³townych wahañ kursu z³otego do dolara, jak w lipcu. Sytuacja bud etowa, w tym zwiêkszenie tegorocznego deficytu oraz niejednoznaczne oœwiadczenia rz¹du, dotycz¹ce wysokoœci przysz³orocznego deficytu bud etowego determinowa³y cenê dolara w tym okresie. Pod koniec sierpnia równie decyzja Rady Polityki Pieniê nej o obni eniu podstawowych stóp procentowych NBP o 1 punkt procentowy wp³ynê³a na kurs z³otego do dolara przez kilka kolejnych dni po podjêciu uchwa³y z³oty umocni³ siê i oscylowa³ w przedziale 4,22 4,23 PLN/1 USD. W ostatnim miesi¹cu omawianego okresu czynnikiem kszta³tuj¹cym kurs z³otego do dolara by³y skutki wydarzeñ w Stanach Zjednoczonych. Spadki odnotowane na gie³dach kapita- ³owych sk³oni³y inwestorów zagranicznych do inwestowania w krajach rynków wschodz¹cych, w tym w Polsce. Wp³ynê³o to na umocnienie siê z³otego w stosunku do dolara. Dodatkowy wp³yw na cenê dolara w z³otych mia- ³y informacje o spadku inflacji w sierpniu, spodziewanych wp³ywach z prywatyzacji oraz oczekiwanie na wybór nowego rz¹du. W kwartale 2001 r. œredni miesiêczny kurs z³otego do euro waha³ siê od 3,5998 PLN/1 EUR w lipcu do 3,8450 PLN/1 EUR we wrzeœniu. W ci¹gu analizowanego okresu euro waha³ siê od 3,3783 PLN/1 EUR w dniu 1 lipca 2001 r. do 3,9569 PLN/1 EUR w dniu 17 wrzeœnia 2001 r. Relacja œredniego kursu dolara do œredniego kursu euro waha³a siê od 0,8384 USD/EUR w dniach 6 8 lipca 2001 r. do 0,9326 USD/EUR w dniu 17 wrzeœnia br. Rynek pierwotny bonów skarbowych W kwartale 2001 r. odby³o siê 12 aukcji bonów skarbowych, w tym 5 w lipcu, 3 w sierpniu i 4 we wrzeœniu. Do sprzeda y zaoferowano bony o ³¹cznej wartoœci nominalnej 8.800,00, podczas gdy oferta sprzeda y w II kwartale 2001 r. wynosi³a 12.500,00, a w I kwartale br. 14.200,00 z³. W ci¹g³ej sprzeda y by³y bony o 13- i 52-tygodniowym terminie wykupu, bony 8-tygodniowe sprzedawano natomiast we wrzeœniu. W omawianym okresie w ofercie sprzeda y nie znalaz³y siê bony o 2-, 3-, 6-, 26- i 39-tygodniowym terminie wykupu. Najwiêkszy udzia³ w ofercie sprzeda y, wahaj¹cy siê od 76,2 w sierpniu do 82,8 w lipcu, mia³y bony o 52-tygodniowym terminie wykupu. W analizowanym okresie popyt zg³oszony przez inwestorów wyniós³ ogó³em 32.060,59 i w ka dym miesi¹cu ponad trzykrotnie przewy sza³ wartoœæ bonów oferowanych do sprzeda y. Najwy szy popyt, wynosz¹cy 14.670,18, odnotowano we wrzeœniu, najni - szy zaœ, 7.078,36, w sierpniu. Najwiêkszym zainteresowaniem cieszy³y siê bony o 52-tygodniowym terminie wykupu, popyt na nie waha³ siê od 76,7 ogó³u popytu zg³aszanego na przetargach w lipcu do 88,2 we wrzeœniu. W sumie w kwartale 2001 r. sprzeda bonów w cenach nominalnych wynios³a 8.800,73, co stanowi- ³o 100 wartoœci bonów zaoferowanych do sprzeda y. Nominalna wartoœæ sprzeda y poszczególnych rodzajów bonów przedstawia³a siê nastêpuj¹co: bony 8-tygodniowe 100,00 bony 13-tygodniowe 1.500,73 bony 52-tygodniowe 7.200,00 Wartoœæ sprzeda y bonów skarbowych w cenach nominalnych w omawianym okresie by³a ponad dwukrotnie ni sza ni w analogicznym okresie poprzedniego roku. W kwartale 2001 r. œredni wa ony zysk wszystkich bonów oferowanych do sprzeda y systematycznie mala³ i na koniec wrzeœnia by³ o 2,51 pkt. proc. ni szy ni na koniec II kwarta³u br. Najwy szy zysk 15,10 przynios³y kupuj¹cemu nabyte w lipcu bony o 52-tygodniowym terminie wykupu. W kwartale stan bonów skarbowych pochodz¹cych z przetargów i bêd¹cych w posiadaniu inwestorów systematycznie wzrasta³: od 25.067,55 w lipcu do 26.382,03 we wrzeœniu. Poziom osi¹gniêty we wrzeœniu by³ o 798,77 wy szy w porównaniu z koñcem czerwca 2001 r. Operacje otwartego rynku W kwartale 2001 r. odby³o siê 18 przetargów na bony pieniê ne, w tym 6 w lipcu, 5 w sierpniu, 7 we wrzeœniu. Do sprzeda y zaoferowano bony o 28-dniowym terminie wykupu o ³¹cznej wartoœci nominalnej 53.500,00. 22