1 GAZETA BEZPŁATNA nr 1/2011 (1) nakład 30 tys. ISSN 2084-0527 Hydraulik to dobry fach str. 3 Błędy w rekuperacji str. 4 Jak zdobyć klienta str. 5 Systemy instalacyjne str. 6 Konkursy, promocje str. 8 Strefy skraplania Osad i smoła Korozja Zmniejszenie efektywności cieplnej wymiennika wody Łatwopalność Powietrze pierwotne i wtórne Sprawność spalania symbol DN Kv (m 3 /h) przyłącze nastawa 28005 20 3,2 3/4 28026 20 3,2 1 28006 25 9 1 28007 32 12 1 1/4 Spaliny 45 C 55 C 60 C 70 C zakończenie symbolu nastawa 45 C 55 C 60 C 70 C 4 5 6 7 Nagromadzenie popiołu i odpadów M ZABEZPIECZENIE TEMPERATURY POWROTU Co czeka instalatora? Albo dokształcanie, albo bezrobocie Już niedługo instalatorzy będą musieli przejść specjalne szkolenia, żeby zdobyć certyfikaty zaświadczające, że umieją budować instalacje z odnawialnymi źródłami energii. Do takich zaliczono kotły, kominki i piece na biomasę, kolektory słoneczne i ogniwa fotowoltaiczne oraz pompy ciepła i instalacje geotermalne. Obowiązek wprowadzenia ce rtyfikatów nałożyła na wszystkie państwa UE dyrektywa o odnawialnych źródłach energii mówiąca, że państwa członkowskie zapewniają, by do dnia 31 grudnia 2012 r. instalatorzy ( ) mieli dostęp do systemów certyfikacji lub równoważnych systemów kwalifikowania. Wykorzystanie OZE (odnawialnych źródeł energii) w budownictwie wymaga coraz lepszych i liczniejszych fachowców, potrafiących projektować i montować instalacje w budynkach nowych i remontowanych. Ich brak powoduje niską jakość projektów i prac montażowych, a to jedna z przeszkód w rozwoju tego rynku. Przed uzyskaniem certyfikatu trzeba będzie odbyć szkolenie. Poprowadzą je wybrani producenci urządzeń, instytucje lub stowarzyszenia. Do nauki mają służyć podręczniki i materiały opracowane przez organizacje branżowe z różnych krajów UE. Szkolenia będą miały część teoretyczną i praktyczną, można też będzie zdać egzamin z kilku specjalności. Maksymalna opłata za szkolenie i egzamin zależeć będzie od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w danym kraju. Po szkoleniu instalator musi umieć wykonać instalację nie tylko solidnie i zgodnie z przepisami i normami, ale też tak, by jej eksploatacja była korzystna dla klienta. DOKOŃCZENIE NA STR. 6 Armacell Poland Sp. z o.o., 55-300 Środa Śląska, ul. Targowa 2 tel. 71 31 75 025, fax 71 31 75 115, www.armacell.pl Zawód: monter Monter instalacji i urządzeń sanitarnych to zawód niedoceniany przez młodych. Jak dotychczas nie zmieniło tego ani duże bezrobocie wśród absolwentów szkół wyższych, szczególnie humanistycznych, ani nawet zupełnie przyzwoite zarobki dobrych instalatorów. Jest kilka możliwości zdobycia tego zawodu. Można poprzestać na szkole zawodowej nauka trwa 3 lata. Po niej początkowo zarabia się ok. 1 tys. zł netto, a ok. 2,5 tys. zł po paru latach. Jednak szkoła daje tylko podstawowe przygotowanie, a wiedzę praktyczną zdobywa się pod okiem fachowców. Dlatego ważne jest, by trafić na praktykę do dobrej firmy. Jeśli instalator chce zarabiać więcej, prowadząc własną jednoosobową firmę, to przez ok. 5 6 lat po- winien terminować jako pracownik, dokształcać się samemu i uczestniczyć w różnych kursach. Po tym okresie może liczyć na jakieś 4 5 tys. zł miesięcznie. A jeśli firma oferuje szeroki zakres usług (w tym remontowo-budowlanych) i ma paru pracowników, to jej szef może zarobić nawet więcej. DOKOŃCZENIE NA STR. 7 4-5 tys. tyle może zarobić monter www.rynekinstalacyjny.pl/poradnik-instalatora fot.
2 Gazeta Instalacyjna nr 1/2011 NOWOŚCI Ogrzewacz wody Firma Atlantic wyprodukowała naścienny, wiszący w pozycji pionowej, pojemnościowy ogrzewacz wody VM N4C/ WMARS z grzałką ceramiczną (suchą). Nie jest ona bezpośrednio zanurzona w wodzie, ale w specjalnej obudowie o dużej powierzchni wymiany ciepła, dzięki czemu temperatura pracy na styku z wodą jest na tyle niska, że zjawisko osadzania się kamienia kotłowego ograniczone zostało praktycznie do zera. Grzałka podczas ewentualnej wymiany nie wymaga opróżnienia zbiornika z wody (wymiana trwa tylko 5 min). System CERAMIC MG pozwala na lepsze zabezpieczenie antykorozyjne wnętrza zbiornika. Zasobnik wykonany został ze stali wysokogatunkowej pokrytej warstwą emalii ceramicznej. Ogrzewacz dysponuje dużą rezerwą ciepłej wody, dzięki czemu istnieje możliwość obsługi wielu punktów poboru, przy jednoczesnym korzystaniu z nich kilku osób. Zapewnia też pobór energii elektrycznej w tańszej taryfie (nocnej). Jako wymiennik c.w.u. może współpracować z dowolnym źródłem zewnętrznym, tj. kotłem, kolektorem słonecznym, pompą ciepła itp. Jego maksymalna pojemność to 150 l (inne pojemności to 60, 80 i 100 l). Wystudzeniu wody w urządzeniu zapobiega termostat utrzymujący stałą temperaturę i izolacja termiczna z pianki poliuretanowej (2 8 cm). Urządzenie wyposażono w zawór bezpieczeństwa i system ochrony antybakteryjnej ANTILEGIONELLOSE. Atlantic Narzędzia dla profesjonalisty Bateria podtynkowa Primo DeWALT wprowadza do swojej oferty nową linię profesjonalnych elektronarzędzi akumulatorowych. Narzędzia XR, objęte 3-letnią gwarancją, mają wydłużony czas pracy z jednego naładowania, lepsze parametry i większą wydajność. W skład serii wchodzą wiertarko-wkrętarki udarowe i bezudarowe, zakrętarki, młotowiertarki, pilarki szablowe i tarczowe, a także lampy z obrotową głowicą i diodami LED. Są to 22 narzędzia zasilane akumulatorowo oraz 6 zestawów COMBO. Wyróżniają je bardzo dobre parametry techniczne, mimo kompaktowych rozmiarów urządzeń. Każde narzędzie wyposażone jest w mocny silnik pozwalający na intensywną i długotrwałą pracę, metalową przekładnię zwiększającą wydajność i wytrzymałość oraz obudowę z materiałów odpornych na ciężkie warunki budowlane. Dodatkowo zastosowano ergonomiczne, ogumowane uchwyty oraz konstrukcję, która umożliwia stabilne postawienie narzędzi. Stanley Baterię podtynkową Primo z przełączeniem natrysku lub bez, wykończoną w chromie lub inoxie, zaprojektowano pod kątem wygody i funkcjonalności. Ukrycie wszystkich przyłączy w ścianie sprawia, że forma natrysku jest oszczędna. Proste kąty i symetryczne kształty dobrze komponują się z pozostałymi elementami armatury, a łączenie baterii podtynkowej z dyszami do hydromasażu, deszczownią czy słuchawką daje duże możliwości aranżacji. W modelu położono nacisk na wydajność, prostotę obsługi oraz bezpieczeństwo. Dźwignia regulatora ciepłej i zimnej wody dobrze leży w dłoni, jest łatwa w czyszczeniu, a dzięki systemowi antybakteryjnemu higieniczna. Baterie i zestawy natryskowe wyposażono także w ogranicznik oraz mechaniczną regulację wypływu wody. W trosce o młodszych użytkowników armatura ma blokadę otwarcia gorącej wody. Deante Higiena w łazience Projektowanie instalacji sanitarnych Pomiary wentylacji mechanicznej Kosztorysowanie S2 ENGINEERING ul. Szarych Szeregów 6/12 05-101 Nowy Dwór Mazowiecki tel. 504 342 621 www.s2e.pl Powłoka DP active wykorzystywana do pokrycia szklanych kabin i parawanów prysznicowych Aquaform powstała na bazie zaobserwowanego w przyrodzie zjawiska samooczyszczania się niektórych roślin, takich jak np. lotos. To powłoka zaawansowana technologicznie, dzięki której brud i kamień nie osadzają się tak szybko, jak na zwykłej szybie. Powłoka naniesiona na szkło wygładza i zamyka jego pory, ułatwiając utrzymanie szklanych powierzchni w czystości. Dzięki efektowi odpychania wody krople wraz z zanieczyszczeniami nie wnikają tak mocno w szkło, jak w przypadku zwykłej powierzchni szklanej. Obecnie w ofercie Aquaform znajdują się 2 parawany i 21 modeli kabin prysznicowych z powłoką DP active. Zastosowano w nich dodatkowo rozsuwane rolki łożyskowane z praktyczną funkcją wypinania, co umożliwia odchylenie drzwi, ułatwiając wyczyszczenie szczelin i miejsc, które w tradycyjnych kabinach są najczęściej trudno dostępne. Aquaform
Gazeta Instalacyjna nr 1/2011 3 ROZMOWA Z... hydraulikiem JAN KUJAWSKI z firmy SPIRALA w Krakowie Jak zaistnieć na rynku mając dobre zaplecze techniczne, sprzęt czy raczej dzięki reklamie i osobistemu kontaktowi z klientem? Ja zwróciłam uwagę na waszą firmę właśnie dlatego, że jesteście mocno osadzeni w internecie i macie przyjazną stronę. Nie da się tego rozdzielić. Jedno bez drugiego nie istnieje i nie zdaje egzaminu rynkowego. Staramy się reklamować swoje usługi wszędzie tam, gdzie ludzie mogą zajrzeć, aby znaleźć pomoc. W dzisiejszych czasach musimy zwracać szczególną uwagę na internet. Ale bezpośredni, dobry kontakt z klientem, który jeśli jest zadowolony odwdzięczy się nam marketingiem szeptanym jest nie do przecenienia. Jednak na nic by się zdały te wszystkie zabiegi, gdyby nie fachowość naszych pracowników i dobry nowoczesny sprzęt. Na przykład nie wyobrażam sobie dziś pracy bez kamery, za pomocą której możemy podejrzeć, co, gdzie i dlaczego się zatkało w rurach. A później sprawdzić, czy na pewno wszystko zostało udrożnione. Patrząc z pozycji klienta, dodałabym jeszcze, że bardzo ważna jest szybkość, z jaką fachowiec zareaguje na moją prośbę o pomoc, oraz kwota, jaką będę musiała wyłożyć. Niestety, z doświadczenia wiem, że jedno z drugim nie zawsze współgra. Ma pani rację, klient, który nagle został odcięty od podstawowych dóbr naszej cywilizacji czyli np. dostępu do toalety czy bieżącej wody jest zdenerwowany i ma prawo oczekiwać, że pochylimy się nad jego problemem najszybciej, jak to tylko możliwe. Ważna jest tutaj rzetelna informacja: po przeanalizowaniu rodzaju usterki, o której dowiadujemy się najczęściej z maila lub przez telefon, musimy zdecydować, czy w ogóle i w jakim czasie jesteśmy w stanie zadziałać. Jeśli stwierdzimy, że tak, podajemy termin, w jakim jesteśmy w stanie przybyć na miejsce. Jeśli mamy zbyt dużo zleceń i okres oczekiwania by się przeciągał przekazujemy sprawę zaprzyjaźnionej firmie. Taki patent świetnie działa: klient jest zadowolony, bo nie czeka, a my również, bo możemy się spodziewać, że dostaniemy zlecenie, kiedy zaprzyjaźniona konkurencja będzie miała za dużo roboty. No dobrze, ale porozmawiajmy o pieniądzach. Panu zależy, by zarobić jak najwięcej. Klientowi wiadomo. Na tym tle często rodzą się konflikty i nieuchronne pytanie: panie, ale dlaczego tak drogo?! Przyjęliśmy określone stawki, o których informujemy klienta już podczas rozmowy telefonicznej. Dajmy na to, przetkanie ubikacji kosztuje u nas około 100 150 zł pod warunkiem, że zator jest na odcinku nie dłuższym niż 10 m od włożonej sprężyny. W zależności od tego, czy dotyczy to indywidualnego zlecenia, czy instytucji, z którą podpisaliśmy umowę, każdy kolejny metr to koszt rzędu 8 lub 15 zł. Czasem zwłaszcza w przypadku dużych budynków zleceniodawca przeżywa szok, gdy okazuje się, że zator jest na 25 metrach, bo rury nie idą prosto, tylko tworzą labirynt. Podobnie wygląda sytuacja przy usługach stricte hydraulicznych z pierwszej rozmowy wynika, że wystarczy dokręcić jakiś wężyk, a potem okazuje się, że trzeba wymienić całą baterię, co zwiększa koszty. Dlatego staramy się zawsze przygotować klienta na takie niespodzianki. A jeśli klienta nie stać na naprawę? 80 proc. klientów jest przygotowanych na takie wydatki, a dla 20 proc. nawet 20 zł to niebagatelna kwota. No cóż, zawsze staramy się tak dogadać, aby wszyscy byli zadowoleni. A co wtedy, gdy awaria przerasta wasze możliwości? Czy też taka sytuacja nigdy się nie zdarzyła? Jesteśmy fachowcami, ale nie wszechmocnymi bogami, więc czasem awaria jest na tyle poważna, że trzeba wzywać wodociągi. Powiem pani, że potwornie mnie irytują tacy niby-fachowcy, którzy udają, że wszystko potrafią, a potem trzeba sprzątać po nich bałagan. W przypadku specjalistów od udrażniania kanalizacji rzadko się to zdarza. Ale wśród hydraulików, których jest na rynku więcej, chęć zarobienia bywa silniejsza niż potrzeba wykonania dobrej roboty. Dominuje tu podejście: szybko, łatwo i przyjemnie, i oczywiście za duże pieniądze, bo klienci i tak się ponoć nie znają. Panu nigdy nie zdarzyło się spaprać zlecenia? Wypadki chodzą po ludziach, dlatego mamy wykupione ubezpieczenie, żeby ewentualny błąd z naszej strony nie był dotkliwy ani dla klienta, ani dla firmy. A czasem, jeśli pierwsza naprawa nie zadziała, poprawiamy. Za taką poprawkę bierzemy tylko 10 proc. kosztów usługi. Zależy nam na opinii firmy rzetelnej, bo do partaczy klient po raz drugi nie zadzwoni. Prześledziłam wiele forów internetowych dotyczących instalacji sanitarnych i hydrauliki. Niezadowoleni klienci nie mają litości podają nazwy firm, nazwiska i numery telefonów... Ja także śledzę wpisy na naszej stronie i forach. Na razie, szczęśliwie, jeszcze nikt się po nas nie przejechał. I będziemy pilnować, aby tak zostało. Choć może się zdarzyć, że za krytycznymi wpisami na forach będzie stała nieuczciwa konkurencja. W takiej sytuacji liczyłbym właśnie na siłę marketingu szeptanego. Rozmawiając z pana kolegami po fachu, słyszałam często, że trudno prowadzić firmę w czasach, gdy ciężko o dobrych fachowców. Ale skąd ich wziąć, kiedy szkoły nie uczą, jak trzeba, a firmy nie palą się do przyjmowania uczniów. To jest takie błędne koło: państwo zminimalizowało opłaty za kształcenie stażystów, a my nie mamy pieniędzy, żeby płacić dzieciakom, które mamy uczyć. No, gdyby znalazł się ktoś, komu naprawdę zależy na zdobyciu zawodu, chętnie byśmy go przyjęli na zasadzie relacji mistrz uczeń. Ale jakoś nie widać takich osób. Młodzi wolą pójść na studia, po których nie będą mieli pracy, i nie są raczej zainteresowani zdobywaniem zawodu w trybie bezpłatnym. Zwłaszcza że to jest praca wręcz całodobowa, bo trzeba przez cały czas być pod fot. PM telefonem i to pod pełną parą. Nie przyjmują do wiadomości, że takie terminowanie po pewnym czasie po prostu się im opłaci. Jeśli o zarobkach mowa ile można wyciągnąć miesięcznie z tego interesu? To jest praca sezonowa, więc trudno mi podać miesięczny zarobek. Po odliczeniu kosztów można mówić o kilku kilkunastu tysiącach złotych miesięcznie. Zależy, jak kto się stara i w co inwestuje. Powiem tylko, że to jest rynek, który zawsze będzie istniał. Ale nie można całego zysku przejadać, trzeba inwestować w dobry nowy sprzęt. Np. w kamery, o których już wspomniałem, pompy ciśnieniowe czy samochody. Taki dobry wóz kosztuje nawet milion złotych. Właśnie na taki składam. Ile trzeba mieć na początek, żeby zaistnieć w tym fachu? Moim zdaniem na wejście takie dobre wejście potrzebne jest ok. 100 tys. zł. A potem można zarobić na resztę wydatków. To tylko kwestia priorytetów i odwagi. PM
4 Gazeta Instalacyjna nr 1/2011 PORADY Błędy w rekuperacji Nieprawidłowa wentylacja powoduje trwałe zawilgocenie pomieszczeń, a przez to rozwój w nich grzybów i mikroorganizmów. Bez wentylacji choruje nie tylko budynek, ale też jego mieszkańcy. Coraz więcej budynków wyposaża się w centrale wentylacyjne z odzyskiem ciepła, tzw. rekuperatory. Znajomość najczęściej popełnianych błędów pozwoli wykonywać poprawne instalacje, korzystne dla użytkowników i przynoszące uznanie wykonawcom. fot. MK Brak projektu Poważnym błędem jest całkowity brak projektu wentylacji. Utrudnia to bardzo dobór odpowiedniego rekuperatora. W takich wypadkach raczej nie dobierzemy właściwej wydajności urządzenia, będzie ona za mała lub za duża. Instalacja taka jest nieefektywna i nie da się Przykład starannej pracy jej dobrze wyregulować w niektórych pomieszcze- monterów przewody dobrze niach użytkownicy odczuwać zaizolowane i wyprowadzone będą przeciągi, a w innych wymiana powietrza będzie za słaba. Zastosowanie zbyt dużego rekuperatora też jest nieopłacalne, zamiast zyskać na tej inwestycji, stracimy. Elastyczne przewody Kolejnym błędem jest zbyt częste stosowanie przewodów elastycznych. Są one wygodne w montażu i w przypadku niektórych elementów instalacji niezbędne, jednak ich zastosowanie powinno być starannie przemyślane. Elastycznych przewodów nie można wyczyścić i mogą powodować spory hałas. Do budowy instalacji należy używać kanałów sztywnych, najlepiej okrągłych, typu spiro. Są one wprawdzie trudniejsze w montażu, ale łatwiejsze w konserwacji, mają też lepsze parametry pracy i są zdecydowanie cichsze. Ich kolejną zaletą jest większa trwałość. Inne średnice Częstym błędem jest zmiana średnicy rur na inną, niż zaprojektowano. Ma to negatywny wpływ na wydajność pracy rekuperatora i efektywność całej instalacji. Zła izolacja Trzeba zawsze sprawdzić, czy wszystkie kanały są odpowiednio podłączone i zaizolowane. Wadliwa izolacja lub jej brak sprawiają, że w pomieszczeniach słyszalny jest szum pracujących wentylatorów i przepływającego powietrza. Zła izolacja powoduje też wykraplanie się na ściankach kanałów wilgoci z powietrza. Jeśli kanały fot. MK biegną przez pomieszczenia nieogrzewane, dojdą do tego straty ciepła. Przewody powinno się więc Dobrej jakości przewód wentylacyjny starannie izolo- i starannie ułożona instalacja wać, np. wełną przykład dobrej roboty mineralną. ARTYKUŁ SPONSOROWANY Jak ochronić użytkownika przed poparzeniem? Alternatywne wobec gazowych lub olejowych urządzeń źródła ciepła stają się coraz popularniejsze. Instalacje słoneczne mogą podgrzać ciepłą wodę do temperatury przekraczającej 70 C. Warto zatem zadbać o ochronę użytkownika przed poparzeniem. W instalacjach słonecznych, których zadaniem jest przygotowanie ciepłej wody użytkowej (c.w.u.), temperatura wody w pojemnościowym podgrzewaczu może dochodzić nawet do 90 C. Istnieje zatem niebezpieczeństwo, że podczas korzystania z ciepłej wody dojdzie do poparzenia. Dostępne obecnie urządzenia regulujące pracę układów słonecznych mają oczywiście możliwość ograniczenia żądanej temperatury c.w.u. Jednak korzystanie z tej funkcji prowadzi do nieekonomicznej pracy instalacji, ponieważ pozyskiwana jest tylko część energii słonecznej. Ekonomiczna praca systemu solarnego polega na maksymalnym wykorzystaniu energii słonecznej, dlatego pojemnościowy podgrzewacz powinien być ładowany do maksymalnej temperatury c.w.u. Ale jak wówczas wyeliminować ryzyko poparzenia tak gorącą wodą? Skutecznym i prostym rozwiązaniem jest zastosowanie w instalacji termostatycznego zaworu mieszającego, np. z serii VTA firmy ESBE. Jest to termostatyczny zawór mieszający, który zamontowany na wypływie ciepłej wody użytkowej reguluje jej temperaturę. Zawory takie dostępne są z różnymi zakresami temperatury pracy, co daje możliwość wyboru odpowiedniego typu. Każdy zawór ma nastawę żądanej temperatury wypływu, czyli ciepłej wody użytkowej, co pozwala ustawić dowolną temperaturę c.w.u. Termostatyczne zawory mieszające VTA firmy ESBE nie wymagają dodatkowych czujników temperatury, sterowników ani siłowników, a także zasilania energią elektryczną. Dzięki termostatowi utrzymują żądaną temperaturę ciepłej wody bez względu na jej przepływ. Zawory są proste w budowie, a ich montaż jest szybki i łatwy nie wymaga skomplikowanej wiedzy, gdyż oznaczenia graficzne oraz instrukcja wykluczają możliwość pomyłki. ESBE Hydronic Systems Sp. z o.o. 61-758 Poznań, ul. Garbary 56 tel. 61 85 10 728 e-mail: info.pl@esbe.eu, www.esbe.pl Rys. 1. Schemat instalacji współpracującej z kolektorami słonecznymi, zabezpieczonej zaworami VTA. Połączenie dwóch zaworów w układzie podgrzewacza z dwiema wężownicami po stronie c.w.u. zapewnia optymalne wykorzystanie zgromadzonej energii do przygotowania ciepłej wody użytkowej Nieprawidłowa lokalizacja Czerpnie i wyrzutnie muszą być odpowiednio ulokowane. Nie mogą się znajdować zbyt blisko siebie, żeby powietrze zużyte nie mieszało się z nawiewanym. Zdarza się, że centrale z rekuperatorami montowane są w niedocieplonych i nieizolowanych pomieszczeniach przy niskich temperaturach dochodzi wtedy do wykraplania się wilgoci wewnątrz centrali i na wymienniku. Centrum Klima Zawór VTA Rys. 2. Schemat instalacji współpracującej z kolektorami słonecznymi, zabezpieczonej zaworami VTA. Taki układ z dwiema wężownicami zapewnia korzystne uwarstwienie czynnika grzewczego w buforze (energia pozyskana przez solar), a dzięki zaworom VTA optymalne wykorzystanie ciepła zgromadzonego w zbiorniku buforowym
Gazeta Instalacyjna nr 1/2011 5 Jak zdobyć klienta? NA BUDOWIE Klienci coraz częściej oczekują od instalatorów kompleksowego świadczenia usług. Poniżej przedstawiamy kilka możliwości poszerzenia oferty o usługi niestandardowe. Warto zaoferować potencjalnym zleceniodawcom opracowanie projektów i dokumentacji technicznych, łącznie z reprezentowaniem ich przed murarsko-malarskim. Nie musimy sami tego robić możemy kogoś wynająć, ale ważne, żebyśmy sami takimi pracami kierowali, nie obarczając tym obowiązkiem klientów. Klienci oczekują umiejętności wykonywania prac w szerokim zakresie dostępnych na rynku technologii. Chodzi przede wszystkim o możliwość wykonania instalacji wodnych bazujących na różnych materiałach i systemach instalacyjnych z tworzyw, wielo- takie służą promowaniu określonych produktów, ale częściej można dzięki nim zyskać cenną wiedzę praktyczną, a także zaświadczenie lub certyfikat, który potwierdza znajomość technologii i dobrze wygląda w oczach klienta. Bardzo często instalator pomaga inwestorowi w wyborze materiału, z którego wykonana będzie instalacja c.o. czy wodociągowa. Pamiętajmy, że w takim wypadku od dobrego wyboru za- Na zdjęciach pokazano, jak można umiejętnie wykorzystać szyny mocujące i zawieszenia. Mimo wielu zamontowanych instalacji nie widać żadnego bałaganu. organami administracyjnymi. Ta warstwowych, stali czy miedzi. leży poziom zadowolenia klienta. papierkowa robota to dla wielu zleceniodawców prawdziwa droga przez mękę biurokracji, dlatego Nie bez znaczenia są również odpowiednie uprawnienia instalatorów. Nie wszytkie można mieć Nie warto forsować jedynie niskiej ceny lub rozwiązań wygodnych dla nas. Odpowiednie materiały należy Wentylacja ma odpowiednie miejsce. Widać, że była montowana ostatnia fot. WB oferta załatwienia tych formalno- od razu. Warto zainwestować m.in. stosować szczególnie tam, gdzie ści za nich z pewnością umożliwi w dopuszczenia energetyczne (E) występuje ryzyko przekroczenia firmie instalatorskiej skuteczne oraz spawalnicze, obejmujące spa- temperatury 90 C. konkurowanie na rynku i przyspo- wanie zarówno gazowe, jak i elek- Wciąż wiele instalacji grzew- rzy jej klientów. tryczne. W przypadku niektórych czych zasilanych jest kotłami na Nie zaszkodzi zaproponować klientom zarówno uruchomienie urządzeń i konserwację, jak i bieżące naprawy instalacji. Nie tylko zyskujemy wtedy w oczach inwestora, ale mamy też z nim stały kontakt i nie wypadamy z rynku. Przykładowo przy pracach urządzeń ważne są również uprawnienia dozorowe, które umożliwiają kierowanie, nadzorowanie i kontrolowanie budowy instalacji i sieci gazowych, cieplnych, wodociągowych i kanalizacyjnych. Zadbajmy także o inne specjalistyczne kursy, dzięki którym będziemy mogli paliwa stałe, a także kominkami z płaszczem wodnym. Nie warto w takich wypadkach eksperymentować i stosować rozwiązań typowych dla zamkniętych instalacji zasilanych kotłami gazowymi czy olejowymi. Źle wykonana instalacja z kotłem na paliwo stałe Prawidłowo zamocowane rurociągi fot. WB związanych z wymianą i remonta- kie rować np. budową polietyleno- może być groźniejsza w skutkach mi centralnego ogrzewania oraz wych sieci gazowych, organizować niż wybuch gazu. Niewielu in- ciepłej i zimnej wody użytkowej i prowadzić prace z gazami niebez- westorów ma tego świadomość kompleksowa oferta powinna piecznymi czy spawać łukowo rury trzeba im to uzmysłowić i nie obejmować również wykonanie wszelkich otworów w przegrodach budowlanych i robót ziemnych, odtworzenie nawierzchni, a także robót poinstalacyjnych o charakterze ciśnieniowe. Warto skorzystać ze szkoleń organizowanych przez producentów urządzeń i materiałów instalacyjnych. Zdaża się, że szkolenia ulegać, gdy próbują oni przeprowadzać wybuchowe eksperymenty w swoich własnych domach lub mieszkaniach. dż Rurociągi i wentylacja nie kolidują ze sobą fot. WB SZKOLENIA Szkolenia z OZE Wygraj Skodę Fabia w limitowanej wersji Monte Carlo! Szkolenia dla instalatorów instalacji grzewczych z pompami ciepła: Clima Komfort: tel. 507 017 359, pompy@climakomfort.pl Glen Dimplex Polska: gabriel.grabowski@glendimplex.pl Hewalex: tel. 32 214 17 10 11 w. 16, marketing@hewalex.com.pl NIBE-BIAWAR: tel. 85 662 84 80, aciecielag@biawar.com.pl Viessmann: tel. 71 360 71 00, akademia@viessmann.pl Szkolenia dla instalatorów instalacji solarnych: Hewalex: tel. 32 214 17 10-11 w. 16, marketing@hewalex.com.pl NIBE-BIAWAR: tel. 85 662 84 80, aciecielag@biawar.com.pl Makroterm: tel. 691 730 507, 12 386 76 25, a.gorka@makroterm.com.pl Paradigma: tel. 32 26 10 100, info@paradigma.pl Saunier Duval: tel. 22 323 01 83, info@saunierduval.pl Ulrich: tel. 22 811 02 74 w. 126, a.glozak@ulrich.com.pl, Viessmann: tel. 71 360 71 00, akademia@viessmann.pl Watt: www.akademia.watt.pl Po raz kolejny fi rma FERRO ogłasza specjalny konkurs promocyjny dla dystrybutorów swoich produktów. Promocja trwa od 15 września 2011 r. do 30 marca 2012 r. Każdy, kto w tym terminie kupi artykuły z kolekcji Metalia, Titania, Novatorre i grzejnik łazienkowy FERRO, ma szansę otrzymać bardzo atrakcyjne nagrody rzeczowe. Na zwycięzców czekają: telewizory Sony 3D, aparaty Nikon Coolpix P500, lodówki Samsung Side by Side, a także ciśnieniowe ekspresy do kawy Saeco Philips xsmall. Główną nagrodą w konkursie jest Skoda Fabia w limitowanej wersji Monte Carlo.
6 Gazeta Instalacyjna nr 1/2011 PRZEGLĄD SYSTEMÓW INSTALACYJNYCH Perfekt System i Laser Perfekt złączki skręcane złączki zaprasowywane Perfekt System to kompletny system instalacyjny z rur wielowarstwowych PEX/AL/PEX z szerokim asortymentem złączek dostępnych w wersji do skręcania i zaprasowywania. Laser Perfekt różni się techniką połączeń technologia laserowa eliminuje zgrzewanie rury na zakładkę, co znacznie zwiększa jej trwałość i szczelność. Zakres stosowania: instalacje ogrzewania grzejnikowego i podłogowego, instalacje wodociągowe zimnej i ciepłej wody. grzejniki aluminiowe członowe Dane techniczne: maks. temperatura robocza: 90 C, krótkotrwale: 120 C, maks. ciśnienie robocze: 10 barów, min. promień gięcia: r = 5 d, współczynnik rozszerzalności liniowej: k = 0,025 mm/(mk), współczynnik przewodzenia ciepła: λ = 0,45 W/(mK), kolor: szary, w otulinie czerwonej i niebieskiej, warstwa zewnętrzna i wewnętrzna rur z polietylenu sieciowanego PEX, środkowa antydyfuzyjna z aluminium i warstw łączących z kleju. Elementy systemu: rury wielowarstwowe Perfekt System o wymiarach: 16 2,0, 20 2,0, 25 2,5, 32 3,0 mm, rury wielowarstwowe Perfekt System w otulinie polietylenowej, laminowanej folią PE, o wymiarach 16 2,0 mm, w kolorze czerwonym lub niebieskim do montażu podtynkowego, rury wielowarstwowe Laser Perfekt o wymiarach: 16 2,0; 20 2,0; 25 2,5; 32 3,0 mm technologia zgrzewania laserowego zwiększa trwałość i szczelność rury, rury wielowarstowe Laser Perfekt w otulinie polietylenowej, laminowanej folią PE, o wymiarach 16 2,0 mm, w kolorze czerwonym lub niebieskim do montażu podtynkowego, złączki, kolanka i trójniki skręcane wkrętne i nakrętne, kolanka skręcane nakrętne z mocowaniem o różnych wymiarach, z niklowanego mosiądzu, uszczelki z NBR, podkładki z teflonu, złączki do zaprasowywania: tuleje do kształtek, złączki, kolanka, kolanka z mocowaniem, trójniki z niklowanego mosiądzu, z pierścieniem zaciskowym ze stali nierdzewnej i uszczelkami O ring z NBR, w skład kompleksowego systemu grzejniki stalowe płytowe mocowań wchodzą: listwy montażowe, klipsy do rur, rozety i folie, szyny do ogrzewania podłogowego, haki podłogowe pojedyncze i podwójne, korki do prób szczelności, kurki kulowe Perfekt: temperatura pracy od 30 do 150 C, maks. ciśnienie 3 MPa, uszczelniane na teflonie, głowice termostatyczne i zawory grzejnikowe w pełni rozbieralne z innowacyjnym rozwiązaniem przezbrojenia zaworu odcinającego na regulacyjny, kilkustopniowe zabezpieczenie przed przeciekami na grzybku i trzpieniu, możliwość wymiany pierścieni uszczelniających po ich wyeksploatowaniu oraz blokada grzybka przed nieumyślnym wykręceniem, przewody PEX/AL/PEX w otulinach polietylenowych automatyczne zawory odpowietrzające w komplecie z zaworem odcinającym do samoczynnego odpowietrzania, zawory zwrotne o maks. temperaturze pracy 100 C, mosiężny wkład zwiększa żywotność zaworu i zapewnia bezawaryjne działanie, zasuwy klinowe do zamykania i otwierania przepływu o maksymalnej temperaturze roboczej 80 C, kurki kulowe kątowe i zawory grzybkowe chromowane do podłączenia pralek, baterii lub spłuczek z dłuższą zabudową i uszczelnieniem dławicowym lub małe do montażu w trudno dostępnych miejscach, grzejniki stalowe płytowe Perfekt, także w wykonaniu higienicznym, z różnymi podłączeniami, walcowane na zimno, odtłuszczane, fosforowane i la - kierowane: kolor śnieżna biel, maks. ciśnienie robocze 10 barów, maks. temp. pracy 95 C, wraz z kompletem akcesoriów regulacyjnych i montażowych, grzejniki członowe aluminiowe Perfekt: maks. temp. robocza 95 C, maks. ciśnienie robo- cze 16 barów, wraz z kompletem akcesoriów regulacyjnych i montażoowych. Połączenia: złączki skręcane (Perfekt System) zapewniają trwałe połączenie rur przez zaciśnięcie pierścienia zaciskowego na rurze i dokręcenie nakrętki, w ofercie kilkanaście rodzajów łączników, w różnych typoszeregach wymiarowych, które umożliwiają łatwe i szybkie wykonanie całej instalacji lub szczelne i precyzyjne głowice termostatyczne podłączenie jej do już istniejącej instalacji, łączniki zaprasowywane (Perfekt System) występują w kilkunastu rodzajach i wyprodukowane zostały z mosiądzu, do wykonywania łączenia tego typu wykorzystywane są zaciskarki, umoż- Co czeka instalatorów? Albo dokształcanie, albo bezrobocie cd. ze str. 1 Egzamin będzie polegał na ocenie prawidłowej instalacji kotłów albo pieców na biomasę, pomp ciepła, płytkich systemów geotermalnych, instalacji fotowoltaicznych lub instalacji z kolektorami słonecznymi. Po jego zdaniu instalator dostanie certyfikat, który będzie ważny tylko przez pewien okres (prawdopodobnie przez 5 lat). Co ważne, lista certyfikowanych instalatorów będzie ogólnie dostępna. Uwaga: prowadzone obecnie przez wielu producentów szkolenia na temat urządzeń wykorzystują- rura wielowarstwowa PEX/AL/PEX liwiające uzyskanie połączenia typu U, zgrzewanie (Laser Perfekt) dzięki laserowej technologii połączeń nie wykonuje się zgrzewania rury na tzw. zakładkę zwiększa to trwałość i szczelność połączeń. Narzędzia: kompletny zestaw narzędzi, w tym nożyce, gradowniki, kalibratory, cęgi zaciskowe, zaciskarki akumulatorowe, ręczne i elektryczne. Dokumenty: aprobata techniczna i atest higieniczny. Producent: PPUH Perfexim Ltd Sp. z o.o. cych OZE, po których instalatorzy otrzymują certyfikat ukończenia kursu, choć warte polecenia, nie spełniają jednak wymagań dyrektywy. Szkolenia i certyfikaty dla instalatorów to nie jedyne działania UE zmierzające do większego wykorzystywania energii odnawialnej i poprawiania efektywności energetycznej. Już za kilka lat prawo będzie nakazywać budowę domów prawie zeroenergetycznych, które zużyją mniej niż 20% energii obecnie wykorzystywanej. Czy instalator wyspecjalizowany w montażu starych konstrukcji będzie miał szansę utzrzymania się na rynku? Jak zawsze zdecyduje o tym popyt na jego usługi. Dla solidnych przyszłość rysuje się optymistycznie, bo i przepisy, i rynek sprzyjać będą fachowcom dobrym i najlepszym. wj
Gazeta Instalacyjna nr 1/2011 7 Zawód: monter cd. ze str. 1 Ważny jest bardzo staranny dobór współpracowników rzetelnych i słownych. Dużym atutem firmy jest ukończenie przez jej właściciela technikum o specjalności urządzenia sanitarne oraz wiedza na temat projektowania instalacji sanitarnych i sieci zewnętrznych potwierdzona uprawnieniami. Następny etap rozwoju firmy to zdobycie uprawnień do pełnienia samodzielnych funkcji tech nicznych w budownictwie. Nie musi to być jednak celem wszystkich można na co dzień współpracować z odpowiednimi fachowcami i koncentrować się na świadczeniu jak najlepszych usług, a nie na ciągłym zwiększaniu ich zakresu. Często fot. SXC jest tak, że fachowiec z głową na karku po szkole zawodowej lub technikum ma firmę zlecającą pracę absolwentowi studiów, a są oni praktycznie rówieśnikami. Policzmy: fachowiec chodził do szkoły zawodowej 3 lata i odbył praktykę 5 7 lat, co daje 8 10 lat, a w przypadku absolwenta 3 lata liceum, 3 5 lat studiów i 2 3 lata praktyki, co daje 8 13 lat. Różni ich to, że ten pierwszy funkcjonuje na ryn- ku od lat, a drugi dopiero na rynek wchodzi. Pierwszy już od dawna zarabia, a drugi w tym czasie tylko inwestował w siebie. Ich przychody i wydatki zrównają się dopiero po 15 20 latach, zakładając oczywiście, że nasz fachowiec ma ambicje i nie poprzestanie na wymianie zaworów w spłuczkach i zdobywaniu środków wystarczających na browarek. Prawie połowa wykształciuchów nie pracuje w wyuczonym zawodzie dotyczy to głównie humanistów. 20 lat temu bezrobotnych z wyższym wykształceniem było mniej niż 2%, teraz jest ich już 20%. Czy warto studiować pedagogikę, filozofię lub zarządzanie, skoro ciągle brakuje fachowców, w tym z wykształceniem zawodowym i średnim technicznym? W zeszłym roku po raz pierwszy od 20 lat do studiowania na politechnikach było więcej chętnych niż na uniwersytetach. Po administracji lub pedagogice szuka się pracy przez kilka lat i potem zarabia 2 2,5 tys. zł, a po paru latach praktyki inżynier-technik zarabia ok. 6,5 tys. zł brutto, a kierownik budowy 7 8 tys. wj ROZMOWY PRZY DRABINIE Zawodu można się nauczyć w szkole albo praktykując pod okiem majstra, czyli kogoś, kto (podobno) wie wszystko. M (Majster): Jasiu, skoro trafiłeś do mnie, to rozumiem, że chciałbyś się czegoś nauczyć. A czy ty w ogóle wiesz, co to za zawód instalator? J (Janek): Mój dziadek był monterem instalacji sanitarnych, ale gdy go pytałem, kim jest, to zawsze odpowiadał, że hydraulikiem. M: Ech, przypomniałeś mi moje młode lata, gdy zaczynałem się uczyć zawodu. Złośliwcy na budowie mówili o nas łachudraulicy. Ale potem zawsze okazywało się, że to my jesteśmy na budowach arystokracją i tak już zostało do dzisiaj. Pamiętaj o tym. J: Dobrze, panie majster! Może pan zaczynać naukę. M: Cieszę się, że od samego początku dobrze się rozumiemy. Dzisiaj idziemy zobaczyć, dlaczego kocioł gazowy przestał pracować. Od czego powinniśmy zacząć robotę? J: Chyba od sprawdzenia, czy jest prąd. M: No, widzę, że będą z ciebie ludzie. Tylko uważaj, żebyś nie próbował być mądrzejszy od majstra... Pierwszy krok zrobiliśmy, napięcie jest. Co teraz? J: W sumie to nie wiem. M: Zapamiętaj więc raz na zawsze, że zanim zaczniesz grzebać w kotle, odłączasz napięcie. W kotłach gazowych i olejowych mamy do czynienia z różnymi układami elektrycznymi. Jak nie wyłączysz napięcia, to nigdy nie będziesz wiedział, czy akurat któryś układ nie dostał sygnału załącz, a wtedy albo potelepie cię trochę, albo dostaniesz naprawdę mocnego kopa. J: To jak mam sprawdzić, czy elementy są sprawne, jak nie mam napięcia? M: Nie wszystko od razu. Zapamiętaj lepiej dobrze historię o jednym serwisancie, który nie odłączył kotła olejowego od instalacji elektrycznej, a wymontował palnik wentylatorowy i postawił go obok kotła. W pewnej chwili na wysokości jego głowy buchnął kilkumetrowy strumień ognia. Na szczęście tylko musnął naszego serwisanta po ubraniu, ale taki snop ognia z rury palnika może przerazić niejednego. To cud, że w pobliżu był elektryk, który usłyszał dziwny hałas i szybko wyłączył napięcie w kotłowni, zapobiegając pożarowi. Wiesz, Jasiu, co robi teraz ten instalator? Ano ma już tylko uprawnienia do prowadzenia taczki na budowie i obsługi łopaty. Bo nikt już nie chciał mieć takiego pechowca w swojej firmie. J: No to trochę mnie pan teraz nastraszył! M: Skoro tak, kończmy pierwszą lekcję i zajmijmy się drugim śniadaniem. J: Panie majster, tu jest drabina, mamy gdzie usiąść. M: Jasiu, posil się dobrze, także szare komórki, żeby wryło ci się w pa mięci na wieki, że to ja zawsze siadam pierwszy. jk rys. Robert Mirowski GAZETA INSTALACYJNA Naklad: 30 tys. ISSN 2084-0527 Dom Wydawniczy MEDIUM Bogusława Wiewiórowska-Paradowska ul. Karczewska 18, 04-112 Warszawa tel. 22 512 60 75 do 77, faks 22 810 27 42 e-mail: gazeta@rynekinstalacyjny.pl www.rynekinstalacyjny.pl/poradnik-instalatora Redakcja: Waldemar Joniec (redaktor naczelny), Joanna Korpysz, Jerzy Kosieradzki, Agnieszka Orysiak (sekretarz redakcji), Jacek Sawicki Reklama: tel./faks 22 810 28 14, e-mail: jgrabek@medium.media.pl Kolportaż: tel./faks 22 810 21 24, e-mail: mgrodzki@medium.media.pl Promocja: tel. 22 512 60 81, e-mail: mlesner@medium.media.pl Skład i łamanie: Agencja Reklamowa MEDIUM Druk: MDM Druk Wszelkie prawa zastrzeżone by Dom Wydawniczy MEDIUM Redakcja zastrzega sobie prawo do adiustacji tekstów, materiałów niezamówionych nie zwraca. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam, ogłoszeń i artykułów sponsorowanych oraz zastrzega sobie prawo do odmowy publikacji bez podania przyczyn. DW MEDIUM jest członkiem Izby Wydawców Prasy
8 Gazeta Instalacyjna nr 1/2011 ROZRYWKA 1 2 3 4 5 6 7 8 9 8 13 10 11 3 12 13 1 10 14 5 15 16 6 17 18 19 20 21 22 23 24 4 25 26 27 28 29 30 31 2 12 32 33 7 34 35 11 9 KRZYŻÓWKA nr 1/2011 Poziomo: 1. składnik urządzenia; 7. okresowy ruch mas wodnych wywołany przez grawitację Księżyca; 9. sztuczna żywica; 10. roślina oleista; 11. gaz osłonowy w procesie spawania; 12. na czas żniw; 13. zwarcie w boksie; 14. mały, kolorowy ptak wędrowny; 15. pomarańcza, cytryna, grapefruit; 17. odmiana jabłek; 18. grzyby bez wody; 21. kastrat; 23. bez niej nie pojedziesz; 25. stukot; 26. dzielna przez dzielnik; 28. zespół współpracujących ze sobą urządzeń; 31. kręci silnikiem; 32. ptak morski; 33. zbocze; 34. przepływa przez Florencję; 35. rzeczywiste wydarzenie. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Pionowo: 1. skoczny taniec; 2. rasa psa; 3. użytkowanie urządzenia; 4. ruchome połączenie dwóch elementów konstrukcyjnych; 5. kruszarka; 6. element instalacji przeciwpożarowej; 7. opracowuje projekty gospodarcze; 8. gwałtowne drgnięcie; 14. świetlówka; 16. pierwiastek promieniotwórczy; 18. kompresor; 19. urządzenie alarmowe; 20. element mocujący; 22. nazwa handlowa jednego z rodzajów kauczuku syntetycznego; 24. urządzenie pożarowe; 27. zabronione; 29. tlenki żelaza; 30. próba. Litery z pól ponumerowanych od 1 do 13 utworzą hasło. Rozwiązanie (hasło + dane adresowe) prosimy nadsyłać do 16 grudnia 2011 r. na adres e-mail: gazeta@rynekinstalacyjny.pl (w tytule prosimy napisać Krzyżówka). Do rozlosowania zestawy gadżetów ufundowane przez firmę Kratki.pl Marek Bal, 26-660 Jedlińsk, Wsola, ul. Gombrowicza 4, tel. 48 384 44 88, 48 340 10 00, faks 48 384 44 88 wew. 106 PO GODZINACH Hydraulik i praktykant U klienta wybiło szambo, hydraulik nurkuje w nim, po 2 minutach wypływa i mówi do praktykanta: Podaj klucz płaski 17! Po czym znów nurkuje na kolejne 2 min, wypływa i mówi: Podaj klucz płaski 19! Znowu nurkuje. W pewnym momencie zabulgotało, całe szambo spłynęło z powrotem, hydraulik wyszedł ubrudzony i mówi do praktykanta: No, a ty się ucz, bo całe życie będziesz podawał klucze. Dobry wizerunek Bercik postanowił zadbać o wizerunek firmy i przygotował wizytówki. Sąsiad patrzy na nie i poprawia: Panie Bercik, nie pisze się insz., tylko inż. Ale jo nie jest inżynier, tylko insztalator. Konkurs dla instalatorów Wejdź na www.rynekinstalacyjny.pl/konkursgi i podaj odpowiedź, jaka to marka samochodu i dla kogo jest on przeznaczony. 10 wylosowanych poprawnych odpowiedzi nagrodzimy zestawami gadżetów: t-shirtami z logo Gazety Instalacyjnej (rozmiar XL), notesami i kubkami termoizolacyjnymi. Rozwiązanie godne patentu Pomysł racjonalizatorski, a może nawet wart opatentowania to przecież takie proste i tanie, a nikt na to wcześniej nie wpadł. UWAGA: konkurs foto! Jeśli masz zdjęcia takich wynalazków wyślij do nas! Najciekawsze zdjęcia opublikujemy i nagrodzimy! Kontakt: gazeta@rynekinstalacyjny.pl. KONKURSY, PROMOCJE Jesienna akcja Kessel Firma Kessel zaprasza do udziału w kolejnej edycji akcji Wierny i lojalny skierowanej do instalatorów. W każdym opakowaniu automatycznego zaworu zwrotnego Staufix FKA znajdować się będzie kupon. Wystarczy przepisać z niego kod i wysłać wraz ze swoimi danymi na adres kessel@kessel.pl, by otrzymać gwarantowany zestaw nagród: spodnie instalatorskie, metrówkę, otwieracz Mistrz i słodką niespodziankę. Akcja potrwa do końca listopada br. Wierny i lojalny Akcja dla instalatorów KOD NAGRODY: Wyślij kod z powyższego pola na adres: kessel@kessel.pl lub faks 71 774 67 69 i podaj dokładne dane teleadresowe a otrzymasz zestaw nagród KESSEL. Zestaw nagród fot. IKZ fot. Sortimo Zimowa kampania 1 2 Spodnie instalatorskie Otwieracz Mistrz 3 4 Metrówka instalatorska Słodka niespodzianka Ta promocja firmy Panasonic rozgrzeje instalatorów. Kampania zimowa polega na zbieraniu punktów przy zakupie urządzeń grzewczych i klimatyzacyjnych firmy Panasonic. Punkty można wymieniać m.in. na telewizory i aparaty fotograficzne Panasonic oraz tablety Apple. Promocja obowiązuje do końca listopada 2011 r. Mogą wziąć w niej udział wszyscy instalatorzy, którzy od początku września do końca listopada kupili produkty grzewcze i klimatyzacyjne Panasonic u oficjalnych dystrybutorów firmy. Zgłoszenia potwierdzające zakup urządzeń należy przesyłać za pośrednictwem dystrybutora do warszawskiej siedziby Panasonic do 9 grudnia 2011 r. Listę oficjalnych dystrybutorów znaleźć można na www.panasonic.pl.