Integracja walutowa. Wykład 12: Polska a UGW

Integracja walutowa Wykład 12: Polska a UGW

Trzy pytania Czy Polska musi wejść do strefy euro? Czy Polsce to się opłaca? Jeśli tak, to jak i kiedy wejść do strefy euro? 2

Czy Polska musi być członkiem UGW? Co mówi Traktat z Maastricht (TWE 1992)? wszystkie kraje członkowskie UE powinny być w UGW; klauzule opt-out expressis verbis tylko dla Zjednoczonego Królestwa i Danii; UGW jest częścią acquis communautaire i jako takie musi być bezwarunkowo przyjęte przez nowe kraje członkowskie. Kryteria kopenhaskie (1993): Kryterium 3 mówi m.in. o sprostaniu obowiązkom członkostwa, wraz z obowiązkami wynikającymi z członkostwa w UGW. Negocjacje akcesyjne i Traktat Akcesyjny (2003): Polska nie zgłosiła zastrzeżeń w obszarze negocjacyjnym UGW i przyjęła acquis wraz z obowiązkiem wejścia do UGW; Polacy przyjęli Traktat Akcesyjny w referendum ogólnonarodowym w VI/2003 r. Wniosek: Polska nie ma wyboru i musi wejść do UGW 3

Obecny stan prawny Warunki członkostwa Polski w UE określa Traktat o przystapieniu do Unii Europejskiej Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej (Official Journal nr 236 z 13.09.2003r); W ramach Traktatu został przyjęty: Akt dotyczący warunków przystąpienia do Unii Europejskiej) Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej oraz dostosowań w Traktatach stanowiących podstawę Unii Europejskiej ; Art. 5 Aktu stanowi: Każde z nowych Państw Członkowskich uczestniczy w unii gospodarczej i walutowej z dniem przystąpienia jako Państwo Członkowskie objęte derogacją w rozumieniu Art. 122 TWE; TWE stanowi w Art. 2, że Zadaniem Wspólnoty jest, przez ustanowienie wspólnego rynku, unii gospodarczej i walutowej oraz urzeczywistnianie wspólnych polityk lub działań określonych w artykułach 3 i 4,., oraz w Art. 4, że Równolegle, na warunkach i zgodnie z harmonogramem i procedurami przewidzianymi w niniejszym Traktacie, działania te obejmują nieodwołalne ustalenie kursów wymiany walut, prowadzące do ustanowienia jednej waluty, ECU, jak również określenie oraz prowadzenie jednolitej polityki pieniężnej i polityki wymiany walut, których głównym celem jest utrzymanie stabilności cen ; Wniosek: wchodząc do UE Polska zobowiązała się przyjąć euro 4

Czy Polsce opłaca się wejść do UGW? Czy Polska stanowi część optymalnego obszaru walutowego z UGW? Wysoki stopień integracji: duży stopień otwartości gospodarki, dominujący udział obszaru euro w handlu zagranicznym Polski (60-65%), rosnący udział handlu wewnątrz-gałęziowego (intra-industry trade); Stosunkowo wysoki stopień synchronizacji cyklu koniunkturalnego (PKB korelacja ok. 0,8, produkcja przemysłowa ok. 0,6) Ograniczona podatność na szoki asymetryczne; Możliwość łagodzenia szoków asymetrycznych: stosunkowo duża mobilność siły roboczej, ograniczona elastyczność płac (choć większa niż w UE), ale zbyt duży deficyt finansów publicznych; Wniosek: Polska jest częścią OOW ze strefą euro w nie mniejszym stopniu niż inne kraje strefy; 5

Korzyści dla Polski (dane dla 2009r) Eliminacja kosztów transakcyjnych związanych z wymianą walut i kosztów zabezpieczania się przed ryzykiem kursowym: Koszt wymiany walut: ok. 0,5-1,0% wartości transakcji bieżących realizowanych w euro - ok. 60% z 1200 mld - czyli ok. 0,3-0,6% PKB); Koszt zabezpieczania się przed ryzykiem zmian kursu (np. koszt tzw. opcji walutowych ok. 7 mld zł); Niższe realne stopy procentowe ze względu na eliminację ryzyka kursowego: Obniżenie kosztów kredytu dla sektora prywatnego o ok. 1% PKB rocznie (2% od 660 mld zł); Obniżenie kosztów obsługi długu publicznego o ok. 0,3% PKB rocznie (2% od ok. 200 mld zł rolowanego długu rocznie); Dostęp do większego i głębszego rynku kapitałowego; Brak ograniczenia bilansu płatniczego i eliminacja ryzyka kryzysu walutowego; Przejrzystość cen; Stabilizujący wpływ na wartość transferów UE; Wpływ na decyzje EBC i członkostwo w Eurogrupie; 6

Koszty dla Polski Utrata samodzielności w polityce pieniężnej: Koszt jest tym mniejszy, im większy stopień synchronizacji cyklu pomiędzy Polską a strefą euro, a to zależy od stopnia integracji gospodarczej w Polsce prawdopodobieństwo szoków asymetrycznych niewielkie, bo korelacja cyklu koniunkturalnego ze strefą euro jest wysoka (0,8 dla kwartalnych zmian PKB w okresie 2003-2009); Umiarkowana elastyczność płac i mobilność siły roboczej większa niż w państwach strefy euro; W warunkach zintegrowanych rynków finansowych i mobilnego kapitału swoboda kształtowania stóp procentowych ograniczona (przepływy kapitału) Stopy procentowe EBC zawsze niższe niż stopy NBP, czyli z punktu widzenia pobudzania koniunktury utrata samodzielności jest nieistotna; Utrata samodzielności w polityce kursowej: dewaluacja jest instrumentem nieskutecznym na dłuższą metę; kurs sztywny niesie ryzyko kryzysu walutowego; Wniosek 1: koszt niewielki. Wniosek 2: Polska spełnia kryteria optymalnego obszaru walutowego w stopniu nie mniejszym niż inne kraje UGW; Wniosek 3: Polsce opłaca się wejść do strefy euro tak szybko, jak to praktycznie możliwe (zob. studium Dariusz NBP K. Rosati z 2004r i z 2009r) 7

Oficjalne stopy procentowe w Polsce i w strefie euro, 1999-2009, % 20 18 16 14 12 10 8 NBP 6 4 EBC 2 0 8

Jeśli Polsce opłaca się wejść od strefy euro, jak i kiedy to zrobić? Wymagane jest trwałe (sustainable) spełnienie kryteriów konwergencji nominalnej; Dlaczego konwergencja? Znaczenie homogeniczności gospodarek wchodzących w skład unii walutowej; Kryteria konwergencji nominalnej (nominal convergence criteria) zapisane w Traktacie z Maastricht (TFUE, Art. 140, ust. 1) i w Protokole dołączonym do Traktatu (Protocol on the Convergence Criteria) obejmują kryterium fiskalne, dwa kryteria pieniężne oraz kryterium stabilności kursu; Wymagane jest także dostosowanie ustawodawstwa krajowego do wymogów UE dotyczących niezależności banku centralnego; 9

Kryteria konwergencji: opis Kryterium deficytu budżetowego: < 3% PKB (oprócz tego, stosuje się także kryterium długu publicznego: < 60% PKB; choć nie występuje ono expressis verbis w Art. 140 Traktatu i w Protokole, występuje w Art. 126 dotyczącym dyscypliny budżetowej i procedury nadmiernego deficytu) Kryterium inflacji: HICP < średni roczny HICP w trzech krajach członkowskich UE, które osiągają najlepsze rezultaty pod względem stabilności cen, plus 1,5 pkt.proc; Kryterium stóp procentowych: rynkowa stopa procentowa długoterminowych papierów skarbowych < średnia odpowiednich stóp w trzech krajach UE, które osiągają najlepsze rezultaty pod względem stabilności cen, plus 2 pkt.proc.; Kryterium stabilności kursu walutowego: wahania kursu winny mieścić się w normalnych marginesach przewidzianych mechanizmem wymiany walut europejskiego systemu walutowego przez co najmniej dwa lata, bez dewaluacji w stosunku do waluty innego Państwa Członkowskiego (system ERM 2), przy czym marginesy te wynoszą maksimum +/- 15%, wokół centralnego parytetu; 10

Kryteria konwergencji: ocena Arbitralnie ustalone wartości referencyjne; Nieprecyzyjny zapis kryteriów fiskalnych (zadłużenie brutto, odstępstwa od wartości referencyjnych); Naciągana interpretacja kryteriów fiskalnych przy kwalifikacji do UGW (Belgia, Włochy, Grecja); Kryterium inflacyjne a efekt Balassy-Samuelsona; Sprzeczność kryterium inflacyjnego i kryterium kursowego; Kryterium inflacyjne: definicja i interpretacja pojęcia stabilności cen oraz krajów odniesienia; Kryterium kursowe: niestabilność kursu może wynikać z czynników zewnętrznych (vide ostatni kryzys finansowy), ustalane w praktyce pasmo wahań wynosi +/-2,25%, o wiele mniej niż teoretyczne dopuszczalne pasmo +/-15%; według tego kryterium, nawet samo euro nie spełnia warunku stabilności (np. wobec dolara USA w dwuletnim okresie 2008-2009 kurs wahał się między 1,242 a 1,598 USD/EUR, czyli ok. +/-14,3%); Sprzeczność konwergencji nominalnej i realnej; Jednakowe kryteria dla wszystkich ( one size fits all )? 11

Czy zmienność kursu jest dowodem stabilności waluty? Kurs USD/EUR, 1.01.1999-31.12.2009 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 12 1999-01-01 1999-07-01 2000-01-01 2000-07-01 2001-01-01 2001-07-01 2002-01-01 2002-07-01 2003-01-01 2003-07-01 2004-01-01 2004-07-01 2005-01-01 2005-07-01 2006-01-01 2006-07-01 2007-01-01 2007-07-01 2008-01-01 2008-07-01 2009-01-01 2009-07-01

Czy Polska spełnia kryteria konwergencji? Kryterium inflacyjne było spełnione do IV/2008r, potem już nie; Kryterium stóp procentowych było spełnione do IX/2008r, potem już nie; Kryterium deficytu fiskalnego było spełnione do końca 2007r: deficyt finansów publicznych 3,3% PKB w 2006r, ok. 2,2% w 2007r, ale już 3,7% 2008r i 7,2% PKB w 2009r; Polska objęta była procedurą nadmiernego deficytu (excessive deficit procedure - EDP) od 2004 roku do maja 2008r; w lipcu 2009 Rada UE ponownie nałożyła EDP na Polskę; Kryterium stabilności kursu walutowego nie jest spełnione, bo Polska nie jest jeszcze w ERM2; Wniosek: Polska nie spełnia obecnie żadnego z kryteriów konwergencji nominalnej. 13

Kryterium inflacyjne, 2007-2009 (12-miesięczny HICP w Polsce i w EU3 o najniższej stopie inflacji plus 1,5 pp) 5 4,5 4 3,5 3 Wartość referencyjna 2,5 2 Polska 1,5 1 0,5 0 14

Kryterium stóp procentowych 2007-2009 (rentowność 10-letnich obligacji rządowych w Polsce i w EU3 z najniższym HICP plus 2 pp) 7,5 7 6,5 6 5,5 Wartość referencyjna Polska 5 4,5 4 3,5 3 15

Kurs PLN/USD i PLN/EUR, 31.12.2003-31.12.2009 6 5 4 PLN/EUR 3 PLN/USD 2 1 0 2003-12-31 2004-12-31 2005-12-31 2006-12-31 2007-12-31 2008-12-31 2009-12 16

Efekt Balassy-Samuelsona W gospodarce doganiającej, w warunkach wolnego handlu i swobody przepływów finansowych, napływ zaawansowanej technologii i FDI powoduje szybki wzrost wydajności pracy λ w sektorach wymiennych, co powoduje w tych sektorach szybki wzrost płac przy stałych cenach towarów wymiennych (ceny w kraju i za granica wyrównują się poprzez arbitraż cenowy tzw. prawo jednej ceny); Wzrost płac w sektorach wymiennych wywołuje zbliżony wzrost płac w sektorach niewymiennych (głównie usługi); Ale ponieważ wydajność pracy w usługach rośnie wolniej, i nie ma arbitrażu cenowego, wzrost płac w sektorze usług wywołuje wzrost cen usług (towarów niewymiennych); Wzrost płac szybszy od wzrostu wydajności pracy w sektorze niewymiennym powoduje wzrost cen towarów niewymiennych i w efekcie wyższą inflację efekt Balassy-Samuelsona; BS = α [λpl λeu] Efekt BS jest tym większy, im większa jest różnica w tempie wzrostu wydajności pracy (λ) oraz im wyższy udział sektora niewymiennego α w PKB; Wyższa inflacja z tytułu efektu BS może spowodować trudności w spełnieniu kryterium inflacyjnego Dariusz K. z Rosati Maastricht. 17

Inflacja a tempo wzrostu gospodarczego Różnica między tempem wzrostu gospodarczego r w PL i UE zależy (m.in.) od różnicy w tempie wzrostu wydajności pracy w sektorach wymiennych w PL i UE (α = udział sektora niewymiennego). Zakładając dla uproszczenia stałe zatrudnienie i stałą, jednakową stopę inwestycji w PL i UE, mamy: rpl rue = (1-α) [λpl λue] λpl λ λue = [rpl rue]/ (1-α) BS = α [λpl λue] Efekt BS przejawia się w wyższej inflacji, gdy kurs jest sztywny, lub w kombinacji inflacji i aprecjacji nominalnej kursu, gdy kurs jest płynny; w obu przypadkach mamy do czynienia z aprecjacją realną kursu; Potencjalny konflikt pomiędzy konwergencją nominalną i konwergencją realną: hamowanie inflacji przy pomocy stóp procentowych ujemnie wpływa na wzrost gospodarczy; 18

Symulacja Jeśli α = 0,6, a poziom PKB/mieszkańca w PL w 2008 roku wynosił 40% poziomu UE, to osiągnięcie 100% poziomu UE (przy założeniu, że tempo wzrostu w UE wynosi 2% rocznie) w ciągu 25 lat (jedno pokolenie) wymaga średniego tempa wzrostu PKB 5,8% rocznie. Zakłada to różnicę w tempie wzrostu wydajności pracy w sektorze wymiennym na korzyść Polski w wysokości 9,5 pkt. proc. Ale wówczas inflacja z tytułu efektu BS wyniesie 5,7% (ponad poziom w UE): rpl reu = (1-α) [λpl λeu] 3,8 = 0,4 [λpl λeu] => [λpl λeu] = 9,5 BS = 0,6 x 9,5 = 5,7% Jeśli jednak konieczne będzie obniżenie inflacji do 1,5% (ponad poziom w UE), tempo wzrostu PKB w Polsce obniży się do 3,0% rocznie, a okres dochodzenia do 100% poziomu dochodu w UE wyniesie 93 lata. 19

Kurs płynny czy sztywny? Potencjalny konflikt pomiędzy kryterium inflacyjnym a kryterium stabilności kursu walutowego; Zwalczanie inflacji wymaga wysokich stóp procentowych, a te powodują napływ kapitału i aprecjację kursu walutowego (krótkookresowa aprecjacja, ryzyko załamania w dłuższym okresie); Przy inflacji π< (π*+1,5%) występuje trwała aprecjacja kursu de*, natomiast przy stabilnym kursie, de=0, inflacja przekracza wartość referencyjną (π> π*+1,5%); Doświadczenia kryzysu 2008-2009 sugerują, że bezpieczniejszy jest kurs płynny; π π(de=0) wartość referencyjna (π*+1,5%) de(π=0) de* 0 de 20

System ERM2 ERM2 Exchange Rate Mechanism 2; parytet centralny i pasmo wahań (wspólnie uzgodnione, ale z reguły +/- 2,25%); wymóg utrzymania kursu w paśmie; wspólna interwencja w przypadku zagrożenia zewnętrznego; wymóg dwóch lat w ERM2 a tendencja do aprecjacji realnej; ryzyko spekulacji i kryzysu walutowego. 21

Rzeczywiste zagrożenia związane z wprowadzeniem euro Utrata samodzielności w polityce pieniężnej koszt zależy od prawdopodobieństwa wystąpienia szoków asymetrycznych, które jest niewielkie w warunkach integracji i dużej korelacji zmian PKB w Polsce i w strefie euro. Współczynnik korelacji dla kwartalnych zmian PKB wynosi 0,79 dla okresu 2003-2009 i 0,81 dla okresu 2004-2009. Ponadto, stopy EBC są zawsze niższe od stóp NBP; Skok cenowy w momencie zmiany waluty (efekt zaokrąglania cen) bardzo niewielki: ok. 0,1-0,3 pkt. proc. m/m i 0,5-0,6 pkt.proc. r/r jednorazowo (takie były doświadczenia państw strefy euro w 2002r, i ostatnio Słowenii i Słowacji); można temu przeciwdziałać poprzez monitoring, obowiązek podwójnych cen i presję społeczną; Odczucia społeczne (efekt capuccino ); Wzrost inflacji w dłuższym okresie możliwy o ok. 1,5-3 pkt. proc., bo w warunkach istnienia jednej waluty efekt BS w całości przenosi się na wzrost cen towarów niewymiennych (nontradeables), a nie na aprecjację nominalną kursu (bo nie ma już kursu); Ryzyko przegrzania gospodarki na skutek boomu kredytowego, zwłaszcza w nieruchomościach i konsumpcji: przykład Hiszpania i Irlandii pokazuje, że spadek realnych stóp procentowych może powodować silną ekspansję kredytu, spekulacyjny wzrost cen nieruchomości i nadmierne inwestycje w budownictwie; można temu przeciwdziałać poprzez wzmocnienie nadzoru bankowego i bardziej restrykcyjne regulacje kredytowe; Dostosowanie fiskalne (ograniczenie deficytu) i pieniężne (ewentualne podniesienie stóp procentowych) w okresie przygotowawczym może powodować pewne koszty społeczne raczej niewielkie; Koszty techniczne wymiany waluty Dariusz (systemy K. Rosati informatyczne, księgowe, banki, 22 ATM, itp.);

Synchronizacja cyklu koniunkturalnego 10,0 8,0 Polska 6,0 4,0 Strefa euro 2,0 0,0-2,0-4,0-6,0-8,0 23

Wprowadzenie wspólnej waluty a inflacja (r/r) w strefie euro 3,5 3 2,5 2 1,5 wprowadzenie euro w postaci gotówkowej 1 0,5 0 I/01 II/01 III/01 IV/01 V/01 VI/01 VII/01 VIII/01 IX/01 X/01 XI/01 XII/01 I/02 II/02 III/02 IV/02 V/02 VI/02 VII/02 VIII/02 IX/02 X/02 XI/02 XII/02 I/03 II/03 III/03 IV/03 V/03 VI/03 VII/03 VIII/03 IX/03 X/03 XI/03 XII/03 24

Wprowadzenie wspólnej waluty a inflacja (m/m) w strefie euro 0,8 0,6 Wprowadzenie euro w postaci gotówkowej 0,4 0,2 0,0-0,2-0,4-0,6 25

Wprowadzenie euro a inflacja (r/r) w Słowenii i na Słowacji 8,0 7,0 6,0 Slovenia Wprowadzenie euro na Słowacji 5,0 4,0 3,0 Strefa euro Słovakia 2,0 1,0 0,0 Wprowadzenie euro w Słowenii -1,0-2,0 26

Zagrożenia urojone Spadek siły nabywczej płac i emerytur? NIEPRAWDA, bo ceny i emerytury przeliczone będą po tym samym kursie; Wzrost cen do poziomu strefy euro? NIEPRAWDA, bo poziom cen określony jest przez siłę nabywczą społeczeństwa i próba ustalenia zbyt wysokich cen spowodowałaby spadek popytu; Spadek konkurencyjności? NIEPRAWDA, bo euro pozwoli na obniżkę kosztów i poprawi konkurencyjność przedsiębiorstw; Utrata suwerenności narodowej? NIEPRAWDA, bo żadne z państw strefy euro nie skarży się na utratę suwerenności, i żadne nie chce wystąpić ze strefy. Zresztą własna waluta nie zapewnia pełnej suwerenności w warunkach globalizacji i zintegrowanych rynków, zwłaszcza finansowych; 27

Warianty polityki w okresie przejściowym Wynegocjować wyższe kryterium inflacyjne? nierealne; Wynegocjować zwolnienie z ERM2? nierealne; Skrócić okres przebywania w ERM2? mało realne; Odłożyć wejście do UGW? ekonomicznie kosztowne; Jednostronna euroizacja? politycznie kosztowna; Wniosek: trzeba spełnić kryteria 28

Stan obecny Do 2007r Polska (jako jedyny kraj kandydujący do strefy euro) nie ogłosiła oficjalnie kalendarza dochodzenia do euro; Rząd PiS był sceptyczny (argument niedostatecznej konkurencyjności, utrzymania suwerenności, nieufność wobec EBC - wg premiera J. Kaczyńskiego emeryci stracą po 240 zł ); We wrześniu 2008 r premier Tusk zapowiedział wejście do strefy euro w 2011r (potem okazało się że chodzi o 2012 r); Kryzys gospodarczy 2008-2009 uniemożliwił spełnienie kryteriów; Obecnie premier mówi o 2015 roku; Obecnie, teoretycznie możliwe jest wejście nawet 1 stycznia 2014, ale nie wcześniej; Wymaga to obniżenia deficytu finansów publicznych z ok. 8% w 2010r do poniżej 3% w 2012r; Każdy rok zwłoki to straty rzędu 1-1,5% PKB; ALE! Proces realnej konwergencji powoduje, że różnica w stopach procentowych między Polską i strefa euro będzie malała, a to oznacza mniejsze korzyści w miarę upływu czasu; Konieczna jest także zmiana Konstytucji, do czego potrzebna jest odpowiednia większość parlamentarna; Wniosek: im szybciej tym lepiej! 29