Kryzys gospodarczy - szansa czy zagrożenie dla przedsiębiorstw? Perspektywa firm polskich Prof. dr hab. Marian Gorynia, prof. zw. UEP, dr hab. Barbara Jankowska, prof. nadzw. UEP, dr Katarzyna Mroczek-Dąbrowska, dr Piotr Trąpczyński Katedra Konkurencyjności Międzynarodowej Projekt NCN nr 2012/07/B/HS4/03050pt. Międzynarodowa konkurencyjność polskich przedsiębiorstw w okresie prosperity i globalnego kryzysu gospodarczego
Kryzys gospodarczy szansa czy zagrożenie? Spadek obrotów, utrata udziałów w rynku i pogorszenie zyskowności przedsiębiorstwa [Claessens i in. 2010] Wpływ na wartość majątku przedsiębiorstwa poprzez kształtowanie się stóp procentowych, jak również na dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania z uwagi na zaostrzone sposoby kwantyfikacji zdolności kredytowej, odmienne zasady kredytowania, mniejszą skłonność do udzielania kolejnych kredytów czy nacisk na ich terminową obsługę [Zieliński 2009, s. 114-118] Spadek zysków polskich przedsiębiorstw w 2008 roku o 19,5% w porównaniu do roku poprzedniego [NBP 2009, s. 21]
Kryzys gospodarczy szansa czy zagrożenie? Spadek łącznych przychodów eksporterów w I półroczu 2009 roku o 23% w porównaniu do tego okresu w 2008 roku Wzrost przychodów firm o 32,61% po stronie firm z ponad 70% udziałem eksportu w całkowitych przychodach [Wołodkiewicz- Donimirski 2010] Przyrost upadłości w I kwartale 2009 roku w Polsce wyniósł 11% względem tego okresu w 2008 roku [Adamiec, Russel 2009, s. 16] Spadek liczby zleceń, sprzedaży i opóźnionych lub wstrzymanych płatności [Orłowski i in. 2010], spadek wartości firmy, wzrost kosztów [Grądzki, Zakrzewska-Bielawska 2009, s. 19; Brojak- Trzaskowska, Porada-Rochoń 2012, s. 61]
Problem badawczy Międzynarodowa konkurencyjność firm polskich oraz wywołane globalnym kryzysem ekonomicznym zmiany wpływu endogenicznych i egzogenicznych determinant na kształtowanie się konkurencyjności przedsiębiorstw
Cele projektu Identyfikacja oraz interpretacja zależności, jakie wystąpiły pomiędzy obserwowanym w gospodarce światowej kryzysem a zachowaniami polskich firm Okres globalnego kryzysu gospodarczego i ujawniania się jego konsekwencji (reprezentowany przez lata 2009-2010)
Metody i narzędzia badawcze Podejście ilościowe oraz jakościowe Wspomagane komputerowo wywiady telefoniczne (CATIs) Studia przypadków
Próba badawcza struktura wg rozmiaru [N=701] 2009 2010 2011 2012 2013 Rozmiar Liczba Udział Liczba Udział Liczba Udział Liczba Udział Liczba Udział Mikro 43 6,13% 45 6,42% 51 7,28% 55 7,85% 55 7,85% Małe 223 31,81% 220 31,38% 210 29,96% 208 29,67% 209 29,81% Średnie 287 40,94% 288 41,08% 286 40,80% 281 40,09% 277 39,51% Duże 148 21,11% 148 21,11% 154 21,97% 157 22,40% 160 22,82% Razem 701 100,00% 701 100,00% 701 100,00% 701 100,00% 701 100,00% Źródło: opracowanie własne na podstawie badań.
Siła i kierunek wpływu kryzysu Siła i kierunek wpływu Liczebność M D R Udział w kategorii Liczebność Udział w kategorii Liczebność Udział w populacji Bardzo negatywny 9 1,66% 1 0,63% 10 1,43% Negatywny 55 10,17% 10 6,25% 65 9,27% Lekko negatywny 104 19,22% 39 24,38% 143 20,40% Neutralny 345 63,77% 106 66,25% 451 64,34% Lekko pozytywny 16 2,96% 3 1,88% 19 2,71% Pozytywny 12 2,22% 1 0,63% 13 1,85% Bardzo pozytywny 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% Ogółem: 541 100,00% 160 100,00% 701 100,00% M firmy zatrudniające do 249 osób, firmy zatrudniające powyżej 249 osób, R obie kategorie firm Źródło: opracowanie własne na podstawie badań.
Pozycyjna konkurencyjna 2009 2011 2009 vs 2011 Lepsze Porównywalne Gorsze Lepsze Porównywalne Gorsze Poprawa Brak zmian Pogorszenie Zyskowność 395 (56,35%) 129 (18,40%) 177 (25,25%) 394 (56,21%) 135 (19,26%) 172 (24,54%) 251 (35,81%) 227 (32,38%) 223 (31,81%) Dynamika sprzedaży 403 (57,49%) 130 (18,54%) 168 (23,97%) 408 (58,20%) 111 (15,83%) 182 (25,96%) 209 (29,81%) 273 (38,94%) 219 (31,24%) Udział w rynku 391 (55,78%) 142 (20,26%) 168 (23,97%) 405 (57,77%) 112 (15,98%) 184 (26,25%) 238 (33,95%) 260 (37,09%) 203 (28,96%) Ogólna sytuacja finansowa 418 (59,63%) 100 (14,27%) 183 (26,11%) 427 (60,91%) 103 (14,69%) 171 (24,39%) 207 (29,53%) 324 (46,22%) 170 (24,25%) Satysfakcja klientów 460 (65,62%) 240 (34,24%) 1 (0,0%) 467 (66,62%) 234 (33,38%) 0 (0,00%) 8 (1,14%) 692 (98,72%) 1 (0,14%) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań.
Wskaźniki zewnętrznych uwarunkowań popytowych 2009 2011 Różnice Niekorzystne Neutralne Korzystne Niekorzystne Neutralne Korzystne Poprawa warunków Pogorszenie warunków Test Wilcoxona* Wielkość zamówień klientów 256 207 238 228 163 310 303 181 Istotne Liczba klientów 172 239 290 146 199 356 244 144 Istotne Tempo wzrostu rynku 293 296 112 229 292 180 238 123 Istotne *Poziom istotności dla p<0,05. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań.
Intensywność rywalizacji w branży 2009 2011 2009 vs 2011 Niska Umiarkowana Wysoka Niska Umiarkowana Wysoka Spadek Brak zmian Wzrost Intensywność rywalizacji w branży 6 (0,86%) 106 (15,12% 589 (84,02%) 3 (0,43%) 29 (4,14%) 669 (95,44%) 1 (0,14%) 584 (83,31%) 116 (16,55%) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań.
Reakcja na kryzys perspektywa firm Poprawa poziomu utrzymywania klientów (wykorzystywane przez około 98% badanych przedsiębiorstw) Poprawa poziomu pozyskiwania nowych klientów (około 98%) Negocjacje w zakresie korzystniejszych umów finansowych (około 98%) Sprzedaż zapasów (około 97%) Odroczenie płatności rachunków (około 97%) Zwiększenie kontroli nad prowadzonymi działaniami (około 96%) Zwiększenie znaczenia planowania w prowadzonych działaniach (około 93%) Zmianę dotychczasowego sposobu dystrybucji produktów (około 90%) Skrócenie procesu produkcyjnego (około 86%) Sprzedaż środków trwałych (około 79%)
Ograniczenie dotychczasowych obszarów działalności Strategie antykryzysowe Nie korzystają 2009 2011 Różnice Średnia dla korzystających Nie korzystają Średnia dla korzystających Wzrost wykorzystania Wykorzystanie bez zmian Zmniejszenie wykorzystania Test Wilcoxona* 696 3,80 696 3,20 5 691 5 Nieistotne Wejście w nowe obszary działalności 623 4,45 604 4,21 35 646 20 Istotne Przejęcie innego przedsiębiorstwa 685 4,75 691 4,50 10 675 16 Nieistotne Fuzja z innym przedsiębiorstwem 694 4,57 691 4,60 10 684 7 Nieistotne Zmiana kadry kierowniczej 653 4,10 652 4,20 43 619 39 Nieistotne Zwiększenie kontroli nad prowadzonymi działaniami Zwiększenie znaczenia planowania w prowadzonych działaniach Wprowadzenie nowych technologii bądź sposobów produkcji 29 4,11 4 4,31 103 594 4 Istotne 49 4,16 22 4,28 115 579 7 Istotne 148 4,08 165 4,12 88 520 93 Nieistotne Skrócenie procesu produkcyjnego 98 3,89 64 4,04 168 443 90 Istotne Ograniczenie zatrudnienia poprzez zwolnienia bądź ograniczenie czasu pracy Wyeliminowanie nierentownych produktów Wprowadzenie nowych produktów w dotychczasowym obszarze działalności 700 4,00 653 4,60 48 653 0 Istotne 368 4,56 412 4,62 98 472 131 Istotne 353 4,57 305 4,57 102 558 41 Istotne Poprawa jakości istniejących produktów 163 3,97 94 3,78 163 420 118 Istotne Poprawa poziomu utrzymywania klientów Poprawa poziomu pozyskiwania nowych klientów 10 3,35 2 3,51 161 445 95 Istotne 10 3,54 2 3,64 149 446 106 Istotne Zmiana Źródło: dotychczasowego opracowanie własne sposobu na podstawie badań 68 2,78 67 3,09 175 494 32 Istotne dystrybucji produktów
2009 2011 Różnice Nie korzystają Średnia dla korzystających Nie korzystają *Poziom istotności dla p<0,05 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań. Średnia dla korzystających Wzrost wykorzystania Wykorzystanie bez zmian Zmniejszenie wykorzystania Test Wilcoxona* Wejście na nowe rynki produktowe 342 3,21 251 3,45 225 388 88 Istotne Wycofanie się z dotychczasowych rynków produktowych 366 1,54 376 1,39 161 362 178 Nieistotne Wejście na nowe rynki zagraniczne 695 3,83 655 4,30 45 652 4 Istotne Wycofanie się z dotychczasowych rynków zagranicznych 698 4,33 684 4,35 16 683 2 Istotne Obniżenie kosztów produkcji 151 4,05 166 4,09 82 525 94 Nieistotne Obniżenie kosztów administracji 484 2,71 443 3,14 154 500 47 Istotne Obniżenie kosztów zarządu 268 1,52 274 1,48 218 261 222 Nieistotne Obniżenie kosztów finansowych 380 3,13 281 3,45 181 443 77 Istotne Sprzedaż zapasów 23 3,44 205 3,46 189 170 342 Istotne Sprzedaż środków trwałych 146 3,58 333 3,82 173 231 297 Istotne Sprzedaż środków trwałych i ich leasing zwrotny 425 3,44 531 4,32 128 371 202 Nieistotne Zakup środków trwałych 497 4,39 475 4,43 95 543 63 Istotne Zakup środków trwałych i ich wynajem 624 4,09 609 3,67 47 607 47 Nieistotne Wykorzystanie środków pomocy finansowej państwa Negocjacje w zakresie korzystniejszych umów finansowych 498 4,50 504 4,65 108 486 107 Nieistotne 12 3,93 5 3,99 78 593 30 Istotne Odroczenia płatności rachunków 23 3,86 19 4,08 167 508 26 Istotne Restrukturyzacja zadłużenia 645 1,63 611 3,83 86 576 39 Istotne Poszukiwania nowych źródeł kredytu 508 4,12 551 4,01 65 523 113 Istotne Zapewnienie nowych gwarancji/zastawu dla kredytów 524 4,12 593 3,99 44 540 117 Istotne Zapewnienie nowych żyrantów 597 4,20 647 4,06 25 599 77 Istotne Uzyskanie nowego kapitału od dotychczasowych udziałowców Uzyskanie nowego kapitału od nowych udziałowców 649 2,37 644 2,72 22 673 6 Istotne 655 2,35 658 2,81 16 677 8 Nieistotne
Podsumowanie Większość respondentów postrzegała wpływ globalnego kryzysu gospodarczego jako neutralny dla działalności ich przedsiębiorstw (64,34% wskazań dla analizowanej populacji ogółem) W 2011 roku w stosunku do 2009 roku miały miejsce liczne zmiany ocen w zakresie 4 z 5 zastosowanych miar pozycji konkurencyjnej (wyjątek stanowił poziom satysfakcji klientów)
Podsumowanie Jednocześnie w odniesieniu do zyskowności, udziału w rynku oraz ogólnej sytuacji finansowej w 2011 roku znacząco częściej miała miejsce poprawa oceny aniżeli jej pogorszenie W latach 2009 i 2011 większość badanych przedsiębiorstw oceniała uwzględnione wskaźniki konkurencyjności wynikowej jako przynajmniej nieznacznie lepsze od najbliższych konkurentów (co najmniej ponad 55% wskazań w ramach wszystkich kategorii dla roku 2009 oraz co najmniej ponad 56% wskazań dla 2011 roku)
Dziękujemy za uwagę!