Program Profilaktyczny Przedszkola Prywatnego Wesoła Ciuchcia Założenie, jakie przyświeca programowi profilaktycznemu jest następujące - jeśli małe dzieci będą mogły się nauczyć, jak radzić sobie z trudnościami, to w okresie dorastania i dorosłości, powinny lepiej radzić sobie z problemami i kryzysami. Program nie koncentruje się wyłącznie na pomaganiu dzieciom jak radzić sobie z ich problemami, ale pokazuje, jak ważne jest rozmawianie z innymi, kiedy odczuwamy smutek lub złość, jak również jak ważne jest słuchanie innych, kiedy odczuwają smutek lub złość. Program afirmuje dziecięce zdolności zarówno w zakresie udzielania pomocy, jak i korzystania z udzielanego wsparcia. Edukacja zdrowia emocjonalnego jest ściśle powiązana z całym procesem dydaktycznym i wychowawczym. Jeśli dzieci wcześnie nauczyłyby się rozwiązywać konflikty i problemy to byłyby dobrze przygotowane do radzenia sobie z kryzysami w okresie dorastania i dorosłości. Program ten ma na celu upowszechnienie wiedzy o właściwych zachowaniach zdrowotnych, promowania i kształtowania zdrowego stylu życia już od najmłodszych lat życia człowieka, który wyznaczać będzie konkretne zachowania, przyzwyczajenia i nawyki pro zdrowotne jednostki w okresie dzieciństwa, by następnie dominować w jej dorosłym życiu. Pierwszymi i najważniejszymi wychowawcami są rodzice i na nich spoczywa obowiązek wychowania. Przedszkole ma za zadanie ich wspomagać. Wychowanie jest wspieraniem dziecka w rozwoju ukierunkowanym na osiągnięcie dojrzałości w sferze fizycznej, psychicznej i duchowej. Model dziecka, które kończy wiek przedszkolny powinien koncentrować się w trzech wymiarach :
Pierwszy wymiar obejmuje pozytywne postawy wobec siebie przejawiające się w tym, że dziecko: - nie doświadcza istotnych zaburzeń z powodu własnych emocji : obaw, gniewu, miłości, zazdrości, poczucia winy; - potrafi pokonywać życiowe niepowodzenia; - umie akceptować swoje słabe strony; - adekwatnie ocenia swoje możliwości; - darzy siebie szacunkiem; - ma poczucie zaradności w większości sytuacji; - potrafi czerpać satysfakcję z codziennych prostych czynności. Drugi wymiar obejmuje pozytywne postawy wobec innych ludzi przejawiające się w tym, że dziecko: - jest zdolne do wyrażania pozytywnych uczuć i ma szacunek dla odmienności drugiego człowieka; - potrafi utrzymywać długotrwałe i satysfakcjonujące kontakty z drugim człowiekiem; - nie wywiera nacisków na ludzi wokół siebie i nie pozwala, aby inni wywierali naciski na niego; - potrafi czuć się częścią grupy, do której przynależy; - ma poczucie odpowiedzialności za swoich bliskich i innych ludzi. Trzeci wymiar to umiejętność radzenia sobie z wymogami życia, dziecko: - radzi sobie z problemami w miarę tego jak się pojawiają; - planuje swoje działania i nie boi się przyszłości; - jest otwarty na nowe doświadczenia i pomysły; - stawia przed sobą realistyczne cele.
Współcześnie spotykamy się z wieloma różnymi koncepcjami przeciwdziałania zaburzeniom czyli profilaktyki. Przez profilaktykę rozumieć będziemy proces wspierania dziecka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi rozwojowi oraz eliminowanie czynników zagrażających zdrowiu. Ważne jest, aby priorytetowo uznać: - budowanie poczucia wartości; - wzmacnianie mocnych stron osobowego rozwoju; - kształcenie umiejętności komunikacji; - wychowanie do wartości; - kształtowanie umiejętności właściwego reagowania na wpływy społeczne sprzyjające używaniu środków odurzających; - kształcenie umiejętności podejmowania odpowiedzialnych decyzji i nie ulegania nałogom; - wprowadzenie efektywnych sposobów radzenia sobie ze stresem, agresją, przemocą; - wspieranie dziecka w sytuacjach trudnych. Cele ogólne i szczegółowe: Cel ogólny: Podejmowanie działań tak, aby dziecko radziło sobie lepiej, bez nadmiernego napięcia z rozwiązywaniem problemów, których dostarcza mu życie, aby rozumiało siebie, umiało współżyć z innymi, potrafiło znajdować w samym sobie oparcie w trudnych sytuacjach.
Cele szczegółowe: 1. Poznanie podstawowych stanów emocjonalnych: Dziecko zna, rozumie, wyraża emocje i potrafi o nich opowiedzieć; Dziecko potrafi opanować w niektórych sytuacjach negatywne stany emocjonalne. 2. Rozumienie pojęć wyrażających: uczucia, przyjaźń, lęk: Dziecko potrafi okazywać uczucia przyjaźni, sympatii; Dziecko potrafi opanować uczucie lęku. 3. Ocenianie sytuacji zagrażających zdrowiu i bezpieczeństwu: Dziecko potrafi dostrzec niebezpieczeństwo; Dziecko wie, kiedy sygnalizować niebezpieczeństwo osobie dorosłej; Dziecko umie ograniczyć zaufanie do nieznajomych; Dziecko umie zasygnalizować sytuację trudną, a także umie sobie z nią poradzić; 4. Stosowanie różnych form komunikacji: Dziecko umie jasno sformułować opinię, prośbę; Dziecko poda sposoby porozumiewania się bez słów; Dziecko potrafi uważnie słuchać wypowiedzi innych.
5. Rozpoznawanie substancji zagrażających zdrowiu: Dziecko umie nazwać i rozróżnić produkty szkodliwe dla zdrowia, Dziecko potrafi dokonać właściwego wyboru dotyczącego dbania o własne zdrowie i bezpieczeństwo. Profilaktyka w przedszkolu obejmuje: 1. Zdrowie emocjonalne; 2. Umiejętność komunikacji i zachowania asertywne; 3. Nawiązywanie i zrywanie więzi; 4. Profilaktyka uzależnień. 1. Zdrowie emocjonalne Emocje to globalna reakcja organizmu na niespodziewaną sytuację (bodziec), na zakłócenie równowagi w stosunkach z otoczeniem. Objawiają się, gdy człowiek jest zaskoczony, gdy sytuacja przerasta jego możliwości. Jest wyrazem nieprzystosowania i wysiłku organizmu, by przywrócić chwilowo zachwianą równowagę. Są one, więc naturalnym elementem naszego funkcjonowania. Różne są nasze reakcje na nie, bardziej lub mniej spontaniczne, co wynika z tego na ile uświadamiamy sobie to, co czujemy. Ważnym jest, by nauczyć się świadomie żyć z emocjami. Wówczas, być może uda nam się unikać popełniania błędów wynikających ze złej, dyktowanej przeżywanym stanem oceny sytuacji. Tej umiejętności świadomego przeżywania emocji warto uczyć dzieci już od najmłodszych lat. Małe dziecko mówi otwarcie co czuje, reaguje płaczem, gdy jest to nieprzyjemny stan, śmiechem, gdy jest zadowolone.
Potrafi dokładnie opisać, co czuje. W trakcie dorastania, przestaje spontanicznie nazywać swoje odczucia. To my dorośli często powodujemy, że dziecko uczy się ukrywania emocji. One z kolei, nie uświadomione, prowadzą do utrwalania się uczuć, z którymi trudno sobie poradzić. Ważnym jest, więc uświadomić dziecku, co to są emocje, jaką rolę odgrywają w naszym życiu i jakie znaczenie ma dla każdego świadomy z nimi kontakt. Istotną sprawą jest nauczyć je radzić sobie z nieprzyjemnymi emocjami. Każdy, kto przeżywa je świadomie i nie ma zaburzonej samooceny, znajduje swój indywidualny sposób reagowania. Przeżywanie uczuć i emocji jest naturalną reakcja na to, co w kontakcie dziecka z otoczeniem, jest czymś zdrowym i naturalnym. Co dzieje się, gdy prawdziwe uczucia zostają stłumione? Uczucia z którymi dziecku trudno się uporać, a które nie zostają wyrażone, są przyczyną, że żyje ono w dużym napięciu. Dzieci ćwiczą w przedszkolu przede wszystkim: - rozpoznawanie uczuć oraz umiejętności otwartego ich wyrażania dzięki temu za kilka lat nie będą wyładowywać skumulowanej w sobie agresji na młodszych kolegach; - mają także okazje dowiedzieć się jakie emocje przeżywają ich koledzy i koleżanki, co stanowi podstawę ich lepszego rozumienia się a także większej akceptacji.; - posiadają większą możliwość wspólnego poszukiwania sposobów rozładowywania napięć emocjonalnych i dzielenia się odczuciami w tym zakresie; - doświadczają, że są wyjątkowe i niepowtarzalne, słyszą, że są lubiane; - pozbywają się myśli o własnej nieatrakcyjności; - przeżywają sukcesy w kontaktach z kolegami i dorosłymi zwiększając tym samym poczucie własnej wartości; - omawiają uczucia - smutku, szczęścia, złości, zazdrości i zdenerwowania;
- ćwiczą mówienie tego, jak czują się w różnych sytuacjach i poznają sposoby poprawiania własnego samopoczucia, dzięki temu też radzą sobie z emocjami dostanymi od kolegów. Dziecko: nabiera odwagi, by nie tylko okazywać swoje pozytywne uczucia, ale też bez agresji okazywać swoją dezaprobatę, niechęć, przygnębienie, a nawet złość; potrafi rozpoznać własne i cudze uczucia i mówi o nich; wie, jak można radzić sobie w trudnych sytuacjach; rozumie, że istnieją możliwości wpływania na własne uczucia. 2. Umiejętność komunikacji i zachowania asertywne Komunikatywność nierozerwalnie wiąże się z postawą asertywną. Otwarte, jasne wyrażanie swojego zdania, przy zachowaniu spójności wszelkiego rodzaju komunikatów, powoduje, że jesteśmy właściwie rozumiani przez otoczenie, przyjmowani, jako osoby szczere, bezpośrednie, z którymi inni chętnie nawiązują kontakty. Przez to i nam samym jest łatwiej żyć. Budujemy własne poczucie bezpieczeństwa, nie odgrodzeni od innych ludzi murem braku zrozumienia. Komunikowanie się jest niezbędnym elementem ludzkiego życia, bowiem człowiek jest istotą społeczną. Dzięki niemu jesteśmy w stanie zaspakajać nasze potrzeby zarówno fizyczne, psychiczne jak i społeczne. Dlatego tak ważnym jest uświadomienie dzieciom roli, jaką odgrywa komunikat oraz nauczenie ich jak stać się komunikatywnym dla otoczenia.
W ramach tej części dzieci uczą się w przedszkolu skutecznej komunikacji: - uczą się wysłuchiwać innych, a także jak prosić o pomoc i mówić to, co chce się powiedzieć nawet w niesprzyjających okolicznościach; - często nawet ciche dzieci otwierają się i uczą się wyrażać siebie swobodniej. Dziecko: umie przestrzegać ustalonych reguł pracy; potrafi aktywnie słuchać innych; potrafi uszanować komentarze i propozycje innych; rozumie rolę komunikacji w naszym życiu codziennym; poda sposoby porozumiewania się bez słów. Zachowania asertywne: Dziecko: potrafi radzić sobie, w niektórych sytuacjach trudnych, potrafi opanować uczucie lęku, wie, że w niektórych sytuacjach warto jest umieć odmawiać, zna swoje prawa.
3. Nawiązywanie i zrywanie więzi Dzieci powinny nawiązywać i utrzymywać przyjaźnie w przedszkolu. Wzmacnia to poczucie własnej wartości, odrębności, a także tożsamości: - uczą się mówić przepraszam i ćwiczą jak godzić się z przyjacielem po sprzeczce; - wiedzą co im się podoba w sobie i dokonują porównania obrazu własnego z oceną kolegów, potrafią o tym mówić; - analizują przyczyny powstawania konfliktów i wspólnie poszukują sposobu ich rozstrzygania, - dowiadują się, że ludzie maja prawo do błędów, a konflikty są naturalnym zjawiskiem w kontaktach między-ludzkich; - uczą się konstruktywnego rozwiązywania problemów, negocjowania, przepraszania i przebaczania. Dziecko: pomaga innym kolegom i koleżankom w ich problemach; potrafi radzić sobie z samotnością i odrzuceniem; umie określić swoje miejsce w grupie; dokonuje porównania obrazu własnego z oceną kolegów; poznaje swoje cechy charakteru i odnosi je do konkretnego zachowania; umie powiedzieć przepraszam i przebaczyć.
4. Profilaktyka uzależnień. Uzależnienie, to psychiczny i fizyczny stan wynikający z interakcji między żywym organizmem a substancją chemiczną( alkohol, nikotyna, leki, narkotyki), charakteryzujący się zmianami zachowania i innymi reakcjami. Uzależnienie także może dotyczyć czynności np.: gier komputerowych, czy nagminnego korzystania z programów telewizyjnych. Istotą uzależnienia jest niemożność powstrzymania się od danej czynności, mimo widocznych złych skutków, które ona powoduje w życiu osoby uzależnionej. Cała aktywność osoby uzależnionej koncentruje się wokół środka uzależnienia lub czynności, bez której nie może się obejść. Dzieci często ciekawe świata, jego tajemnic, wystawione na niebezpieczeństwa podejmują nie przemyślane kroki, które mają wpływ na ich zdrowie i życie. Dzieci od najmłodszych lat zdobywają wiedzę na temat zdrowia i własnego ciała, tworzą na tej podstawie własne postawy i przekonania. W przedszkolu następuje rozwijanie tych wiadomości i poznawanie roli jaką odgrywa równowaga zdrowotna ich organizmów co może pomóc dzieciom w wyborze zdrowego stylu życia. Dziecko powinno: - zastanowić się nad dokonywanymi wyborami i ich wpływem na własne życie; - powinno tworzyć własne postawy i system wartości dotyczący właściwego i niewłaściwego używania różnych substancji, a także umiejętnego korzystania z gier komputerowych i programów telewizyjnych; - rozmawiać i tworzyć własna postawę dotyczącą właściwego lub niewłaściwego używania różnych substancji (lekarstwa); - zrozumieć, że wszystkie substancje mogą być szkodliwe, jeśli nie są właściwie używane; - wiedzieć, że po znalezieniu jakiegokolwiek nieznanego mu leku lub substancji zagrażającej życiu, powinno udać się jak najszybciej do osoby dorosłej.
Dziecko: powinno rozróżniać sytuacje, mogące spowodować zagrożenie i znać miejsca, które nie są dla niego bezpieczne; wie, do kogo się zwrócić po pomoc w razie zagrożenia; potrafi dostrzec niebezpieczeństwo; rozpoznaje substancje trujące; dostrzega różnice pomiędzy dobrym, a złym samopoczuciem; umie mówić "nie"; zastanawia się nad dokonywanymi wyborami i ich wpływem na własne bezpieczeństwo. Podstawowym warunkiem skuteczności działań profilaktycznych jest ich powiązanie z etapami rozwoju dziecka. To wiek wyznacza jaki zakres wiedzy dziecko powinno posiadać, jakie wartości preferować oraz jakimi umiejętnościami powinno się wykazywać w codziennym życiu. Program profilaktyczny uczy więc dzieci: 1. Jak określać własne uczucia i jak o nich rozmawiać. 2. Jak mówić to, co chce się powiedzieć. 3. Jak słuchać uważnie. 4. Jak prosić o pomoc. 5. Jak nawiązywać i utrzymywać przyjaźnie. 6. Jak radzić sobie z samotnością i odrzuceniem. 7. Jak mówić przepraszam. 8. Jak radzić sobie z prześladowaniem.
9. Jak rozwiązywać konflikty. 10. Jak adaptować się do nowych sytuacji. 11. Jak pomagać innym. 12. Jak rozpoznawać substancje trujące, 13. Umiejętności mówienia "nie".
STANDARDY PROFILAKTYKI UWZGLĘDNIAJACE KRYTERIUM WIEKU DZIECKA Wiek wyznacza jaki zakres wiedzy dziecko powinno posiadać, jakie wartości preferować oraz jakimi umiejętnościami wykazywać w codziennym życiu. Wyróżnia on przedziały wiekowe zróżnicowane ze względu na poziom dojrzałości i posiadane doświadczenie życiowe. Do tego właśnie muszą być dostosowane : wiedza, wartości i działania. I tak : 1. PIERWSZA GRUPA TO DZIECI OD POCZĄTKU EDUKACJI PRZEDSZKOLNEJ DO UKOŃCZENIA CZWARTEGO ROKU ŻYCIA W tym okresie życia dzieci po raz pierwszy są wystawione na intensywne oddziaływania zewnętrznego świata i prowokowane do samodzielnego przeciwstawiania się różnorodnym trudnościom. Brak jest im jednak jeszcze świadomości społecznej, a ja przeważa nad my. Myślenie ma jeszcze charakter konkretny, dzieci bazują przede wszystkim na osobistym doświadczeniu. Stąd też również profilaktyka musi: - opierać się na ich osobistym doświadczeniu; - a jej głównym celem powinno być podkreślanie potrzeby bycia zdrowym i posiadania dobrego samopoczucia ( a zdrowie oznacza również eliminację środków odurzających ). W efekcie pod koniec CZWARTEGO ROKU ŻYCIA dzieci powinny wiedzieć: co to są środki odurzające, a w szczególności : alkohol, tytoń, tabletki, narkotyki; jakie są różnice między pożywieniem, trucizną, lekami i nielegalnymi środkami odurzającymi;
że niektóre lekarstwa mogą pomóc w czasie choroby ( wtedy, gdy są przepisane przez lekarza i podawane przez rodziców, pielęgniarkę lub inną odpowiedzialną osobę dorosłą ), ale że lekarstwa są tez środkami odurzającymi, które mogą zaszkodzić gdy są niewłaściwie używane ; że ludzie mogą się uzależnić od alkoholu, tytoniu i innych środków odurzających, ale że są również sposoby, aby pomagać osobom uzależnionym ; jak unikać nieznanych i potencjalnie niebezpiecznych przedmiotów; na czym polega prawidłowe żywienie i zdrowe nawyki ; że każdy człowiek jest odpowiedzialny za własne zdrowie i dobre samopoczucie, a w przypadku dzieci odpowiedzialnością tą dzielą się między sobą rodzice i dzieci, którzy dorośli ( w przedszkolu i poza nim ) są osobami odpowiedzialnymi, u których można szukać pomocy w trudnych sytuacjach ; jakie zasady dotyczące środków odurzających obowiązują w domu i w przedszkolu oraz rozumieć, dlaczego one istnieją i dlaczego należy ich przestrzegać. Wiedza uzyskana w najmłodszych latach przedszkolnych jest fundamentem dla dalszych działań profilaktycznych. W zakresie wartości dzieci w tym okresie zaczynają wykształcać poczucie odpowiedzialności za siebie i innych, co obejmuje między innymi odpowiedzialność za ujawnianie przed dorosłymi wszystkiego tego, co zagraża ich zdrowiu lub życiu. Kończąc cztery lata dzieci winny posiąść zdolność : rozumienia, że każdy człowiek jest osobą niepowtarzalną i wartościową ; spostrzegania i rozumienia, że działania jednej osoby wpływają na działania drugiej osoby ; ponoszenia odpowiedzialności za młodsze dzieci ; unikania osób obcych, które im zagrażają ; przeciwstawiania się temu wszystkiemu, co może spowodować ich krzywdę;
rozpoznawania osób odpowiedzialnych, którym można z zaufaniem powiedzieć o wszystkich niebezpieczeństwach i przeżywanych problemach ; rozumienia, że reguły i przepisy prawne są po to, aby ułatwić ludziom życie, dawać im poczucie bezpieczeństwa oraz sprzyjać współpracy ; doświadczania, że własny rozwój jest wielką przygodą oraz, że największe zadowolenie uzyskuje się dzięki poczuciu bezpieczeństwa, pełni zdrowia oraz pozytywnych i wolnych od środków odurzających nawyków i postaw. Preferowane w tym okresie działania muszą mieć charakter zarówno informacyjno- formalny, jak również formę wspólnych działań grupowych. W tym drugim przypadku szczególnie przydatne są różnorodne piosenki i gry zespołowe, przedstawienia kukiełkowe, zajęcia plastyczne czy rytmiczne. Właśnie dzięki nim istnieje duża możliwość koncentrowania się na zagadnieniach z zakresu bezpieczeństwa, zdrowia oraz substancji i sytuacji zagrażających zdrowiu i rozwojowi. 2. DRUGA GRUPA TO DZIECI OD 5 6 LAT W zakresie wiedzy na tym etapie edukacji kontynuowane są zagadnienia zdrowia, bezpieczeństwa i osobistej odpowiedzialności, ale w bardziej szczegółowej i skomplikowanej formie. Pod koniec SZÓSTEGO ROKU ŻYCIA uczniowie powinni wiedzieć : jakie są sposoby rozpoznawania poszczególnych środków, takich jak : alkohol, tytoń, marihuana, kokaina, środki wziewne, halucynogeny oraz różnego rodzaju substancje pobudzające; że wpływ poszczególnych środków na różnych ludzi jest wyraźnie zróżnicowany, zwłaszcza w zakresie skutków bezpośrednich po zażyciu;
dlaczego nie należy używać środków odurzających oraz jaki mają one wpływ na rozwój i życie człowieka; że zażywanie jakichkolwiek środków odurzających ( nawet tych zalegalizowanych ) jest sprzeczne z przepisami przedszkolnymi; w jaki sposób środki odurzające wpływają na rozwój i funkcjonowanie poszczególnych układów i narządów człowieka; że niektóre działania społeczne sprzyjają używaniu środków odurzających, a w szczególności : działania reklamowe, presja rówieśnicza, wpływy rodziny oraz wzorce społeczne; co to jest uzależnienie od środków odurzających i jaki ma ono wpływ na życie jednostki, jej rodziny i społeczeństwa; że istnieją wyspecjalizowani ludzie i instytucje przeznaczone do pomagania młodym ludziom w przeciwstawianiu się negatywnym presjom społecznym, radzeniu sobie z trudnościami oraz w jaki sposób można uzyskać od nich pomoc. Edukacja w zakresie wartości powinna być równolegle i zgodnie realizowana w środowisku domowym i przedszkolnym. Działania te muszą bowiem stanowić rzeczywistą przeciwwagę wobec negatywnych wpływów środowiska rówieśniczego. Pod koniec szóstego roku życia dzieci powinni zatem: mieć świadomość, że łamanie przepisów w zakresie używania środków odurzających niesie ze sobą poważne konsekwencje wychowawcze i prawne ; być przekonani, że szczególnie ważne jest zapewnienie pomocy każdemu, kto jej potrzebuje, gdyż ma problemy związane z używaniem środków odurzających ( szczególnie sobie, członkom rodziny i przyjaciołom );
umieć rozpoznawać i właściwie reagować na bezpośrednie i pośrednie wpływy społeczne, sprzyjające używaniu środków odurzających ; potrafić nieść pomoc rówieśnikom oraz rozmawiać z nimi i w szkole o swoich problemach i wątpliwościach. Przedszkole jest miejscem, w którym dziecko może zaspokoić swoje potrzeby psychiczne oraz przeżywać różne doświadczenia w kontaktach z innymi, co odgrywa ważną rolę w rozwoju jego osobowości. W nim dziecko odnosi sukcesy i niepowodzenia, dowiaduje się, czy jest lubiane, akceptowane, doświadcza jak jego zachowania wpływają na innych i jak jest przez nich odbierane. Uczy się więc różnych sposobów radzenia sobie z trudnościami i wykorzystywania nabytych umiejętności w codziennym życiu oraz doskonali relacje z innymi. Opracowała: mgr Beata Ciężobka
Literatura: 1. E. Czernierowska, A. Kołodziejczyk, T. Kołodziejczyk, Spójrz inaczej, Program profilaktyczno wychowawczy. 2. H. Hamer, Rozwój umiejętności społecznych część I i II, 1999r. 3. B. Harwas- Napierała, Psychologia rozwoju człowieka, 2000r. 4. Przyjaciele Zippiego, międzynarodowy program Partnership for Children. 5. K. W. Voper, Umiejętności współpracy w grupie, 2002r.