Od Redaktora Lista opisowa odmian roślin rolniczych Burak, ziemniak, oleiste, pastewne jest szesnastą edycją publikacji, wydawanej przez Central

Od Redaktora Lista opisowa odmian roślin rolniczych 2015. Burak, ziemniak, oleiste, pastewne jest szesnastą edycją publikacji, wydawanej przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) od roku 2000, przy czym od roku 2012 jest oferowana jako oddzielna pozycja wydawnicza. Wyniki badań odmian roślin zbożowych, w tym kukurydzy, są publikowane w odrębnej Liście. Listę kierujemy do bardzo szerokiej grupy odbiorców. Głównymi jej adresatami są użytkownicy odmian, przede wszystkim rolnicy i producenci rolni, hodowcy odmian, przedsiębiorstwa i służby nasienne. Zawiera ona także ważne informacje istotne dla przemysłu przetwórczego. Lista może być pomocna dla służb upowszechniania postępu rolniczego, jak również może stanowić materiał informacyjny dla dydaktyki rolniczej. Lista opisowa odmian roślin rolniczych 2015. Burak, ziemniak, oleiste, pastewne zawiera liczbowe wyniki badań wartości gospodarczej (WGO) odmian zarejestrowanych oraz opisy odmian wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2015. Wyniki pochodzą z doświadczeń prowadzonych w ramach systemu Porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO), a dla odmian nowych także, lub wyłącznie z doświadczeń rejestrowych. Uzupełnieniem treści Listy są materiały ilustrujące graficznie różne, ważne w obrębie gatunków, aspekty ich uprawy. Lista ukazuje się corocznie, po podjęciu decyzji rejestrowych. Wydawca i autorzy są otwarci na wszelkie uwagi i pomysły Czytelników odnośnie treści, jak i formy Listy. Spożytkujemy je przy tworzeniu kolejnej edycji tego wydawnictwa. Słupia Wielka 2015

SPIS TREŚCI WPROWADZENIE (mgr inż. J. Zych)... 7 s. 1. BURAK CUKROWY (mgr inż. W. Janiak, mgr inż. K. Piecuch, mgr inż. A. Popek)... 11 2. ZIEMNIAK (dr inż. T. Lenartowicz)... 31 3. OLEISTE (mgr inż. J. Broniarz, mgr J. Paczocha) RZEPAK. WSTĘP... 70 Rzepak jary... 75 Rzepak ozimy... 81 4. PASTEWNE BOBOWATE GRUBONASIENNE. WSTĘP (mgr inż. A. Osiecka). 104 Bobik... 107 Groch siewny odmiany ogólnoużytkowe... 112 Groch siewny odmiany pastewne... 118 Łubin wąskolistny... 123 Łubin żółty... 130 Soja... 135 WIECHLINOWATE. WSTĘP (dr inż. E. Stuczyńska). 141 Kostrzewa czerwona... 142 LISTA ZACHOWUJĄCYCH ODMIANY ORAZ REPREZENTANTÓW ZACHOWUJĄCYCH... 145

WPROWADZENIE Odmiana jest uznawana za jeden z głównych czynników warunkujących wzrost produkcji roślinnej we współczesnym rolnictwie. Postęp odmianowy osiągany jest drogą zamierzonych zmian genetycznych, mających warunkować poprawę określonych właściwości rolniczych i użytkowych odmian roślin uprawnych. Najczęściej kojarzony jest ze wzrostem plonowania, ale obejmuje również wiele innych cech stanowiących o wartości gospodarczej odmian, w tym przede wszystkim jakość plonu, odporność lub tolerancję na różne czynniki biotyczne (choroby, szkodniki) i abiotyczne (niskie temperatury, zakwaszenie gleby, niedobór lub nadmiar opadów itp.) ograniczające plonowanie, a także inne specyficzne cechy, decydujące o właściwościach rolniczych czy użytkowych odmian. Udoskonalone odmiany powinny przyczynić się do racjonalizacji poziomu nawożenia mineralnego oraz ograniczenia liczby zabiegów ochrony roślin, by jak najlepiej spełniać oczekiwania integrowanych systemów ochrony i produkcji roślin. Urzędowe badania wartości gospodarczej odmian (WGO) przed zarejestrowaniem prowadzone są prawie wyłącznie w sieci stacji i zakładów doświadczalnych oceny odmian (rys. 1), natomiast doświadczenia realizowane w ramach systemu Porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO) prowadzone są także w innych instytucjach (jednostki hodowli roślin, ośrodki doradztwa rolniczego, instytuty, szkoły rolnicze itp.), co daje rocznie ponad 50 dodatkowych lokalizacji. W roku 2015 powrócono do pierwotnej nazwy sytemu, czyli PDO, natomiast przez kilka ostatnich lat system funkcjonował jako PDOiR (porejestrowe doświadczalnictwo odmianowe i rolnicze). Wszystkie doświadczenia dla poszczególnych gatunków prowadzone są według jednolitych metodyk, które podlegają bieżącej weryfikacji merytorycznej i w miarę potrzeby są aktualizowane lub tworzone nowe wersje. Należy podkreślić dużą zależność kształtowania się właściwości odmian od warunków środowiska, w jakich są uprawiane. Prezentowane w Liście wyniki odmian są średnią z wielu środowisk, różniących się warunkami klimatyczno-glebowymi. Oznacza to, że w określonych warunkach (zwłaszcza skrajnie odmiennych) różnice między odmianami mogą znacznie odbiegać od tych podanych w niniejszym opracowaniu. Szczególnie dotyczy to podstawowej cechy, jaką jest plon, gdyż jest to cecha warunkowana poligenicznie. Doskonałym przykładem tych uwarunkowań są wyniki z roku 2012 dla niektórych odmian

8 rzepaku ozimego, które w rejonach wymarzania dały wyjątkowo małe plony nasion i w efekcie gorsze niż zwykle średnie plony dla kraju. Rys. 1. Rozmieszczenie stacji i zakładów doświadczalnych oceny odmian Prezentowana Lista opisowa odmian roślin rolniczych 2015. Burak, ziemniak, oleiste, pastewne obejmuje wszystkie ważne gospodarczo gatunki wymienionych grup roślin, dla których prowadzone są systematyczne badania w ramach PDO. Dla gatunków o mniejszym znaczeniu gospodarczym oraz dla większości gatunków roślin pastewnych (bobowate drobnonasienne, wiechlinowate trawy, inne pastewne) badania w ramach PDO podejmowane są okresowo i publikowane w Liście po zakończeniu cyklu badań.

W przypadku wiechlinowatych (traw) badania PDO obejmują zarówno doświadczenia na zielonkę, jak i na nasiona, a także jedno doświadczenie z badaniem dynamiki plonowania, połączone z oceną zmian jakościowych. Zakres badań PDO dla roślin bobowatych drobnonasiennych nie przewiduje doświadczeń z dynamiką plonowania, a dla niektórych gatunków (np. dla lucerny) także doświadczeń nasiennych. W obecnej edycji Listy nie zamieszczono wyników żadnej zakończonej serii doświadczeń z gatunkami roślin pastewnych wieloletnich (badania są w toku), a także oleistych. Podano natomiast charakterystykę jednej nowej odmiany kostrzewy czerwonej oraz ogólną informację o tym gatunku. Bieżące, szczegółowe wyniki badań z odmianami roślin pastewnych wieloletnich publikowane są w wydawnictwie Wyniki porejestrowych doświadczeń odmianowych. Lista zawiera komentarz ułatwiający interpretację wyników i poruszający aktualne problemy danego gatunku (formy), a także charakterystyki odmian wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2015 oraz liczbową charakterystykę podstawowych cech rolniczych i użytkowych odmian. We wszystkich tabelach kolejność odmian podano alfabetycznie w przyjętych grupach. W Liście zamieszczono wyniki doświadczeń polowych PDO i rejestrowych (dla nowych odmian) z lat 2012-2014 lub 2011-2014. Czteroletni okres prezentowanych wyników jest konsekwencją małego odsetka badanych odmian zarejestrowanych (burak cukrowy) lub stosunkowo dużej zmienności sezonowej (ziemniak, rośliny bobowate grubonasienne). Informacje dotyczące okresu badań podano we wstępie dla poszczególnych gatunków lub grup gatunków. Uzupełnieniem wyników doświadczeń polowych są oceny innych ważnych cech, określanych w każdym sezonie wegetacyjnym lub tylko w 2-3 letnich urzędowych badaniach przed zarejestrowaniem odmiany, w tym uzyskanych od podmiotów współpracujących z COBORU. Punktem odniesienia dla porównań między odmianami badanymi w różnych seriach doświadczeń są jednolite wzorce odmianowe, wyznaczane na każdy sezon przez specjalistów centrali COBORU. Wyniki jednej lub kilku cech głównych podawane są dla poszczególnych lat badań, natomiast pozostałe jako średnia wieloletnia. Dla ułatwienia oceny odmian, na pierwszym miejscu w tabelach podano, albo wartości wzorca wieloodmianowego, albo średnią wszystkich badanych odmian z Krajowego rejestru. Zwłaszcza w drugim przypadku łatwo ocenić prezentowane odmiany, gdyż wartości zbliżone do śred- 9

10 niej oznaczają przeciętną ocenę danej cechy, niezależnie od rzeczywistych wyników odmianowych. Na przykład, w skali 9 o ocena około 6,0 przy średniej 6 i ocena około 8,0 przy średniej 8 oznacza w obu przypadkach przeciętną (średnią) ocenę dla odmiany dla obu cech. Przygotowując informacje o odmianach w celach marketingowych zaleca się posługiwanie średnią jako najlepszym punktem odniesienia dla opisywanych odmian. Podana w dolnej części tabel informacja oznacza liczbę doświadczeń, z których pochodzą wyniki danej cechy w przyjętym dla danego gatunku wieloleciu. W przypadku, np. porażenia przez choroby i szkodniki, wylegania itp. liczba doświadczeń dodatkowo informuje również o powszechności występowania danego zjawiska. W tabelach wynikowych pominięto odmiany niebadane w żadnym roku wspomnianego wielolecia. Brak odmiany w tych zestawieniach najczęściej oznacza nie najlepszą już wartość gospodarczą i/lub małe, względnie malejące, znaczenie na rynku nasiennym. Materiał liczbowy czasami uzupełniany jest graficznie, co daje pogląd na zagadnienia ogólniejsze, związane z określoną rośliną uprawną. Listę zamyka wykaz adresowy zachowujących w przypadku odmian krajowych lub ich reprezentantów dla odmian zagranicznych. W zdecydowanej większości przypadków zachowującymi odmian krajowych są ich hodowcy, czyli właściciele. Dla cech wyrażonych w skali dziewięciostopniowej, stopień 9 oznacza ocenę najkorzystniejszą, 5 średnią, natomiast 1 najmniej korzystną. Autorami Listy są specjaliści trzech pracowni Zakładu Badania i Oceny Wartości Gospodarczej Odmian COBORU: Pracowni WGO Roślin Okopowych i Kukurydzy, Pracowni WGO Roślin Oleistych i Włóknistych oraz Pracowni WGO Roślin Pastewnych. Przy opracowywaniu Listy korzystano przede wszystkim z wyników własnych badań wartości gospodarczej odmian, uzupełniając je o niektóre cechy morfologiczne (Zakład Badania i Oceny Odrębności, Wyrównania i Trwałości Odmian) oraz dane o ochronie prawnej odmian i ich zachowujących/reprezentantach (Biuro Rejestracji i Ochrony Praw do Odmian). Autorzy Listy wyrażają przekonanie, że będzie ona pomocna w podejmowaniu korzystnych decyzji na różnych szczeblach funkcjonowania odmiany (nasiennictwo, produkcja rolna, przetwórstwo) oraz przybliży najbardziej istotne problemy dotyczące zaprezentowanych gatunków roślin rolniczych.

12 Powierzchnia uprawy buraka cukrowego od kilku lat utrzymuje się na stabilnym poziomie: 2010 194 tys. ha, 2011 195 tys. ha, 2012 193 tys. ha, 2013 190, 2014-197 tys. ha (dane Związku Producentów Cukru w Polsce ZPC). Według szacunku GUS, areał buraka w roku 2014 był większy niż w roku 2013 o około 4 tys. ha i wyniósł 198 tys. ha. Pozytywnym zjawiskiem w dłuższym okresie jest zmniejszenie wahań rocznych plonów z plantacji produkcyjnych, przy ich wyraźnej tendencji wzrostowej, na poziomie znacznie przekraczającym wartości z poprzednich dekad. Szczególnie duże plony korzeni notowano w latach 2012 (64 t z ha), 2013 (63 t z ha) i 2014 (68 t z ha). Plantacje buraka cukrowego obsiewane są w większości nasionami odmian zarejestrowanych w Polsce. Mimo ograniczonego zapotrzebowania na nasiona i importu pewnej ilości nasion odmian ze wspólnotowego katalogu CCA, niezarejestrowanych w naszym kraju, liczba odmian buraka cukrowego jest duża i wykazuje nawet niewielką tendencję wzrostową. W roku 2011 w Krajowym rejestrze (KR) figurowało 85 odmian, 2012 83 odmiany, w 2013 roku 86 odmian, w 2014 90, w kwietniu 2015 106. Udział w rejestrze odmian pochodzących z krajowej hodowli od roku 2008 utrzymuje się na poziomie 25-31%, a bez uwzględnienia odmian przeznaczonych na eksport wynosił 21-28%. Udział ten dla roku 2014 wynosi odpowiednio 29% i 26%. Zarejestrowane odmiany pochodzą z dwóch krajowych i siedmiu zagranicznych firm hodowlano-nasiennych (tab. 1). W roku 2014 z Krajowego rejestru skreślono 6 odmian o małym lub malejącym znaczeniu w uprawie. Wśród skreślonych były 4 odmiany krajowe. Podobnie jak w Krajowym rejestrze, także w doświadczeniach rejestrowych większa była liczba odmian zagranicznych: 2010 55 (85%), 2011 56 (85%), 2012 70 (89%), 2013 75 (85%), 2014 67 (82%) odmian pochodzących z siedmiu firm hodowlanych. W roku 2015 łącznie w dwóch seriach badań uczestniczy 90 odmian, w tym 12 krajowych. Postęp hodowlany nowo rejestrowanych odmian wyraża się polepszeniem ich zdrowotności oraz zwiększaniem zdolności plonotwórczych, przy dobrej jakości technologicznej plonu (wysoka zawartość cukru, niska zawartość składników melasotwórczych). Wyniki plonowania podlegają znacznym wahaniom w latach, przy wzrostowym trendzie w wieloleciu; średnioroczny przyrost plonów korzeni w doświadczeniach w piętnastoleciu 2000-2014 wyniósł 7,8 dt z ha. W tym okresie tylko w roku 2005 średni plon korzeni był mniejszy niż 650 dt z ha, natomiast w ośmiu latach przekroczył 750 dt z ha. Plony w produkcji zwiększały się średnio aż o 17 dt z ha rocznie. Średnie plony

przekraczające 450 dt z ha odnotowano w dziewięciu latach omawianego wielolecia, w tym w każdym roku ostatniego ośmiolecia. Wymienione liczby świadczą o dużej dynamice wzrostu plonu z plantacji produkcyjnych, przy tendencji do zmniejszania się wahań rocznych. Poziom plonów w doświadczeniach jest o wiele wyższy niż w produkcji, jednak przyrost plonów średnio w latach jest znacznie mniej wyraźny. W ostatnim sześcioleciu zmniejsza się też różnica pomiędzy średnim plonem korzeni w doświadczeniach i w produkcji (rys. 1). Efektem zwiększania plonu korzeni i dobrej jakości przerobowej jest wzrostowa tendencja plonu cukru. W omawianym okresie w doświadczeniach odmianowych trend wzrostowy plonu cukru osiągnął wartość 1,97 dt z ha rocznie (rys. 2). W związku z koniecznością ograniczenia zużycia pestycydów w rolnictwie, w uprawie buraka coraz większego znaczenia nabierają cechy odpornościowe odmian (odporność na rizomanię, możliwie duża odporność na chwościka buraka i zgorzel powschodową). Tendencje te potwierdzają następujące fakty: w roku 2008, wśród dziesięciu nowo zarejestrowanych odmian, zaledwie u jednej hodowca nie deklarował odporności na rizomanię; w latach 2009-2015 wszystkim zarejestrowanym odmianom (z wyjątkiem jednej wpisanej w roku 2012) hodowcy przypisują taką odporność. Z roku na rok zwiększa się liczba odmian badanych przed zarejestrowaniem i rejestrowanych o większej odporności na chwościka buraka i inne patogeny (zgorzel siewek, rizoktonia korzeni, mątwik burakowy). Stopień odporności, zwłaszcza na chwościka buraka, jest jednak różny u poszczególnych odmian. Wykaz i liczbową charakterystykę zarejestrowanych odmian buraka cukrowego podano w tabelach 1-4. Dane zamieszczone w tabelach 2, 3, 4 opracowano na podstawie wyników doświadczeń odmianowych z czterolecia 2011-2014, przy czym wyniki trzech głównych cech użytkowych (plon korzeni, zawartość cukru i plon cukru) oraz wyniki oceny porażenia przez chwościka buraka i oceny wschodów polowych podano z każdego roku badań. Wyniki odmian nowo zarejestrowanych pochodziły z innej serii doświadczeń (rejestrowej), dlatego zostały odpowiednio przetransformowane. Przy waloryzacji cech podanych w charakterystyce opisowej nowo zarejestrowanych odmian, stosowano porównanie z wzorcem zbiorowym składającym się z czterech odmian, które występowały zarówno w doświadczeniach rejestrowych, jak i porejestrowych. Poziom średni oznacza zbliżony do wzorca, niezależnie od bezwzględnej wartości liczbowej cechy. 13

14 Określenia typów użytkowych odmian podane w ich charakterystykach mają znaczenie orientacyjne i ogólnie informują o wartości technologicznej odmian, bez uwzględnienia zawartości składników technologicznie szkodliwych. Oznaczają: typ cukrowy (C) odmiana o zawartości cukru około 0,5% powyżej średniej z wszystkich odmian; typ plenny (P) odmiana o zawartości cukru co najmniej 0,5% niższej od średniej i jednocześnie o dużych plonach korzeni (znaczenie w produkcji odmian typu P jest obecnie ograniczone); typ normalny (N) odmiana pośrednia pod względem cukrowości i plenności. Charakterystyka odmian buraka cukrowego wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2015 (wszystkie odmiany są diploidalne, z deklarowaną odpornością na rizomanię) Admiral (d. SR-660) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni i plon cukru dość duży. Jakość technologiczna dobra; zawartość cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego i potasu dość niska, sodu niska. Odporność na chwościka buraka średnia. Amazonia (d. SR-659) Odmiana typu normalnego do normalno-cukrowego (N -NC). Plon korzeni średni, plon cukru dość duży. Jakość technologiczna dobra; zawartość cukru powyżej poziomu wzorca, zawartość azotu szkodliwego i sodu niska, potasu dość niska. Odporność na chwościka buraka średnia. Bravo (d. MA2121) Odmiana typu normalnego do normalno-plennego (N-NP). Plon korzeni dość duży, plon cukru średni. Jakość technologiczna gorsza od wzorca; zawartość cukru poniżej wzorca, zawartość azotu szkodliwego nieco wyższa, potasu wyższa od wzorca, sodu średnia.

Odporność na chwościka buraka duża, co pozwala ograniczyć liczbę zabiegów fungicydowych. Deklarowana przez hodowcę odporność na mątwika burakowego. BTS 275 (d. BETA 371) Odmiana typu normalno-plennego (NP). Plon korzeni duży, plon cukru dość duży. Jakość technologiczna dobra; zawartość cukru poniżej wzorca, zawartość azotu szkodliwego niska, potasu średnia, sodu wyższa od wzorca. Odporność na chwościka buraka dość duża. BTS 955 (d. BETA 351) Odmiana typu normalnego do normalno-plennego (N-NP). Plon korzeni duży, plon cukru dość duży. Jakość technologiczna średnia; zawartość cukru poniżej wzorca, zawartość azotu szkodliwego na poziomie wzorca, potasu i sodu wyższa od wzorca. Odporność na chwościka buraka średnia, a mimo to w warunkach silniejszego porażenia wyniki plonowania odmiany zadowalające. Contenta (d. HI1330) Odmiana typu normalno-plennego (NP). Plon korzeni duży, plon cukru dość duży. Jakość technologiczna gorsza od wzorca; zawartość cukru poniżej średniej, zawartość azotu szkodliwego na poziomie wzorca, potasu i sodu bardzo wysoka. Odporność na chwościka buraka dość mała. Przy uprawie odmiany w warunkach sprzyjających chwościkowi, należy przewidzieć bardziej intensywną ochronę. Deklarowana przez hodowcę odporność na mątwika burakowego. Denzel (d. ST12338) Odmiana typu normalno-cukrowego (NC). Plon korzeni i plon cukru dość duży. Jakość technologiczną dobra; zawartość cukru dość wysoka, zawartość azotu szkodliwego niska, potasu nieco wyższa, sodu wyższa od wzorca. Odporność na chwościka buraka średnia. 15

16 Fantazja (d. KTA1214) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni i plon cukru dość duży. Jakość technologiczna średnia; zawartość cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego i sodu na poziomie wzorca, potasu poniżej wzorca. Odporność na chwościka buraka dość mała, a mimo to odmiana korzystnie plonuje w warunkach silnego zagrożenia przez chorobę. Graciana KWS (d. 3K401) Odmiana typu normalno-plennego (NP). Plon korzeni i plon cukru duży. Jakość technologiczna gorsza od wzorca; zawartość cukru poniżej średniej zawartość azotu szkodliwego i potasu dość duża, sodu średnia. Odporność na chwościka buraka dość duża, co pozwala ograniczyć liczbę zabiegów ochrony fungicydowej. Hammond (d. ST12342) Odmiana typu normalno-cukrowego (NC). Plon korzeni duży, plon cukru bardzo duży. Jakość technologiczna dobra; zawartość cukru dość wysoka, zawartość azotu szkodliwego i sodu dość niska, potasu średnia. Odporność na chwościka buraka średnia, a mimo to w warunkach silniejszego porażenia wyniki plonowania odmiany zadowalające. Jagger (d. ST12310) Odmiana typu cukrowego (C). Plon korzeni średni, plon cukru duży. Jakość technologiczna bardzo dobra; zawartość cukru wysoka, zawartość azotu szkodliwego i potasu bardzo niska, sodu niska. Odporność na chwościka buraka średnia, a mimo to w warunkach silniejszego porażenia wyniki plonowania odmiany zadowalające. Marinus (d. ST12337). Odmiana typu cukrowego (C). Plon korzeni powyżej wzorca, plon cukru duży. Jakość technologiczna dobra; zawartość cukru wysoka, zawartość azotu szkodliwego, potasu i sodu dość niska. Odporność na chwościka buraka poniżej średniej; konieczność intensywniejszej ochrony w rejonach silnego występowania choroby.

Picobella KWS (d. 3K412) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni i plon cukru dość duży. Jakość technologiczna dobra; zawartość cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego niska, potasu dość niska, sodu dość wysoka. Odporność na chwościka buraka duża, co pozwala ograniczyć liczbę zabiegów fungicydowych. Silezja (d. KTA1205) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni i plon cukru dość duży. Jakość technologiczna dość dobra; zawartość cukru średnia, zawartość azotu szkodliwego, potasu i sodu dość niska. Odporność na chwościka buraka poniżej średniej; w rejonach większego zagrożenia chwościkiem wymaga bardziej intensywnej ochrony fungicydowej. Sobieski (d. PPW 4412) Odmiana typu normalno-plennego (NP). Plon korzeni duży, plon cukru dość duży. Jakość technologiczna gorsza od wzorca; zawartość cukru poniżej średniej, zawartość azotu szkodliwego dość wysoka, potasu wysoka, sodu średnia. Odporność na chwościka buraka dość duża, co pozwala ograniczyć liczbę zabiegów ochrony fungicydowej. Toleranza KWS (d. 3K430) Odmiana typu normalnego (N). Plon korzeni duży, plon cukru bardzo duży. Jakość technologiczna dobra; zawartość cukru nieco powyżej wzorca, zawartość azotu szkodliwego dość niska, potasu dość wysoka, sodu dość niska. Odporność na chwościka buraka dość duża, co pozwala ograniczyć liczbę zabiegów ochrony fungicydowej. Deklarowana przez hodowcę odporność na mątwika burakowego. 17

18 Rys. 1. Burak cukrowy. Powierzchnia uprawy oraz plony korzeni w produkcji i doświadczeniach COBORU Rys. 2. Burak cukrowy. Plon technologiczny i zawartość cukru w doświadczeniach COBORU

19 Tabela 1 Burak cukrowy. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiana Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący/ reprezentant (numer adresowy) Ploidalność Odporność na patogeny (deklaracja hodowcy) 1 2 3 4 5 1 Abondamax 2013 57 2n Rh 2 Abrax 2011 748 2n Rh 3 Admiral 2015 253 2n Rh 4 Agent x/ 2009 253 2n Rh 5 Agronom 2011 253 2n Rh 6 Alarm 2013 253 2n Rh 7 Aldona x/ 2006 481 3n - 8 Alegra 2012 228 2n Rh 9 Amazonia 2015 253 2n Rh 10 Ambassador 2011 253 2n Rh 11 Ardan x/ 2009 57 2n Rh 12 Argument 2011 253 2n Rh 13 Balladyna x/ 2007 481 3n - 14 Basilius 2013 748 2n Rh 15 Belino 2013 57 2n Rh 16 Boryna x/ 2006 481 2n Rh 17 Bravo 2015 396 2n Rh,E,R 18 BTS 275 2015 964 2n Rh 19 BTS 350 2014 964 2n Rh 20 BTS 710 2014 964 2n Rh 21 BTS 955 2015 964 2n Rh 22 Contenta 2015 228 2n Rh,N 23 Danube x/ 2011 57 2n Rh 24 Danuśka KWS 2010 406 2n Rh 25 Delano 2010 396 2n Rh 26 Denzel 2015 748 2n Rh 27 Desperado 2013 253 2n Rh 28 Dylan 2014 748 2n Rh,N 29 Elvira KWS 2012 406 2n Rh 30 Fantazja 2015 36 2n Rh 31 Farmer x/ 2010 253 2n Rh 32 Fauvette 2014 57 2n Rh 33 Favorita KWS 2013 406 2n Rh 34 Fighter 2012 253 2n Rh 35 Finezja 2011 36 2n Rh

20 cd. tabeli 1 1 2 3 4 5 36 Gallant 2013 396 2n Rh,A,E,R 37 Gardenia KWS 2013 406 2n Rh 38 Gellert 2013 748 2n Rh 39 Graciana KWS 2015 406 2n Rh 40 Hammond 2015 748 2n Rh 41 Hunor 2012 748 2n Rh 42 Huzar 2009 481 2n Rh 43 Igloo 2014 253 2n Rh 44 Jagger 2015 748 2n Rh 45 Jagusia x/ 2010 36 2n Rh 46 Jambus x/ 2005 748 2n Rh 47 Jampol 2013 36 2n Rh 48 Janka x/ 2011 36 2n Rh 49 Janosik 2009 36 2n Rh 50 Janowa x/ 2008 36 3n - 51 Japola x/ 2007 36 3n - 52 Jarysa x/ 2006 36 3n - 53 Jasiek 2012 36 2n - 54 Jonas x/ 2008 748 2n Rh 55 Konrad 2011 748 2n Rh 56 Korab x/ 2010 481 3n - 57 Lavenda KWS 2014 406 2n Rh 58 Leopard x/ 2006 253 2n Rh 59 Liberata KWS 2014 406 2n Rh 60 Lukas x/ 2008 748 2n Rh 61 Manitou 2013 253 2n Rh 62 Marinus 2015 748 2n Rh 63 Melodia 2014 36 2n Rh 64 Mesange 2014 57 2n Rh 65 Milton 2012 396 2n Rh 66 Nancy x/ 2006 396 2n Rh 67 Narcos 2012 57 2n Rh 68 Natura KWS 2012 406 2n Rh 69 Oliviera KWS 2010 406 2n Rh 70 Panorama KWS 2014 406 2n Rh,N 71 Piast 2014 481 2n Rh 72 Pikador 2013 396 2n Rh,A,E,R 73 Picobella KWS 2015 406 2n Rh 74 Polonez x/ 2002 481 2n - 75 Primadonna KWS 2011 406 2n Rh

21 cd. tabeli 1 1 2 3 4 5 76 Primavera KWS 2013 406 2n Rh 77 Ronalda KWS 2012 406 2n Rh 78 Schubert 2009 748 2n Rh 79 Scout x/ 2008 253 2n Rh 80 Silezja 2015 36 2n Rh 81 Silvetta 2010 228 2n Rh 82 Sinan 2012 748 2n Rh 83 Sława KWS x/ 2009 406 2n Rh, N 84 Sobieski 2015 481 2n Rh 85 Sokrates 2010 748 2n Rh 86 Soplica x/ 2005 481 3n - 87 Splendor 2010 253 2n Rh 88 Steffka KWS 2013 406 2n Rh 89 Sukcesja KWS 2014 406 2n Rh 90 SY Belana 2011 228 2n Rh 91 Szach 2012 36 2n Rh 92 Tadeusz 2011 481 2n Rh 93 Tapir 2014 253 2n Rh 94 Tarim 2012 57 2n Rh 95 Telimena 2013 481 2n Rh 96 Tipi 2014 253 2n Rh,N 97 Toleranza KWS 2015 406 2n Rh,N 98 Tuwim 2011 748 2n Rh 99 Vangelis 2014 748 2n Rh 100 Victoriana KWS 2012 406 2n Rh 101 Vistula 2012 396 2n Rh 102 Zawisza x/ 2003 481 3n - 103 Zosia x/ 2007 481 3n - Kol. 1: x/ odmiana niebadana w latach 2011-2014; w wykazie nie wymieniono trzech odmian przeznaczonych wyłącznie na eksport do państw trzecich Kol. 4: 2n odmiana diploidalna, 3n odmiana triploidalna Kol. 5: Rh, A, E, R, N odpowiednio: deklarowana przez hodowcę duża odporność na rizomanię (wirus BNYVV), zgorzel siewek i zgniliznę wierzchołkową korzeni (Aphanomyces cochlioides), mączniaka prawdziwego (Erysiphe betae), brunatną plamistość liści (Ramularia beticola), nicienie

22 Tabela 2 Burak cukrowy. Plon korzeni odmian i zawartość cukru Lp. Odmiana Wzorzec: dt z ha, % Plon korzeni Zawartość cukru polarymetryczna % wzorca % 2014 2013 2012 2011 2014 2013 2012 2011 oczyszczonego 2011- -2014 1 2 3 4 866 786 863 792 18,9 18,4 18,6 18,9 16,8 1 Abondamax 105 104 18,2 18,7 16,7 2 Abrax 101 18,8 16,9 3 Admiral* 104 101 18,8 18,4 17,0 4 Agronom 95 98 18,7 19,2 17,3 5 Alarm 94 102 101 18,7 18,9 19,0 17,2 6 Alegra 95 92 100 103 18,1 18,3 18,4 18,5 16,6 7 Amazonia* 103 97 98 18,9 18,9 19,0 17,3 8 Ambassador 17,1 9 Argument 95 101 18,3 18,9 16,9 10 Basilius 100 100 107 104 18,3 18,4 18,3 18,5 16,7 11 Belino 108 104 17,9 18,4 16,4 12 Bravo* 103 102 18,4 18,1 16,5 13 BTS 275* 107 104 18,4 18,0 16,5 14 BTS 350 108 104 107 18,8 18,8 18,8 17,0 15 BTS 710 106 110 18,1 18,2 16,4 16 BTS 955* 108 102 18,5 18,2 16,5 17 Contenta* 106 110 18,4 17,9 16,3 18 Danuśka KWS 97 102 106 18,9 18,9 19,3 17,2 19 Delano 100 18,6 16,6 20 Denzel* 103 98 19,3 18,7 17,3 21 Desperado 107 106 18,0 18,4 16,5 22 Dylan 105 106 18,0 18,0 16,4 23 Elvira KWS 111 17,8 15,9 24 Fantazja* 103 101 18,7 18,6 17,0 25 Fauvette 101 104 18,3 18,3 16,8 26 Favorita KWS 103 106 18,6 19,0 16,8 27 Fighter 93 100 18,8 19,0 17,1

23 cd. tabeli 2 Lp. Odmiana Wzorzec: dt z ha, % Plon korzeni Zawartość cukru polarymetryczna % wzorca % 2014 2013 2012 2011 2014 2013 2012 2011 oczyszczonego 2011- -2014 1 2 3 4 866 786 863 792 18,9 18,4 18,6 18,9 16,8 28 Finezja 94 107 107 18,5 18,2 18,4 16,5 29 Gallant 104 105 18,4 18,6 16,6 30 Gardenia KWS 110 110 17,9 18,3 16,2 31 Gellert 96 97 99 100 19,0 19,1 19,3 19,5 17,6 32 Graciana KWS* 110 105 18,3 18,0 16,4 33 Hammond* 107 101 19,3 18,7 17,3 34 Hunor 107 18,1 16,2 35 Huzar 105 105 17,9 18,2 16,1 36 Igloo 99 97 103 18,8 19,2 19,0 17,3 37 Jagger* 102 98 19,3 18,9 17,6 38 Jampol 100 97 101 101 18,6 18,6 18,7 18,6 16,8 39 Janosik 101 18,5 16,4 40 Jasiek 100 19,1 17,0 41 Konrad 92 102 109 18,2 18,2 18,5 16,6 42 Lavenda KWS 105 108 18,4 18,6 16,6 43 Liberata KWS 105 107 18,3 18,2 16,5 44 Manitou 98 97 102 102 19,0 19,0 19,1 19,5 17,5 45 Marinus* 101 101 19,5 18,7 17,5 46 Melodia 102 100 102 18,7 18,9 18,5 16,9 47 Mesange 98 99 99 19,2 19,0 19,2 17,5 48 Milton 100 96 102 102 18,3 18,2 18,3 18,8 16,7 49 Narcos 101 19,0 17,2 50 Natura KWS 106 101 107 108 18,3 18,1 18,4 18,7 16,6 51 Oliviera KWS 104 19,2 17,2 52 Panorama KWS 107 108 104 18,8 18,5 18,6 17,0 53 Piast 106 104 104 17,9 18,2 18,1 16,3 54 Picobella KWS* 102 102 18,8 18,5 17,0 55 Pikador 96 90 101 101 18,8 18,9 18,8 19,1 17,2 56 Primadonna KWS 101 105 18,3 18,8 16,6

24 cd. tabeli 2 Lp. Odmiana Wzorzec: dt z ha, % Plon korzeni Zawartość cukru polarymetryczna % wzorca % 2014 2013 2012 2011 2014 2013 2012 2011 oczyszczonego 2011- -2014 1 2 3 4 866 786 863 792 18,9 18,4 18,6 18,9 16,8 57 Primavera KWS 100 107 107 18,0 18,5 18,5 16,5 58 Ronalda KWS 101 19,1 17,0 59 Schubert 102 18,9 17,0 60 Silezja* 103 101 19,1 18,4 17,1 61 Silvetta 102 18,6 16,5 62 Sinan 101 104 107 18,1 18,0 18,5 16,6 63 Sobieski* 107 104 18,3 18,0 16,4 64 Sokrates 92 103 19,0 18,7 17,2 65 Splendor 100 18,9 17,0 66 Steffka KWS 91 101 99 18,5 18,9 19,0 17,1 67 Sukcesja KWS 102 101 104 18,7 18,9 18,9 16,8 68 SY Belana 95 100 102 18,1 18,1 18,6 16,5 69 Szach 98 102 105 107 18,6 18,4 18,5 19,0 16,8 70 Tadeusz 97 103 18,0 18,0 16,3 71 Tapir 99 100 106 19,2 18,4 18,4 17,0 72 Tarim 102 19,1 17,2 73 Telimena 104 101 106 105 17,9 18,1 18,8 18,2 16,4 74 Tipi 101 100 18,6 18,9 17,1 75 Toleranca KWS* 107 106 18,9 18,7 17,1 76 Tuwim 101 19,0 17,2 77 Vangelis 99 103 18,5 18,6 16,9 78 Victoriana KWS 108 18,5 16,5 79 Vistula 98 19,0 17,2 Liczba doświadczeń 11 9 11 10 11 9 11 10 41 Kol. 1: wzorzec: 2014 Manitou, Mesange, Panorama KWS, Szach; 2013 Manitou, Natura KWS, Sinan, Szach; 2012 Natura KWS, Pasja, Sokrates, Szach; 2011 Ambassador, Nevenka, Pasja, Sokrates; * odmiana wpisana do Krajowego rejestru w roku 2015 (wyniki z serii doświadczeń rejestrowych)

25 Tabela 3 Burak cukrowy. Technologiczny i biologiczny plon cukru odmian Lp. Odmiana Plon technologiczny cukru % wzorca Plon biologiczny cukru 2014 2013 2012 2011 2014 2013 2012 2011 1 2 3 Wzorzec, 147,9 131,3 145,1 136,4 163,0 145,0 160,6 149,9 dt z ha 1 Abondamax 103 102 103 102 2 Abrax 101 101 3 Admiral* 103 101 103 101 4 Agronom 96 100 95 99 5 Alarm 97 104 102 96 103 102 6 Alegra 90 91 99 100 91 92 99 101 7 Amazonia* 104 101 103 100 8 Ambassador 99 99 9 Argument 94 101 94 101 10 Basilius 96 101 106 102 97 100 105 102 11 Belino 104 101 104 101 12 Bravo* 100 99 100 100 13 BTS 275* 103 102 103 102 14 BTS 350 106 106 108 107 106 108 15 BTS 710 104 107 105 108 16 BTS 955* 103 101 105 101 17 Contenta* 101 105 102 107 18 Danuśka KWS 99 103 107 99 103 108 19 Delano 98 99 20 Denzel* 106 100 105 100 21 Desperado 104 102 104 103 22 Dylan 103 103 103 103 23 Elvira KWS 103 104 24 Fantazja* 102 102 102 102 25 Fauvette 101 103 100 102 26 Favorita KWS 102 105 103 106 27 Fighter 94 100 94 100

26 cd. tabeli 3 Lp. Odmiana Plon technologiczny cukru % wzorca Plon biologiczny cukru 2014 2013 2012 2011 2014 2013 2012 2011 1 2 3 Wzorzec, 147,9 131,3 145,1 136,4 163,0 145,0 160,6 149,9 dt z ha 28 Finezja 94 103 103 94 105 104 29 Gallant 102 102 103 103 30 Gardenia KWS 104 105 106 107 31 Gellert 97 101 103 103 97 100 102 103 32 Graciana KWS* 105 102 106 102 33 Hammond* 109 102 109 102 34 Hunor 102 102 35 Huzar 100 99 101 101 36 Igloo 99 102 106 99 102 106 37 Jagger* 106 102 105 101 38 Jampol 98 98 101 98 98 98 101 100 39 Janosik 98 100 40 Jasiek 100 101 41 Konrad 92 99 107 91 99 106 42 Lavenda KWS 104 107 105 108 43 Liberata KWS 103 104 104 105 44 Manitou 98 101 105 105 98 100 104 105 45 Marinus* 106 103 105 103 46 Melodia 101 103 100 101 103 101 47 Mesange 100 103 104 100 102 103 48 Milton 97 95 100 101 97 95 100 101 49 Narcos 102 102 50 Natura KWS 101 99 106 105 102 99 106 106 51 Oliviera KWS 105 106 52 Panorama KWS 106 109 105 106 109 104 53 Piast 99 103 100 100 103 101 54 Picobella KWS* 101 102 101 102 55 Pikador 96 93 103 102 96 93 102 102 56 Primadonna KWS 99 103 100 104 57 Primavera KWS 97 106 103 98 107 104

27 cd. tabeli 3 Lp. Odmiana Plon technologiczny cukru % wzorca Plon biologiczny cukru 2014 2013 2012 2011 2014 2013 2012 2011 1 2 3 Wzorzec, 147,9 131,3 145,1 136,4 163,0 145,0 160,6 149,9 dt z ha 58 Ronalda KWS 101 102 59 Schubert 102 102 60 Silezja* 105 101 105 101 61 Silvetta 99 100 62 Sinan 99 101 104 99 101 104 63 Sobieski* 102 101 103 101 64 Sokrates 96 102 94 102 65 Splendor 100 100 66 Steffka KWS 92 103 99 92 102 100 67 Sukcesja KWS 99 103 104 101 104 106 68 SY Belana 92 97 99 93 98 100 69 Szach 98 101 104 105 96 102 104 107 70 Tadeusz 94 99 95 100 71 Tapir 100 101 105 100 100 105 72 Tarim 103 102 73 Telimena 97 99 108 98 98 99 107 100 74 Tipi 102 102 102 102 75 Toleranca KWS* 107 108 107 108 76 Tuwim 102 101 77 Vangelis 100 103 100 104 78 Victoriana KWS 105 106 79 Vistula 99 99 Liczba doświadczeń 11 9 11 10 11 9 11 10 Kol. 1: objaśnienia jak pod tabelą 2

28 Tabela 4 Burak cukrowy. Cechy technologiczne i rolnicze odmian Lp. Odmiana N - aminowy K Na Porażenie przez chwościka buraka Polowa zdolność wschodów (PZW) mval/1000g skala 9 o % 2011-2014 2014 2013 2012 2011 2014 2013 2012 2011 1 2 3 4 5 6 Wzorzec 15,7 36,5 2,4 8,0 7,9 6,8 7,8 81 82 83 83 1 Abondamax 16,7 33,6 2,3 6,6 7,5 77 83 2 Abrax 16,2 34,3 2,3 8,0 84 3 Admiral* 14,8 34,6 1,9 8,1 8,2 84 86 4 Agronom 15,2 33,8 2,1 6,6 7,4 82 79 5 Alarm 16,2 34,2 2,0 7,9 6,7 7,5 80 81 86 6 Alegra 16,4 36,3 2,7 8,4 8,5 7,3 8,3 78 82 84 90 7 Amazonia* 14,3 34,9 2,0 8,3 7,6 88 79 8 Ambassador 15,7 34,3 2,2 7,9 86 9 Argument 15,0 35,0 2,2 7,3 8,0 86 83 10 Basilius 15,4 34,7 1,9 8,1 7,8 6,5 7,7 82 86 83 88 11 Belino 16,3 33,1 3,1 6,6 7,3 83 88 12 Bravo* 16,6 37,2 2,4 8,4 7,9 88 85 13 BTS 275* 13,7 36,5 2,9 8,3 7,9 85 84 14 BTS 350 16,5 37,9 2,9 7,8 8,1 6,8 80 84 83 15 BTS 710 15,0 39,5 2,3 8,0 7,4 86 85 16 BTS 955* 15,5 38,9 3,2 8,0 7,8 86 80 17 Contenta* 13,8 40,3 3,5 8,1 8,0 85 84 18 Danuśka KWS 16,8 37,8 2,9 7,7 6,7 7,4 81 83 80 19 Delano 16,0 35,0 2,0 7,7 82 20 Denzel* 14,3 38,2 2,9 8,0 7,8 82 83 21 Desperado 16,4 33,4 2,9 6,7 7,4 84 89 22 Dylan 17,0 35,6 2,3 8,0 6,4 88 87 23 Elvira KWS 14,0 35,5 2,4 8,2 85 24 Fantazja* 15,4 35,9 2,3 7,7 7,5 86 84 25 Fauvette 15,2 33,4 2,5 7,7 7,0 87 86 26 Favorita KWS 20,3 40,7 2,6 6,9 7,6 81 87 27 Fighter 16,5 35,5 2,1 7,1 8,0 85 85 28 Finezja 16,6 39,1 2,5 7,7 6,9 7,5 83 81 81 29 Gallant 15,2 38,1 3,0 7,6 8,3 77 89 30 Gardenia KWS 19,0 38,2 2,4 7,2 8,1 80 84

29 cd. tabeli 4 Lp. Odmiana N - aminowy K Na Porażenie przez chwościka buraka Polowa zdolność wschodów (PZW) mval/1000g skala 9 o % 2011-2014 2014 2013 2012 2011 2014 2013 2012 2011 1 2 3 4 5 6 Wzorzec 15,7 36,5 2,4 8,0 7,9 6,8 7,8 81 82 83 83 31 Gellert 14,5 34,6 2,1 7,9 8,0 6,9 7,6 82 86 85 89 32 Graciana KWS* 16,2 37,5 2,4 8,1 8,0 85 85 33 Hammond* 14,5 36,3 2,1 8,1 7,9 86 81 34 Hunor 14,8 36,2 1,9 7,1 86 35 Huzar 16,7 40,0 2,5 6,5 7,7 81 83 36 Igloo 15,3 36,3 2,1 8,0 7,5 6,7 80 84 85 37 Jagger* 13,4 32,8 2,0 8,3 7,9 87 86 38 Jampol 16,8 38,1 2,5 8,0 8,1 7,2 8,0 79 84 82 87 39 Janosik 17,3 38,1 3,1 7,4 82 40 Jasiek 16,5 39,2 2,7 8,2 87 41 Konrad 15,7 35,1 2,2 8,3 7,2 7,8 83 85 84 42 Lavenda KWS 19,1 41,6 2,7 8,0 7,6 86 78 43 Liberata 15,7 39,2 2,5 7,9 7,1 84 76 44 Manitou 14,7 34,6 2,1 8,1 7,9 6,8 7,7 81 81 82 88 45 Marinus* 14,6 34,8 2,1 7,9 8,0 88 86 46 Melodia 16,1 38,8 2,1 7,7 7,8 7,0 80 81 84 47 Mesange 14,8 34,2 2,0 8,1 7,6 6,9 84 88 86 48 Milton 15,3 35,8 2,4 8,1 8,1 7,1 7,8 83 84 85 87 49 Narcos 15,6 33,8 2,1 7,7 91 50 Natura KWS 15,9 38,3 2,1 8,3 8,1 7,2 8,1 82 83 81 85 51 Oliviera 15,4 36,8 2,8 7,5 81 52 KWS Panorama 14,3 36,2 1,9 8,1 8,0 7,3 84 87 83 53 KWS Piast 17,0 37,8 2,4 7,8 8,0 7,0 80 88 82 54 Picobella KWS* 13,9 35,2 3,1 8,2 8,1 82 86 55 Pikador 15,5 35,7 2,0 8,2 7,8 7,1 8,0 84 83 79 90 56 Primadonna KWS 15,2 39,3 2,3 7,1 7,7 83 83 57 Primavera KWS 15,0 39,5 2,4 8,5 8,0 8,4 84 80 84 58 Ronalda KWS 16,7 39,7 2,9 7,9 87 59 Schubert 16,3 33,7 2,2 7,4 84 60 Silezja* 15,0 35,6 2,1 8,1 7,9 87 73

30 cd. tabeli 4 Lp. Odmiana N - aminowy K Na Porażenie przez chwościka buraka Polowa zdolność wschodów (PZW) mval/1000g skala 9 o % 2011-2014 2014 2013 2012 2011 2014 2013 2012 2011 1 2 3 4 5 6 Wzorzec 15,7 36,5 2,4 8,0 7,9 6,8 7,8 81 82 83 83 61 Silvetta 16,2 38,0 3,4 8,2 79 62 Sinan 15,0 34,5 2,3 8,0 6,7 7,6 79 86 92 63 Sobieski* 16,3 37,2 2,5 7,7 7,8 85 86 64 Sokrates 14,7 33,1 2,1 6,8 7,9 82 83 65 Splendor 15,3 35,1 2,2 7,8 83 66 Steffka KWS 12,9 35,5 2,4 8,6 8,0 8,6 84 79 87 67 Sukcesja KWS 16,5 43,6 3,2 8,0 8,1 7,0 82 86 87 68 SY Belana 17,0 36,4 2,7 8,5 7,6 8,4 82 78 83 69 Szach 17,6 38,1 2,8 7,7 7,6 6,6 7,6 81 83 84 86 70 Tadeusz 17,4 37,6 2,3 8,2 7,1 79 85 71 Tapir 14,4 35,4 2,0 8,3 8,1 7,0 84 83 87 72 Tarim 16,1 33,2 2,1 7,8 90 73 Telimena 16,7 37,7 2,4 7,7 8,0 6,9 7,9 79 84 80 85 74 Tipi 16,7 36,3 2,4 7,9 6,7 88 87 75 Toleranca KWS* 14,6 37,4 1,8 8,3 8,1 84 81 76 Tuwim 14,9 33,8 2,0 7,9 85 77 Vangelis 14,4 39,3 2,2 8,0 7,3 85 86 78 Victoriana KWS 16,1 37,4 2,3 89 79 Vistula 16,0 33,9 2,1 7,7 89 Liczba doświadczeń 41 41 41 10 7 10 9 11 10 11 9 Kol. 1: objaśnienia jak pod tabelą 2 Kol. 5: chwościk buraka dane z warunków z ochroną chemiczną Kol. 6: ocena około 3 tygodnie po terminie pierwszych wschodów

32 W roku 2014 ziemniak był uprawiany w Polsce na powierzchni około 267 tys. ha (wg GUS, bez powierzchni uprawy ziemniaków w ogrodach przydomowych). W porównaniu do roku 2013 nastąpiło zmniejszenie obszaru uprawy o prawie 70 tys. ha (20,7%). Szacunkowy plon w produkcji krajowej wyniósł 278 dt z ha i był większy o 61 dt z ha w porównaniu do roku 2013. Oznacza to jednocześnie przełamanie długoletniej stagnacji plonu ogólnego bulw na poziomie 180-200 dt z ha. Powierzchnia produkcji nasiennej ziemniaka w roku 2014 zwiększyła się w porównaniu do roku poprzedniego o 484 ha (9,1%). Według danych Głównego Inspektoratu Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN) powierzchnia plantacji nasiennych zakwalifikowanych polowo wyniosła ogółem 5243 ha (rys. 1), a ocenie poddanych było 198 odmian. Warto zaznaczyć, że 31,4% tej powierzchni zajmowały odmiany niewpisane do Krajowego rejestru (KR), pochodzące ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA). Rys. 1. Powierzchnia plantacji nasiennych ziemniaka zakwalifikowanych polowo w latach 2005-2014

Reprodukcja materiału sadzeniakowego dla 81% odmian wpisanych do KR nie przekroczyła 1% areału nasiennego. Tak mały udział plantacji nasiennych w ogólnej powierzchni uprawy ziemniaka wyklucza możliwość wymiany sadzeniaków przynajmniej co 4 lata, co jest podstawowym warunkiem zwiększenia plonów w produkcji. Brak właściwego poziomu produkcji nasiennej powoduje, że postęp hodowlany w plenności i jakości reprezentowany przez nowe odmiany jest prawie zupełnie niewykorzystany. W efekcie złej sytuacji na rynku nasiennym, plony w produkcji są o ponad połowę mniejsze niż uzyskiwane w doświadczeniach odmianowych COBORU, w których używane są sadzeniaki kwalifikowane (rys. 2). 33 Rys. 2. Powierzchnia uprawy ziemniaka oraz plony w produkcji krajowej i doświadczeniach COBORU w latach 2005-2014 W roku 2014, na wniosek zachowujących, z KR skreślono dziewięć odmian (Adam, Bartek, Bosman, Bursztyn, Ibis, Igor, Promyk, Sekwana, Ślęza), natomiast dla czterech odmian (Bondeville, Lady Florina, Raja i Ramos) wygasł okres wpisu. Ponadto przedłużono wpis w KR na kolejny okres 10 lat dla czterech odmian: Amora, Cekin, Gandawa oraz Tajfun. W I kwartale 2015 roku nie skreślono żadnej odmiany, natomiast do Krajowego rejestru wpisano pięć nowych odmian ziemniaka.

34 Według stanu na 30 kwietnia 2015 Krajowy rejestr liczył 114 odmian, a jego strukturę przedstawia poniższe zestawienie: Grupa wczesności Zagraniczne Typ bardzo wczesnwczesne późne średnio- średnio- Krajowe użytkowy późne wczesne liczba odmian w KR jadalne 13 22 26 9 1 40 31 przetwórstwo* 2 4 10 1-1 16 skrobiowe - 1 12 3 10 23 3 razem liczba 15 27 48 13 11 64 50 % 14 24 42 11 9 56 44 * - odmiany przeznaczone głównie do przetwórstwa na frytki lub czipsy W ostatnich pięciu latach zarejestrowano 27 nowych odmian; 19 krajowych i 8 zagranicznych. Wymiana i uzupełnienie zestawów odmian nastąpiło we wszystkich grupach wczesności i grupach użytkowych. Odmiany zagraniczne ziemniaka stanowią 44% w Krajowego rejestru. Wszystkie odmiany wpisane do KR są odporne na raka ziemniaka, a większość jest także odpornych na mątwika ziemniaczanego. Informacje i wyniki zawarte w Liście dotyczą stanu prawnego odmian, ich produkcji nasiennej, plenności i struktury plonu, właściwości konsumpcyjnych, przydatności do przetwórstwa spożywczego oraz odporności na najważniejsze choroby i szkodniki. W tabelach zamieszczono wyniki zarejestrowanych odmian, które w ostatnim czteroleciu (2011-2014) uczestniczyły w badaniach co najmniej jeden rok (tab. 2-4). Wyniki głównych cech użytkowych odmian podano z poszczególnych lat, a pozostałe cechy w formie odpowiednio uśrednionej. Ze względu na brak możliwości bezpośredniego porównania odmian (różny okres ich badań oraz udział w różnych rodzajach doświadczeń rejestrowych i porejestrowych) wyniki zostały odpowiednio przetransformowane. Właściwości konsumpcyjne odmian określane są na podstawie testów, przeprowadzanych w pięciu stacjach i zakładach doświadczalnych oceny odmian (SDOO i ZDOO) przez co najmniej trzyosobowe zespoły. Od roku 2014 nie przeprowadza się oceny konsumpcyjnej odmian skrobiowych. Ocena przydatności odmian do produkcji frytek i czipsów określana jest w Laboratorium SDOO w Karzniczce,

a cukry redukujące oznacza LCh-T w Słupi Wielkiej w próbach pobranych z doświadczeń w SDOO Karzniczka, ZDOO Naroczyce i ZDOO Uhnin. W LCh-T w Słupi Wielkiej określana jest również zawartość glikoalkaliodów. Powyższe właściwości i analizy wykonuje się tylko w czasie trwania 2-3 letnich badań rejestrowych. Wyniki odnosi się do odmian wzorcowych, najczęściej dwóch dla danej grupy wczesności. Niektóre cechy morfologiczne podano na podstawie badań OWT. Oceny odporności na mątwika ziemniaczanego i podstawowe choroby oraz właściwości odmian dokonano zarówno w oparciu o badania własne, jak i innych jednostek w ramach badań statutowych lub na zlecenie COBORU: mątwik ziemniaczany na podstawie badań laboratorium IHAR-PIB Radzików lub O/Bydgoszcz (dla odmian zagranicznych, na podstawie badań laboratorium kraju pochodzenia); rak ziemniaka na podstawie badań laboratorium IHAR-PIB Radzików lub O/Bydgoszcz; zaraza ziemniaka na podstawie dwuletnich doświadczeń specjalnych, przeprowadzonych w punktach doświadczalnych COBORU; czarna nóżka, parch ziemniaka od 2005 roku nie prowadzi się oceny odporności; wyniki zamieszczone w opracowaniu (tab. 5) pochodzą z doświadczeń rejestrowych; wirusy na podstawie badań zleconych, wykonanych przez IHAR-PIB O/Młochów (od 2005 roku nie prowadzi się laboratoryjnej oceny odporności na wirusa M, a od roku 2014 na wirusa liściozwoju); stopień wrażliwości odmian na metrybuzynę stosowaną po wschodach ziemniaka na podstawie badań Pracowni Ochrony Ziemniaka ZNiOZ IHAR-PIB O/Bonin; informacje dotyczące właściwości przechowalniczych odmian na podstawie badań Zakładu Przechowalnictwa i Przetwórstwa Ziemniaka IHAR-PIB O/Jadwisin. 35

36 Charakterystyka odmian ziemniaka wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2015 Impresja (d. ZAH 20012) Odmiana jadalna bardzo wczesna, w typie konsumpcyjnym sałatkowym do sałatkowo-ogólnoużytkowego, o dość dobrym smaku po zakończeniu wegetacji. Bulwy duże, o regularnym kształcie, okrągło owalne, o bardzo płytkich oczkach. Skórka żółta; miąższ jasnożółty. Plenność po 40 dniach od pełni wschodów oraz po zakończeniu wegetacji dobra. Duży udział frakcji handlowej w plonie ogólnym. Odporność na wirusa Y i zarazę ziemniaka mała. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego. Riviera (d. Riviera) Odmiana jadalna bardzo wczesna, w typie konsumpcyjnym sałatkowym do ogólnoużytkowego, o przeciętnym smaku po zakończeniu wegetacji. Bulwy duże, o regularnym kształcie, okrągłe, o bardzo płytkich oczkach. Skórka żółta; miąższ jasno żółty. Plenność po 40 dniach od pełni wschodów duża do bardzo dużej, po zakończeniu wegetacji średnia. Duży odział frakcji handlowej w plonie ogólnym. Odporność na wirusa Y duża, na zarazę ziemniaka mała. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego. Magnolia (d. STB 18712) Odmiana jadalna wczesna, w typie konsumpcyjnym ogólnoużytkowym do lekko mączystego, o dobrym smaku. Bulwy duże do bardzo dużych, o regularnym kształcie, okrągłoowalne o płytkich oczkach. Skórka jasnobeżowa; miąższ jasnożółty. Plenność dobra; duży odział frakcji handlowej w plonie ogólnym. Odporność na wirusa Y duża, na zarazę ziemniaka mała. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego.

Mieszko (d. STB 19412) Odmiana skrobiowa średniowczesna. Bulwy średniej wielkości, okrągłoowalne. Skórka żółta; miąższ jasnożółty. Plenność dobra, skrobiowość średnio 20,0%. Odporność na wirus Y duża; na zarazę ziemniaka średnia. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego. Widawa (d. ZAH 20812) Odmiana skrobiowa średniowczesna. Bulwy duże, okrągłe. Skórka żółta; miąższ kremowy. Plenność dobra, skrobiowość średnio 19,6%. Odporność na wirus Y duża; na zarazę ziemniaka średnia. Odmiana odporna na patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego. 37

38 Tabela 1 Ziemniak. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok Zachowu- wpisania jący/repre- zentant do Krajowego (numer rejestru adresowy) Powierzchnia plantacji nasiennych zakwalifikowanych polowo (wg PIORiN) 2014 2013 2012 2011 % ha 1 2 3 4 5 - jadalne bardzo wczesne 1 Arielle 2006 845 0,39 20,2 28,9 64,5 63,0 2 Berber x/ 2006 652 3 Courlan x/ 2005 690 0,26 13,6 17,6 31,0 29,0 4 *Denar 1999 617 4,63 242,5 205,6 246,4 297,6 5 Fresco x/ 1997 845 0,92 48,0 40,0 37,6 47,5 6 Impala 2003 845 0,56 29,3 24,2 48,9 55,5 7 *Impresja 2015 617 8 Ingrid 2009 652 0,21 10,9 8,4 7,4 9 Irys x/ 1975 308 0,11 6,0 4,5 22,0 14,5 10 *Justa 2006 617 0,20 10,5 4,0 4,0 17,2 11 Krasa x/ 2003 749 1,2 4,2 6,0 12 *Lord 1999 617 4,03 211,2 192,3 253,9 304,5 13 *Miłek 2006 617 0,53 27,7 29,7 31,7 50,4 14 Riviera 2015 845 0,88 46,1 15 Viviana 2010 749 0,17 9,0 10,2 8,0 12,0 - jadalne wczesne 16 Altesse 2009 308 0,09 4,7 3,4 3,5 2,3 17 *Amora x/ 2004 598 1,0 18 Annabelle x/ 2007 652 19 *Aruba 2007 617 0,03 1,4 1,0 15,2 32,3 20 Augusta x/ 2003 749 0,09 4,8 5,2 19,5 27,1 21 Bellarosa 2006 749 1,99 104,2 114,5 113,4 105,8 22 Bila x/ 1994 617 0,21 11,0 11,5 15,9 36,9

39 cd. tabeli 1 1 2 3 4 5 23 *Bohun 2014 617 24 *Carrera 2006 652 0,74 38,8 34,4 50,5 43,7 25 *Cyprian 2007 308 0,32 16,8 21,6 33,9 42,2 26 *Etola x/ 2009 617 0,01 0,5 1,1 2,1 27 Ewelina x/ 2006 749 0,08 4,0 10,6 29,6 39,0 28 *Gracja x/ 2002 617 29 *Gwiazda 2011 617 0,43 22,8 5,0 4,0 30 *Hubal x/ 2011 617 0,01 0,5 1,0 1,0 5,0 31 Ignacy 2012 308 0,21 11,0 1,0 32 *Innovator x/ 2002 652 9,07 475,4 426,5 441,4 296,2 33 *Lady Claire x/ 2001 239 1,52 79,7 77,3 54,2 27,6 34 Latona x/ 1997 652 35 *Michalina 2010 617 0,56 29,3 12,7 6,0 2,0 36 *Magnolia 2015 308 37 *Oman 2005 617 0,19 9,7 15,8 28,0 31,6 38 Owacja 2006 308 1,57 82,1 61,2 103,8 138,8 39 Rosalind x/ 2001 749 0,17 9,0 8,7 9,5 14,0 40 *Veronie x/ 2005 406 4,4 1,5 41 Vineta 1999 749 9,56 501,4 483,6 607,5 526,4 - skrobiowe 42 *Cedron 1997 617 0,21 11,2 19,9 8,9 średniowczesne - jadalne 43 Agnes x/ 2005 749 0,05 2,6 4,0 9,5 7,8 44 Almera x/ 2008 845 5,6 18,5 45 *Ametyst 2009 308 0,10 5,2 3,6 17,3 23,1 46 Asterix x/ 2002 652 0,27 14,3 19,3 12,4 17,2 47 *Bogatka 2013 617 0,08 4,2 1,8 48 *Cekin 2004 308 0,30 15,7 11,7 21,7 29,9 49 Courage x/ 2006 652 1,5 13,6 50 Dali 2006 652 0,13 7,0 32,6 57,0 42,9 50 Dali 2006 652 0,13 7,0 32,6 57,0 42,9

40 cd. tabeli 1 1 2 3 4 5 51 *Ditta x/ 2000 845 0,12 6,2 8,6 9,0 14,1 52 *Etiuda x/ 2011 617 0,01 0,7 1,6 53 *Finezja 2007 617 0,17 9,0 9,5 19,1 40,8 54 *Folva 2003 891 11,0 7,5 55 *Gawin 2010 308 0,35 18,6 12,3 31,6 30,7 56 *Honorata 2012 749 0,05 2,8 1,1 57 Irga x/ 1987 308 1,52 79,8 59,6 71,9 58,7 58 Jurata 2011 749 0,05 2,5 3,5 1,8 59 Jurek 2012 617 1,7 60 *Jutrzenka 2009 308 3,0 10,9 18,5 61 *Laskara 2013 308 0,01 0,5 0,1 62 *Lavinia 2013 749 0,03 1,4 63 *Legenda 2010 308 0,13 6,6 8,3 11,2 12,3 64 *Malaga 2013 617 0,11 5,7 2,0 65 Marlen x/ 2005 845 3,6 66 Mazur 2014 308 0,00 0,1 67 *Oberon 2012 617 0,09 4,8 5,0 2,5 68 Orchestra x/ 2009 239 0,10 5,1 69 Otolia 2014 749 70 Roxana 2005 749 1,0 71 Sagitta 2009 652 0,45 23,6 18,1 20,3 5,1 72 Sante x/ 1997 845 0,13 6,6 9,4 17,0 49,4 73 *Satina 2000 739 2,23 117,1 134,0 169,9 203,0 74 *Stasia 2010 617 0,20 10,4 9,2 19,7 12,0 75 *Tajfun 2004 308 3,60 188,7 171,7 193,1 170,5 76 *Tetyda 2008 617 0,13 6,9 4,8 19,4 46,1 77 Victoria x/ 2002 652 0,28 14,8 11,0 13,1 11,5 78 VR 808 2012 406 1,20 63,0 41,1 13,4 2,0

41 cd. tabeli 1 1 2 3 4 5 - skrobiowe 79 Boryna 2012 308 0,04 2,0 1,0 80 *Glada 1994 308 1,14 59,8 68,5 55,6 36,9 81 Harpun 1993 308 0,57 30,1 78,9 57,0 32,2 82 *Jubilat 2011 308 0,31 16,5 2,2 3,8 3,4 83 Kaszub 2012 308 0,04 2,0 4,0 1,0 84 *Kuba x/ 1999 617 1,70 89,2 98,4 116,6 65,9 85 *Mieszko 2015 308 86 *Pasat 2002 308 0,86 45,2 34,1 64,7 44,4 87 *Rumpel x/ 2000 308 0,05 2,6 1,0 30,5 20,7 88 Szyper 2014 308 0,01 0,7 89 *Widawa 2015 617 90 Zuzanna 2007 749 0,88 46,1 42,7 28,8 12,1 - jadalne średniopóźne 91 Bryza x/ 1976 308 0,30 15,8 12,5 5,4 3,0 92 Cecile x/ 2007 652 93 Eurostar 2013 406 94 Fianna x/ 2000 845 95 *Gustaw 2010 308 0,08 4,2 4,7 3,0 6,0 96 Jelly 2005 749 2,00 104,8 105,9 104,6 161,0 97 Mondeo 2013 406 0,06 3,0 2,0 98 Roko x/ 2005 845 1,5 2,5 99 *Syrena 2002 308 0,02 1,2 1,2 1,7 5,4 100 *Zenia 2010 617 0,02 1,0 2,0 3,9 4,3 - skrobiowe 101 Danuta 2009 749 0,19 9,85 9,8 3,1 3,7 102 *Ikar x/ 1996 308 0,42 22,2 18,0 18,1 15,4 103 *Pasja Pomorska 2000 308 0,31 16,4 35,8 19,1 16,3

42 cd. tabeli 1 1 2 3 4 5 - jadalne późne 104 *Zagłoba 2007 617 0,02 1,0 1,2 2,5 - skrobiowe 105 Bzura x/ 1986 617 40,1 106 *Gandawa x/ 2004 617 0,23 12,2 2,8 9,7 7,8 107 *Hinga 1996 308 0,95 49,8 39,8 39,3 26,0 108 Inwestor 2005 308 1,52 79,9 73,2 37,4 23,3 109 *Jasia 1999 617 0,79 41,5 42,2 57,5 76,6 110 Kuras 2007 845 0,75 39,3 30,5 9,6 33,7 111 Pokusa 2006 308 0,03 1,8 3,5 9,0 2,5 112 *Rudawa 2002 617 0,72 37,8 69,0 57,1 48,7 113 *Skawa 2000 617 0,75 39,2 86,9 75,0 74,1 114 *Sonda 2002 308 0,06 3,4 2,6 10,0 7,3 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (ha) Kol. 1: * - odmiana chroniona krajowym wyłącznym prawem hodowcy x/ - odmiana niebadana w latach 2011-2014 5243,3 4758,9 5330,7 5336,2

43 Tabela 2 Ziemniak odmiany jadalne bardzo wczesne. Plon ogólny 40 dni od wschodów Plon ogólny Lp. Odmiana 2014 2013 2012 2011 % wzorca 1 2 Wzorzec, dt z ha 210 205 218 193 1 Arielle 89 118 115 2 Denar 101 85 102 113 3 Impala 100 94 99 4 Impresja 98 101 5 Ingrid 85 6 Justa 92 83 85 88 7 Lord 107 104 108 108 8 Miłek 105 106 109 105 9 Riviera 109 130 10 Viviana 107 111 97 106 Kol. 1: wzorzec średnia z wszystkich odmian badanych w danym roku w doświadczeniach porejestrowych

44 Tabela 3 Ziemniak odmiany jadalne. Plon, frakcja handlowa i zawartość skrobi w bulwach Lp. Odmiany Plon ogólny Plon handlowy Frakcja handlowa 2014 2013 2012 2011 2014 2013 2012 2011 % wzorca % 1 2 3 4 5 bardzo wczesne Zawartość skrobi Wzorzec, dt z ha 485 395 505 509 461 364 483 482 1 Arielle 94 112 103 95 114 104 95 12,5 2 Denar 111 96 111 120 109 95 112 123 95 11,6 3 Impala 106 102 106 104 100 105 93 11,3 4 Impresja 91 98 108 102 94 9,4 5 Ingrid 81 80 92 12,2 6 Justa 86 81 88 83 86 81 88 84 94 13,2 7 Lord 112 111 117 118 114 113 118 120 95 12,0 8 Miłek 95 99 101 92 93 97 100 90 92 14,4 9 Riviera 108 102 92 98 97 10,6 10 Viviana 97 99 93 87 97 99 93 88 95 11,9 wczesne Wzorzec, dt z ha 498 419 519 521 469 391 500 496 1 Altesse 93 98 82 91 94 81 93 13,0 2 Aruba 99 93 98 93 95 15,8 3 Bellarosa 87 94 100 97 84 97 99 98 96 12,7 4 Bohun 100 111 97 108 93 12,2 5 Carrera 102 104 97 10,5 6 Cyprian 96 99 107 97 100 105 95 13,3

45 cd. tabeli 3 1 2 3 4 5 cd. wczesne 7 Gwiazda 105 107 105 107 108 106 95 12,3 8 Ignacy 114 104 115 106 94 12,0 9 Magnolia 97 99 99 98 96 15,9 10 Michalina 110 107 117 103 112 107 118 102 95 12,5 11 Oman 91 86 92 90 92 83 91 90 94 13,8 12 Owacja 101 111 106 109 102 110 106 109 95 13,4 13 Vineta 99 101 98 101 98 103 98 103 96 13,0 średniowczesne Wzorzec, dt z ha 521 492 548 522 484 455 521 491 1 Ametyst 127 127 115 115 123 123 113 110 92 14,8 2 Bogatka 95 97 96 91 94 95 91 12,5 3 Cekin 101 93 95 103 103 95 97 105 96 15,2 4 Dali 89 88 93 12,3 5 Finezja 94 104 104 101 93 106 103 100 94 15,9 6 Gawin 94 97 93 101 92 94 91 100 93 16,7 7 Honorata 88 86 88 87 94 16,4 8 Jurata 93 94 95 15,2 9 Jurek 101 110 107 104 112 106 97 13,1 10 Folva 100 100 94 14,2 11 Jutrzenka 101 101 102 100 95 14,3 12 Laskara 95 110 96 111 95 15,7 13 Lavinia 95 98 94 96 93 16,2

46 cd. tabeli 3 1 2 3 4 5 cd. średniowczesne 14 Legenda 90 84 89 86 90 85 89 87 95 16,5 15 Malaga 96 93 105 105 94 90 102 105 94 12,6 16 Mazur 97 102 100 103 97 15,3 17 Oberon 93 94 109 105 92 94 109 104 94 13,3 18 Otolia 95 100 98 103 97 13,9 19 Sagitta 90 101 89 100 93 14,3 20 Satina 105 110 104 107 108 111 107 110 97 13,5 21 Stasia 106 106 84 106 105 106 83 107 95 14,3 22 Tajfun 106 105 103 112 109 107 105 114 97 16,5 23 Tetyda 101 108 113 108 102 111 114 109 96 13,0 24 VR 808 80 82 91 16,9 średniopóźne i późne Wzorzec, dt z ha 528 488 534 502 499 468 505 467 1 Eurostar 95 97 95 92 92 14,3 2 Gustaw 98 88 88 95 98 87 88 98 95 16,5 3 Jelly 97 102 93 91 97 102 95 95 96 13,9 4 Mondeo 109 111 110 117 111 111 112 121 96 14,5 5 Syrena 97 110 98 94 109 99 93 14,3 6 Zagłoba 115 116 95 11,5 7 Zenia 95 112 93 111 93 13,5 Kol. 1: wzorzec średnia z wszystkich odmian badanych w danym roku w grupie wczesności w doświadczeniach porejestrowych

47 Tabela 4 Ziemniak odmiany skrobiowe. Plon bulw, plon skrobi, zawartość skrobi Plon ogólny bulw Plon skrobi Zawartość skrobi Lp. Odmiany 2014 2013 2012 2011 2014 2013 2012 2011 2014 2013 2012 2011 % wzorca % 1 2 3 4 średniowczesne Wzorzec, dt z ha 391 402 493 490 75,5 80,1 98,3 93,1 19,3 20,0 19,8 19,0 1 Boryna 94 102 20,8 2 Glada 103 106 106 96 97 105 110 95 18,1 19,9 20,3 19,0 3 Harpun 96 87 96 88 19,0 20,0 4 Jubilat 109 102 98 114 106 103 20,1 20,7 18,1 5 Kaszub 93 86 104 96 21,4 19,9 6 Mieszko 102 105 101 106 19,1 20,8 7 Pasat 105 105 97 109 101 103 95 109 18,6 19,8 19,3 19,1 8 Szyper 107 99 91 109 105 110 21,1 20,9 19,6 9 Widawa 95 106 101 105 18,7 20,4 10 Zuzanna 92 103 107 110 89 103 107 112 18,5 20,1 20,0 19,3

48 cd. tabeli 4 1 2 3 4 średniopóźne i późne Wzorzec, dt z ha 460 484 524 506 86,7 95,8 107,2 101,2 18,8 20,0 20,4 20,0 1 Danuta 97 93 91 92 17,8 20,0 2 Hinga 98 90 99 94 112 96 111 101 21,2 21,2 22,8 21,2 3 Inwestor 87 96 94 95 90 99 98 98 19,3 20,6 21,1 20,5 4 Jasia 105 100 18,8 5 Kuras 109 112 110 119 106 111 106 115 18,3 19,6 19,8 19,3 6 Pasja Pomorska 95 94 90 94 18,4 20,0 7 Pokusa 115 108 113 111 109 101 106 93 17,8 18,6 19,2 16,7 8 Rudawa 86 94 21,9 9 Skawa 97 108 22,2 10 Sonda 99 96 19,2 Kol. 1: wzorzec średnia z wszystkich odmian badanych w danym roku w grupie wczesności w doświadczeniach porejestrowych

49 Tabela 5 Ziemniak. Odporność na podstawowe choroby oraz inne właściwości odmian Lp. Odmiany Y Wirusy liściozwoju M Zaraza ziemniaka (liście) Czarna nóżka Parch zwykły Porażenie chorobami przechowalniczymi Przechowywalność Okres spoczynku bulw skala 9-stopniowa 1 2 3 4 5 6 7 8 9 bardzo wczesne Wrażliwość na metrybuzynę - jadalne 1 Arielle 3-4 5-6 2 7,6 5 pw 2 Berber 3-4 5-6 3 1 św 3 Courlan 3-4 5-6 2 4 Denar 7 7 4-5 3 5 7,7 6 7 2 św 5 Fresco 5 5 4 3 5 1 bw 6 Impala 4 6 2 2 6 7,9 1 7 Impresja 3-4 2 8 Ingrid 3-4 5-6 2 7,1 7* 9* św 9 Irys 5-6 4 3-4 3 2 6 6 6 pw 10 Justa 5-6 5-6 3 7,7 5 5 3 św 11 Krasa 4 6 5 3,5 4 4 3 1 bw 12 Lord 7 7 4 3 6 7,7 6 8 2 mw 13 Miłek 7 5-6 2 8,3 7 9 1 św 14 Riviera 8 2 9 9 15 Viviana 5-6 5-6 2 7,5 7* 9* 8* bw

50 cd. tabeli 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 - jadalne wczesne 16 Altesse 3-4 3-4 3 7,3 7 9 8 mw 17 Amora 4 6-7 3 3 5,5 18 Annabelle 3-4 5-6 2 4 pw 19 Aruba 8 5-6 4 8,1 7 8 7 św 20 Augusta 5 8 3 3 6 7 9 św 21 Bellarosa 5-6 8 2 8,1 6 9 9 mw 22 Bila 7 6 4 3 5,5 8,1 7 8 1 św 23 Bohun 3-4 5-6 3 9 9 24 Carrera 3-4 3-4 3 6* 8* 9* św 25 Cyprian 5-6 5-6 5 7,6 7 8 9 św 26 Etola 5-6 5-6 4 7,4 7* 9* 8* mw 27 Ewelina 3-4 7 3 7,9 7 9 9* mw 28 Gracja 7 6-7 3 3 6 7 9 8 św 29 Gwiazda 7 7 3 8,1 7* 7* 7* św 30 Hubal 7 5-6 3,5 7,7 8* 9* 9* św 31 Ignacy 7 7 3 8,0 32 Innovator 4 5-6 3 3 5,5 6 9 1 pw 33 Lady Claire 4 4 2 2 5 7* 8* św 34 Latona 5 6 4 3 6 1 35 Magnolia 8 4,5 9 9 9 36 Michalina 7 3-4 3 7,6 6* 8* 1* św 37 Oman 5-6 5-6 3 7,9 6 9 7 38 Owacja 9 7 4 8,0 7 9 7 św

51 cd. tabeli 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 - jadalne cd. wczesne 39 Rosalind 5-6 6 3-4 2 5,5 7,5 7 8 5 pw 40 Veronie 3-4 5-6 3 3 41 Vineta 7 8 4 2 6 8,1 7 9 3 pw - skrobiowe 42 Cedron 6-7 6-7 3 3 5 5 - jadalne średniowczesne 43 Agnes 5-6 7 5 7 9 9 44 Almera 3-4 3-4 3 7,8 7* 8* 9 św 45 Ametyst 9 5-6 8Rm 6 7,8 4* 2* 6* mw 46 Asterix 5 3-4 2-3 3,5 7 8,0 8 8 4 św 47 Bogatka 8 5-6 3,5 7 8 3 48 Cekin 5 5-6 3 4 7 7,8 7 9 9 pw 49 Courage 3-4 5-6 3 9 mw 50 Dali 5-6 5-6 3 9 mw 51 Ditta 5-6 7 4 3 6 6 9 9 św 52 Etiuda 8 5-6 4 7,7 7* 7* mw 53 Finezja 9 7 8Rm 4,5 7,8 7 8 9* 54 Folva 4-5 5-6 3 3,5 7 mw 55 Gawin 7 7 3 7,8 9* św 56 Honorata 5-6 5-6 3 7,4 6* 9*

52 cd. tabeli 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 - jadalne cd. średniowczesne 57 Irga 7 8 5 2 5,5 3 2 8 pw 58 Jurata 8 5-6 3 8,0 59 Jurek 8 5-6 4,5 7,8 8* 8* 60 Jutrzenka 8 5-6 2 7,9 6* 6* 5 św 61 Laskara 5-6 5-6 4,5 7 9 9 62 Lavinia 8 5-6 3 63 Legenda 9 5-6 8Rm 5 7,8 6* 7* 5* św 64 Malaga 8 7 3,5 9 8 6 65 Marlen 5-6 5-6 3 4 2 8* 66 Mazur 7 7 3 67 Oberon 8 5-6 3,5 8,2 8* 8* 68 Orchestra 8 3-4 2 7,7 69 Otolia 7 7 4,5 70 Roxana 7 5-6 4 8,0 4 2 9 św 71 Sagitta 8 3-4 4 7,9 5* 6* św 72 Sante 9 6 3 4 6 2 pw 73 Satina 5 7 4 3 6 8,2 7 8 7 nw 74 Stasia 8 7 4 8,3 5* 5* 6* pw 75 Tajfun 7 7 2-3 5 7 7,9 6 8 9 św 76 Tetyda 8 5-6 5 8,3 5* 4* 9* pw 77 Victoria 4 5-6 4 3 6 7,3 6 8 9 78 VR 808 3-4 3-4 3 8,1 6* 9*

53 cd. tabeli 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 - skrobiowe cd. średniowczesne 79 Boryna 7 7 5,5 8,3 9* 7* 80 Glada 7 5-6 3 5 7 8,0 8 7 1 św 81 Harpun 7 7 5 4 5 4 3 4 82 Jubilat 7 5-6 5 8,2 9* 9* 9* św 83 Kaszub 7 7 5 7,9 8* 6* 84 Kuba 9 6-7 5 5 6 7,9 6 7 8 mw 85 Mieszko 8 6 7 9 4 86 Pasat 9 5 4 5 6,5 7,7 2 1 4 bw 87 Rumpel 9 6-7 3-4 5 6 8,2 2 1 8 św 88 Szyper 8 5-6 5 89 Widawa 8 6 9 9 5 90 Zuzanna 9 5-6 3 8,4 6 7 9 nw średniopóźne i późne - jadalne 91 Bryza 5 7 5 4 3 4 2 5 mw 92 Cecile 3-4 3-4 5 mw 93 Eurostar 3-4 5-6 4 8 9 94 Fianna 5 7 5 5 5 7,5 6 8 św 95 Gustaw 9 7 8Rm 5 8,1 5* 5* 9* św 96 Jelly 5 5 5 7,9 4 2 9 św 97 Mondeo 3-4 3-4 4 6 6 98 Roko 9 5-6 4 7,9 9 99 Syrena 8 5 3 5 5,5 7,6 5 5 8 mw 100 Zagłoba 5-6 5-6 5 7,5 5 5 9* 101 Zenia 9 3-4 4 7,7 6* 7* 4* pw

54 cd. tabeli 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 c.d. średniopóźne i późne - skrobiowe 102 Bzura 9 5 3-4 8 4 5 3 103 Danuta 8 5-6 5 8,0 6* 9* św 104 Gandawa 8 6-7 3 6 6,5 5 4 3 pw 105 Hinga 9 5-6 2 7 5 8,1 4 4 6 św 106 Ikar 7 5-6 3-4 5,5 5,5 7,9 2 1 4 mw 107 Inwestor 7 5-6 7 8,3 6 5* 6 św 108 Jasia 9 7 4 7 4 8,0 6 8 6 św 109 Kuras 9 3-4 8 7,8 6 6 9 św 110 Pasja Pomorska 8 7 2 5 5 8,2 2 1 1 św 111 Pokusa 7 5-6 4 7,5 9 pw 112 Rudawa 9 6-7 3-4 6 5,5 8,3 5 6 6 mw 113 Skawa 9 7 3 6 4 8,5 5 5 7 mw 114 Sonda 9 4 2 7 5,5 7,5 8* bw Kol. 2: wyniki opracowane na podstawie badań zleconych wykonanych przez IHAR-PIB o/młochów; skala 9 : 9 odporność bardzo duża; Rm odmiana reaguje nekrotycznie na szczepienie PVM, co wskazuje na obecność genu Rm 5 odporność średnia, 1 odporność bardzo mała Kol. 2-9: brak danych Kol. 6-8: * badania w toku, informacja może ulec zmianie Kol. 7: przechowywalność (wg Zakładu Przechowalnictwa i Przetwórstwa Ziemniaka IHAR-PIB) oznacza sumę strat w ciągu 6 miesięcy przechowywania (ubytki naturalne + porażenie chorobami przechowalniczymi + kiełki) Kol. 8: skala 9 : 9 długi okres spoczynku, 1 krótki okres spoczynku Kol. 9: stopień wrażliwości odmian na metrybuzynę stosowaną po wschodach ziemniaka (na podstawie badań Pracowni Ochrony Ziemniaka ZNiOZ IHAR-PIB O/Bonin): nw niewrażliwa, mw mało wrażliwa, św średnio wrażliwa, pw dość wrażliwa, bw bardzo wrażliwa

55 Tabela 6 Ziemniak. Odporność odmian na patotypy raka ziemniaka i mątwika ziemniaczanego Lp. Odmiany Rak ziemniaka (patotypy) Mątwik ziemniaczany (patotypy); skala 9 1(D1) 2(CH1 8(F1) 2(G1) 3(M1) 6(O1) 18(T1) Ro1 Ro2 Ro3 Ro4 Ro5 Pa1 Pa2 Pa3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 bardzo wczesne - jadalne 1 Arielle + + 2 Berber + + 3 Courlan + 4 Denar + + 2 8 9 1 1 1 1 5 Fresco + + 6 Impala + + 7 Impresja + 9 8 Ingrid + + 9 Irys + 1 1 1 1 1 1 1 1 10 Justa + + 3 6 9 2 1 1 1 11 Krasa + + 12 Lord + + 9 9 5 4 1 1 1 13 Miłek + + 4 9 9 2 2 1 1 14 Riviera + + 15 Viviana + +

56 cd. tabeli 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 wczesne - jadalne 16 Altesse + + + 17 Amora + + 18 Annabelle + + 19 Aruba + + 6 8 9 3 1 1 1 20 Augusta + + 21 Bellarosa + + 22 Bila + 1 1 1 3 1 1 1 23 Bohun + + 24 Carrera + + 25 Cyprian + 9 1 9 9 1 1 1 7 26 Etola + + 2 6 9 3 1 1 27 Ewelina + + 28 Gracja + + 29 Gwiazda + + 2 8 9 2 1 1 1 30 Hubal + + 31 Ignacy + + 32 Innovator + + 33 Lady Claire + + 34 Latona + + 35 Michalina + + 3 9 9 1 1 1 36 Magnolia + 9 37 Oman + +

57 cd. tabeli 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 cd. wczesne - jadalne 38 Owacja + + 5 8 9 2 1 1 1 39 Rosalind + + 40 Veronie + + 41 Vineta + + wczesne - skrobiowe 42 Cedron + + 3 8 9 2 1 1 1 średniowczesne - jadalne 43 Agnes + + 44 Almera + + 45 Ametyst + + 2 8 9 1 1 1 1 46 Asterix + + 47 Bogatka + + 48 Cekin + + + + + + 9 1 1 9 1 1 1 2 49 Courage + + 50 Dali + + 51 Ditta + + 52 Etiuda + + 9 9 1 53 Finezja + + 3 3 9 2 1 1 5 54 Folva + + 55 Gawin + 9 3 9 9 1 1 1 1

58 cd. tabeli 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 cd. średniowczesne - jadalne 56 Honorata + + + 57 Irga + 9 2 5 9 1 1 1 1 58 Jurata + + + 59 Jurek + + 60 Jutrzenka + 9 9 9 9 1 1 1 3 61 Laskara + + 62 Lavinia + + + 63 Legenda + + 64 Malaga + + 65 Marlen + + 66 Mazur + + 67 Oberon + + 68 Orchestra + + 69 Otolia + + + 70 Roxana + + 71 Sagitta + + 72 Sante + + 73 Satina + + 74 Stasia + + 75 Tajfun + + 76 Tetyda + + 1 7 9 2 1 77 Victoria + + 78 VR 808 + +

59 cd. tabeli 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 cd. średniowczesne - skrobiowe 79 Boryna + + 80 Glada + + 1 1 1 1 1 1 1 81 Harpun + + 3 8 9 2 1 1 1 82 Jubilat + + 8 9 9 3 1 1 1 83 Kaszub + + 84 Kuba + + + + + + + + 4 9 9 2 1 1 85 Mieszko + 9 86 Pasat + + 87 Rumpel + + 88 Szyper + + 89 Widawa + 9 90 Zuzanna + + średniopóźne - jadalne 91 Bryza + + 3 9 9 2 1 1 1 92 Cecile + + 93 Eurostar + + + + 94 Fianna + + 95 Gustaw + 9 3 8 2 1 96 Jelly + + 97 Mondeo + + 98 Roko + +

60 cd. tabeli 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 c.d. średniopóźne - jadalne 99 Syrena + + 100 Zenia + + 2 8 8 1 1 2 - skrobiowe 101 Danuta + 102 Ikar + + + + + + + późne - jadalne 103 Pasja + 104 Zagłoba + + + + + + + + 6 9 9 3 1 1 1 - skrobiowe 105 Bzura + + + + + + + 106 Gandawa + + + + + + + 9 3 8 9 1 2 1 1 107 Hinga + + 2 1 2 1 1 1 2 108 Inwestor + + 3 9 9 1 2 3 1 109 Jasia + 9 3 9 9 3 1 1 6 110 Kuras + + 111 Pokusa + + 5 8 9 2 1 1 5 112 Rudawa + + + + 113 Skawa + 9 4 8 9 4 1 1 1 114 Sonda + + Kol. 2-8: + odmiana odporna Kol. 9-16: odporność w skali 9 : 9 bardzo duża, 5 średnia, 1 bardzo mała; + odmiana odporna, lecz stopień odporności nie jest określony w skali 9 ; wyniki opracowane na podstawie badań IHAR-PIB Radzików

61 Tabela 7 Ziemniak. Cechy morfologiczne i ocena właściwości konsumpcyjnych odmian Barwa kwiatów Kształt bulw Ocena regularności kształtu Ocena głębokości oczek Wielkość bulw Barwa skórki Lp. Odmiany Przydatność do przetwórstwa Barwa miąższu Smak Typ konsumpcyjny frytki czipsy skala 9 o skala 9 o 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 bardzo wczesne - jadalne 1 Arielle b ow 7,5 7 8 ż jż 7,5 B 2 Berber czf oow 7,5 7,5 7 ż jż 7,5 B 3 Courlan czf o 7,5 7 7 ż jż 6,5 BC + 4 Denar b oow 7 7 9 ż jż 7 AB 5 Fresco b oow 7 7 7 ż jż 7 B + 6 Impala b ow 8 7,5 9 ż jż 7 AB 7 Impresja b oow 7,5 7,5 7 ż jż 7 A-AB 8 Ingrid b oow 7,5 7,5 7 ż jż 7 B 9 Irys b pow 7 6,5 6 ż b 7 B 10 Justa b oow 7 7 8 ż ż 7 B-BC + 11 Krasa czf+ oow 7 7 9 ż ż 7 B 12 Lord b oow 6,5 7 8 ż jż 7 AB 13 Miłek b oow 7 6,5 8 ż jż 6,5 BC 14 Riviera jczf o 7,5 7,5 7 ż jż 6,5 A-AB 15 Viviana jczf oow 7,5 7,0 8 ż jż 7 AB

62 cd. tabeli 7 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 wczesne - jadalne 16 Altesse b ow 7,5 7,5 8 jbż ż 7 AB 17 Amora b oow 7 7 8 ż jż 7 B-BC + 18 Annabelle b p 7 7,5 3 ż ż 7,5 AB 19 Aruba b ow 7,5 7,5 6 ż kr 6,5 B 20 Augusta czf oow 7,5 7,5 8 ż ż 7 BC + 21 Bellarosa czf oow 7,5 7 9 cz ż 7 B 22 Bila czf+ oow 7 7 9 ż ż 7 B 23 Bohun b oow 7 6,5 7-9 ż jż 7,1 B 24 Carrera czf oow 7,5 7,5 9 ż jż 7 B 25 Cyprian b oow 6,5 7 8 ż jż 7 B 26 Etola czf+ o 7 6,5 9 ż ż 7 B-BC + 27 Ewelina b oow 7 7,5 8 ż ż 7 BC 28 Gracja b ow 7,5 7,5 7 ż jż 6,5 BC + 29 Gwiazda b oow 7 7 9 ż jż-ż 7 B 30 Hubal b ow 7 7 8 ż jż 6,5 AB-B + 31 Ignacy jczf oow 6,5 6,5 8 ż jż 6,5 B 32 Innovator b pow 7,5 7,5 9 ż kr 7 B + 33 Lady Claire b ow 7,5 7,5 8 ż jż 7 BC + 34 Latona b ow 7,5 7,5 8 ż ż 6,5 B 35 Michalina b oow 7 6,5 9 ż jż 6,5 B 36 Magnolia cn oow 7 7 8 jbż jż 7 B-BC 37 Oman b ow 7 7,5 7 ż jż 7,5 B 38 Owacja b oow 7 7 9 ż jż 7 B-BC 39 Rosalind - oow 7,5 7 8 cz ż 7 B 40 Veronie b ow 7,5 7,5 8 ż ż 7 BC

63 cd. tabeli 7 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 cd. wczesne 41 Vineta b oow 7 7 8 ż ż 7 AB - skrobiowe 42 Cedron b ow 7 6,5 6 ż ż 6 BC + średniowczesne - jadalne 43 Agnes czf ow 7 7,5 7 ż ż 7 BC + 44 Almera czf pow 7,5 7,5 8 ż jż 7 AB 45 Ametyst b oow 6,5 7 8 jbż kr 6 BC 46 Asterix czf+ ow 7,5 7,5 7 cz jż 7 B + 47 Bogatka bjczf ow 6,5 8,0 8 ż jż 6,8 B 48 Cekin b oow 7 7 8 ż jż 7 BC-C 49 Courage czf oow 6,5 6,5 7 cz jż 7 BC + 50 Dali b ow 7,5 8 7 ż jż 7 AB-B 51 Ditta b ow 8 8 7 ż ż 7 B 52 Etiuda czf o 7 6 9 jbeż kr 6,5 C-CD + 53 Finezja czf oow 7 7 8 ż jż 6,5 BC + 54 Folva czf+ oow 7,5 7,5 9 ż ż 7 B 55 Gawin czf oow 7 6,5 7 ż jż 6,5 B-BC + 56 Honorata b oow 6,9 6,5 7 jbż jż 6,7 BC + 57 Irga b oow 7 7 6 róż kr 6,5 B 58 Jurata b oow/ow 7 7,5 7 ż kr 6,5 B-BC + 59 Jurek b oow 6,5 6,8 9 ż ż 7,2 B-BC 60 Jutrzenka nf oow 7 7 9 jbż jż 7 BC

64 cd. tabeli 7 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 cd. średniowczesne 61 Laskara b oow 7,0 7,0 9 ż jż 6,7 B-BC 62 Lavinia - oow 7,0 7,0 6 ż jż 6,7 B + 63 Legenda czf oow 7 7,5 8 jbż jż 6,5 BC-C + 64 Malaga cnf ow 7,0 7,5 8 ż jż 6,4 B-BC 65 Marlen b ow 7 7 8 ż jż 7 BC + 66 Mazur b ow 6,9 6,6 9 ż jż 6,6 AB 67 Oberon b ow 6,6 6,8 8 cz jż 7,0 AB 68 Otolia jczf ow 7,6 7,8 8-9 ż ż 7,0 BC 69 Orchestra b oow 7 7,5 9 ż jż 6,5 AB 70 Roxana b ow 7,5 7,5 9 ż ż 6,5 B 71 Sagitta czf+ ow 7 7,5 9 ż jż 7 B 72 Sante b oow 7 7,5 8 ż jż 7 B 73 Satina b oow 7,5 7,5 9 ż ż 7,5 B 74 Stasia b oow 7 7 9 ż ż 6,5 B 75 Tajfun b ow 7 7 9 ż ż 7 B-BC 76 Tetyda b oow 7 7,5 9 ż jż 7,5 B-BC 77 Victoria b ow 7,5 8 8 ż ż 7 B + 78 VR 808 nf o 7,4 7,2 7 ż ż 6,2 BC + - skrobiowe 79 Boryna nf o 6,5 6,2 8 cz b 5,8 C-CD + 80 Glada czf+ oow 6,5 6 7 ż jż 6 C 81 Harpun b oow 6 6 7 ż kr 6 C 82 Jubilat b oow 7 7 7 jbeż kr 5,5 C-CD

65 cd. tabeli 7 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 - skrobiowe cd. cd. średniowczesne 83 Kaszub cnf o 7,3 6,9 7 o ż 6,1 C-BC 84 Kuba b oow 7 6,5 7 ż ż 6,5 C + 85 Mieszko cn oow 7 ż jż nb nb 86 Pasat b oow 6,5 6,5 8 ż kr 6,5 C 87 Rumpel b oow 6,5 6 8 jcz b + 88 Szyper czf oow 6,6 6,8 7-8 jbż jż 6,5 C-BC 89 Widawa b o 8 ż kr nb nb 90 Zuzanna b o 7 6,5 7 ż jż CD - jadalne średniopóźne i późne 91 Bryza czf o 6,5 6 8 ż ż 7,5 BC 92 Cecile czf pow 6,5 7 3 ż kr 7 AB 93 Eurostar b oow 7 7 9 ż jż 7,2 B-BC + 94 Fianna b ow 8 7,5 8 ż kr 6,5 BC + 95 Gustaw czf oow 7 6,5 9 ż kr 6 BC 96 Jelly b ow 8 7,5 9 ż ż 7,5 B 97 Mondeo b oow 7 7 9 ż kr 6,7 B-BC 98 Roko czf ow 7 7,5 8 cz kr 6,5 B 99 Syrena b ow 7 7 9 ż ż 7 B 100 Zagłoba b oow 7 6,5 9 ż z 7 B 101 Zenia b oow 7 7,5 8 ż ż 6,5 AB-B

66 cd. tabeli 7 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 - skrobiowe cd. średniopóźne i późne 102 Bzura b oow 6,5 6 8 ż jż 6 BC 103 Danuta nf oow 7,5 7,5 8 ż ż 6,5 C 104 Gandawa b ow 6,5 6,5 8 ż kr 105 Hinga czf+ ow 6 5,5 7 ż jż 106 Ikar czf+ oow 5,5 5,5 7 ż kr 107 Inwestor b oow 6,5 6,5 6 ż kr 6,5 C 108 Jasia b oow 6,5 6 8 ż jż 6,5 BC 109 Kuras b o 6,5 6 9 ż kr C 110 Pasja Pomorska b oow 7 6,5 7 ż ż 111 Pokusa czf oow 7 7 8 ż jż 7 BC + 112 Rudawa czf+ oow 6,5 6,5 7 ż kr + 113 Skawa nf+ o 7 6,5 8 ż jż 114 Sonda b oow 6,5 6,5 7 ż b 6 C

67 Objaśnienia do tabeli 7 Kol. 2: Barwa kwiatów: Kol. 7: Barwa skórki: b biała ż żółta czf czerwonofioletowa róż różowa bjczf bardzo jasna czerwonofioletowa jcz jasnoczerwona jczf jasnoczerwonofioletowa jbż jasnobeżowa f fioletowa cz czerwona jf jasnofioletowa nf niebieskofioletowa Kol. 8: Barwa miąższu: cnf ciemnoniebiesko-fioletowa b biała + występowanie białych końców płatków kr kremowa jbż jasnobeżowa Kol. 3: Kształt bulw: jż jasnożółta o okrągły ż żółta oow okrągłoowalny ow owalny Kol. 9: Smak (skala 9 o ): p podłużny 1 bardzo zły pow podłużnoowalny 9 wybitnie dobry brak oceny smaku i typu konsumpcyjnego Kol. 4: Regularność kształtu (skala 9 o ): oznacza, że odmiana nie jest zalecana 1 wybitnie zdeformowany do bezpośredniego spożycia 9 idealny nb nie badano Kol. 5: Głębokość oczek (skala 9 o ): Kol. 10: Typ konsumpcyjny: 1 bardzo głębokie AB sałatkowy 9 bardzo płytkie B ogólnoużytkowy BC lekko mączysty Kol. 6: Wielkość bulw (skala 9 o ): C mączysty 3 do 20% frakcji bulw powyżej 50 mm CD mączysty do bardzo mączystego 4 21-30% frakcji bulw powyżej 50 mm nb nie badano 5 31-40% frakcji bulw powyżej 50 mm 6 41-50% frakcji bulw powyżej 50 mm Kol. 11,12: + odmiana przydatna do przetwórstwa 7 51-60% frakcji bulw powyżej 50 mm spożywczego na wskazany kierunek 8 61-70% frakcji bulw powyżej 50 mm 9 powyżej 70% frakcji bulw powyżej 50 mm

70 RZEPAK. WSTĘP Najważniejszą rośliną oleistą uprawianą w Polsce jest rzepak, w tym zwłaszcza jego forma ozima. Dostarcza surowca do produkcji oleju z przeznaczeniem na cele spożywcze i biopaliwowe. Produkty uzyskiwane po wydobyciu oleju, tj. makuch (tłoczenie) i śruta poekstrakcyjna (tłoczenie i ekstrakcja) są cenionymi komponentami wysokobiałkowymi wykorzystywanymi do produkcji przemysłowych pasz treściwych dla zwierząt. W uprawie znajdują się dwie formy użytkowe rzepaku: ozima, wysiewana w drugiej połowie sierpnia i zbierana w lipcu następnego roku, oraz jara, o wczesnowiosennym terminie siewu i zbiorze w sierpniu. Forma jara, ze względu na mniejszy system korzeniowy oraz krótszy okres wegetacji ma nieco większe od formy ozimej wymagania glebowe i wodne, ponadto charakteryzuje się większą zawodnością plonowania, zwłaszcza w suche i upalne lata. Rzepak jary zyskuje na znaczeniu w przypadku niewykonania planu zasiewów rzepaku ozimego oraz wtedy, gdy jest alternatywnie wysiewany po wymarzniętych uprawach formy ozimej. Taka sytuacja miała miejsce w roku 2012, kiedy zasiewy formy jarej rzepaku zdecydowanie wzrosły. W przypadku przesiewu, pole należy odpowiednio przygotować, a rośliny które przezimowały zniszczyć. Rzepaku jarego nie można używać do wiosennego przesiewu placowych braków roślin rzepaku ozimego, ze względu na przesunięty w czasie o około jeden miesiąc przebieg faz kwitnienia i dojrzewania. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej odmian rzepaku jarego i rzepaku ozimego

Średni plon nasion badanych odmian rzepaku jarego w ostatnim pięcioleciu w doświadczeniach realizowanych w systemie porejestowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO) stanowił 60 procent plonu odmian rzepaku ozimego. Nasiona odmian rzepaku jarego odznaczają się jednak dobrą jakością. Zawartość tłuszczu mają podobną jak nasiona rzepaku ozimego, natomiast zawierają przeciętnie więcej białka ogólnego, a mniej włókna i glukozynolanów. Porównanie plonowania oraz niektórych cech jakościowych nasion odmian rzepaku jarego i rzepaku ozimego (wyniki doświadczeń PDO z lat 2010 2014) Wyszczególnienie Rzepak jary Rzepak ozimy Relacja jary/ozimy (%) Plon nasion (dt z ha) 26,9 44,8 60 Plon tłuszczu (dt z ha) 10,9 18,8 58 Zawartość tłuszczu (w % s.m.) 46,8 47,1 99 Zawartość glukozynol. ( M/g nasion) 8,5 10,4 82 Zawartość białka (w % smb)* 41,9 38,3 109 Zawartość włókna (w % smb)* 8,3 9,1 91 * wyniki pochodzą z doświadczeń rejestrowych Obie formy rzepaku mają także istotne znaczenie w zmianowaniu. Rzepak dobrze wkomponowuje się w płodozmian ze zbożami, a jednocześnie jest dla nich jednym z najlepszych przedplonów, który m.in. ogranicza nasilenie chorób. Jest również najczęściej uprawiany po zbożach, zwłaszcza jęczmieniu i pszenicy. Takie następstwo może jednak powodować spiętrzenie prac i w konsekwencji konieczność uproszczeń w pożniwnej uprawie roli oraz w zabiegach doprawiających glebę przed siewem. Z uwagi na duże znaczenie gospodarcze, rzepak jest przedmiotem intensywnych prac hodowlanych, czego efektem jest znaczny postęp w jego udoskonalaniu. Badania dotyczą zarówno cech użytkowych (głównie jakościowych), m.in. zawartości i składu kwasów tłuszczowych, zawartości białka i włókna, jak również cech rolniczych, tj. wymagań glebowych, potrzeb nawozowych oraz odporności na warunki stresowe (np. okresy suszy, niskie temperatury) i na choroby. 71

72 Postęp hodowlany dotyczy także wzrostu plonowania, a to przede wszystkim dzięki tworzeniu nowych odmian mieszańcowych. Hodowla odmian mieszańcowych odznacza się dużym postępem ze względu na wykorzystywanie efektu heterozji. Przejawia się on głównie bujniejszym wigorem roślin, często szybszym rozwojem, a przede wszystkim większym plonem nasion. W ostatnich latach nastąpiło także wyraźne zwiększenie udziału odmian mieszańcowych w uprawie. W ofercie handlowej nasiona tych odmian są powszechnie dostępne. Odmiany mieszańcowe cechują się przede wszystkim większym potencjałem plonowania. W ostatnich latach badań, w doświadczeniach PDO rzepaku ozimego, odmiany mieszańcowe plonowały średnio od kilku do kilkunastu procent (6-13%) lepiej od odmian populacyjnych. W sezonach wegetacyjnych, w których wystąpiły w większym nasileniu niekorzystne zjawiska atmosferyczne, np. w roku 2011, reagowały przeważnie mniejszym spadkiem plonowania. Większość odmian mieszańcowych lepiej sprawdzała się w przypadku opóźnionych siewów, ze względu na szybszy rozwój początkowy. Rośliny wytwarzają silniejszy, bardziej rozrośnięty system korzeniowy, przez co mogą lepiej pobierać wodę i składniki pokarmowe. Dobór odmian mieszańcowych jest liczniejszy i bardziej zróżnicowany. Ogólnie, odmiany mieszańcowe są źródłem postępu hodowlanego w uprawie rzepaku. Niektóre z nich są odporne na porażenie kiłą kapusty. W ofercie znajdują się także odmiany półkarłowe, a ostatnio hodowane są odmiany tolerancyjne na substancję czynną imazamoks (należącą do imidazolinonów), zastosowaną w herbicydzie do zwalczania wielu chwastów, w tym również kapustowatych. Szczególnie ważna jest dostępność odmian tolerancyjnych na kiłę kapusty, gdyż obszar występowania tego groźnego patogena sukcesywnie się zwiększa w naszym kraju. Materiał siewny odmian mieszańcowych jest niestety droższy niż odmian populacyjnych. Mimo wielu zalet odmian mieszańcowych, również przydatność odmian populacyjnych do różnych warunków gospodarowania jest dobrze oceniana przez rolników, którzy często uprawiają je na swoich polach. Niestety, dobór tych odmian będzie w najbliższych latach coraz mniej liczny i mniej konkurencyjny wobec odmian mieszańcowych. Odmiany populacyjne z reguły są mniej wymagające pod względem stanowiska. Ich podstawową zaletą jest stosunkowo łatwy zbiór ze względu na mniejszą masę roślin, a to z kolei mniej obciąża pracę kombajnu.

Wartość gospodarcza odmian rzepaku określana jest przez wiele cech i właściwości, wśród których zasadnicze znaczenie ma wielkość i jakość plonu. Odmiany rzepaku przeważnie niejednakowo reagują na zróżnicowane warunki siedliskowe i agrotechniczne. Niektóre odmiany plonują na podobnym poziomie w całym kraju, inne w jednych rejonach kraju plonują relatywnie lepiej, natomiast w innych gorzej. Reakcja rejonowa w dużym stopniu modyfikowana jest warunkami atmosferycznymi, różnymi w poszczególnych latach. Obecnie w ocenie odmian rzepaku ozimego obowiązuje podział kraju na sześć rejonów. Uwzględnia on podział administracyjny kraju i pewne podobieństwo agroklimatyczne województw. Rejonowe wyniki plonowania prezentowane są w ramach innych serii wydawniczych COBORU, takich jak: Wstępne wyniki plonowania odmian w doświadczeniach porejestrowych (WWP) oraz Wyniki porejestrowych doświadczeń odmianowych (WPDO). Przy wyborze odmiany do uprawy warto, oprócz plonu, uwzględnić także inne cechy, zwłaszcza zimotrwałość (rzepak ozimy), zdrowotność i odporność na wyleganie, a także inne. Wysiew odmian o gorszej zimotrwałości, w niektórych rejonach kraju, może istotnie zwiększyć ryzyko uprawy. Przeważnie odmiany wykazują zróżnicowaną odporność na poszczególne choroby. Najczęściej przejawiają większą odporność tylko na jednego patogena, jakkolwiek można wyodrębnić również odmiany o ogólnie lepszej, bądź gorszej zdrowotności. Spośród badanych odmian należy polecać również te, które cechują się mniejszą podatnością na wyleganie. Wszystkie odmiany rzepaku badane w doświadczeniach urzędowych spełniły przed wpisaniem do Krajowego rejestru obowiązujący w Polsce wymóg zawartości sumy glukozynolanów alkenowych i indolowych w nasionach ze zbioru doświadczeń (poniżej 15 mikromoli na 1 g nasion) oraz udziału kwasu erukowego (poniżej 1,0%). Zawartość glukozynolanów w nasionach ma zasadnicze znaczenie z uwagi na wymagania zdrowotne paszy produkowanej z dodatkiem makuchu i śruty poekstrakcyjnej. Spośród ocenianych właściwości odmian dużą uwagę zwraca się na zawartość tłuszczu w nasionach, co ma szczególne znaczenie dla zakładów tłuszczowych. Od roku 2013 w krajach Unii Europejskiej maksymalna zawartość glukozynolanów w kwalifikowanych nasionach siewnych rzepaku nie może przekraczać 18 mikromoli (w Polsce od ponad 20 lat obowiązuje wymóg 15 mikromoli). W UE dąży się również do zaostrzenia i ujedno- 73

74 licenia normy zawartości glukozynolanów w surowcu przemysłowym. W nasionach ze zbioru doświadczeń z reguły odmiany spełniają obowiązujący u nas wymóg zawartości glukozynolanów. W przypadku pojedynczych odmian stwierdzono jednak większe lub mniejsze przekroczenie tego progu już po wpisaniu do Krajowego rejestru. Z kolei od roku 2014 obowiązuje dyrektywa UE dotycząca konieczności wprowadzenia integrowanej ochrony roślin rolniczych, w tym rzepaku. To oznacza potrzebę hodowania, a następnie testowania i wdrażania odmian najbardziej odpowiednich do nowych systemów uprawy. Odmiany takie powinny cechować się dużą efektywnością w warunkach ograniczonego stosowania środków produkcji, zwłaszcza zmniejszonego stosowania pestycydów. W przypadku szkodników, w uprawach rzepaku przeważnie niezbędna jest ochrona chemiczna roślin. Do roku 2013 podstawowym elementem tej ochrony było zaprawianie nasion preparatami zawierającymi środki owadobójcze, przede wszystkim przeciwko licznie występującym szkodnikom w pierwszych fazach rozwoju. Od 1 grudnia 2013 roku obowiązuje zakaz stosowania i sprzedaży nasion zaprawionych środkami ochrony roślin zawierającymi substancje czynne: klotianidyna, tiametoksam i imidachlopryd. Zmiana została wprowadzona rozporządzeniem wykonawczym Komisji Europejskiej (UE) nr 485/2013, ograniczającym zakres stosowania środków ochrony roślin zawierających ww. substancje czynne. W konsekwencji nie można stosować zapraw zawierających insektycydy, które były zarejestrowane w Polsce i powszechnie używane w ochronie rzepaku ozimego i jarego przed wejściem w życie wymienionego rozporządzenia. Niestety, aktualnie brakuje jakichkolwiek innych zapraw mogących zastąpić wcześniej stosowane. Zakaz stosowania wcześniej dostępnych zapraw nasiennych, powoduje konieczność powschodowej ochrony rzepaku przed szkodnikami, a to zwiększenie chemizacji upraw. Jak dotychczas, nie ma dostępnych odmian rzepaku, które byłyby odporne na któregokolwiek szkodnika tej rośliny. Obecnie czynnikiem dalszego wzrostu plonów w produkcji może być przede wszystkim zwiększenie powierzchni uprawy wysokoproduktywnych odmian mieszańcowych, a tym samym zmniejszenie areału uprawy odmian populacyjnych. Na znaczeniu zyskują również skutecznie wykonywane zabiegi uprawowe i pielęgnacyjne, umożliwiające szybkie i równomierne wschody roślin oraz zapewniające ich dobry wzrost i rozwój przed zimą, a w konsekwencji lepsze przezimo-

wanie i większe plonowanie. Warto także wykorzystywać beznakładowe czynniki technologii produkcji rzepaku, czego przykładem jest zoptymalizowanie obsady roślin. Równomierna i umiarkowana obsada roślin (dla rzepaku ozimego przeważnie 40-50 szt./m 2 ) umożliwia wytworzenie silnych łodyg oraz odpowiedni rozwój pędów bocznych. Innym ważnym czynnikiem jest termin siewu rzepaku ozimego, który w dużym stopniu warunkuje wzrost i rozwój rozety liściowej przed zimą. Chcąc uzyskać właściwy rozwój roślin należy dążyć do zachowania odpowiedniego dla danego rejonu terminu siewu. W badaniach i ocenie odmian wyniki odnoszone są do wzorca, którym jest średnia z wyznaczanych odmian. W danym sezonie wegetacyjnym wzorzec jest ten sam dla różnych rodzajów doświadczeń (rejestrowych, porejestrowych, rozpoznawczych), przy czym w publikacjach dotyczących PDO plon nasion przedstawiany jest w odniesieniu do wszystkich zarejestrowanych odmian populacyjnych badanych w danym roku. Przedstawione wyniki porejestrowych (PDO) i rejestrowych doświadczeń polowych pochodzą z lat 2012-2014. Stanowią one syntezę wyników kilku serii doświadczeń, różniących się zestawem badanych odmian. Od roku zbioru 2013 doświadczenia porejestrowe z rzepakiem ozimym realizowane są w jednej serii. W przypadku odmian nowo zarejestrowanych wyniki pochodzą tylko z doświadczeń rejestrowych, a dla odmian wpisanych do Krajowego rejestru przed rokiem lub dwoma laty, wyniki są kompilacją ocen z obu serii doświadczeń. Wyniki głównych cech użytkowych odmian (plon nasion, zawartość tłuszczu oraz zawartość glukozynolanów rzepak ozimy) podano z poszczególnych lat badań, a dla pozostałych cech w postaci uśrednionej. Rzepak jary W latach 2000-2013 powierzchnia uprawy wahała się od 20 do 85 tys. ha, natomiast w roku 2014 wyniosła aż 95 tys. ha (dane GUS). Większy areał uprawy tej formy rzepaku w latach 2003 i 2012 był skutkiem wymarznięcia plantacji rzepaku ozimego w niektórych rejonach kraju. Wiele pól po wymarzniętym rzepaku ozimym, a zwłaszcza te potraktowane herbicydami wykluczającymi uprawę zbóż jarych, zostało przesiane odmianami rzepaku jarego. Forma jara rzepaku wymaga dobrych gleb i udaje się najlepiej w rejonach o zwiększonej 75

76 ilości opadów w okresie wegetacji. Są to przede wszystkim rejony Polski północnej, wschodniej i południowej. Najwięcej rzepaku jarego uprawiano w województwach zachodniopomorskim i warmińskomazurskim, a także lubelskim, podkarpackim i wielkopolskim. Łączny areał zasiewu w tych województwach stanowił 60-80% ogólnej powierzchni uprawy w kraju. Według danych Głównego Inspektoratu PIORiN, w roku 2014 zakwalifikowano 45 ha plantacji nasiennych jedynie dwóch odmian rzepaku jarego (jednej wpisanej do KR, a jednej pochodzącej ze wspólnotowego katalogu CCA). W roku 2014 do Krajowego rejestru wpisano cztery odmiany rzepaku jarego, jedną populacyjną Agra i trzy mieszańcowe Mandela, Medicus i Menthal. Aktualnie zarejestrowanych jest 30 odmian: 17 populacyjnych i 13 mieszańcowych. Odmiany stanowiące składniki mieszańca złożonego Jura nie były oceniane w zakresie wartości gospodarczej i nie znalazły się w wykazie zarejestrowanych odmian (tab. 1). Wpisane do Krajowego rejestru odmiany wykazują zróżnicowanie ważniejszych cech wartości gospodarczej, takich jak plon nasion oraz jego jakość, a także wczesność, wysokość roślin, odporność na wyleganie oraz porażenie przez zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych. Ich liczbową ocenę zamieszczono w tabelach 2-3. Jedenaście odmian (Delight, Osorno, Doktrin, Gandalf, Kaliber, Tamarin, Belinda, Fenja, Larissa, Markus, Mirakel) znalazło się na Liście odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw w roku 2015. Poniżej przedstawiono charakterystyki odmian nowo zarejestrowanych, które zostały opracowane na podstawie wyników doświadczeń rejestrowych, przeprowadzonych w latach 2013-2014. Charakterystyka odmian rzepaku jarego wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2015 Agra (d. SW R2876) Odmiana populacyjna. Plon nasion na poziomie najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach mniejsza od średniej, glukozynolanów średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej bardzo duża. Masa 1000 nasion średnia.

Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową średnia, na czerń krzyżowych powyżej średniej. Mandela (d. DLE 1313) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej dość mała. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco późniejszy od średniego. Rośliny wysokie, o przeciętnej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych powyżej średniej. Medicus (d. DLE 1314) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej dość mała. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny dość wysokie, o przeciętnej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową większa od średniej, na czerń krzyżowych średnia. Menthal (d. DLE 1316) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach mniejsza od średnia, glukozynolanów średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej większa od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco późniejszy od średniego. Rośliny dość wysokie, o nieco większej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową powyżej średniej, na czerń krzyżowych średnia. 77

78 Tabela 1 Rzepak jary. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący/ reprezentant (numer adresowy) Udział w kwalifikacji polowej (%) 2014 2013 2012 maks. przed rokiem 2012 1 2 3 4 populacyjne 1 Agra 2015 217 2 *Bios 2005 611 8,6 32,0 3 Clipper 2007 399 16,4 6,0 57,0 4 *Feliks 2007 611 11,2 23,3 5 Fenja 2010 556 22,2 7,2 6 Gandalf 2012 217 7 Heros 2001 904 26,0 8 *Huzar x/ 2004 611 13,9 9 Larissa 2008 904 10 Lennon 2013 217 11 *Markiz x/ 2005 611 21,7 12 *Markus 2010 611 28,9 14,9 13 Proximo 2010 904 9,8 14 Rollo 2008 217 15 *SW Savann x/ 2007 217 28,7 16 SW * Svinto 2007 217 13,2 17 Tamarin 2010 217 mieszańcowe 18 Belinda F 1 2010 904 19 Delight F 1 2010 904 20 Dodger F 1 2014 904 21 Doktrin F 1 2013 556 22 Jura x/ F 1z 2001 965 23 Kaliber F 1 2009 556 24 Legolas F 1 2014 217 25 Makro F 1 2012 556 26 Mandela F 1 2015 556 27 Medicus F 1 2015 556 28 Menthal F 1 2015 556 29 Mirakel F 1 2012 556 30 Osorno F 1 2011 556 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (ha) 45 152 205 362 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym wyłącznym prawem hodowcy x / odmiana niebadana w latach 2012-2014 F 1 odmiana mieszańcowa zrestorowana F 1z odmiana mieszańcowa złożona (populacja składająca się z roślin mieszańca męskosterylnego oraz męskopłodnych roślin zapylacza będącego niezbędnym źródłem pyłku) Kol. 4: wg danych PIORiN; w latach 2012-2014 kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

Tabela 2 Rzepak jary. Plon nasion oraz zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach odmian Lp. Odmiany 2012- -2014 Plon nasion 2014 2013 2012 2012- -2014 Zawartość tłuszczu 2014 2013 2012 Zawartość glukozynolanów dt z ha; % wzorca % s.m. M/g 1 2 3 4 Wzorzec/ średnia 28,0 26,3 28,3 29,4 46,5 46,6 46,9 46,1 8,5 populacyjne 1 Agra 98 98 45,6 47,1 6,9 2 Bios 94 43,9 8,7 3 Clipper 96 94 95 99 48,4 48,6 49,2 47,5 10,0 4 Feliks 94 91 94 97 45,2 44,7 45,6 45,3 8,5 5 Fenja 105 106 104 106 49,0 48,2 49,7 49,1 7,4 6 Gandalf 103 104 102 104 46,5 47,6 46,5 45,4 8,2 7 Heros 98 46,7 8,2 8 Larissa 99 98 99 101 45,7 46,1 45,9 45,0 9,8 9 Lennon 105 108 104 103 46,7 47,2 47,1 45,8 10,0 10 Markus 102 99 103 103 46,0 45,8 46,4 45,7 8,7 11 Proximo 98 98 94 103 46,1 46,5 46,2 45,7 7,6 12 Rollo 98 45,5 9,2 13 SW Svinto 95 45,7 7,9 14 Tamarin 102 102 104 101 45,2 44,4 46,0 45,3 7,4 mieszańcowe 15 Belinda 106 114 100 106 45,4 45,4 45,1 45,8 9,7 16 Delight 108 114 104 106 46,1 45,9 46,3 46,1 10,1 17 Dodger 110 116 106 110 46,6 46,4 47,7 45,8 8,8 18 Doktrin 109 111 110 107 46,6 46,3 47,1 46,3 8,8 19 Kaliber 107 109 107 106 47,0 47,1 47,3 46,6 9,1 20 Legolas 109 111 107 107 47,2 47,2 47,7 46,8 10,0 21 Makro 111 103 47,6 46,6 13,5 22 Mandela 121 114 47,8 47,9 5,7 23 Medicus 121 112 47,5 47,7 5,5 24 Menthal 118 115 46,8 47,3 6,3 25 Mirakel 111 112 47,4 46,5 5,5 26 Osorno 108 108 106 111 46,8 46,9 46,7 46,8 9,7 Liczba doświadczeń 36 12 12 12 18 6 6 6 9 Kol.2: wzorzec: 2014, 2013 i 2012 średnia z badanych odmian populacyjnych 79

80 Tabela 3 Rzepak jary. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian Lp. Odmiany Wysokość roślin Wyleganie początku kwitnienia Termin dojrzałości technicznej Porażenie zgnilizną twardzikową czernią krzyżowych cm % dzień roku (data) % skala 9 o 1 2 3 4 5 6 7 Średnia 126 29 159 213 (8.06) (2.08) 5 6,8 populacyjne 1 Agra 125 31 159 213 5 7,1 2 Bios 128 32 160 213 5 6,9 3 Clipper 132 33 161 215 7 7,2 4 Feliks 130 32 160 212 8 6,7 5 Fenja 124 33 157 214 4 6,9 6 Gandalf 124 27 158 213 9 6,7 7 Heros 130 22 161 213 1 6,7 8 Larissa 125 26 159 212 8 7,0 9 Lennon 126 28 159 213 4 6,7 10 Markus 125 35 158 213 10 6,4 11 Proximo 117 27 157 212 7 6,5 12 Rollo 127 23 160 212 6 7,3 13 SW Svinto 123 35 159 212 7 6,8 14 Tamarin 125 25 158 212 5 6,3 mieszańcowe 15 Belinda 118 30 156 212 4 7,0 16 Delight 119 27 156 212 5 7,1 17 Dodger 131 28 158 213 5 6,9 18 Doktrin 125 27 158 213 4 6,7 19 Kaliber 126 29 159 214 6 7,1 20 Legolas 125 23 160 213 3 6,9 21 Makro 134 25 160 215 4 6,6 22 Mandela 139 28 160 215 0 7,1 23 Medicus 133 30 160 214 2 6,9 24 Menthal 133 25 160 214 2 6,6 25 Mirakel 127 22 158 212 5 7,1 26 Osorno 122 32 158 213 7 6,9 Liczba doświadczeń 36 27 35 32 12 24 Kol. 3: wyleganie cecha określana jako wysokość łanu przed zbiorem do wysokości roślin w % [100 (wysokość łanu / wysokość roślin x 100)]; mniejsza wartość oznacza mniejsze wyleganie Kol. 4, 5: liczba dni od początku roku

81 Rzepak ozimy Powierzchnia uprawy rzepaku ozimego w naszym kraju, według danych GUS, wynosiła w ostatnich latach 635-900 tys. ha (rys. 1). W roku 2014 areał uprawy tej rośliny wyniósł 856 tys. ha i był nieco mniejszy niż w roku poprzednim. Najwięcej rzepaku ozimego uprawia się w województwach dolnośląskim, wielkopolskim, kujawskopomorskim i zachodniopomorskim. Sprzyjają temu warunki glebowe oraz większa ilość gospodarstw wielkoobszarowych, w których skoncentrowana jest produkcja. Dużą powierzchnię uprawy rzepak ozimy zajmuje także w województwach pomorskim, opolskim, warmińskomazurskim i lubelskim. Szacunki wskazują, że powierzchnia uprawy rzepaku ozimego może w przyszłości wzrosnąć do około 1 mln ha. O ewentualnym zwiększeniu areału uprawy może zdecydować głównie zapotrzebowanie na olej rzepakowy zużywany do produkcji biokomponentów (estrów). Rys. 1. Rzepak ozimy. Powierzchnia uprawy oraz plon nasion w produkcji i w doświadczeniach COBORU w latach 2004-2014

82 Rzepak ozimy jest bardzo ważną rośliną w płodozmianie, zwłaszcza w tych gospodarstwach, w których w strukturze zasiewu dominują zboża. Jego uprawa stanowi istotny element fitosanitarny dla różnych agrofagów zbożowych. Silny i głęboko sięgający system korzeniowy rzepaku ozimego wykorzystuje składniki pokarmowe z niższych warstw gleby. Ponadto, resztki pożniwne mają dużą wartość nawozową i są źródłem masy organicznej. Również zboża są głównym przedplonem rzepaku ozimego, a przeważnie jest nim pszenica i jęczmień. Takie następstwo powoduje niestety spiętrzenie prac związanych z uprawą pola przed siewem, a często konieczność jej upraszczania. W przypadku tej rośliny obserwuje się dość dużą zmienności plonowania w latach, a także w rejonach kraju. Przeważnie jest to skutek niesprzyjającego przebiegu warunków pogodowych, a zwłaszcza wystąpienia niekorzystnych zjawisk atmosferycznych. Taką zależność obserwowaliśmy w ostatnich latach. Przykładowo, plon rzepaku ozimego w roku 2011 był jednym z najniższych w wieloleciu. Z kolei po zimie 2011/2012 liczne uprawy zostały zlikwidowane, ze względu na wymarznięcia roślin wielu odmian. Ostatnie dwa lata były korzystne dla plonowania rzepaku ozimego, stąd zebrano duży plon nasion, zwłaszcza w ostatnim sezonie wegetacyjnym. Według danych Głównego Inspektoratu PIORiN, w roku 2014 zakwalifikowano 402 ha plantacji nasiennych ośmiu odmian rzepaku ozimego wpisanych do Krajowego rejestru, w tym Monolit 29% powierzchni zakwalifikowanej, Brendy 26%, Konkret 13%, Bakara 7%, Bazyl 6%, Poznaniak 6%, oraz trzech odmian ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA). W Polsce rozmnażane są głównie odmiany krajowe, które w roku 2014 zajmowały powierzchnię 354 ha, tj. 88% całego areału. Materiał siewny odmian zagranicznych jest prawie w całości wytwarzany poza granicami naszego kraju, a następnie importowany i oferowany do sprzedaży, w dużej części z zapasów poprzedniego roku. W roku 2015 do Krajowego rejestru wpisano czternaście nowych odmian, wszystkie mieszańcowe. Wśród nich dwie odmiany Mentor i SY Alistorm, wykazujące odporność/tolerancję na rasy kiły kapusty Plasmodiophora brassicae najczęściej występujące w Polsce oraz odmianę Thure, która jest odmianą półkarłową. Charakterystykę wszystkich odmian opracowano na podstawie dwu- lub trzyletnich wyników doświadczeń rejestrowych, przeprowadzonych w latach 2012-2014. Nowe odmiany rzepaku ozimego, obok dużego plonu nasion, powinny charakteryzować się odpowiednimi cechami jakościowymi.

Najlepiej gdy nasiona zawierają dużo tłuszczu i białka, a mało glukozynolanów i włókna. Rośliny powinny cechować się dobrą zimotrwałością oraz dużą odpornością na wyleganie oraz główne choroby rzepaku: zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych, choroby podstawy łodygi, czerń krzyżowych i szarą pleśń. Obecnie w Krajowym rejestrze znajduje się 111 odmian rzepaku ozimego (39 odmian populacyjnych i 72 odmiany mieszańcowe). W tej liczbie jest 12 odmian krajowych i 99 zagranicznych. Ponad połowę zarejestrowanych odmian stanowią odmiany nowe, wpisane do rejestru w ostatnich pięciu latach. W ubiegłym roku skreślono z Krajowego rejestru na wniosek zachowujących jedenaście odmian (Argos, Dante, Lisek, Livius, Nelson, NK Diamond, NK Mors, NK Pegaz, Remy, Turan, Winner), a z powodu wygaśnięcia okresu wpisu w KR jedną odmianę (Cabriolet). Materiał siewny odmian skreślonych z KR może znajdować się w obrocie jeszcze przez trzy lata po roku skreślenia. Wykaz wszystkich odmian rzepaku ozimego wpisanych do Krajowego rejestru podano w tabeli 1. Zawiera ona także informację, które z nich są chronione krajowym wyłącznym prawem hodowcy. Odmiany podzielono na dwie grupy, tj. populacyjne i mieszańcowe. Dwanaście odmian nie było badanych od ponad 3 lat w doświadczeniach porejestrowych ze względu na ich mniejszą wartość (głównie niezadowalające plonowanie). W tabelach 2-4 podano wyniki ważniejszych cech rolniczo-użytkowych odmian, pochodzących zarówno z doświadczeń PDO, jak i doświadczeń rejestrowych. W przypadku procentu martwych roślin, oceny dla odmian pochodzą z obserwacji po zimie 2011/2012, w trakcie której wystąpiły skrajne warunki atmosferyczne (bardzo niska temperatura powietrza przekraczająca 25 o C, przy jednoczesnym braku pokrywy śnieżnej). Takie warunki spowodowały całkowite lub częściowe wymarznięcie roślin większości odmian. W doświadczeniach, w których straty roślin były średnie lub duże, a ponadto zróżnicowane odmianowo, uzyskane wyniki pozwoliły ocenić zimotrwałość badanych odmian. W sezonach wegetacyjnych 2012/2013 i 2013/2014 okresy zimowe były stosunkowo łagodne, bez żadnego efektu wymarzania, w związku z czym wyników nie włączono do średniej z trzech lat badań. W roku 2015 na Liście odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw (LOZ) znajduje się łącznie 41 odmian rzepaku ozimego. Przeważają odmiany mieszańcowe 29. Szesnaście odmian otrzymało rekomendację do uprawy na terenie czterech i więcej województw. Odmiana Visby rekomendowana jest w największej liczbie 83

84 województw, tj. w 11, natomiast odmiany DK Exquisite i NK Kolumb oraz Marcopolos i Sherlock odpowiednio w 8 i 7 województwach. Ponad połowa odmian z Listy... zalecana jest do uprawy tylko w jednymtrzech województwach. Plonowanie odmian jest wypadkową wielu czynników, zwłaszcza glebowych, agrotechnicznych i pogodowych, które charakteryzują się określoną specyfiką w regionach kraju, a w przypadku warunków atmosferycznych także dużą zmiennością w latach. Spośród wymienionych czynników, rolnik ma bezpośredni wpływ jedynie na agrotechnikę. Dlatego tak ważny jest np. prawidłowy płodozmian, wybór odpowiedniej odmiany, stosowanie do siewu kwalifikowanego materiału siewnego, przestrzeganie właściwego terminu siewu, terminowe i precyzyjne wykonywanie zabiegów itp. Aspekt agrotechniczny jest tym bardziej istotny, że przy zwiększającym się areale uprawy rzepaku ozimego nasilają się problemy związane m.in. z samosiewami, kompensacją niektórych chwastów, czy też częstszym występowaniem wielu chorób i szkodników, np. kiły kapusty, chowaczy. Producentowi znana jest także jakość gleby, na której planuje uprawę rzepaku. Im jest ona lepsza, tym plonowanie powinno być większe. Niemniej, można stwierdzić ogólnie, że w ostatnich latach odmiany mieszańcowe częściej niż populacyjne plonowały lepiej na glebach gorszych. Charakterystyka odmian rzepaku ozimego wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2015 Alvaro KWS (d. KWSPL2011-120) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych i czerń krzyżowych średnia, na choroby podstawy łodygi mniejsza od średniej.

Amazon (d. LE12/238) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej większa od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych i czerń krzyżowych średnia, na choroby podstawy łodygi mniejsza od średniej. Anderson (d. NSA 10/217) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach poniżej średniej, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej duża. Masa 1000 nasion powyżej średniej. Zimotrwałość roślin duża. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych i czerń krzyżowych średnia, na choroby podstawy łodygi większa od średniej. Atora (d. SLM 1204) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach duża, glukozynolanów mała. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia, na suchą zgniliznę kapustnych większa od średniej. 85

86 DK Exalte (d. DGC220) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i choroby podstawy łodygi średnia, na suchą zgniliznę kapustnych i czerń krzyżowych mniejsza od średniej. DK Exedo (d. CWH267) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach mniejsza od średniej, glukozynolanów średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej poniżej średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny dość wysokie, o dość małej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych mniejsza od średniej, na suchą zgniliznę kapustnych większa od średniej, na choroby podstawy łodygi średnia. DK Exsor (d. CWH219) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny dość wysokie, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco późniejszy od średniego. Odporność na zgniliznę twardzikową i choroby podstawy łodygi średnia, na suchą zgniliznę kapustnych i czerń krzyżowych mniejsza od średniej.

Kuga (d. SLM 1206) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach większa od średniej, glukozynolanów mała. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia nieco wcześniejszy od średniego, dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i choroby podstawy łodygi średnia, na suchą zgniliznę kapustnych większa od średniej, na czerń krzyżowych mniejsza od średniej. Mentor (d. RAP 1122) Odmiana mieszańcowa, odporna na kiłę kapusty. Plon nasion średni. Zawartość tłuszczu w nasionach duża, glukozynolanów średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej duża. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i suchą zgniliznę kapustnych średnia, na choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych większa od średniej. Odmiana odporna na kiłę kapusty, w zakresie ras Plasmodiophora brassicae najczęściej występujących w Polsce. Nimbus (d. LSF 1233) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i suchą zgniliznę kapustnych średnia, na choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych większa od średniej. 87

88 SY Alistorm (d. RNX3221) Odmiana mieszańcowa, odporna na kiłę kapusty. Plon nasion średni. Zawartość tłuszczu w nasionach poniżej średniej, glukozynolanów średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i suchą zgniliznę kapustnych średnia, na choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych mniejsza od średniej. Odmiana odporna na kiłę kapusty, w zakresie ras Plasmodiophora brassicae najczęściej występujących w Polsce. SY Florida (d. RNX3233) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej większa od średniej. Masa 1000 średnia. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco wcześniejszy od średniego. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych średnia, na suchą zgniliznę kapustnych i choroby podstawy łodygi mniejsza od średniej. SY Medal (d. RNX3138) Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej. Masa 1000 nasion powyżej średniej. Zimotrwałość roślin średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych średnia.

Thure (d. NPZ 1203 Z) Odmiana mieszańcowa, półkarłowa. Plon nasion duży do bardzo dużego. Zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej mniejsza od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Zimotrwałość roślin dość duża. Rośliny niskie, o dużej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia nieco późniejszy od średniego, dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i suchą zgniliznę kapustnych średnia, na choroby podstawy łodygi mniejsza od średniej, na czerń krzyżowych większa od średniej. 89

90 Tabela 1 Rzepak ozimy. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok Zachowujący/ wpisania do reprezentant Krajowego (nr adresowy) rejestru Udział w kwalifikacji polowej (%) 2014 2013 2012 1 2 3 4 maks. przed rokiem 2012 populacyjne 1 Adriana 2008 429 2 Aixer 2014 904 3 Ametyst 2013 228 4 *Arot 2010 556 5 *Bakara x/ 2007 618 7 8 9 10 6 *Bazyl x/ 2001 618 6 11 13 11 7 Bellevue 2008 904 2 8 *Bogart 2008 611 3 6 6 9 *Bojan 2004 611 2 16 10 *Bosman x/ 2002 611 3 7 11 *Brendy 2013 618 26 1 12 Cadeli x/ 2007 431 13 *Californium 2002 431 29 14 Casoar 2007 431 13 15 Castille x/ 2005 431 3 16 Catana x/ 2009 431 5 17 Chagall 2009 217 12 18 *Digger x/ 2003 406 3 19 DK Cadet 2012 431 3 20 Dual x/ Wo/ 2012 228 21 ES Alegria 2010 965 8 4 22 ES Astrid x/ 2006 965 23 ES Beata 2011 965 24 ES Scarlett 2013 965 25 ES Valegro 2014 965 26 Gloria Wo/ 2010 228 27 Harry 2013 428 1 3 28 Juliana 2012 429

91 cd. tabeli 1 1 2 3 4 cd. populacyjne 29 Kana x/ 1997 611 4 30 Lohana 2012 429 31 *Metys 2014 611 32 *Monolit 2008 611 29 27 47 44 33 Pamela 2011 429 34 Quartz 2013 406 35 Sherlock 2010 406 36 Sidney 2014 428 37 *Starter 2011 611 10 5 38 Tactic Wo/ 2011 228 39 *Wallery x/ Wo/ 2007 904 mieszańcowe 40 Abakus F 1 2009 556 41 Adam F 1 2009 399 42 Alessio F 1 2012 429 43 Alvaro KWS F 1 2015 406 44 Amazon F 1 2015 429 45 Anderson F 1 2015 429 46 Arango F 1 2014 556 47 Arsenal F 1 2013 429 48 Artoga F 1 2010 429 49 Atora F 1 2015 556 50 Bonanza F 1 2012 388 51 DK Exalte F 1 2015 431 52 DK Example F 1 2010 431 53 DK Exclusiv F 1 2013 431 54 DK Exedo F 1 2015 431 55 DK Exfile F 1 2011 399 56 DK Exquisite F 1 2011 399 57 DK Exsor F 1 2015 431 58 DK Exssence F 1 2014 431 59 DK Exstorm F 1 2012 431 60 DK Impression CL F 1 2013 399

92 cd. tabeli 1 1 2 3 4 cd. mieszańcowe 61 Dobrava F 1 2011 429 62 Elektra F 1 2005 904 63 ES Domino F 1 2010 965 64 ES Kamillo F 1 2011 965 65 ES Mercure F 1 2009 965 66 Exgold x/ F 1 2005 431 67 Exotic F 1 2008 431 68 Extend F 1 2006 431 10 69 Finesse F 1 2009 904 70 Garou F 1 2013 556 71 Gladius F 1 2010 228 72 Graf F 1 2014 431 73 Herkules F 1 2005 904 74 Hycolor F 1 2007 431 75 Inspiration F 1 2011 399 76 Konkret F 1 2013 611 13 5 77 Kuga F 1 2015 556 78 Marathon F 1 2012 399 79 Marcopolos F 1 2012 406 80 Mentor k/ F 1 2015 556 81 Mercedes F 1 2013 556 82 Minerva F 1 2013 399 83 Nimbus F 1 2015 556 84 NK Petrol Wo/ F 1 2008 228 85 NK Technic F 1 2009 228 86 Oriolus F 1 2014 399 87 Popular F 1 2014 399 88 Poznaniak F 1 2009 611 6 10 6 10 89 Primus F 1 2010 399 90 Rohan F 1 2008 556 91 Rumba F 1 2011 399 92 Sherpa F 1 2012 556 93 Shrek F 1 2014 556

93 cd. tabeli 1 1 2 3 4 cd. mieszańcowe 94 Skater Wo/ F 1 2013 556 95 SY Alister k/ F 1 2014 228 96 SY Alistorm k/ F 1 2015 228 97 SY Carlo F 1 2012 228 98 SY Cassidy F 1 2011 228 99 SY Florida F 1 2015 228 100 SY Kolumb F 1 2010 228 101 SY Marten F 1 2013 228 102 SY Medal F 1 2015 228 103 SY Polana F 1 2014 228 104 SY Samoa F 1 2014 228 105 SY Saveo F 1 2014 228 106 Thure F 1 2015 556 107 Tores F 1 2012 228 108 Trumpf F 1 2014 556 109 Vectra F 1 2005 904 110 Visby F 1 2008 556 111 Xenon F 1 2010 556 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (ha) 403 580 311 4798 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym wyłącznym prawem hodowcy k/ odmiana odporna na kiłę kapusty x/ odmiana niebadana w latach 2012-2014 lub badana w pojedynczych doświadczeniach Wo/ odmiana skreślona z KR po 30.04.2015 r. F 1 odmiana mieszańcowa zrestorowana Kol. 4: w latach 2012-2014 kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

94 Tabela 2 Rzepak ozimy. Plon nasion odmian przy 9% wilgotności oraz zawartość tłuszczu Lp. Odmiany 2012- -2014 Plon nasion (w % wzorca) 2014 2013 2012 Zawartość tłuszczu w % s.m. 2012-2014 2013 2012-2014 1 2 3 Wzorzec; dt z ha/ średnia 46,5 52,7 45,2 41,5 48,7 49,4 49,2 47,4 populacyjne 1 Adriana 101 100 97 106 49,6 50,0 49,7 49,1 2 Aixer 94 101 51,8 49,7 3 Ametyst 101 101 99 103 50,2 50,9 50,8 48,9 4 Arot 107 108 105 108 49,5 50,5 49,8 48,3 5 Bellevue 96 97 99 92 48,8 49,4 49,1 48,0 6 Bogart 98 94 97 105 48,5 48,3 49,5 47,9 7 Bojan 97 47,0 8 Brendy 99 95 103 100 48,7 48,9 49,6 47,7 9 Californium 105 46,7 10 Casoar 90 47,0 11 Chagall 97 96 100 96 48,4 48,8 49,0 47,4 12 DK Cadet 101 98 104 103 47,3 47,4 48,1 46,3 13 ES Alegria 97 85 49,0 47,2 14 ES Beata 96 93 48,9 47,1 15 ES Scarlett 102 102 102 103 48,9 49,9 49,2 47,6 16 ES Valegro 106 107 101 110 49,9 50,7 50,4 48,7 17 Gloria 99 101 100 96 49,6 50,5 50,4 48,0 18 Harry 100 99 98 103 48,5 48,9 48,9 47,8 19 Juliana 104 47,3 20 Lohana 103 106 103 99 48,3 48,9 48,6 47,3 21 Metys 101 98 48,5 46,7 22 Monolit 100 96 98 106 49,3 49,0 50,1 48,8 23 Pamela 101 105 102 96 48,0 48,8 47,9 47,4 24 Quartz 101 101 97 105 48,7 48,2 50,0 47,8 25 Sherlock 104 104 103 104 48,3 48,4 49,2 47,4 26 Sidney 107 105 104 113 48,0 47,8 48,2 47,9 27 Starter 91 94 49,2 46,8 28 Tactic 101 101 102 100 49,8 50,5 50,2 48,9

cd. tabeli 2 1 2 3 mieszańcowe 29 Abakus 111 110 110 114 48,3 48,7 49,1 47,2 30 Adam 110 99 49,8 47,4 31 Alessio 105 105 49,4 48,9 32 Alvaro KWS 117 116 49,3 49,0 33 Amazon 116 112 49,2 48,6 34 Anderson 112 108 104 126 48,0 48,7 48,4 46,9 35 Arango 112 109 110 118 48,9 49,9 49,3 47,4 36 Arsenal 111 111 108 115 48,8 50,2 48,9 47,3 37 Artoga 109 111 106 111 48,6 49,8 48,8 47,2 38 Atora 116 121 50,8 50,9 39 Bonanza 108 112 106 106 48,8 50,1 48,7 47,7 40 DK Exalte 116 117 49,9 49,1 41 DK Example 109 47,0 42 DK Exclusiv 110 110 109 112 48,8 49,9 49,2 47,4 43 DK Exedo 115 116 48,7 48,8 44 DK Exfile 111 47,1 45 DK Exquisite 115 115 111 121 49,1 50,9 48,9 47,6 46 DK Exsor 112 115 49,7 49,8 47 DK Exssence 111 108 112 115 49,3 49,8 50,2 47,9 48 DK Exstorm 112 113 106 117 48,9 50,1 48,5 48,2 49 DK Impression CL 112 111 109 117 48,8 50,2 48,7 47,6 50 Dobrava 103 98 48,0 46,2 51 Elektra 101 49,7 52 ES Domino 106 49,0 53 ES Kamillo 106 107 109 101 48,9 49,7 49,6 47,3 54 ES Mercure 97 45,0 55 Exotic 110 44,8 56 Extend 109 46,5 57 Finesse 106 105 49,7 48,7 58 Garou 113 111 111 117 49,1 50,0 49,5 47,9 59 Gladius 111 111 112 110 48,4 49,2 48,8 47,3 60 Graf 111 110 48,9 47,3 61 Herkules 102 98 48,5 46,8 62 Hycolor 99 47,6 63 Inspiration 109 112 105 109 48,8 50,0 49,0 47,5 64 Konkret 106 101 102 115 48,3 49,4 48,6 46,9 65 Kuga 115 119 50,0 49,6 66 Marathon 111 111 112 109 48,4 49,1 48,3 47,9 95

96 cd. tabeli 2 1 2 3 cd. mieszańcowe 67 Marcopolos 110 113 110 105 48,4 49,8 48,6 46,9 68 Mentor 105 105 51,0 51,1 69 Mercedes 111 110 109 115 50,3 51,6 50,6 48,6 70 Minerva 111 108 108 118 50,5 51,6 51,1 48,9 71 Nimbus 116 115 49,6 49,8 72 NK Petrol 108 112 109 102 48,0 49,0 48,4 46,6 73 NK Technic 108 111 108 105 47,9 48,8 48,5 46,3 74 Oriolus 112 110 111 117 48,3 49,0 48,6 47,3 75 Popular 114 115 108 119 50,7 51,4 51,0 49,5 76 Poznaniak 102 102 102 104 48,0 49,0 48,5 46,6 77 Primus 107 99 49,6 47,3 78 Rohan 109 108 109 111 48,6 49,4 49,3 47,1 79 Rumba 108 109 111 103 48,2 49,2 48,6 46,8 80 Sherpa 111 110 49,2 49,5 81 Shrek 113 112 111 117 49,0 49,4 50,1 47,5 82 Skater 111 114 50,0 47,5 83 SY Alister 101 96 103 105 47,9 48,1 49,1 46,3 84 SY Alistorm 101 106 47,9 48,3 85 SY Carlo 110 111 111 107 48,5 48,9 49,1 47,4 86 SY Cassidy 109 116 111 99 48,1 49,1 49,0 46,4 87 SY Florida 117 115 49,8 48,1 88 SY Kolumb 111 114 112 107 48,4 49,0 49,0 47,1 89 SY Marten 111 108 111 115 48,6 49,3 49,4 47,2 90 SY Medal 113 117 49,7 49,3 91 SY Polana 111 113 110 111 48,5 48,7 49,7 47,2 92 SY Samoa 110 112 109 109 48,4 48,7 49,2 47,5 93 SY Saveo 112 109 109 120 49,5 49,9 50,2 48,5 94 Thure 108 117 48,8 48,9 95 Tores 111 112 110 111 47,6 48,1 47,8 46,8 96 Trumpf 111 109 111 115 47,8 47,8 48,8 46,9 97 Vectra 101 102 103 96 47,1 47,1 47,5 46,6 98 Visby 111 112 110 110 48,2 48,8 48,9 46,8 99 Xenon 109 106 107 115 49,6 50,2 50,3 48,3 Liczba doświadczeń 87 29 28 30 20 5 5 10 Kol. 2: Plon nasion - wzorzec: 2014 średnia z 20 badanych odmian populacyjnych; 2013 średnia z 23 badanych odmian populacyjnych; 2012 średnia z 21 badanych odmian populacyjnych

97 Tabela 3 Rzepak ozimy. Zawartość glukozynolanów w nasionach oraz przezimowanie odmian Lp. Odmiany 2012- -2014 Zawartość glukozynolanów w nasionach Martwe rośliny po zimie Stan roślin po zimie M/g nasion % skala 9 o 2011/ 2012-2014 2013 2012 2012-2014 1 2 3 4 Średnia 9,7 10,2 9,4 9,7 40 7,0 populacyjne 1 Adriana 8,3 8,8 9,2 7,0 28 7,2 2 Aixer 4,7 6,4 11 7,0 3 Ametyst 8,6 9,3 6,8 9,6 45 6,8 4 Arot 10,2 10,3 11,3 8,9 27 7,0 5 Bellevue 13,4 13,3 14,6 12,2 57 6,8 6 Bogart 8,5 9,1 8,6 7,6 31 7,2 7 Bojan 8,6 7,0 8 Brendy 11,3 12,1 9,7 12,1 35 7,0 9 Californium 8,4 35 7,3 10 Casoar 11,2 57 6,4 11 Chagall 10,2 10,2 11,0 9,5 52 6,7 12 DK Cadet 10,7 11,1 9,9 11,0 37 6,9 13 ES Alegria 9,2 6,4 70 6,5 14 ES Beata 6,5 6,5 54 6,6 15 ES Scarlett 11,2 11,6 11,4 10,7 54 6,8 16 ES Valegro 9,6 10,2 8,3 10,1 36 7,0 17 Gloria 8,1 8,1 8,7 7,6 44 6,9 18 Harry 9,5 10,3 7,9 10,3 43 7,0 19 Juliana 9,3 58 6,5 20 Lohana 9,7 10,2 9,1 10,0 51 6,8 21 Metys 7,1 9,8 40 7,1 22 Monolit 7,3 7,9 7,8 6,2 22 7,1 23 Pamela 9,2 10,3 9,3 8,1 58 6,7 24 Quartz 8,9 11,4 7,0 8,3 33 7,1 25 Sherlock 9,1 10,3 8,6 8,5 44 6,9 26 Sidney 7,6 8,0 6,7 8,1 28 7,1 27 Starter 6,4 6,7 49 6,9 28 Tactic 11,1 12,4 10,9 10,0 40 6,9

98 cd. tabeli 3 1 2 3 4 mieszańcowe 29 Abakus 8,1 8,5 7,9 7,7 27 7,2 30 Adam 8,3 8,7 55 6,9 31 Alessio 11,6 12,3 6,9 32 Alvaro KWS 10,5 11,1 7,0 33 Amazon 9,6 12,1 7,0 34 Anderson 11,5 11,3 10,5 12,6 9 7,1 35 Arango 7,0 7,8 5,9 7,2 26 7,2 36 Arsenal 8,9 9,2 7,7 9,7 33 7,3 37 Artoga 9,5 9,5 9,8 9,1 40 7,0 38 Atora 8,5 7,9 7,0 39 Bonanza 11,6 10,6 11,7 12,5 38 7,0 40 DK Exalte 11,9 11,5 6,9 41 DK Example 11,3 44 7,0 42 DK Exclusiv 12,3 13,0 11,2 12,7 55 6,8 43 DK Exedo 10,1 11,2 7,1 44 DK Exfile 12,3 40 6,9 45 DK Exquisite 10,8 10,3 12,5 9,7 29 7,1 46 DK Exsor 13,6 13,0 7,1 47 DK Exssence 10,7 11,5 9,3 11,4 63 6,9 48 DK Exstorm 11,5 11,2 11,6 11,5 33 7,0 49 DK Impression CL 9,2 9,8 9,0 9,0 27 7,1 50 Dobrava 13,4 11,5 56 6,7 51 Elektra 7,6 6,9 52 ES Domino 16,7 61 6,8 53 ES Kamillo 12,6 12,2 14,4 11,1 60 6,8 54 ES Mercure 11,1 34 7,2 55 Exotic 14,1 34 7,3 56 Extend 11,4 48 6,9 57 Finesse 11,2 12,6 6,9 58 Garou 8,5 9,2 7,3 8,9 20 7,2 59 Gladius 10,2 10,4 10,8 9,3 41 6,9 60 Graf 9,0 11,4 67 6,9 61 Herkules 7,6 8,1 45 6,9 62 Hycolor 11,5 49 6,8 63 Inspiration 12,4 13,1 13,0 11,0 37 7,0 64 Konkret 10,0 10,9 8,3 10,8 34 6,9 65 Kuga 8,7 7,1 7,0 66 Marathon 10,2 10,6 10,4 9,7 41 6,9

99 cd. tabeli 3 1 2 3 4 cd. mieszańcowe 67 Marcopolos 7,7 7,1 7,8 8,3 49 6,9 68 Mentor 10,9 9,7 7,0 69 Mercedes 9,5 10,5 8,1 9,8 19 7,3 70 Minerva 8,4 9,9 6,8 8,6 15 7,4 71 Nimbus 9,4 8,0 7,0 72 NK Petrol 8,6 8,7 8,7 8,5 54 6,8 73 NK Technic 9,9 9,3 9,7 10,6 49 6,8 74 Oriolus 10,3 10,4 8,8 11,6 47 7,1 75 Popular 8,1 8,2 7,3 8,8 19 7,1 76 Poznaniak 7,8 7,6 7,4 8,3 36 7,0 77 Primus 10,5 11,4 48 6,9 78 Rohan 7,8 8,7 7,2 7,5 33 7,1 79 Rumba 10,2 10,6 10,0 10,0 51 6,9 80 Sherpa 10,3 9,7 6,9 81 Shrek 11,1 10,7 9,6 13,1 32 7,0 82 Skater 7,6 9,2 24 7,3 83 SY Alister 10,1 11,9 7,8 10,7 41 6,9 84 SY Alistorm 11,2 8,7 6,6 85 SY Carlo 10,5 10,2 10,0 11,3 52 6,7 86 SY Cassidy 8,2 8,3 8,5 7,8 60 6,7 87 SY Florida 10,2 12,6 7,2 88 SY Kolumb 7,5 7,4 7,9 7,3 53 6,9 89 SY Marten 9,7 10,5 8,1 10,4 26 6,9 90 SY Medal 11,3 9,5 6,9 91 SY Polana 9,1 8,8 8,0 10,6 49 6,9 92 SY Samoa 10,2 9,7 9,6 11,3 31 7,0 93 SY Saveo 9,1 9,3 8,4 9,7 36 6,9 94 Thure 11,6 9,7 6,9 95 Tores 9,2 8,2 10,0 9,3 37 6,9 96 Trumpf 10,1 10,2 9,1 10,9 23 7,4 97 Vectra 9,4 10,1 8,8 9,3 52 6,9 98 Visby 8,1 8,8 8,1 7,5 30 7,2 99 Xenon 11,2 11,8 11,9 9,9 26 7,3 Liczba doświadczeń 15 5 5 5 17 78 Kol. 3: procent martwych roślin oceny pochodzą z roku 2012; w latach 2013, 2014 straty roślin po zimie były bardzo małe (2013 średnio do 3%; 2014 średnio do 1%); " brak danych

100 Tabela 4 Rzepak ozimy. Ważniejsze cechy rolnicze odmian Lp. Odmiany Wysokość roślin Wyleganie Termin początku kwitnienia dojrzałości technicznej Porażenie przez choroby chorosucha by zgnilizna podstawy kap. łodygi zgnilizna twardzikowa czerń krzyżowych cm % dzień roku; data % roślin porażonych skala 9 o 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Średnia 150 19 119 188 (29.05) (7.07) 12 11 18 7,4 populacyjne 1 Adriana 147 19 119 188 10 11 16 7,5 2 Aixer 144 13 120 188 12 15 17 7,9 3 Ametyst 145 17 120 187 10 11 19 7,4 4 Arot 144 12 120 189 11 13 15 7,3 5 Bellevue 151 18 121 189 10 11 15 7,6 6 Bogart 157 28 122 189 11 11 18 7,2 7 Bojan 154 24 121 189 12 10 17 7,1 8 Brendy 156 25 121 188 11 9 17 7,3 9 Californium 145 24 118 187 14 13 15 7,1 10 Casoar 140 22 119 188 10 11 21 7,0 11 Chagall 149 20 119 188 12 12 19 7,3 12 DK Cadet 145 27 118 187 13 12 22 7,0 13 ES Alegria 143 20 117 186 14 12 18 7,1 14 ES Beata 147 22 119 188 15 9 20 7,5 15 ES Scarlett 149 19 121 189 9 8 18 7,1 16 ES Valegro 146 21 121 189 11 11 16 7,4 17 Gloria 143 15 119 188 11 13 16 7,3 18 Harry 141 18 118 187 17 14 26 7,0 19 Juliana 147 24 119 189 10 18 7,7 20 Lohana 147 21 119 190 10 11 14 7,3 21 Metys 146 21 119 187 13 14 19 7,4 22 Monolit 148 30 121 188 12 10 21 7,1 23 Pamela 149 21 120 189 9 11 11 7,5 24 Quartz 141 17 121 188 16 14 25 7,2 25 Sherlock 150 22 119 188 10 11 15 7,4 26 Sidney 146 26 120 188 10 10 15 7,3 27 Starter 137 28 117 186 15 12 26 7,0 28 Tactic 142 16 119 189 12 12 13 7,1

cd. tabeli 4 1 2 3 4 5 6 7 8 9 mieszańcowe 29 Abakus 148 15 118 187 14 9 24 7,2 30 Adam 153 16 119 189 13 10 16 7,4 31 Alessio 152 15 118 187 15 10 21 7,1 32 Alvaro KWS 156 15 119 188 13 10 20 7,5 33 Amazon 151 15 119 187 10 13 21 7,5 34 Anderson 151 18 119 188 13 12 14 7,5 35 Arango 149 17 119 187 12 12 19 7,2 36 Arsenal 154 21 118 186 16 15 23 7,4 37 Artoga 152 18 119 187 11 12 21 7,3 38 Atora 157 13 119 188 12 6 15 7,5 39 Bonanza 157 17 121 190 11 8 17 7,6 40 DK Exalte 156 16 119 188 12 15 14 7,2 41 DK Example 159 25 121 188 14 12 14 7,3 42 DK Exclusiv 149 22 119 188 13 12 19 6,9 43 DK Exedo 157 25 120 188 14 6 17 7,1 44 DK Exfile 158 22 120 188 15 12 18 7,7 45 DK Exquisite 158 18 121 189 9 9 16 7,6 46 DK Exsor 160 17 122 188 13 15 17 7,2 47 DK Exssence 154 25 118 187 18 11 23 7,0 48 DK Exstorm 155 20 119 188 13 9 21 7,4 49 DK Impression CL 157 18 121 188 12 10 16 7,8 50 Dobrava 153 19 119 188 14 9 21 7,3 51 Elektra 145 16 117 187 14 9 23 7,2 52 ES Domino 157 15 119 188 11 12 14 7,8 53 ES Kamillo 155 25 118 187 13 10 16 7,3 54 ES Mercure 153 20 120 189 9 13 15 7,2 55 Exotic 160 22 120 188 13 11 20 7,4 56 Extend 155 23 121 188 11 8 18 7,4 57 Finesse 154 13 119 188 11 11 15 7,6 58 Garou 152 18 119 188 11 9 16 7,2 59 Gladius 148 16 118 188 12 10 20 7,4 60 Graf 156 26 118 187 13 12 19 7,1 61 Herkules 147 23 118 187 13 13 17 7,2 62 Hycolor 152 21 119 189 15 15 19 7,4 63 Inspiration 155 17 120 188 12 11 18 7,4 64 Konkret 150 19 120 187 15 12 22 7,3 65 Kuga 150 13 118 187 11 6 20 7,2 66 Marathon 145 13 117 188 10 10 16 7,5 101

102 cd. tabeli 4 1 2 3 4 5 6 7 8 9 cd. mieszańcowe 67 Marcopolos 156 18 120 189 12 11 19 7,5 68 Mentor 152 8 119 188 10 9 13 7,9 69 Mercedes 153 16 120 188 11 11 19 7,6 70 Minerva 150 17 119 187 15 12 21 7,3 71 Nimbus 155 12 119 188 9 11 11 8,0 72 NK Petrol 155 17 119 188 11 11 16 7,5 73 NK Technic 154 20 119 188 11 10 18 7,4 74 Oriolus 146 20 118 187 13 12 18 7,5 75 Popular 151 14 118 187 10 8 18 7,8 76 Poznaniak 150 22 121 188 15 14 26 7,1 77 Primus 145 16 117 188 9 9 14 7,4 78 Rohan 144 16 118 187 11 10 23 7,2 79 Rumba 145 14 118 188 10 9 13 7,4 80 Sherpa 149 15 119 188 9 11 14 7,4 81 Shrek 153 13 118 188 12 13 15 7,5 82 Skater 153 15 119 187 14 12 20 7,7 83 SY Alister 149 16 118 188 14 11 18 7,4 84 SY Alistorm 149 17 119 187 13 12 19 7,2 85 SY Carlo 150 18 118 188 12 11 18 7,4 86 SY Cassidy 153 16 120 189 9 7 13 7,5 87 SY Florida 154 17 118 187 13 15 20 7,6 88 SY Kolumb 151 19 118 188 12 11 18 7,5 89 SY Marten 147 17 118 188 11 11 14 7,3 90 SY Medal 151 18 119 188 9 12 16 7,6 91 SY Polana 152 16 118 188 12 12 20 7,4 92 SY Samoa 151 23 120 188 13 11 21 7,2 93 SY Saveo 151 18 119 187 12 12 16 7,4 94 Thure 136 6 121 188 10 20 8,0 95 Tores 152 19 119 188 12 11 16 7,3 96 Trumpf 148 18 117 187 12 11 19 7,3 97 Vectra 148 23 118 187 14 11 21 7,3 98 Visby 151 17 119 187 12 11 20 7,5 99 Xenon 151 15 117 187 13 13 21 7,4 Liczba doświadczeń 85 59 83 77 31 12 22 42 Kol. 3: wyleganie cecha określana jako wysokość łanu przed zbiorem do wysokości roślin, w procentach [100 (wysokość łanu / wysokość roślin x 100)]; mniejsza wartość oznacza mniejsze wyleganie Kol. 7: " brak danych

104 BOBOWATE GRUBONASIENNE. WSTĘP W Polsce udział bobowatych grubonasiennych (strączkowych) w strukturze zasiewów kształtuje się na niskim poziomie (do 1%) i jest ciągle mniejszy niż w większości krajów UE. Sprawia trudności natomiast określenie rozmiarów produkcji dla poszczególnych gatunków bobowatych, z racji braku szczegółowych danych. Statystyczne zestawienia publikowane przez GUS pozwalają uchwycić jedynie pewne tendencje dla całej grupy bobowatych. Ostatnie dane podają, że powierzchnia zasiewów bobowatych pastewnych na nasiona wynosiła 152 tys. ha, a na zielonkę 26 tys. ha. Wysiano także 53 tys. ha strączkowych jadalnych (jednak do grupy tej dołączono także gatunki warzywne). Dość duża była też powierzchnia uprawy łubinu gorzkiego na nasiona (10 tys. ha), które następnie mogą być przeznaczone najczęściej na zasiewy poplonowe na przyoranie. Zatem szacunkowa powierzchnia uprawy bobowatych w roku 2014 wynosiła blisko 190 tys. ha, bez strączkowych jadalnych, które mogą stanowić przede wszystkim gatunki warzywne. Mieszanki bobowatych ze zbożami wysiano na powierzchni 41 tys. ha. Dane PIORiN-u dotyczące areału plantacji nasiennych z roku 2014 potwierdzają długo oczekiwane ożywienie na rynku krajowym nasion bobowatych. W porównaniu do roku 2013 areał kwalifikowanych plantacji wzrósł o 3883 ha sięgając prawie 11 tys. ha. Ostatni wzrost powierzchni kwalifikacji na podobnym poziomie odnotowano w roku 2009. Po załamaniu się rynku nasiennego bobowatych, potrzebnych było kilka lat, by sytuacja uległa pozytywnej zmianie. Poprawa ta jest między innymi skutkiem promocji uprawy bobowatych wśród producentów i upowszechniania udoskonalonych technologii uprawy, badań naukowych nad skutecznością wielokierunkowego wykorzystania ich nasion, a także zastosowania strategii wsparcia finansowego dla rolników. Większe zapotrzebowanie na nasiona wynika też z wdrożenia, w naszym kraju jak i w innych krajach UE, programu zazieleniania. Znaczenie ma także wzrastająca świadomość rolników, że w obliczu przeważającego udziału zbóż w strukturze zasiewów (70%), konieczne jest wprowadzenie do uprawy gatunków poprawiających dobrostan gleby. W roku 2014 reprodukcja nasion wzrosła we wszystkich ważniejszych gatunkach bobowatych grubonasiennych uprawianych w Polsce. Zmianie natomiast uległy wzajemne proporcje rozmiarów produk-

105 cji nasiennej między poszczególnymi gatunkami. Obecnie najwięcej reprodukuje się nasion łubinu (wąskolistnego i żółtego), podczas gdy w przeszłości gatunkiem dominującym był groch siewny. Dodatkowo szybko wzrasta reprodukcja nasion soi. (rys. 1). Razem 10 935 ha Rys. 1. Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych bobowatych grubonasiennych w roku 2014, wg PIORiN W opracowaniu przedstawiono zestawienia tabelaryczne najważniejszych cech dla gatunków bobowatych grubonasiennych, z którymi prowadzono doświadczenia w ramach PDO (bobik, groch siewny odmiany ogólnoużytkowe, groch siewny odmiany pastewne, łubin wąskolistny, łubin żółty, soja). W tabeli 1 dla każdego zamieszczonego w opracowaniu gatunku, przedstawiono dodatkowo ważniejsze cechy morfologiczne odmian. Podano w niej wszystkie aktualnie zarejestrowane odmiany. W danych dotyczących udziału w kwalifikacji polowej miejsce puste oznacza, że w danym roku na terenie Polski nie zakwalifikowano plantacji nasiennych danej odmiany, bądź odmiana nie była zgłoszona do kwalifikacji.

106 Tabele z wynikami plonowania zawierają dane z czterolecia 2011-2014, poza nielicznymi wyjątkami, kiedy wyniki dla odmian pochodzą z trzech lub dwóch lat. Brak danych dotyczących plonu odznacza, że odmiana nie była badana w danym roku, a średnie wartości cech dla tych odmian odpowiednio przeliczono. Obok plonu nasion umieszczono także plon białka ogólnego z tych samych lat. Jest to istotny parametr, który świadczy o przydatności odmian w obrębie poszczególnych gatunków roślin białkowych. W dalszych tabelach przedstawiono ważniejsze cechy rolniczoużytkowe odmian. Wyniki pochodzą z lat 2012-2014, wyjątkowo z krótszego okresu. Na średnią dla cech wyrażanych w skali dziewięciostopniowej, składają się wyniki tylko z tych punktów doświadczalnych, w których dane zjawisko wystąpiło. Nie włączono do średniej wyników, które nie różnicowały odmian lub, gdy zjawisko oceniono na 9. W związku z tym nie ilustrują one występowania zjawiska, ale za to lepiej pokazują różnice między odmianami. Wyniki cech jakościowych nasion pochodzą z trzech ostatnich lat badań, poza bobikiem dla którego przedstawiono wyniki jednoroczne. W tabelach wynikowych uwzględniono te odmiany z krajowego rejestru (KR), które w ostatnich trzech latach były badane choćby jeden rok w doświadczeniach PDO lub w roku bieżącym zostały zarejestrowane.

107 BOBIK Bobik jest rodzimym gatunkiem mającym duże możliwości plonowania, ale wymagającym żyznych gleb i znacznej ilości opadów. Najbardziej odpowiednimi rejonami jego uprawy jest północna i południowa część Polski. W gatunku tym przez kilka lat brakowało zgłoszeń nowych odmian do urzędowych badań, a ostatni raz nową odmianę (Amulet) zarejestrowano w 2008 roku. W sezonie wegetacyjnym 2014 zgłoszono trzy nowo wyhodowane odmiany krajowe, a w bieżącym sezonie wegetacyjnym badania rozpoczęły trzy kolejne odmiany, tym razem zagraniczne. Choć uprawa bobiku od kilku ostatnich lat miała małe znaczenie, to w związku z generalnie większym zainteresowaniem uprawą bobowatych, wzrasta też powierzchnia plantacji kwalifikowanych bobiku. Wzrost areału rozmnożeń materiału siewnego jest obserwowany po roku 2009. W przeciągu tych kilku lat powierzchnia plantacji nasiennych wzrosła od niecałych 200 ha do prawie 1 tys. ha. Procentowy udział w reprodukcji bobiku w stosunku do całej grupy bobowatych wzrósł z 3% do 8%. Choć znaczenie bobiku z powodu jego dużych wymagań siedliskowych zawsze będzie umiarkowane, jest szansa, że na polach będzie się częściej pojawiał. Obecny stan Krajowego rejestru (KR) to 9 odmian, które dzielą się na trzy grupy, w zależności od cech morfologiczno-użytkowych roślin. Aktualnie zarejestrowane są cztery formy niesamokończące o niskiej zawartości tanin i cztery niesamokończące o znacznej zawartości związków antyodżywczych. W KR pozostała tylko jedna odmiana samokończąca o znacznej zawartości tanin. Pomimo cennej cechy jaką jest samokończenie wegetacji, liczebność odmian w ostatnich latach zmniejszyła się do minimum. Wynika to głównie z ich większej podatności na choroby i mniejszego potencjału plonowania. Z końcem roku 2014, wygasł okres wpisu odmiany niskotaninowej niesamokończącej Leo. Odmiany krajowe Ashleigh, Oena i Sonet nie były badane w ostatnich trzech latach. Wykaz odmian znajdujących się w KR w roku 2015 podano w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczo-użytkowych w tabelach 2 i 3.

108 Tabela 1 Bobik. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący (numer adresowy) Barwa nasion po zbiorze Udział w kwalifikacji polowej (%) 2014 2013 2012 1 2 3 4 5 niesamokończące wysokotaninowe maks. przed rokiem 2012 1 *Ashleigh x/ 2004 153 beż 0,3 0,6 2 *Bobas 2002 153 beż 22,0 40,7 45,6 35,6 3 *Oena x/ 2004 153 beż 0,1 1,5 4 *Sonet x/ 1995 10 beż 13,5 niesamokończące niskotaninowe 5 *Albus 2002 611 bsz 33,7 26,3 24,2 37,1 6 *Amulet 2008 611 szbeż 15,6 21,0 6,9 27,4 7 *Kasztelan 2006 611 szbeż 1,7 34,6 8 *Olga 2003 611 bsz 1,3 35,5 samokończąca wysokotaninowa 9 *Granit 2006 611 beż 17,6 8,9 23,3 6,4 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 0,90 0,56 0,33 31,33 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym wyłącznym prawem hodowcy, x/ odmiana niebadana w latach 2012-2014 Kol. 4: beż beżowa, bsz białoszara, szbeż szarobeżowa; na podstawie badań OWT Kol. 5: wg danych PIORiN

109 Tabela 2 Bobik. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiany Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) 2012-2014 2014 2013 2012 2011 2014 1 2 3 Wzorzec 47,2 52,1 44,1 45,4 55,2 1343 niesamokończące wysokotaninowe 1 Bobas 105 104 101 111 104 103 niesamokończące niskotaninowe 2 Albus 104 104 105 103 96 104 3 Amulet 102 106 91 108 103 107 4 Kasztelan 93 91 87 101 101 92 5 Olga 103 99 113 97 94 100 samokończąca wysokotaninowa 6 Granit 104 108 108 95 99 101 Liczba doświadczeń 29 12 8 9 9 12 Kol. 1: wzorzec: 2014, 2013, 2012 średnia ze wszystkich odmian; 2011 Albus, Bobas, Kasztelan, Granit

110 Tabela 3 Bobik. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian Lp. Odmiany Wysokość roślin po zakończeniu kwitnienia Wyleganie Długość okresu od siewu do: przed zbiorem początku kwitnienia dojrzałości technicznej Długość fazy kwitnienia Równomierność dojrzewania cm skala 9º liczba dni skala 9º 1 2 3 4 5 6 7 8 Średnia 127 7,7 7,1 61 124 25 7,9 niesamokończące wysokotaninowe 1 Bobas 136 7,4 6,6 61 124 25 7,8 niesamokończące niskotaninowe 2 Albus 128 7,8 7,4 61 124 26 8,0 3 Amulet 131 7,6 6,9 61 125 26 7,8 4 Kasztelan 130 7,9 7,1 62 125 26 7,8 5 Olga 127 7,8 7,3 61 125 26 7,8 samokończąca wysokotaninowa 6 Granit 109 7,9 7,6 60 120 23 8,2 Liczba doświadczeń 27 11 20 29 28 29 25

111 cd. tabeli 3 Lp. Odmiany czekoladowa plamistość Porażenie przez choroby askochytoza rdza Uszkodzenia nasion przez strąkowca Masa 1000 nasion białka ogólnego Zawartość włókna surowego tanin skondensowanych w nasionach z okrywą skala 9º % g % s.m. mg/g s.m. 1 9 10 11 12 13 14 15 16 Średnia 6,9 7,0 7,5 4,0 474 30,2 9,5 0,064 niesamokończące wysokotaninowe 1 Bobas 7,1 7,3 7,8 3,4 511 30,2 9,2 0,732 niesamokończące niskotaninowe 2 Albus 7,0 7,0 7,5 3,7 474 30,9 9,4 0,067 3 Amulet 7,1 7,0 7,5 3,5 466 30,7 9,6 0,060 4 Kasztelan 6,9 7,1 7,3 3,7 453 30,6 9,8 0,066 5 Olga 7,2 7,1 7,7 4,4 453 30,7 9,8 0,063 samokończąca wysokotaninowa 6 Granit 6,3 6,6 7,3 5,1 489 28,3 9,0 0,813 Liczba doświadczeń 26 24 12 24 16 7 5 5 Kol. 14-16: cechy jakościowe nasion z roku 2014 Kol. 16: średnia z odmian niskotaninowych

112 GROCH SIEWNY Na podstawie urzędowych danych kwalifikacji nasion można sądzić, że powierzchnia uprawy grochu siewnego i jego znaczenie może się zmniejszać i ustępować miejsca zwiększającej się powierzchni kwalifikacji łubinów (wąskolistnego i żółtego). Z pewnością nie odzwierciedla to sytuacji na rynku nasiennym, ale pozwala na scharakteryzowanie pewnych tendencji. W latach 2010 i 2011, w porównaniu do roku 2009, obserwowano krótkotrwale występujący wzrost areału kwalifikacji grochu (3,0 i 2,3 tys. ha). Jednak w kolejnych latach powierzchnia wahała się w roku 2012 wyniosła tylko 1,7 tys. ha, a następnie nieco wzrosła. Analizując dane kwalifikacji całej grupy bobowatych, obserwuje się w ostatnich dwóch latach wyraźny spadek udziału procentowego kwalifikacji tego gatunku, który niegdyś dominował w uprawie. W roku 2009 plantacje kwalifikowane grochu stanowiły 32% powierzchni i wraz z łubinem żółtym stanowiły trzon repartycji odmian bobowatych grubonasiennych. Aktualnie jest to tylko 18% (około 2 tys. ha) i ustępuje zdecydowanie odmianom łubinu wąskolistnego. Rzeczywisty areał uprawy tego gatunku jest trudny do określenia z powodu ograniczonych danych statystycznych. Z danych publikowanych przez PIORiN wynika, że reprodukowanych jest zdecydowana większość odmian aktualnie wpisanych do KR. Wynika to z faktu, że w przeciągu dziesięciu lat ich liczba w KR zmniejszyła się o około 60%. W efekcie, prawie każda aktualnie zarejestrowana odmiana ma większe, bądź mniejsze znaczenie na rynku nasion, co jest korzystnym przejawem. W ostatnim czasie odnotowano też wzrost obrotu nasionami grochu siewnego z Katalogu Wspólnotowego (CCA), co świadczy o większym zainteresowaniu sprzedażą nasion grochu w Polsce przez firmy zagraniczne. GROCH SIEWNY odmiany ogólnoużytkowe W roku 2014 powierzchnia upraw materiału kwalifikowanego odmian ogólnoużytkowych grochu siewnego wyniosła 1,2 tys. ha i była większa o około 500 ha w porównaniu do roku 2013. Obecnie w Krajowym rejestrze (KR) w grupie odmian ogólnoużytkowych są wyłącznie formy wąsolistne, o żółtych nasionach łącznie 14. Wąsolistność odmian jest nieodwracalnym kierunkiem hodowli. Pro-

113 ducentowi oferuje się w ten sposób odmianę o wyraźnie lepszej sztywności. Cecha ta ma duże znaczenie w uprawie, gdyż ułatwia zbiór. W KR ogólnoużytkowe odmiany zagraniczne grochu siewnego stanowią 21%, pozostałe pochodzą z krajowych hodowli. Podobnie jak w latach wcześniejszych, nasiona odmian ogólnoużytkowych przebadano pod kątem najważniejszych cech rolniczo-użytkowych. Określa się także intensywność pobierania wody przez nasiona poszczególnych odmian. Im większa wartość wskaźnika w poszczególnych terminach pomiaru (cd. tabeli 3), tym szybszy czas ich rozgotowywania się. Dzięki tej analizie można określić wartość kulinarną nasion większości zarejestrowanych odmian ogólnoużytkowych. Stan liczebny odmian w KR grochu siewnego utrzymuje się na podobnym poziomie. Na początku roku 2015 do KR wpisano jedną krajową odmianę Arwena, natomiast żadnej nie skreślono. W ostatnich trzech latach nie badano odmian: Santana i Wenus. Aktualny wykaz odmian znajdujących się w KR podano w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczo-użytkowych w tabelach 2 i 3. Charakterystyka odmiany grochu siewnego wpisanej do Krajowego rejestru w roku 2015 Arwena (d. DS326) Odmiana ogólnoużytkowa, wąsolistna, o białych kwiatach, przeznaczona do uprawy na suche nasiona do wykorzystania na paszę i konsumpcję. Plon nasion duży, stabilny w latach badań. Plon białka duży. Termin kwitnienia i dojrzewania średni, okres kwitnienia średni. Rośliny średnie do nieco niższych. Odporność na wyleganie w czasie kwitnienia duża, a przed zbiorem dość duża do średniej. Odporna na choroby. Równomierność dojrzewania średnia. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion bardzo mała. Nasiona barwy żółtej, dość drobne do bardzo drobnych, o średniej do dość małej zawartości białka ogólnego. Zawartość włókna surowego mała. Nasiona dość dobrze rozgotowują się. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 110 szt./m 2.

114 Tabela 1 Groch siewny odmiany ogólnoużytkowe. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiana Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący/ reprezentant (numer adresowy) Typ ulistnienia Barwa kwiatów/ nasion Udział w kwalifikacji polowej (%) 2014 2013 2012 maks. przed rokiem 2012 1 2 3 4 5 6 1 *Akord 2012 1 SL b/ż 3,1 1,1 0,1 2 Arwena 2015 153 SL b/ż 3 Audit 2014 429 SL b/ż 2,2 0,4 4 *Batuta 2009 153 SL b/ż 15,5 24,5 12,4 3,1 5 *Boruta 2007 153 SL b/ż 2,4 6 *Cysterski 2008 1 SL b/ż 2,1 8,0 11,4 13,3 7 *Ezop 2004 153 SL b/ż 6,7 4,5 2,0 17,2 8 *Lasso 2008 611 SL b/ż 8,6 1,6 12,6 6,1 9 *Mecenas 2012 618 SL b/ż 1,9 2,0 0,4 10 *Medal 2007 618 SL b/ż 5,1 4,0 3,1 14,9 11 *Mentor 2011 618 SL b/ż 4,5 2,5 3,4 0,8 12 Santana x/ 2005 389 SL b/ż 8,6 3,1 6,8 10,7 13 *Tarchalska 2004 153 SL b/ż 20,3 31,0 45,5 54,5 14 *Wenus x/ 2003 153 SL b/ż 6,9 3,6 2,3 17,9 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 1,15 0,71 0,73 16,38 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym wyłącznym prawem hodowcy; x/ odmiana niebadana w latach 2012-2014 Kol. 4: SL wąsy czepne zamiast listków (typ afila) Kol. 5: b biała / ż żółta Kol. 4-5: na podstawie badań OWT Kol. 6: wg danych PIORiN; w latach 2012-2014 kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

115 Tabela 2 Groch siewny odmiany ogólnoużytkowe. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiana 2012-2014 Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) 2014 2013 2012 2011 2012-2014 2014 2013 2012 2011 1 2 3 Wzorzec 52,6 59,5 49,1 49,3 47,4 988 1097 889 979 873 1 Akord 97 94 96 102 106 96 94 94 100 106 2 Arwena 105 105 105 103 3 Audit 108 104 111 108 111 108 114 110 4 Batuta 107 109 108 104 112 109 113 107 107 111 5 Boruta 101 99 102 102 102 99 98 99 99 100 6 Cysterski 97 96 91 104 97 95 93 90 103 95 7 Ezop 99 98 102 97 99 103 103 105 102 100 8 Lasso 103 102 101 104 105 99 99 98 100 103 9 Mecenas 102 102 101 102 104 103 105 102 102 104 10 Medal 90 86 91 95 102 90 88 92 92 101 11 Mentor 98 98 96 98 99 97 98 96 96 99 12 Tarchalska 103 103 105 102 103 102 103 103 100 101 Liczba doświadczeń 49 18 14 17 16 49 18 14 17 16 Kol. 1: wzorzec: 2014 Audit, Akord, Ezop, Mecenas, Mentor, Tarchalska; 2013, 2012 Akord, Ezop, Mecenas, Mentor, Tarchalska; 2011 Ezop, Santana, Tarchalska, Terno

116 Tabela 3 Groch siewny odmiany ogólnoużytkowe. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe Lp. Odmiana Wysokość roślin Wyleganie po zakończeniu kwitnienia przed zbiorem Długość okresu od siewu do: początku kwitnieni a dojrzałości technicznej Długość fazy kwitnienia fuzaryjne więdnięcie Porażenie przez choroby Równomierność dojrzewania zgorzelowa plamistość mączniak prawdziwy cm skala 9º liczba dni skala 9º 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Średnia 92 7,8 5,8 63 104 16 7,9 8,0 7,8 7,7 7,9 1 Akord 88 7,6 5,3 61 103 17 8,2 7,6 7,6 7,8 7,8 2 Arwena 82 7,9 5,9 62 106 16 7,5 8,1 7,7 7,6 8,0 3 Audit 98 7,9 6,3 62 104 18 8,0 8,2 8,0 7,9 8,1 4 Batuta 95 8,1 6,1 66 106 16 7,4 8,4 8,0 7,8 8,2 5 Boruta 98 7,8 5,6 64 105 15 7,6 7,7 7,7 7,7 7,5 6 Cysterski 81 7,5 5,0 59 102 17 8,5 7,7 7,7 7,7 7,6 7 Ezop 94 8,0 5,8 65 106 15 7,6 8,3 8,0 7,7 8,0 8 Lasso 95 7,5 5,4 62 104 16 8,1 7,8 7,8 7,7 8,2 9 Mecenas 93 7,9 6,2 63 103 14 8,3 8,0 7,8 7,9 8,0 10 Medal 86 7,8 5,7 62 103 15 7,9 7,9 7,5 7,6 7,4 11 Mentor 95 7,9 5,9 64 104 15 8,0 7,9 7,9 7,8 8,0 12 Tarchalska 93 7,9 5,9 62 104 16 7,6 7,9 8,0 7,7 7,8 Liczba doświadczeń 49 30 45 49 48 49 38 13 26 11 13 mączniak rzekomy

117 cd. tabeli 3 Lp. Odmiana Masa 1000 nasion bardzo dużych (ø>7 mm) Udział nasion Zawartość dużych (ø 6-7 mm) białka ogólnego włókna surowego Intensywność pobierania wody przyrost wagi nasion po określonym czasie moczenia (w godzinach) 1 3 5 7 24 g % % s.m. % 1 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 Średnia 249 15 60 22,2 5,8 13 43 62 75 106 1 Akord 249 13 63 21,9 6,0 11 40 63 77 110 2 Arwena 231 5 58 22,0 5,7 12 41 60 71 103 3 Audit 249 13 63 22,7 5,6 15 49 70 82 108 4 Batuta 249 13 66 22,6 6,0 12 40 58 70 105 5 Boruta 294 37 54 21,9 5,8 11 41 62 74 105 6 Cysterski 232 6 52 21,8 5,9 14 46 65 77 108 7 Ezop 270 24 60 23,0 5,7 13 47 67 78 105 8 Lasso 243 8 62 21,4 5,8 16 52 72 85 113 9 Mecenas 238 11 61 22,5 5,5 12 38 58 72 110 10 Medal 251 22 61 22,2 5,9 13 38 56 69 104 11 Mentor 223 9 57 22,0 5,9 12 39 59 72 103 12 Tarchalska 261 17 62 22,0 5,7 12 39 58 71 103 Liczba doświadczeń 31 37 38 31 15 15

118 GROCH SIEWNY odmiany pastewne Powierzchnia zasiewów na zbiór materiału kwalifikowanego odmian pastewnych grochu siewnego w roku 2014 wynosiła 822 ha i w porównaniu do roku 2013 była większa o 200 ha. Zainteresowanie tą grupą odmian jest mniejsze w porównaniu do odmian ogólnoużytkowych. W odniesieniu do roku 2013 stan KR nie uległ zmianie. Wśród zarejestrowanych ośmiu odmian, większość (6) stanowią odmiany wąsolistne. Dwie pozostałe odmiany cechują się roślinami o liściach parzystopierzastych. Odmiany Muza i Roch cechują się wysokimi roślinami, a także drobnymi nasionami (MTN do 190 g). Utrzymanie w KR form wysokich jest uzasadnione ze względu na ich przydatność do zasiewów mieszankowych (głównie ze zbożami), nadal dość popularnego sposobu uprawy bobowatych w naszym kraju, zwłaszcza w małych gospodarstwach. W ostatnich kilku latach ruch odmianowy wśród form pastewnych jest niewielki. Liczba odmian zarejestrowanych w ostatnich dziesięciu latach wyraźnie zmniejszyła się, a dopływ nowych jest mały. Formy liściaste zostały wyparte przez odmiany wąsolistne, co jest niewątpliwie zaletą odmian gatunków o wiotkich łodygach z punktu widzenia uprawy. Podobnie jak w grupie ogólnoużytkowych odmian, z racji podatności na wyleganie odmian pastewnych, hodowla form wąsolistnych jest głównym kierunkiem. Odmiany pastewne grochu pochodzą tylko z hodowli krajowych, ich rośliny zazwyczaj barwnie kwitną, jedynie odmiana Milwa ma kwiaty różowe, a Muza kwiaty białe. Wykaz odmian znajdujących się w KR zawiera tabela 1. Wyniki najważniejszych cech rolniczo-użytkowych zamieszczono w tabelach 2 i 3.

119 Tabela 1 Groch siewny odmiany pastewne. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący (numer adresowy) Typ ulistnienia Barwa kwiatów/ nasion Udział w kwalifikacji polowej (%) 2014 2013 2012 1 2 3 4 5 6 wysokie maks. przed rokiem 2012 1 *Muza N 2009 618 SL b/ż 12,4 10,9 15,2 12,6 2 *Roch x/ NZ 2000 1 LPP czp/w 0,2 10,0 9,7 średniowysokie 3 *Hubal N 2005 153 LPP czp/bz 22,5 18,4 16,0 16,0 4 *Milwa N 2005 618 SL róż/br 34,0 34,4 39,2 47,1 5 *Model N 2011 618 SL czp/bz 15,3 8,4 1,9 0,4 6 *Pomorska x/ N 2000 1 SL czp/w 6,4 6,3 3,8 21,2 7 *Sokolik N 2001 1 SL czp/bz 3,6 4,6 2,9 16,5 8 *Turnia N 2011 1 SL czp/br 5,6 4,8 1,7 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 0,82 0,62 0,82 29,04 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym wyłącznym prawem hodowcy, x/ odmiana niebadana w latach 2012-2014 N odmiana nasienna, NZ odmiana nasienno-zielonkowa Kol. 4: LPP liście parzystopierzaste, SL wąsy czepne zamiast listków (typ afila) Kol. 5: b biała, br brązowa, bz brązowozielona, czp czerwonopurpurowa, róż różowa, w wielobarwna, ż żółta Kol. 4-5: na podstawie badań OWT; kol. 6: wg danych PIORiN

120 Tabela 2 Groch siewny odmiany pastewne. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiany 2012-2014 Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) 2014 2013 2012 2011 2012-2014 1 2 3 2014 2013 2012 2011 Wzorzec 44,4 50,0 42,6 40,8 35,3 871 987 792 834 669 wysokie 1 Muza 91 92 92 88 101 90 91 91 87 102 średniowysokie 2 Hubal 104 103 107 103 111 107 104 113 105 113 3 Milwa 96 93 102 92 99 95 94 102 91 99 4 Model 103 101 96 112 99 104 104 98 110 100 5 Sokolik 96 97 91 100 103 97 99 94 99 101 6 Turnia 106 106 104 107 97 100 99 100 100 94 Liczba doświadczeń 46 16 15 15 13 46 16 15 15 13 Kol. 1: wzorzec: 2014, 2013, 2012 średnia odmian średniowysokich; 2011 Eureka, Hubal, Klif, Milwa, Model, Pomorska, Sokolik, Turnia;

121 Tabela 3 Groch siewny odmiany pastewne. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe Lp. Odmiany Wysokość roślin w początku kwitnienia Wyleganie Długość okresu od siewu do: po zakończeniu kwitnienia przed zbiorem początku kwitnienia dojrzałości technicznej Długość fazy kwitnienia Równomierność dojrzewania cm skala 9º liczba dni skala 9º 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Średnia 94 8,3 7,0 4,0 65 107 16 8,1 wysokie 1 Muza 114 8,4 7,7 5,1 69 110 18 7,5 średniowysokie 2 Hubal 95 7,3 5,7 3,1 66 106 14 8,1 3 Milwa 78 8,5 7,3 4,2 63 104 16 8,4 4 Model 93 8,6 7,9 5,5 63 106 16 8,1 5 Sokolik 88 8,4 6,8 2,9 67 107 13 8,0 6 Turnia 93 8,3 6,8 3,3 62 106 17 8,2 Liczba doświadczeń 45 16 39 45 44 44 44 36

122 cd. tabeli 3 Lp. Odmiany fuzaryjne więdnięcie Porażenie przez choroby Masa 1000 zgorzelowa plamistość mączniak prawdziwy mączniak rzekomy nasion białka ogólnego Zawartość skala 9º g % s.m. 1 10 11 12 13 14 15 16 włókna surowego Średnia 7,5 7,4 7,7 7,4 217 23,0 6,5 wysokie 1 Muza 7,5 7,7 7,8 7,5 190 22,8 6,4 średniowysokie 2 Hubal 7,5 7,3 7,1 7,3 238 23,7 6,3 3 Milwa 7,2 7,2 7,4 7,3 223 23,0 6,8 4 Model 7,6 7,3 8,1 7,2 231 23,3 6,2 5 Sokolik 7,7 7,5 7,5 7,5 207 23,4 6,8 6 Turnia 7,5 7,5 8,3 7,6 211 21,7 6,4 Liczba doświadczeń 9 22 4 12 42 32 15

123 ŁUBIN WĄSKOLISTNY Małe wymagania glebowo-wilgotnościowe łubinu wąskolistnego sprawiają, że może być wysiewany w wielu rejonach kraju. Jest gatunkiem odpowiednim do uprawy na glebach średnich, które w Polsce dominują. W roku 2014 odmiany łubinu wąskolistnego były reprodukowane na powierzchni 3,5 tys. ha i w porównaniu do roku wcześniejszego powierzchnia ta była większa o prawie 1 tys. ha. Nasiona większości odmian wpisanych do Krajowego rejestru (KR) są corocznie namnażane, przy czym wskazać można odmiany przodujące w reprodukcji. Wśród odmian niesamokończących większy udział w reprodukcji ma odmiana Zeus i niedawno rejestrowana Dalbor, a wśród odmian samokończących od wielu lat odmiana Sonet, która powoli ustępuje miejsca odmianie nowszej Regent. Utrzymywana jest też na pewnym poziomie reprodukcja odmian o wysokiej zawartości alkaloidów (w ostatnich latach głównie Karo), gdyż są one szczególnie przydatne do zasiewów poplonowych na przyoranie, a nie są niszczone przez dziką zwierzynę. Reprodukcja wielu odmian, zwłaszcza tych najnowszych, pozwala producentowi na optymalny wybór odmiany adekwatnie do potrzeb. W ostatnich latach obserwuje się duży postęp hodowlany. Nowo rejestrowane odmiany cechują się znaczącą poprawą cech gospodarczych, zwłaszcza potencjału plonowania i cech jakościowych nasion, a także zdrowotności. Jest to jedyny gatunek wśród bobowatych grubonasiennych, w którym liczba odmian zarejestrowanych w ostatnim dziesięcioleciu podwoiła się. W KR jest aktualnie 20 odmian, różniących się pod względem wielu cech morfologicznych (typ wzrostu, barwa kwiatów, liści i nasion) oraz cech ważnych z punktu widzenia uprawy i wykorzystania (np. zawartość alkaloidów, białka ogólnego i inne). W gatunku tym większość stanowią odmiany krajowe, a tylko odmiana samokończąca, nietermoneutralna Boruta pochodzi z zagranicy, ale jest zachowywana na terenie naszego kraju. Zdecydowana większość odmian (14) to formy o niskiej zawartości alkaloidów i niesamokończącym typie wzrostu, różniące się potencjałem plonowania, jakością nasion oraz tempem wzrostu roślin. Grupę o samokończącym typie wzrostu stanowią trzy odmiany (Boruta, Regent, Sonet). Ich zasadniczym walorem jest wczesne i równomierne dojrzewanie, mały udział roślin zielonych w łanie przed zbiorem oraz ich większa odporność na wyleganie. Mimo mniejszego potencjału plonowania w porównaniu do form nie-

124 samokończących, są cenione przez wielu rolników. W gatunku tym, jako jedynym wśród rodzimych gatunków łubinów, dostępne są też trzy formy o wysokiej zawartości alkaloidów. Stan KR w okresie od opublikowania poprzedniego wydania LOO zmienił się nieznacznie. Zarejestrowano trzy odmiany pastewne, niesamokończące Lazur, Rumba i Salsa, pochodzące z dwóch różnych hodowli krajowych. W ostatnich trzech latach w doświadczeniach PDO nie badano odmiany Mirela o dużej zawartości alkaloidów (gorzka). Wykaz odmian znajdujących się w KR podano w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczo-użytkowych w tabelach 2 i 3. Charakterystyka odmian łubinu wąskolistnego wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2015 Lazur (d. PRH 178/12) Odmiana niesamokończąca, niskoalkaloidowa przydatna do uprawy na nasiona paszowe. Plon nasion duży. Plon białka średni. Termin kwitnienia roślin wczesny. Termin dojrzewania wczesny do dość wczesnego. Okres kwitnienia średniej długości. Rośliny średnie do niższych. W fazie początku kwitnienia rośliny nie wylegają. W fazie końca kwitnienia wyleganie bardzo małe, przed zbiorem dość małe. Odporność na choroby duża. Dojrzewa równomiernie. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion dość mała. Masa 1000 nasion dość mała do średniej. Zawartość białka ogólnego w nasionach mała, tłuszczu surowego średnia, włókna surowego średnia. Zawartość alkaloidów bardzo mała. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin w uprawie na nasiona około 100 szt./m 2. Rumba (d. WTD 2112) Odmiana niesamokończąca, niskoalkaloidowa przydatna do uprawy na nasiona paszowe. Plon nasion duży, stabilny w latach badań. Plon białka bardzo duży. Termin kwitnienia roślin dość wczesny. Termin dojrzewania roślin dość wczesny do średniego. Okres kwitnienia średniej długości.

125 Rośliny wysokie. Rośliny w fazie początku kwitnienia nie wylegają. Wyleganie roślin w fazie końca kwitnienia bardzo małe, przed zbiorem dość małe. Odporność na choroby duża do bardzo dużej. Dojrzewa dość równomiernie. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion dość mała. Masa 1000 nasion dość mała do średniej. Zawartość białka ogólnego w nasionach dość duża do dużej, tłuszczu surowego średnia do dość małej, włókna surowego średnia. Zawartość alkaloidów dość mała. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin w uprawie na nasiona około 100 szt./m 2. Salsa (d. WTD 2012) Odmiana niesamokończąca, niskoalkaloidowa przydatna do uprawy na nasiona paszowe. Plon nasion duży. Plon białka dość duży. Termin kwitnienia roślin dość wczesny. Termin dojrzewania dość wczesny. Okres kwitnienia średniej długości. Rośliny średnie, w fazie początku kwitnienia wylegają nieznacznie. Wyleganie roślin w fazie końca kwitnienia małe, przed zbiorem dość małe. Odporność na choroby duża. Dojrzewa równomiernie. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion dość mała. Masa 1000 nasion dość mała. Zawartość białka ogólnego w nasionach średnia, tłuszczu surowego średnia do dość małej, włókna surowego średnia do dość małej. Zawartość alkaloidów mała. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin w uprawie na nasiona około 100 szt./m 2.

126 Tabela 1 Łubin wąskolistny. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący (numer adresowy) Barwa kwiatów Udział w kwalifikacji polowej (%) 2014 2013 2012 maks. przed rokiem 2012 1 2 3 4 5 niesamokończące wysokoalkaloidowe 1 *Karo 2001 1 nieb 11,9 11,6 10,6 14,3 2 Mirela x/ 1981 618 róż 33,3 3 *Oskar 2012 618 nieb-b 2,9 2,6 0,2 niesamokończące niskoalkaloidowe 4 *Bojar 2007 618 nieb 1,4 2,3 2,6 5,7 5 *Dalbor 2011 618 nieb 13,0 9,6 4,2 6 *Graf 2004 618 jróż 1,1 3,0 4,4 13,4 7 *Heros 2011 618 nieb-b 0,9 0,1 8 *Kadryl 2010 1 nieb 1,3 0,7 0,1 0,0 9 *Kalif 2006 618 b 2,0 8,5 13,8 12,5 10 *Kurant 2014 1 nieb 0,0 11 *Lazur 2015 618 nieb 12 *Neptun 2009 618 nieb 3,9 1,4 5,1 7,8 13 Rumba 2015 1 b 14 Salsa 2015 1 b 15 *Tango 2012 1 b 5,4 0,7 0,6 16 *Wars 2014 618 nieb 0,9 17 *Zeus 2002 618 bjróż 18,0 16,1 17,2 24,7 samokończące niskoalkaloidowe 18 *Boruta 2002 618 b 4,4 6,0 5,5 4,9 19 *Regent 2009 618 nieb 12,6 13,6 9,7 6,4 20 *Sonet 1999 1 nieb 14,3 19,9 25,8 42,9 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 3,50 2,58 2,77 12,35 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym wyłącznym prawem hodowcy Kol. 4: b biała, bjróż bardzo jasnoróżowa, jróż jasnoróżowa, róż różowa, nieb niebieska, nieb-b niebiesko biała; na podstawie badań OWT Kol. 5: wg danych PIORiN; w latach 2012-2014 kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA)

127 Tabela 2 Łubin wąskolistny. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiany Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) 2012-2014 2014 2013 2012 2011 2012-2014 2014 2013 2012 2011 1 2 3 Wzorzec 32,9 35,0 32,5 31,2 27,9 886 941 871 845 733 niesamokończące wysokoalkaloidowe 1 Karo 103 102 99 108 97 100 100 96 104 93 2 Mirela 87 89 3 Oskar 97 93 106 93 104 100 94 111 95 106 niesamokończące niskoalkaloidowe 4 Bojar 97 96 95 101 95 93 91 91 97 93 5 Dalbor 103 99 104 105 104 105 103 106 106 103 6 Graf 97 96 103 92 105 100 99 105 98 111 7 Heros 107 104 112 105 105 106 104 111 102 103 8 Kadryl 94 96 97 88 108 96 97 99 92 111 9 Kalif 104 97 108 107 101 100 94 103 103 97 10 Kurant 102 100 102 104 103 98 105 106 11 Lazur 107 102 101 99 12 Neptun 104 103 103 105 99 108 108 106 111 102 13 Rumba 109 107 110 113 14 Salsa 100 107 102 107 15 Tango 105 99 112 105 119 110 101 119 110 123 16 Wars 107 105 111 106 104 104 107 101 17 Zeus 102 102 100 105 104 103 104 100 104 106 samokończące niskoalkaloidowe 18 Boruta 97 99 96 95 98 96 99 95 93 98 19 Regent 103 111 97 100 97 100 109 96 94 94 20 Sonet 86 94 75 89 92 81 90 70 84 84 Liczba doświadczeń 35 13 11 11 11 35 13 11 11 11 Kol. 1: wzorzec: 2014, 2013, 2012 średnia z odmian niskoalkaloidowych; 2011 Boruta, Graf, Kalif, Regent

128 Tabela 3 Łubin wąskolistny. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe Lp. Odmiany Wysokość roślin po zakończeniu kwitnienia Wyleganie Długość okresu od siewu do: przed zbiorem początku kwitnienia dojrzałości technicznej Długość fazy kwitnienia Równomierność dojrzewania Udział roślin zielonych przed zbiorem jednofazowym cm skala 9º liczba dni skala 9º % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Średnia 69 7,3 7,5 60 111 21 8,0 3,3 niesamokończące wysokoalkaloidowe 1 Karo 71 7,9 8,1 62 111 20 8,2 3,7 2 Oskar 71 7,7 7,9 61 112 20 8,0 2,9 niesamokończące niskoalkaloidowe 3 Bojar 65 8,1 8,0 60 112 21 8,2 2,5 4 Dalbor 64 8,1 8,2 58 110 21 8,2 2,9 5 Graf 70 7,0 7,4 62 114 20 7,8 4,4 6 Heros 59 7,7 7,7 58 111 21 8,3 1,9 7 Kadryl 75 7,0 7,3 61 114 21 7,8 3,6 8 Kalif 70 7,3 7,6 61 114 22 7,5 5,9 9 Kurant 73 6,5 7,0 59 113 20 7,6 4,4 10 Lazur 65 7,1 7,1 58 110 19 8,1 2,8 11 Neptun 65 6,5 7,0 56 109 21 8,4 1,6 12 Rumba 73 7,0 7,1 60 113 21 7,5 6,2 13 Salsa 70 6,3 6,8 61 111 22 8,3 1,4 14 Tango 75 7,1 7,3 60 115 23 7,3 7,1 15 Wars 68 8,0 8,0 60 113 20 7,9 3,8 16 Zeus 75 7,4 7,6 58 112 23 8,2 2,1 samokończące niskoalkaloidowe 17 Boruta 71 7,0 7,5 62 110 20 8,2 3,6 18 Regent 62 7,6 8,0 58 107 19 8,4 2,0 19 Sonet 61 7,5 7,7 58 104 18 8,8 0,4 Liczba doświadczeń 37 14 20 37 35 37 26 23

129 cd. tabeli 3 Lp. Odmiany fuzarioza Porażenie przez choroby Masa 1000 nasion antraknoza białka ogólnego włókna surowego Zawartość alkaloidów termin II termin III skala 9º g % s.m 1 10 11 12 13 14 15 16 17 Średnia 7,9 8,4 7,8 146 31,6 15,8 0,020 6,8 niesamokończące wysokoalkaloidowe 1 Karo 7,5 8,5 7,6 176 30,7 16,2 1,131 6,4 2 Oskar 7,9 8,2 7,7 137 32,5 16,0 0,976 6,8 niesamokończące niskoalkaloidowe 3 Bojar 7,9 8,2 7,5 158 30,4 16,1 0,016 7,1 4 Dalbor 7,8 8,6 7,9 134 32,3 15,0 0,018 6,7 5 Graf 8,2 8,0 7,0 132 32,8 16,1 0,022 6,7 6 Heros 7,8 8,5 7,8 122 31,4 15,8 0,022 6,6 7 Kadryl 8,0 8,1 7,6 144 32,4 16,1 0,022 6,7 8 Kalif 8,2 8,4 7,8 145 30,6 16,0 0,019 7,0 9 Kurant 7,9 8,3 7,8 158 31,9 16,0 0,024 6,6 10 Lazur 7,8 8,6 8,1 149 30,4 15,5 0,015 7,2 11 Neptun 7,6 8,1 7,9 151 33,1 15,0 0,018 6,8 12 Rumba 8,1 8,2 8,0 152 32,7 15,6 0,032 6,7 13 Salsa 7,5 8,3 7,9 139 32,1 15,1 0,019 6,7 14 Tango 8,2 8,5 8,0 162 33,2 16,0 0,032 6,7 15 Wars 8,0 8,4 7,9 146 30,7 16,2 0,014 6,6 16 Zeus 7,7 8,4 8,1 146 31,7 15,5 0,018 7,3 samokończące niskoalkaloidowe 17 Boruta 8,1 8,6 8,0 140 31,5 16,0 0,020 6,7 18 Regent 8,1 8,5 8,2 134 30,7 15,8 0,013 7,1 19 Sonet 7,1 8,6 8,2 148 29,9 16,5 0,023 6,7 Liczba doświadczeń 15 10 10 35 31 15 15 21 tłuszczu surowego Kol. 11: obserwację przeprowadzono w fazie zawiązanych strąków na pędzie głównym Kol. 12: obserwację przeprowadzono w fazie dojrzewania strąków na pędzie głównym Kol. 16: średnia z odmian niskoalkaloidowych

130 ŁUBIN ŻÓŁTY Łubin żółty jest typową rośliną gleb lekkich i bardzo lekkich. Dobór gatunków do uprawy na takich stanowiskach jest bardzo ograniczony, dlatego możliwość wprowadzenia łubinu żółtego do zmianowania zapewnia utrzymanie produktywności pól i pozwala na poprawę warunków mało urodzajnego stanowiska dla roślin następczych. Pod względem potencjału plonowania ustępuje on łubinowi wąskolistnemu, ale toleruje słabsze gleby. W roku 2014 odmiany łubinu żółtego reprodukowano na areale prawie 1,9 tys. ha, o 250 ha większym niż w roku 2013. Hodowla odmian tego gatunku w porównaniu z łubinem wąskolistnym jest trudniejsza, stąd też jest mniej zgłoszeń i rejestruje się mniej odmian. Przez ostatnie dziesięć lat liczba odmian w KR utrzymywała się na podobnym poziomie, choć również w tym gatunku odnotowano postęp hodowlany. Nowe odmiany pod wieloma względami spełniają oczekiwania praktyki rolniczej. Charakteryzuje je dobra plenność i wczesność, a więc są mało wrażliwe na opóźnienie terminu siewu. Łubin żółty w porównaniu do łubinu wąskolistnego cechuje się większą podatnością na antraknozę groźną chorobę pojawiającą się w fazie kwitnienia roślin. Dotychczas nie znaleziono genetycznego źródła odporności roślin na tę chorobę. Krajowy rejestr obejmuje osiem krajowych odmian, w tym dwie samokończące wegetację Taper i Perkoz. Wszystkie odmiany cechują się niską zawartością alkaloidów w nasionach. Podobnie jak w latach wcześniejszych, największy procentowy udział w reprodukcji, który utrzymuje się od wielu lat, miała niesamokończąca odmiana Mister. Stan KR w okresie od opublikowania poprzedniego wydania LOO nie zmienił się. W latach 2012-2014 nie badano najpóźniej dojrzewającej odmiany niesamokończącej Parys. Wykaz odmian znajdujących się w KR zamieszczono w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczo-użytkowych w tabelach 2 i 3.

131 Tabela 1 Łubin żółty. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiany Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący (numer adresowy) Termin tworzenia pędu głównego Barwa kwiatów Barwa nasion Udział w kwalifikacji polowej (%) 2014 2013 2012 1 2 3 4 5 6 7 niesamokończące 1 *Baryt 2011 1 pżół 14,3 10,2 0,9 0,1 2 *Bursztyn 2014 1 pżół 0,1 3 *Dukat 2006 1 wcz pżół bcz 0,7 8,0 12,3 4 *Lord 2006 618 śr-póź pżół bcz 2,4 2,8 5,5 6,9 5 *Mister 2003 1 wcz pżół bcz 70,4 64,2 67,7 77,5 6 Parys x/ GR 1988 618 póź pżół bcz 0,1 4,3 5,9 29,2 samokończące 7 *Perkoz 2008 618 wcz pżół b 6,5 7,7 5,2 3,5 8 *Taper 2002 1 bwcz-wcz pżół b 5,9 8,0 6,5 11,0 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (tys. ha) 1,85 1,61 1,77 30,94 maks. przed rokiem 2012 Kol. 1: * odmiana chroniona krajowym wyłącznym prawem hodowcy, GR odmiana z dominującym udziałem alkaloidu gramina; x/ odmiana niebadana w latach 2012-2014 Kol. 4: bwcz bardzo wczesny, wcz wczesny, póź późny Kol. 5: pżół pomarańczowo-żółta; kol. 6: bcz biało-czarna, b biała Kol. 4-6: na podstawie badań OWT; brak danych Kol. 7: wg danych PIORiN

132 Tabela 2 Łubin żółty. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiany 2012-2014 Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) 2014 2013 2012 2011 2012-2014 1 2 3 2014 2013 2012 2011 Wzorzec 21,0 21,8 20,7 20,4 22,9 744 792 733 706 829 niesamokończące 1 Baryt 107 110 107 105 99 111 112 112 108 102 2 Bursztyn 106 106 107 105 113 112 115 112 3 Dukat 106 102 108 108 97 106 103 106 109 97 4 Lord 98 93 95 105 95 101 96 99 107 95 5 Mister 106 103 108 106 98 106 103 108 108 98 6 Parys GR 77 76 samokończące 7 Perkoz 92 95 90 92 88 87 88 86 86 82 8 Taper 90 91 91 87 87 87 87 88 85 84 Liczba doświadczeń 34 15 8 11 11 34 15 8 11 11 Kol. 1: wzorzec: 2014, 2013, 2012 średnia z wszystkich odmian; 2011 Mister, Talar; GR odmiana z dominującym udziałem alkaloidu gramina

133 Tabela 3 Łubin żółty. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe Lp. Odmiany Wysokość roślin po zakończeniu kwitnienia Wyleganie Długość okresu od siewu do: przed zbiorem początku kwitnienia dojrzałości technicznej Długość fazy kwitnienia Równomierność dojrzewania Udział roślin zielonych przed zbiorem jednofazowym cm skala 9º liczba dni skala 9º % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Średnia 73 7,2 7,1 66 113 18 8,2 5,0 niesamokończące 1 Baryt 72 7,5 7,3 67 114 20 8,0 7,7 2 Bursztyn 74 6,8 7,2 68 114 20 7,8 7,2 3 Dukat 74 6,8 6,6 68 114 19 7,9 6,1 4 Lord 73 7,5 7,3 67 114 20 7,9 8,6 5 Mister 74 7,8 7,6 67 113 19 8,2 3,9 samokończące 6 Perkoz 77 6,6 6,3 65 110 13 8,7 0,6 7 Taper 70 7,6 7,6 63 109 14 8,8 0,8 Liczba doświadczeń 37 24 29 35 20 39 31 19

134 cd. tabeli 3 Lp. Odmiany fuzarioza Porażenie przez choroby: Masa 1000 nasion antraknoza białka ogólnego włókna surowego Zawartość tłuszczu surowego alkaloidów II termin III termin skala 9º g % s.m. 1 10 11 12 13 14 15 16 17 Średnia 8,1 8,0 7,5 131 42,0 16,3 6,4 0,016 niesamokończące 1 Baryt 8,3 8,0 7,5 127 43,2 16,1 6,1 0,013 2 Bursztyn 8,3 8,0 7,4 129 44,6 16,5 5,8 0,018 3 Dukat 8,0 7,9 7,3 130 41,7 15,9 6,6 0,020 4 Lord 8,1 7,5 6,8 128 43,0 16,4 6,1 0,014 5 Mister 8,0 8,3 7,6 137 42,0 16,4 6,2 0,017 samokończące 6 Perkoz 7,9 7,7 7,6 136 39,2 16,6 7,4 0,014 7 Taper 8,0 8,3 8,1 131 40,6 15,9 6,5 0,019 Liczba doświadczeń 6 20 26 35 27 15 21 15 Kol. 11: obserwację przeprowadzono w fazie zawiązanych strąków na pędzie głównym Kol. 12: obserwację przeprowadzono w fazie dojrzewania strąków na pędzie głównym

135 SOJA Jest to nierodzimy gatunek bobowaty grubonasienny, użytkowany na świecie jako roślina oleista. Mimo, że wcześniej uprawa soi w Polsce właściwie nie istniała, w ostatnich kilku latach obserwuje się wzrost zainteresowania tym gatunkiem. Pierwsze oznaki ożywienia uprawy zaobserwowano w 2010 roku. Nastąpił dynamiczny wzrost liczby odmian, które są reprodukowane w kraju i pochodzą głównie z CCA. Z roku na rok zwiększa się liczba odmian zgłaszanych do badań urzędowych. Dzięki temu zwiększa się dostępność nasion soi na polskim rynku. Duże znaczenie ma poszerzanie doboru odmian, których rodowód jest związany z hodowlą w naszym kraju, bądź są zaaklimatyzowane do warunków klimatycznych Polski. Uprawa odmian z CCA wymaga szczególnego rozpoznania ich właściwości, przede wszystkim terminu osiągnięcia dojrzałości żniwnej. Począwszy od roku 2010 obserwuje się skokowy wzrost powierzchni zasiewów kwalifikowanych. W roku 2014 wynosiła ona prawie 2 tys. ha, rok wcześniej blisko 600 ha, natomiast w roku 2009 praktycznie plantacji prawie nie było (2 ha). W roku 2014 reprodukowano 13 odmian soi, z których większość (85%) pochodzi z CCA. W opracowaniu zamieszczono wyniki badań pięciu odmian zarejestrowanych w Polsce. Dwie z nich wpisano do KR w początku roku 2015. Wykaz odmian znajdujących się w KR podano w tabeli 1, a dane dotyczące najważniejszych cech rolniczo-użytkowych w tabelach 2 i 3. Charakterystyka odmian soi wpisanych do Krajowego rejestru w roku 2015 Aligator Odmiana późna do bardzo późnej. Plon nasion i białka bardzo duży, bardzo stabilny w latach badań. Termin kwitnienia roślin średni. Okres kwitnienia dość długi. Rozpoczyna dojrzewanie późno. Dojrzałość techniczną osiąga bardzo późno. Rośliny średnio wysokie, osadzenie najniższego strąka średnie. Wyleganie w fazie początku kwitnienia nie występuje, w końcu kwitnienia i przed zbiorem bardzo małe. Podatność na patogeny mała. Dojrzewanie równomierne. Skłonność do

136 pękania strąków bardzo mała. Masa 1000 nasion duża do bardzo dużej. Zawartość białka ogólnego w nasionach średnia do dość dużej, tłuszczu surowego średnia, włókna surowego dość mała. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych i żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin około 70-80 szt./m 2. Madlen (d. SP-16) Odmiana późna. Plon nasion dość duży. Plon białka duży. Termin kwitnienia roślin średni do dość późnego. Okres kwitnienia średni. Rozpoczyna dojrzewanie późno. Dojrzałość techniczną osiąga późno. Rośliny średnie do niższych. Osadzenie najniższego strąka średnie. Wyleganie w fazie początku kwitnienia bardzo małe, w końcu kwitnienia małe, przed zbiorem średnie. Podatność na patogeny mała. Dojrzewa dość równomiernie. Skłonność do pękania strąków bardzo mała. Masa 1000 nasion średnia. Zawartość białka ogólnego w nasionach dość duża, tłuszczu surowego mała, włókna surowego dość mała. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych i żytniego bardzo dobrego. Optymalna obsada roślin około 70-80 szt./m 2.

Tabela 1 Soja. Wykaz odmian zarejestrowanych Lp. Odmiana Rok wpisania do Krajowego rejestru Zachowujący /reprezentant (numer adresowy) Barwa nasion/ znaczka Udział w kwalifikacji polowej (%) 2014 2013 2012 1 2 3 4 5 maks. przed rokiem 2012 1 Aldana 1992 611 żół/c-br 0,2 2,4 3,3 100,0 2 Aligator 2015 965 żół/c-br 3 Augusta 2002 17 żół/c-br 0,3 1,3 0,1 50,0 4 Madlen 2015 966 żół/j-br 5 Mavka 2013 966 żół/ żół 36,7 26,2 1,5 Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych (ha) 1976 598 455 390 Kol. 4: żół żółta barwa nasion lub zanczka; c-br ciemnobrązowa barwa znaczka; j-br jasnobrązowa barwa znaczka; na podstawie badań OWT Kol. 5: wg danych PIORiN; w latach 2012-2014 kwalifikacją objęto również odmiany ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA) 137

138 Tabela 2 Soja. Plon nasion i białka ogólnego odmian (% wzorca) Lp. Odmiana 2012-2014 Plon nasion (dt z ha) Plon białka ogólnego (kg z ha) 2014 2013 2012 2011 2012-2014 1 2 3 2014 2013 2012 2011 Wzorzec 28,4 31,2 26,8 27,1 24,6 807 940 743 739 721 1 Aldana 101 97 97 110 105 102 99 99 109 105 2 Aligator 121 121 121 123 3 Augusta 89 87 91 90 95 90 88 92 91 95 4 Madlen 99 104 98 109 5 Mavka 108 103 111 111 114 107 101 109 110 112 Liczba doświadczeń 38 16 14 8 7 38 16 14 8 7 Kol. 1: wzorzec: 2014 Aldana, Mavka; 2013 Aldana, Augusta, Mavka, 2012, 2011 Aldana, Augusta;

139 Tabela 3 Soja. Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian Lp. Odmiana białka ogólnego Zawartość Wysokość Długość okresu od siewu do włókna surowego tłuszczu surowego roślin osadzenia najniższych strąków początku kwitnienia dojrzałości technicznej dojrzałości żniwnej % s.m. cm liczba dni 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Średnia 33,7 7,9 23,6 86 11,5 59 126 134 24 Długość fazy kwitnienia 1 Aldana 33,8 8,4 24,5 82 9,9 57 121 128 23 2 Aligator 33,8 7,7 24,3 87 12,1 56 132 140 25 3 Augusta 34,0 7,8 23,3 81 10,7 58 121 127 23 4 Madlen 34,1 7,5 21,7 76 11,1 63 128 137 21 5 Mavka 32,9 8,0 24,1 102 13,7 60 129 135 26 Liczba doświadczeń 23 19 18 37 36 35 34 13 33 Kol. 9: dane z lat 2013-2014

140 cd. tabeli 3 Lp. Odmiana Liczba liści pozostałych na roślinach: w początku dojrzewania przed zbiorem po zakończeniu kwitnienia Wyleganie przed zbiorem Równomierność dojrzewania Pękanie strąków Masa 1000 nasion Bakteryjna ospowatość % skala 9º g skala 9º 1 11 12 13 14 15 16 17 18 Średnia 53 3,8 8,0 6,7 8,1 8,7 168 8,2 1 Aldana 40 0,9 8,4 7,8 8,4 9,0 173 8,0 2 Aligator 66 5,5 8,5 7,7 8,0 8,8 180 8,6 3 Augusta 40 1,1 7,5 6,0 8,4 7,9 137 7,8 4 Madlen 61 5,8 7,5 5,1 7,6 8,8 166 8,3 5 Mavka 58 5,7 8,0 6,9 8,1 8,9 185 8,2 Liczba doświadczeń 21 10 19 28 29 10 36 6 Kol. 18: średnia z lat 2013-2014

141 WIECHLINOWATE. WSTĘP W grupie roślin pastewnych, wiechlinowate (trawy) zajmują czołowe miejsce w bilansie paszowym, a powierzchnia uprawy wskazuje na szerokie ich wykorzystanie. Łąki i pastwiska stanowią około 13 % całej powierzchni naszego kraju. Według danych GUS w strukturze użytków rolnych, użytki zielone zajmują 21,4% ich obszaru. W roku 2014 powierzchnia łąk trwałych w gospodarstwach rolnych wynosiła 2634 tys. ha i w porównaniu do roku 2013 wzrosła o 66,9 tys. ha, tj. 2,5 %. Powierzchnia pastwisk trwałych wynosiła 485 tys. ha i w porównaniu do roku 2013 była mniejsza o 108 tys. ha, tj. 22,2 %. Rys.1. Powierzchnia trwałych użytków zielonych w latach 2008-2014 Od 2008 roku powierzchnia trwałych użytków zielonych utrzymuje się na podobnym poziomie, choć nieznacznie większą ich powierzchnię odnotowano w roku 2010 (rys. 1), w którym przeprowadzono powszechny spis rolny. Areał upraw wiechlinowatych na nasiona utrzymywał się także na zbliżonym poziomie, jednak z tendencją wzrostową w porównaniu do lat wcześniejszych. W roku 2014 był o około 14 % większy w porównaniu do roku 2013. Podobnie jak w latach ubiegłych największą część upraw nasiennych stanowiły życice: trwała i wielokwiatowa oraz kostrzewa czerwona (rys. 2).

142 Rys.2. Zakwalifikowana powierzchnia odmian wiechlinowatych uprawianych na nasiona w roku 2014 wg PIORiN Stan Krajowego rejestru w porównaniu do roku 2013 nieznacznie zmniejszył się. Zarejestrowanych jest (stan na 30.04.2015 r.) 133 (85 krajowych i 48 zagranicznych) odmian pastewnych wiechlinowatych w obrębie 13 gatunków. Największy udział odmianowy w grupie wiechlinowatych ma życica trwała 43 odmiany, następnie życica wielokwiatowa 19 odmian oraz kostrzewa łąkowa 15 odmian i tymotka łąkowa 14 odmian. Na początku 2015 roku do Krajowego rejestru wpisano jedną pastewną odmianę kostrzewy czerwonej. W opracowaniu przedstawiono krótki opis gatunku w obrębie którego zarejestrowano w 2015 roku nową odmianę. Kostrzewa czerwona (Festuca rubra L.) Gatunek wieloletni, darniotwórczy użytków zielonych, trawników i terenów specjalnych. Jest zaliczany do traw niskich o dużej zmienności cytogenetycznej i morfologicznej. Wyróżnia się trzy podstawowe podgatunki kostrzewy czerwonej: