Wstęp do filozofii wykład 5: Style myślenia filozoficznego filozofia analityczna dr Mateusz Hohol sem. zimowy 2014/2015
Początki Choć filozofia analityczna rodzi się na początku XX wieku, wielu wcześniejszych filozofów uważanych jest za prekursorów myślenia i metod analizy (np. D. Hume, G.W. Leibniz) Powstanie filozofii analitycznej wiąże się bezpośrednio ze sprzeciwem wobec brytyjskiego idealizmu, nawiązującego do filozofii G.W.F. Hegla oto przykłady: Francis Herbert Bradley: tym co rzeczywiście istnieje, nie jest świat naturalny, ale nieujmowalny w żadnych pojęciach Absolut ( Poza duchem nie ma i być nie może żadnej rzeczywistości ) Umowna data powstania f. analitycznej: 1903 rok, gdy ukazały się: artykuł George a Edwarda Moore a The Refuta*on of Idealism książka Bertranda Russella The Principles of Mathema*cs
Czym nie jest filozofia analityczna? Nie jest tzw. filozofią kontynentalną (ale nie chodzi tu o region geograficzny, tylko o styl myślenia ), do przedstawicieli której należą m.in.: Jacques Derrida G.W.F. Hegel Marcn Heidegger Józef Tischner Henri Bergson
Czym nie jest filozofia analityczna? Filozofia analityczna to nie jest szkoła! Między nami macie wszystko, co chcecie Filozofowie analityczni to Bardzo skłócone towarzystwo, z jednym wszakże wyjątkiem. Jak się pojawi ktoś z zewnątrz, stary pozytywista, taki z brodą, od Comte a, albo neotomista starej szkoły, to my tworzymy od razu wspólny front: jesteśmy gotowi bić ich po głowie; taka jest przepaść metodologiczna między nami a tymi starymi. Ale jak jesteśmy między sobą, to w straszny sposób się spieramy. Józef Maria Bocheński
Różne oblicza filozofii analitycznej Szkoła Oxfordzka John L. Auscn, Gilbert Ryle, Peter Strawson Szkoła z Cambridge George Edward Moore*, Ludwig Wikgenstein, Bertrand Russell Koło Wiedeńskie Rudolf Carnap, Moritz Schlick, Oko Neurath W.V.O. Quine John L. Auscn Rudolf Carnap Amerykański neopragmatyzm (trudno mówić o jednolitej szkole) W.V.O. Quine, Hilary Putnam, Wilfrid Sellars Szkoła Lwowsko- Warszawska Kazimierz Twardowski, Jan Łukasiewicz, Kazimierz Ajdukiewicz Koło Krakowskie* Józef Maria Bocheński, Jan Salamucha, Jan Drewnowski Kazimierz Twardowski o. Józef Maria Bocheński
Józef Maria Bocheński, Filozofia analityczna, [w:] Sens życia i inne eseje, Philed, Kraków 1993, s. 136-147. Cztery hasła określające filozofię analityczną (wg J.M. Bocheńskiego) Analiza Język Logika Przedmiot
Analiza Analiza polega na przekładzie jednych zdań na drugie Przekład opierać musi się o kryteria intersubiektywne Wyrażenia złożone rozkładane są na prostsze; ujawnia się związki pomiędzy nimi Odrzucenie globalnej syntezy tendencji do tworzenia systemów metafizycznych Bocheński: Dla nas, analityków, filozofowie, którzy fabrykują wielkie, wszechogarniające syntezy, są zabobonnymi filozofami, chcą robić rzeczy, których zrobić niepodobna ( ). Normalny filozof analityczny uważa czasy nowożytne, od Kartezjusza do połowy XIX w., za ciemne stulecia, w których filozofowie zamiast prowadzić analizy przeważnie fabrykowali światopoglądy ( ). Argument za odrzuceniem globalnej syntezy: Nasz świat jest straszliwie złożony, że to nie jest taka prosta rzecz, jak niektórzy sobie wyobrażają. To, że globalna synteza nie jest możliwa nie znaczy, że nie jest możliwa synteza lokalna (koncepcje filozoficzne to syntezy lokalne )
Język Polem pracy filozofa jest język Bocheński: Analiza językowa jest, zdaniem analityków, podstawowym warunkiem każdej porządnej roboty filozoficznej. To nie znaczy, żeby filozofia była tylko analizą językową, ale nie ma innego dostępu do pojęć niż poprzez słowa ( ). Zarówno nasza filozofia antyczna i średniowieczna, jak i dwie fazy filozofii hinduskiej buddyjska i bramańska zawsze oparte są na analizie językowej. Za wagą języka w filozofii stoi przekonanie, że stosunek myśli do mowy jest mniej więcej taki, jak stosunek duszy do ciała według błogosławionej pamięci Arystotelesa, że to się jedno z drugim łączy.
Logika Logika jest pomocna w rekonstrukcji problemów filozoficznych Perzanowski: Jeśli koncepcja filozoficzna faktycznie jest głęboka, to po trafnym sformalizowaniu widzimy to jasno i w pełni. Formalizacja nie głębi szkodzi, lecz mętniactwu Logika traktowana jest jako symbol racjonalności i narzędzie myślenia Logika to etyka myśli i mowy (Jan Łukasiewicz) Bocheński: nie wierzymy w możność stosowania metod irracjonalnych Filozofia analityczna odrzuca zwykle wgląd czy intuicję Za wagą logiki/racjonalności stoi to, że trzeba używać rozumu, ruszać mózgiem, a nie zdawać się na uczucie ( ). Poza logiką jest ( ) nonsens, bełkot.
Przedmiot Filozofia analityczna jest, podobnie jak nauka, zorientowana intersubiektywnie: patrzy krytycznie na opieranie się na wewnętrznych stanach podmiotu (np. uczuciach) Bocheński: Analitycy odrzucają wszystkie subiektywizmy i równocześnie z tym wszelki bełkot. Bełkot to doskonała rzecz do wyrażania uczuć, ale nie do komunikowania obiektywnej rzeczywistości. Za odrzuceniem subiektywizmu kryje się pogląd, że mowa ma dwie funkcje: z jednej strony wyraża pewne stany, z drugiej strony komunikuje pewne treści. Jesteśmy przekonani, że w nauce, a myślimy, że filozofia jest nauką, nie osiąga się niczego przez bełkot.
O bełkocie Często można spotkać się z utyskiwaniem na niejasny i zawiły sposób, w który filozofowie niekiedy wyrażają swe myśli. [...] Wielu sądzi tedy, że czasem nawet jasno myślący filozof, pragnący wyrazić swe myśli jak najjaśniej, przecież nie zdoła tego dokonać, gdyż nie pozwala mu na to zawiłość omawianych przezeń spraw i kwesci. [...] Nie wiadomo jednak na czym opiera się zdanie, iż o pewnych sprawach i kwescach filozoficznych nie podobna jasno pisać. [...] Stąd rodzi się przypuszczenie, że niejasność stylu niektórych filozofów nie jest nieuchronnym następstwem czynników tkwiących w przedmiocie ich wywodów, lecz ma swe źródło w mętności i niejasności ich sposobu myślenia. [...] Za takim poglądem przemawia niezmiernie ścisły związek zachodzący między myślą a mową, związek tym ściślejszy, im bardziej abstrakcyjną myśl mowa wyraża. Kazimierz Twardowski
Jaki język? Język potoczny (analiza miękka) jest to narzędzie codziennej komunikacji i myślenia, języka nie trzeba reformować, trzeba go opisywać (badać) filozof ma badać potoczne użycie wyrażeń przewodnikiem powinien być zdrowy rozsądek (common sense) G.E. Moore, Szkoła Oksfordzka Język formalny (analiza twarda) język potoczny jest nieprecyzyjny, wieloznaczny, jego logika jest ukryta; zadaniem filozofii jest reforma języka; trzeba uściślić język naturalny (docierając do ukrytej formy logicznej) problemy filozoficzne powinno się formułować i rozwiązywać w języku formalnym Koło Wiedeńskie, Quine
Paradoks analizy Analiza nie może być jednocześnie poprawna i nietrywialna analiza jest poprawna wtw., gdy człony analizowany i analizujący są równoznaczne od działalności filozoficznej oczekujemy nowej wiedzy, a jeśli analiza przeprowadzona jest poprawnie to jest trywialna (bo tautologiczna), z kolei jeśli wyniki są nietrywialne to analiza przeprowadzona została niepoprawnie
Jedno z rozwiązań paradoksu analizy: Russell i wczesny Wittgenstein Język posiada swoją gramatykę logiczną (formę logiczną, strukturę głęboką) Analiza filozoficzna ma na celu odsłonięcie logicznej formy języka, a nie poszukiwanie synonimu danego pojęcia Atomizm logiczny: logiczna struktura języka jest izomorficzna z ontologiczną strukturą świata (dlatego język i świat pasują do siebie ) Forma logiczna prawdziwych zdań odbija strukturę faktów, do których odnoszą się te zdania Zatem: analiza języka może mówić coś o świecie
Na bazie: J. Woleński, Filozofia analityczna, [w:] Z zagadnień analitycznej filozofii prawa, Aureus, Kraków 2013, s. 61-93 Wybrane metody filozofii analitycznej Eksplikacja Parafraza Presupozycja Argumentacja z przypadków wzorcowych
Eksplikacja Zdaniem Rudolfa Carnapa to: transformacja mniej lub bardziej nieścisłego pojęcia w pojęcie ścisłe, czy też raczej zastąpienie drugiego przez pierwsze. Słynny przykład (dyskusja Carnap versus Strawson): gorącość (pojęcie jakościowe, potoczne) eksplikowana jest jako temperatura (pojęcie ilościowe, naukowe)
Parafraza (1) Obecny król Francji jest łysy Prawdziwe? Nie. (2) Obecny król Francji nie jest łysy Prawdziwe? Nie. Paradoks: z jednej strony uznajemy zasadę mówiącą, że każde zdanie jest prawdziwe lub fałszywe, z drugiej okazuje się, że nie da się jej zastosować do niektórych skonstruowanych poprawnie zdań.
Aby rozwiązać problem należy odnaleźć strukturę logiczną zdania na drodze parafrazy: okaże się jedno zdanie nie stanowi negacji drugiego obydwa zdania są fałszywe z uwagi na to, że Francja nie jest monarchią Zdanie Obecny król Francji jest łysy nie jest zdaniem podmiotowo- orzecznikowym, tylko zdaniem złożonym z koniunkcji: Istnieje dokładnie jedna osoba, która jest obecnie królem Francji i ta osoba jest łysa. x{k(x) y(k(y) y=x) Ł(x)} Podobnie zdanie Obecny król Francji nie jest łysy jest w istocie zdaniem złożonym z koniunkcji: Istnieje dokładnie jedna osoba, która jest obecnie królem Francji i ta osoba nie jest łysa. x{k(x) y(k(y) y=x) Ł(x)}
Presupozycja Według Petera Strawsona: Zdanie B jest presupozycją zdania A wtw., gdy prawdziwość zdania B jest warunkiem koniecznym dla prawdziwości zdań A oraz A Presupozycją zdania Obecny król Francji jest łysy (A) jest zdanie Istnieje król Francji (B). Jeśli zdanie Istnieje król Francji jest fałszywe, to problem prawdziwości/ fałszywości zdania Obecny król Francji jest łysy (lub jego negacji) nie pojawia się. Strawson stosuje wybieg: prawdziwość nie jest cechą zdania, tylko stwierdzenia By zdanie Obecny król Francji jest łysy było stwierdzeniem prawdą musi być, że Istnieje król Francji. Jeśli zdanie Istnieje król Francji jest fałszywe, to zdanie Obecny król Francji jest łysy nie jest stwierdzeniem, a co za tym idzie problem prawdziwości/fałszywości nie pojawia się
Argumentacja z przypadków wzorcowych Za pomocą argumentacji z przypadków wzorcowych wykazuje się, że mimo zgłaszanych przez oponenta wątpliwości, dany obiekt jest X. Chodzi o to, aby wykazać, że pewne obiekty są typowymi obiektami, podpadającymi pod dany termin Proces argumentacyjny: (1) ktoś zgłasza wątpliwość, że X jest X (2) wykazujemy, że X jest typowym (potocznym) użyciem X - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - (3) X jest X
Podsumowanie: filozofia jako sztuka analizy i syntezy Im dziedzina trudniejsza, tym więcej trzeba precyzji. W mateczniku niejasności zaś potrzeba jej najwięcej. Prawdą jest też, że analizując, dzielimy. Fragmenty składają się jednak w całość. Wytworem metod formalnych są wszak teorie. Teorie zaś scalają Jerzy Perzanowski, Jak filozofować?
Dla osób, które chciałby dowiedzieć się czegoś więcej o filozofii analitycznej i jej przedstawicielach
Coming soon Fenomenologia i hermeneutyka