12. Rzepak jary - mgr Ewa Jackowska Uwagi ogólne Średni plon nasion wzorcowych odmian rzepaku jarego w ostatnim pięcioleciu w doświadczeniach realizowanych w systemie Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i Rolniczego ( PDOiR) stanowił 62 % plonu wzorcowych odmian rzepaku ozimego. Nasiona odmian rzepaku jarego odznaczają się jednak dobrą jakością. Zawartość tłuszczu mają podobną jak nasiona rzepaku ozimego, natomiast zawierają przeciętnie więcej białka ogólnego, a mniej włókna i glukozynolanów. W latach 2000-2013 powierzchnia uprawy wahała się od 22-85 tys. ha, natomiast 2013 wyniosła jedynie 20 tys. ha (dane GUS). Większy areał uprawy tej formy rzepaku był w latach 2003-2012, w których nastąpiło wymarznięcie plantacji rzepaku ozimego w niektórych rejonach kraju. Wiele pól po wymarzniętym rzepaku ozimym a zwłaszcza te potraktowane herbicydami wykluczającymi uprawę zbóż jarych, zostało przesiane odmianami rzepaku jarego. Według danych Głównego Inspektoratu PIORiN, w roku 2013 zakwalifikowano 152 ha plantacji nasiennych 6-ciu odmian rzepaku jarego, z czego 46 % ogólnej powierzchni zajmowały trzy odmiany wpisane do KR, natomiast 54 % trzy inne odmiany ze wspólnotowego katalogu CCA. W roku 2013 do Krajowego Rejestru wpisano dwie odmiany mieszańcowe rzepaku jarego Dodger i Legolas. Aktualnie zarejestrowanych jest 28 odmian: 18 populacyjnych i 10 mieszańcowych. Wpisane do Krajowego Rejestru odmiany wykazują zróżnicowanie ważniejszych cech wartości gospodarczej, takich jak plon nasion oraz jego jakość, a także wczesność, wysokość roślin, odporność na wyleganie oraz porażenie przez zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych. (źródło: LOO COBORU 2014).W województwie podkarpackim w ramach PDO w 2014 roku przeprowadzono dwa doświadczenia polowe z odmianami rzepaku jarego. Badano 12 odmian w doświadczeniach: w Skołoszowie na glebach dobrych i Nowym Lublińcu na glebach lekkich. Doświadczenia prowadzono w oparciu o metodykę opracowaną przez COBORU, na jednym poziomie agrotechniki w czterech powtórzeniach. Powierzchnia poletka do zbioru wynosiła 16,5 m 2, ochronę chemiczną roślin ograniczono do zaprawiania nasion, stosowania herbicydów i środków owadobójczych. W Nowym Lublińcu dodatkowo zastosowano ochronę fungicydami. Nawożenie roślin stosowano uwzględniając lokalne warunki glebowe w oparciu o analizy gleby. Plon nasion określano przy wilgotności 9 %. Warunki agrotechniczne, prowadzonych doświadczeń oraz pochodzenie odmian przedstawiono w tabeli 1 i 2, a wyniki ważniejszych cech gospodarczych 3-7. Wyniki doświadczenia Doświadczenia zostały założone w optymalnym terminie. Małe opady deszczu w I i II dekadzie kwietnia, spowodowały nierównomierne wschody i wydłużyły je w czasie. Pełnia wschodów nastąpiła dopiero pod koniec III dekady kwietnia. Maj był stosunkowo mokry i chłodny z przygruntowymi przymrozkami do -2,6 0 C (w Nowym Lublińcu). W Nowym Lublińcu zanotowano 124,3 mm opadów. Czerwiec był stosunkowo chłodny zwłaszcza w I dekadzie, lipiec ciepły ale z gwałtownymi burzami w Skołoszowie. Występujące burze z porywistym wiatrem przyczyniły się do wylegania roślin niezależnie od odmiany. Pomimo sprzyjających warunków do rozwoju chorób, nie stwierdzono istotnego porażenia przez patogeny grzybowe. W 2014 średni plon nasion w odmianach był o 1,4 dt wyższy niż w roku poprzednim. Najlepiej plonowały odmiany: Gandalf, Tamaryn, Legolas, Makro, Delight, Dogger, Doktrin i Kaliber. Przy średniej wysokości roślin 131 cm do najniższych należały Fenja, Tamaryn, Belinda, Delight i Doktrin. Najmniej wyległy odmiany: Markus, Belinda i Delight. Porażenie roślin chorobami wystąpiło w niewielkim stopniu i pozostawało bez wpływu na różnice w plonowaniu odmian.
Tabela 1 Rzepak jary. Odmiany badane. Rok zbioru 2014 Lp Odmiana Rok wpisania do Krajowego Rejestru Odmian w Polsce Rok włączenia do LOZ Liczba lat w LOZ Kod kraju - pochod zenia Adres jednostki zachowującej odmianę, a w przypadku odmiany zagranicznej pełnomocnika w Polsce. 1 Kaliber F 1 2009 2013 3 DE Saaten Union Polska sp. z o.o., ul. Straszewska 70, 62-100 Wągrowiec 2 Fenja 2010 2013 3 DE Saaten - Union Polska sp. z o.o. ul. Straszewska 70, 62-100 Wągrowiec 3 Markus 2010 2013 3 Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o., Grupa IHAR, ul. Głowna 20, 99-307 Strzelce 4 Tamarin 2010 2013 3 DE Lantmännen SW Seed sp. z o.o., ul. Głowackiego 1 A, 05-822 Milanówek 5 Belinda F 1 2010 2013 3 DE Bayer sp. z o.o. Bayer Crop Science, Al. Jerozolimskie 158, 02-326 Warszawa 6 Delight F 1 2010 2013 3 DE Bayer sp. z o.o., Bayer Crop Science, Al. Jerozolimskie 158, 02-326 Warszawa 7 Gandalf 2012 DE Lantmännen SW Seed sp. z o.o., ul. Głowackiego 1 A, 05-822 Milanówek 8 Lennon 2013 DE Lantmännen SW Seed sp. z o.o., ul. Głowackiego 1 A, 05-822 Milanówek 9 Doktrin F 1 2013 DE Saaten - Union Polska sp. z o.o., ul. Straszewska 70, 62-100 Wągrowiec 10 Makro F 1 2012 DE Saaten Union Polska sp. z o.o., ul. Straszewska 70, 62-100 Wągrowiec 11 Legolas F 1 2014 DE Lantmännen SW Seed sp. z o.o., ul. Głowackiego 1 A, 05-822 Milanówek 12 Dogger F 1 2014 DE F 1 odmiana mieszańcowa. LOZ odmiana zalecana do uprawy na obszarze województwa, Bayer sp. z o.o., Bayer Crop Science, Al. Jerozolimskie 158, 02-326 Warszawa
Tabela 2 Rzepak jary. Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru: 2014 Miejscowość ZDOO Skoloszow ZDOO Nowy Lubliniec Powiat Jaroslaw Lubaczów Kompleks rolniczej przydatności gleby II IV A Klasa bonitacyjna gleby II a IV b ph gleby w KCl 6,06 6,1 Przedplon Burak cukrowy Jęczmień jary Data siewu (dzień, m-c, rok) 08 IV 2014 01 IV 2014 Obsada nasion (szt/m 2 ) 100 100 Data zbioru (dzień, m-c, rok) 4 VIII 2014 11VIII 2014 Nawożenie mineralne N (kg/ha) 123 100 P 2 0 5 (kg/ha) 62 50 K 2 O (kg/ha) 90 75 S (kg/ha) - 30 Nawożenie dolistne preparatami Insol 3x 1,5 l wieloskładnikowymi (l/ha) Insol B 2x 2l - Środki ochrony roślin Zaprawa nasienna (nazwa) Chinook 200 FS zaprawiano centralnie Herbicyd (nazwa, dawka/ha) Metazanez 500 SC -2,0 l Butisan Star 400 EC - 2,5 l Insektycyd (nazwa, dawka/ha) Proteus 110 OD - 0,6 l Karate Zeon 050 CS - 0,15 l Decis Mega 50 EW - 0,15 l Proteus 110 OD - 0,6 l Mospilan 20 SP -0,12 kg 3 x Decis Mega 50 EW- 0,15 l 2 x Karate Zeon 050 CS - 0,12 l Fungicyd (nazwa, dawka/ha) Topsin M 500 SC- 1,2 l Horizon 250 EW - 1,0 l Inne (nazwa, dawka/ha) Reglone 200 SL - 3,0 l Flexi - 0,8 l
Tabela 3 Rzepak jary. Wyniki ogólne doświadczeń. Rok zbioru: 2014 Lp. Cecha Skołoszów Nowy Lubliniec 1 Termin kwitnienia początek (dzień, m-c) 31 V 2014 29 V2014 2 Termin kwitnienia koniec (dzień, m-c) 22 VI 2014 25 VI 2014 3 Termin dojrzałości do koszenia (dzień, m-c) 23 VII 2014 22 VII 2014 4 Termin dojrzałości do zbioru kombajnem (dzień, m-c) 30 VII 2014 5 VIII 2014 5 Wysokość roślin (cm) 119 143 6 Wysokość łanu (cm) 62 127 7 Ocena wylegania (%) 48 11 8 Pękanie łuszczyn (%) - 3,0 9 Brakujące łuszczyny (%) 1,6 3,5 10 Porażenie przez choroby: mączniakiem rzekomym (skala 9 0 ) 9,0 9,0 11 - zgnilizną twardzikową (%) 3,6 9,0 12 - czernią krzyżowych (skala 9 0 ) 7,5 6,3 13 Wilgotność nasion przy zbiorze (%) 6,7 13,4 14 Plon nasion (dt z ha) 31,9 21,7 Wyniki średnie z wszystkich badanych odmian. Skala 9 : 9 oznacza stan najkorzystniejszy, 1 oznacza stan najmniej korzystny
Tabela 4. Rzepak jary. Plon nasion odmian w miejscowościach(% wzorca). Rok zbioru: 2014 Zawartość w nasionach Lp. Odmiana Skołoszów Nowy Lubliniec tłuszczu % s.m. Wzorzec, dt z ha 31,9 21,7 45,9 7,5 1 Kaliber F 1 99 106 46,1 7,5 2 Fenja 100 86 48,6 6,5 3 Markus 98 83 45,6 7,4 4 Tamarin 100 112 45,0 5,9 5 Belinda F 1 92 102 45,3 8,0 6 Delight F 1 95 112 45,7 8,6 7 Gandalf 102 101 45,6 7,0 8 Lennon 102 85 46,0 7,8 9 Doktrin F 1 101 109 46,6 7,6 10 Makro F 1 101 101 9,9 11 Legolas F 1 111 105 8,8 12 Dodger F 1 101 100 7,7 Wzorzec wszystkie odmiany badane Zawartość tłuszczu i glukozynolanów - LOO 2014, COBORU (dane z lat 2011-2013) glukozynolanów µmg Tabela 5 Rzepak jary. Plon nasion odmian (% wzorca). Lata zbioru: 2014, 2013, 2012 Lp. Odmiana 2014 2013 2012 2013-2014 2012-2014 Wzorzec, dt z ha 26,8 25,4 22,5 26,1 24,9 1 Kaliber F 1 103 99 107 101 103 2 Fenja 93 102 100 98 98 3 Markus 90 105 97 98 97 4 Tamarin 106 99 98 103 101 5 Belinda F 1 97 99 103 98 100 6 Delight F 1 104 93 117 99 105 7 Gandalf 102 100 100 101 101 8 Lennon 94 102 98 9 Doktrin F 1 105 104 105 10 Makro F 1 101 11 Legolas F 1 108 12 Dodger F 1 101 Wzorzec wszystkie odmiany badane
Tabela 6 Rzepak jary. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby (odchylenia od wzorca). Lata zbioru: 2014, 2012-2014 Lp Odmiana L-ba Zgnilizna twardzikowa - Czerń krzyżowych skala 9º lat % badań 2014 2013-2014 2014 2012-2014 Wzorzec, dt z ha 3,6 3,6 6,9 7,5 1 Kaliber F 1 5 0,4-0,1-0,4-0,3 2 Fenja 5-1,1 0,7-0,1 0,2 3 Markus 5 2,9 2,3 0,1-0,1 4 Tamarin 5 0,4-0,1-0,4 0,7 5 Belinda F 1 5 1,4 1,9 0,6 0,5 6 Delight F 1 5-0,6-0,6 0,4 0,5 7 Gandalf 3 1,4-1,1 0,4-0,1 8 Lennon 2 0,4-1,6-0,4-0,2 9 Doktrin F 1 2-1,1-0,4-0,1 0,1 10 Makro F 1 1-1,6 0,1 11 Legolas F 1 1-0,1 0,6 12 Dodger F 1 1-2,1-1 Liczba doświadczeń 1 Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których dana choroba wystąpiła. Tabela 7. Rzepak jary. Ważniejsze właściwości rolniczo-użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru 2014, 2012-2014 Lp. Odmiana L-ba Wysokość (cm) Ocena wylegania % lat roślin łanu badań Wzorzec 131 134 94 89 30 33 1 Kaliber F 1 5-4 -1 6 3-3 -2 2 Fenja 5-8 -4-5 -2 0 1 3 Markus 5 6 3-4 -6 7 7 4 Tamarin 5-14 -6-4 -1 2 0 5 Belinda F 1 5-19 -11-14 -11 8 4 6 Delight F 1 5-12 -6-7 -6 4 3 7 Gandalf 3 0 0-2 5 2-4 8 Lennon 2 1 6-5 9 Doktrin F 1 2-8 3-3 10 Makro F 1 1 1 15-6 11 Legolas F 1 1 8 3-5 12 Dodger F 1 1-3 8-4 2014 2012-2014 2014 2012-2014 2014 2012-2014
Charakterystyka odmian rzepaku jarego wpisanego do krajowego rejestru odmian w roku 2014 wg COBORU, LOO 2014 DOGER Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży. Zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach średnia. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej duża. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny dość wysokie, o przeciętnej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych średnia. LEGOLAS - Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej dość duża. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny średniej wysokości, o nieco większej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową większa od średniej, na czerń krzyżowych średnia.