Dr Andrzej Zieliński AWF Warszawa Teoria nauczania techniki sportowej i jej praktyczne wykorzystanie w procesie szkolenia
Technika sportowa to sposoby wykonania i stosowania nawyków ruchowych w działalności sportowej (grze właściwej) Nauczanie techniki polega nie tyle na nauczaniu samych ruchów, co na rozwiazywaniu zadań ruchowych na rozwiazywaniu zadań taktycznych Działanie techniczne nawyk czuciowo-ruchowy, można uznać za całkowicie opanowany i utrwalony wtedy, kiedy zawodnik stosuje go z powodzeniem w grze. Czajkowski Z 2004
Zawodnik ma dobrą tech nikę, jeśli jego sposób rozwiązania poszczególnych kontekstów sy tuacyjnych jest: - bardziej precyzyjny, bardziej bezpieczny i bardziej ekonomiczny - spójny i dostosowany do zachowania pozostałych zawodników (partnerów i prze ciwników) w zależności od okoliczności gry i taktyki każdej sytuacji gry J. Castelo.
W nauczaniu obowiązuje zasada swoistości uczenia się, która mówi, że najlepszą praktyką jest taka, która najbardziej przypomina umiejętności docelowe oraz warunki gry właściwej. W miarę nabywania wprawy coraz większa część ćwiczeń umiejętności docelowej powinna być wykonywana w warunkach przypominających sytuacje gry właściwej.
Etapy uczenia się Proces uczenia się przebiega przez różne poziomy, czyli etapy. Wyróżnia się: - słowno-poznawczy - ruchowy - samodzielny
Etap nauczania - słowno-poznawczy Etap szkolenia przygotowania wstępnego Wiek do 10 roku życia Celem jest wytworzenie ogólnego obrazu ruchu Na tym etapie szczególnie przydatne dla uczącego się są: instruktaż, pokazy. Pokaz powinien dać uczącemu się obraz pożądanego wzorca ruchu, który będzie próbował odtworzyć w swoich własnych działaniach Popularne powiedzenie obraz jest wart tysiąca słów Jedną z ważnych cech pokazu jest przedstawienie podstawowego wzorca synchronizacji względnej (timingu) Pokaz jest bardziej przydatny uczącym się w początkach nabywania praktyki niż w późniejszych etapach
Wskazania metodyczne zapewnij wszystkim dobrą widoczność i słyszalność zdobądź uwagę zawodników pokaż swoje zaangażowanie i entuzjazm pokaz wykonaj wyraźnie i powtórz wielokrotne dostarcz informacji o sposobie wykonania i odczuciach jakich może doświadczyć wykonując daną czynność mów krótko i na temat używaj języka zrozumiałego dla uczniów zwracaj uwagę na ważne aspekty ruchów wykonywanych w trakcie pokazów rozłóż informacje w czasie początkowo podawaj najważniejsze najważniejszych, później dodając drobniejsze szczegóły spróbuj odnieść przekazywane informacje do wiedzy i umiejętności, które uczący się już posiedli i mogą je przenieść do nowej umiejętności bądź cierpliwy i konsekwentny obserwuj reakcje uczniów Pamietaj każda faza nauczania decyduje o efektywności procesu
Etap ruchowy Etap szkolenia nauczania podstawowego Etap szkolenia doskonalenia umiejętności Wiek 10-12 lat Wiek - 13-15 lat Etap ruchowy trwa wyraźnie dłużej niż etap słowno-poznawczy, niekiedy kilka lat. Celem jest, aby działania zawodników nabierały większej spójności a ruchy były bardziej stabilne i zautomatyzowane, aby sprawiały wrażenie wykonywanych niemal bez wysiłku. Ruchy powinny stawać się stopniowo płynne i mniej pośpieszne. Po ukształtowaniu ogólnego obrazu ruchu, zawodnik skupia swoją uwagę na doskonaleniu umiejętności przez tworzenie doskonalszych wzorców ruchu. Uczący się zdobywa umiejętność śledzenia informacji zwrotnych i wykrywania popełnianych błędów.
Uczeń zawodnik ruchy wykonuje niedokładne, co do kierunku i zakresu występuje nadmierne napięcie mięśni i dodatkowe przyruchy uwaga i kontrola wzroku skierowana jest na wykonanie ruchu nie dostrzega ani nie ocenia swoich błędów i pomyłek
Wskazania metodyczne nauczanie podstawowe prowadź w warunkach łatwych spokojnie i bez pośpiechu ustaw uczniów w sposób zapewniać swobodę działania, bezpieczeństwo stwórz atmosferę zmniejszającą obawę przed niepowodzeniem ucz głównie działań pojedynczych podstawowych, najczęściej stosowanych w grze np. uderzenia piłki prostym podbiciem czy wewnętrzną częścią stopy. Te działania należy szczególnie ćwiczyć, utrwalać, doskonalić, dążąc do możliwie wczesnego stosowania w grze sprawdzaj wykonanie każdego ćwiczenia, poprawiaj najczęściej spotykane błędy. Mów i pokazuj jak usunąć błąd nie bądź przesadnie pedantyczny w egzekwowaniu idealnej formy ruchu, zadawalając się z grubsza opanowanymi ruchami udzielaj pochwał za dobre wykonanie. Słuchaj co chcą ci przekazać, bądź cierpliwy w początkowym etapie nauczania Informacji zwrotnej udzielaj częściej, potem stopniowo staraj się ją ograniczać podawać informację na temat znaczenia i zastosowania danego działania w walce sportowej Wykorzystuj głównie formy - ścisłą,zadaniową, zabawową, małych gier. utrzymuj stałą kontrolę nad działaniami uczniów
Uczeń - zawodnik coraz więcej uwagi poświęca na to, co ma wykonać, a nie jak wykonać dane działanie (kontrola wzrokowa przechodzi coraz bardziej na ocenę sytuacji taktycznej, a wykonanie coraz bardziej oparte na czuciu głębokim) popełnia mniej błędów i są one mniej poważne szybciej i bardziej trafnie postrzeganie, bardziej trafny wybór działania technicznotaktycznego zaczyna dostrzegać niektóre błędy
Wskazania metodyczne utrudnij warunki wykonania ruchów, stawiaj większe wymagania, co do szybkości, dokładności ruchu, zachowania właściwego rytmu zmierzaj do tego, aby zawodnik potrafił działania pojedyncze łączyć w różne działania całościowe, dostosowując je do sytuacji gry wdrażając nawyki w sytuacjach całościowych, gdy zawodnik musi reagować na zmiany w sytuacji taktycznej należy początkowo ćwiczyć bez nacisków psychicznych wymagaj reagowania odpowiednim działaniem na zmianę sytuacji taktycznej stosując metody i formy twórcze (np. fragmenty gry, gra zadaniowa, mała gra) w doborze treści i struktury ćwiczeń stosuj zasady dostępności i indywidualizacji w miarę nabywania wprawy przez uczącego się zmniejszaj objętość informacji zwrotnej a czasami jej zaniechaj
Wspomaganie procesu uczenia się Poprzez wspieranie i zachęcanie, trenerzy mogą sprawić, że zawodnicy łatwiej będą podejmowali ten rodzaj ryzyka, który może poskutkować istotnym udoskonaleniem umiejętności. Sterowanie uwagą Trener może pomagać uczącemu się w sterowaniu jego skupieniem uwagi. Pomagając uczącym się rozpoznawać czynniki istotne dla danego zadania i zachęcając ich do kierowania uwagi na najbardziej istotne wskazówki Sterowanie pobudzeniem Aby utrzymać pobudzenie na odpowiednim poziomie nauczyciel powinien uwypuklać cele robocze, nie zaś cele końcowe. Cele robocze obejmują zazwyczaj te aspekty czynności, którymi wykonawca może sterować, tworząc skuteczny wzorzec ruchu. Uczniowie przekonani o tym, że są w stanie spełnić wymogi danego zadania wykazują większą wiarę we własne siły w procesie uczenia się tego zadania.
Istnieje konieczność stałego podnoszenia poziomu trudności ćwiczeń równolegle do osiągania biegłości w poprzedzającym zadaniu (zasady dostępności i stopniowania trudności).
Etap samodzielny Etap szkolenia trenowania wiek 16-19 lat Celem jest kształtowanie odporności na działania utrudniające, elastyczne przystosowanie do sytuacji. Po nabyciu znacznej praktyki uczący wejść w etap samodzielny, w którym potrafią wytwarzać swe działania niemal automatycznie, z niewielkim tylko skupieniem uwagi W trakcie etapu samodzielnego znacznie wzrasta wiara we własne możliwości oraz zdolność do wykrywania błędów we własnych ruchach Wyznacznikiem jakości ruchów może być narastająca ich automatyzacja (czy automatyczne przetwarzanie informacji), która zmniejsza wysiłek fizyczny i umysłowy, poprawia styl i formę.
Zawodnik uczeń skupia uwagę na trafnym i szybkim postrzeganiu sytuacji walki, na wyborze odpowiedniego rozwiązania taktycznego sytuacji, nie zaś na tym jak wykonać wybrane działanie posiada bogatszy i bardziej różnorodny zasób stosowanych działań, wykonuje je z większą dokładnością i szybkością. Wyniki jego działań są coraz bardziej stabilne popełnia znacznie mniej błędów postrzegania, wyboru i wykonania Ruch wykonuje poprawnie, różnymi sposobami, zależnie od sytuacji i potrzeby nawyk ruchowy jest plastyczny, zmienny na skutek wysycenia go różnymi umiejętnościami techniczno-taktycznymi, umożliwiającymi skuteczne stosowanie w grze zawodnik sam dostrzega błędy i stara się je poprawić
Wskazania metodyczne realizuj ćwiczenia zawierające sytuacje złożone, nieoczekiwane i w warunkach bardzo trudnych, nieraz nawet trudniejszych niż w meczach ćwiczenia trudne przeplataj ćwiczeniami dającymi zawodnikom odprężenie, poczucie pewności siebie i przyjemność nie chroń młodych przed działaniem czynników stresowych, zadbaj o odpowiedni poziom stresu (nie nazbyt wysoki) zadbaj o rzeczywistą współpracę z zawodnikiem w procesie budowania mistrzostwa spowoduj aby zawodnik czuł się odpowiedzialny za postęp w nauczaniu Jeśli twoja postawa, jako trenera, jest właśnie taka, jesteś bliski sukcesu
Kształtowanie procesu uczenia się celowego Postępowanie (procedura) Układem ćwiczeń powtarzanych - trakcie tej samej sesji nieprzerwane skupienie się na wykonaniu jednego zadania, poprawienia go, doskonalenia i utrwalania zanim przejdzie się do następnego Układ ćwiczeń przeplatanych - trakcie tej samej sesji powtórzenia jednych czynności wykonywane są na przemian z innymi Ćwiczenia powtarzane skutkują nabyciem wielkiej wprawy w wykonywaniu danej czynności, ale lepsze od nich wyniki uczenia się (ich miernikiem była przeprowadzona później próba przechowywania) dały ćwiczenia przeplatane. Kiedy człowiek ćwiczy różne czynności w kolejności przypadkowej, to wykonywania są mniej doskonałe niż te, które są skutkiem ćwiczeń powtarzanych. Kiedy jednak uczący muszą przypominać sobie dane czynności później, w próbie przechowywania, sytuacja ulega odwróceniu: lepiej przechowywane są umiejętności nabyte wskutek ćwiczeń przeplatanych niż w wyniku ćwiczeń powtarzanych.
Ćwiczenia powtarzane prowadzą wprawdzie do szybszego opanowania wykonania (w trakcie nauki) ale ćwiczenia przeplatane skutkują efektywniejszym uczeniem się. Uczenie się mierzone jest na ogół próbą przechowywania lub stopniem przenoszenia, których nie można zastosować w fazie nabywania umiejętności. Uczący się w trybie ćwiczeń przeplatanych są nieustannie zmuszenia do tworzenia odpowiednich planów różnych ruchów, ich wykonanie w trakcie pierwszej próby jest stosunkowo mizerne. Jednak odnoszą korzyści z wykonywania tej bardziej wymagającej formy uczenia się, kiedy muszą odtworzyć daną czynność jakiś czas później, zapewne dzięki temu, że lepiej potrafią wywołać z pamięci obraz danego działania. Badania wykazują, że w porównaniu z ćwiczeniami powtarzanymi, przerywane (czyli wykonywane z dłuższymi przerwami i podejmowaniem innych czynności w tych przerwach) sprzyjają stabilizacji zapamiętywanych wzorców ruchowych. W przeplatanych ćwiczeniach doskonalony jest mechanizm wyszukiwania. Zmuszenie uczących się do wyszukiwania i parametryzacji czyli właściwego kształtowania modułów wewnętrznych uogólnionego programu ruchowego przed każdym ruchem, nauczyciel może wprowadzić do ćwiczeń pożądane trudności. Paradoks ćwiczeń powtarzanych polega na tym, że w ich wyniku kształtuje się dobre wykonanie czynności w początkach procesu uczenia się, ale nie sprzyjają one trwałemu uczeniu się.
Cechy umiejętności, które mogą być różne w trakcie ćwiczeń powtarzanych i w sytuacji docelowej Umiejętności w sytuacji docelowej (grze właściwej) - Poprzedzona przez stale zmieniające się warunki - Wymaga wypracowania rozwiązania za każdym razem - Daje tylko jedna szansę powodzenia - Ten sam ruch nie jest powtarzany w kolejnych próbach - Nie można dokonać poprawek w następnej próbie Umiejętności w trakcie ćwiczeń powtarzanych - Nie porzedzona przez stale zmieniające się warunki - Wymaga wypracowania rozwiązania jedynie za pierwszym razem - Daje wiele szans powodzenia - Ten sam ruch jest powtarzany w kolejnych próbach - Można dokonać poprawek w następnej próbie
Stosowanie w nauczaniu ćwiczeń powtarzanych i przeplatanych W trakcie pierwszych prób wykonania nowej czynności człowiek znajdujący się na etapie słowno-poznawczym może więcej skorzystać na ćwiczeniach powtarzanych niż na przeplatanych. Potrzebuje on wiele powtórzeń by w ogóle wykonać nową czynność. Kiedy tylko uczący ukształtuje podstawowy wzorzec ruchu, korzystne staje się przejście od ćwiczeń powtarzanych do przeplatanych. Kiedy uczący się osiągną etap ruchowy stosowanie ćwiczeń powtarzanych w ogóle przestaje dawać pożądane skutki i w wielu przypadkach należy z nich zrezygnować. Warunki ćwiczeń panujące w ćwiczeniach powtarzanych, kiedy to wiele aspektów zadania jest ustalonych i przewidywalnych, w istocie nie dają uczącemu się możliwości odkrycia tego, czego nie umie (w czynności docelowej, czyli w grze).
Dostarczanie informacji zwrotnej w trakcie uczenia się celowego Najlepiej, gdy informacja zwrotna w trakcie nauczania jest prosta i odnosi się tylko do jednego lub dwóch aspektów ruchu, zwłaszcza jeśli są to aspekty, którymi uczący się może sterować informacja zwrotna natychmiastowa niekorzystnie wpływa na proces uczenia się, ponieważ zakłóca przetwarzanie wewnątrzpochodnej informacji zwrotnej oraz rozwój zdolności do samodzielnego wykrywania błędów Informacja zwrotna może być częściej podawana w początkowych stadiach uczenia się, jednakże w miarę nabywania wprawy przez uczącego się należy ją zmniejszyć lub powinna zniknąć W innym przypadku uczeń uzależni się od niej, co niekorzystnie odbije się na wykonaniu zadania w sytuacji, gdy takiej sytuacji nie będzie
Cechy znamienne czynności ruchowych Początkowy etap uczenia się Późny etap uczenia się sztywny luźniejszy automatyczny niedokładny dokładniejszy dokładny niezborny bardziej zborny zborny powolny, z przerwami bardziej płynny płynny pełen obaw z większym przekonaniem z pełnym przekonaniem niezdecydowany bardziej zdecydowany w pełni zdecydowany niezmienny bardziej giętki giętki niesprawny bardziej sprawny sprawny liczne błędy mniej błędów wykonawca rozpoznaje błędy Wykonawcy bardziej biegli w ruchach nakierowanych na osiągniecie określonego celu wykazują maksymalną pewność, minimalny wydatek energii i najkrótszy czas ruchu
Uczenie się określonej czynności jest procesem wewnętrznym, a jej opanowanie stanem odzwierciedlającym zdolność danej osoby do wykonywania ruchu w danej chwili. Jednakże czynność ruchowa jest podatna na wahania czynników zmiennych w czasie, jak zmęczenie, znudzenie, lęk czy motywacja, które jeśli nie weźmie się ich pod uwagę mogą prowadzić do błędów w ocenie poziomu ich opanowania.
Wybrane obserwowane skutki uczenia się Ruchy osób wyszkolonych cechuje płynność, której przyczyną może być skuteczniejsze sterowanie i płynna zborność stawów i mięśni. Wydatek energetyczny uczącego się maleje ponieważ wzorce sterowania, zborności i pracy mięśni stają się coraz doskonalsze. Ważną cechą wyszkolonych wykonawców jest ich sprawność wykorzystania uwagi. Osoby takie nie tylko potrafią pracować swoją uwagą przez długi czas, ale mają też dużą wprawę w rozpoznawaniu i skupianiu uwagi na tych czynnikach, które są najistotniejsze dla skutecznego wykonania czynności. Widocznymi oznakami zmian są wrażenie braku pośpiechu przy wykonywaniu czynności otwartych oraz zdolność szybkiego dostosowania się do niespodziewanych wydarzeń.