ROZWÓJ GOSPODARCZY A ŚRODOWISKO GRANICE WZROSTU

ROZWÓJ GOSPODARCZY A ŚRODOWISKO GRANICE WZROSTU

Człowiek a środowisko Czy człowiek jest częścią środowiska? Czy kiedykolwiek prawdziwie nią był? Czy możemy/powinniśmy stać się nią na nowo?

Etapy rozwoju człowieka Etapy ewolucji 1 2 3 4 5 Poziomy organizacji wspólnoty łowieckie społeczności rolnicze społeczeństwa przemysłowe społeczeństwa postindustrialne społeczeństwa informacyjne Czas trwania 1/2 mln lat 10 tys. lat 500 lat 50 lat? Sposób komunikacji mowa pismo druk technologie cybernetyczne? Główne formy organizacji wędrujące plemiona wspólnoty, państwa-miasta państwa narodowe społeczeństwo globalne? Dominujące paradygmaty magiczno - mityczny logiczno - filozoficzny deterministyczno - naukowy systemowy przyjazność środowisku Stosowane technologie proste ukierunkowanie na przeżycie wytwarzanie na ograniczoną skalę Umaszynowienie produkcja masowa automatyzacja, produkcja masowa, intelekt wiedza i intelekt

Dobrobyt, pozorny brak zagrożeń Zdolność do radykalnych zmian Rozleniwienie, erozja moralna, zanik postaw obywatelskich Nieumiejętność podjęcia radykalnych zmian Kryzys Narastające problemy ekonomiczne, społeczne i ekologiczne Upadek Od dobrobytu do kryzysu

Środowisko a działalność ekonomiczna człowieka Istnieją dwie skrajne koncepcje: Determinizm geograficzny środowisko determinuje rozwój najbardziej rozwinięte kraje świata leżą w strefie klimatu umiarkowanego Indeterminizm geograficzny środowisko nie ma wpływu na rozwój społeczno-gospodarczy

Uzależnienie człowieka od środowiska Konieczność zaopatrzenia ludności w energię i wodę Problemy surowcowe Problemy związane z rosnącym zanieczyszczeniem Deficyt ziemi i niezaspokojony popyt na tereny o dobrej lokalizacji

Oddziaływania i interakcje Człowiek oddziałuje na środowisko na 3 poziomach: Osobniczym Populacyjnym Społecznym

Stosunkowo najmniej groźne dla środowiska jest działanie jednostki. Oddziaływania na poziomie populacyjnym mogą już zagrażać środowisku, choć i tu jeszcze jest ono z reguły w stanie regenerować swoje ekosystemy. Największe zagrożenia tkwią w oddziaływaniach na poziomie społecznym

Jezioro Aralskie

Skutki oddziaływania człowieka na środowisko Supletywne - wzbogacanie elementów środowiska, zwiększanie jego wydajności np. poprzez melioracje lub nawożenie Kompensacyjne - wyrównywanie braków, likwidowanie nieprawidłowości np. zalesianie wyrębów Redukcyjne - eliminowanie niektórych elementów np. chwastów, szkodników Destrukcyjne - niszczenie środowiska np. pokrycie terenu warstwą betonu, usypanie hałdy odpadów przemysłowych

Nasze działania w środowisku Maksymalizacja korzyści rozwój gospodarczy Minimalizacja wysiłku Krótkoterminowa kalkulacja kosztów i korzyści Zysków oczekujemy już dziś, zaś koszty są przez nas bagatelizowane, jeśli spodziewamy się, że pojawią się w dalszej przyszłości Inwestycja wydaje nam się mało atrakcyjna, jeśli koszty trzeba ponieść dziś, a zyski będą rozłożone w dłuższym czasie

Rozwój gospodarczy Co to jest i jak go oceniać? Jakie są jego skutki środowiskowe? Czy kraje rozwijające się powinny przyjmować tą samą ścieżkę rozwoju co kraje rozwinięte?

Rozwój gospodarczy czyli Rozszerzanie zdolności produkcyjnych gospodarki Zwiększenie produkcji towarów i usług Zwiększanie zasobów pracy oraz ich efektywności Wzrost zamożności i standardu życia społeczeństw Wzrost inwestycji i konsumpcji społeczeństw Innowacyjność i wdrażanie nowych technologii a może jako: o dorastanie, dojrzewanie społeczeństw do pewnych zachowań, zmiany paradygmatu i ogólnych zasad postępowania?

Mierniki rozwoju gospodarczego PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB) wartość wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych przez czynniki wytwórcze danego kraju, niezależnie od terytorium ich funkcjonowania

Mierniki rozwoju gospodarczego PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB) wartość wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego kto jest ich właścicielem

Wady PKB jako miernika rozwoju o nie ujmuje tzw. efektów zewnętrznych produkcji (np. zanieczyszczenia środowiska) o nie uwzględnia produkcji nierejestrowanej (szarej strefy) o wrażliwy na różnice cen w poszczególnych krajach (PKB wg parytetu siły nabywczej) o nie odzwierciedla zróżnicowania dochodów w społeczeństwie ani ich dystrybucji (wysoki PKB nie musi się przekładać na dobrobyt wszystkich obywateli)

Największe gosp. świata (PKB nominalny w mln USD) Świat 79 865 481 1 Stany Zjednoczone 19 390 600 Unia Europejska 17 308 862 2 Chiny 12 014 610 3 Japonia 4 872 135 4 Niemcy 3 684 816 5 Wielka Brytania 2 624 529 6 Indie 2 611 012 7 Francja 2 583 560 8 Brazylia 2 054 969 9 Włochy 1 937 894 10 Kanada 1 652 412 11 Korea Południowa 1 538 030 12 Rosja 1 527 469 13 Australia 1 379 548 14 Hiszpania 1 313 951 15 Meksyk 1 149 236 16 Indonezja 1 015 411 17 Turcja 849 480 18 Holandia 825 745 19 Arabia Saudyjska 683 827 20 Szwajcaria 678 575 Dane Międzynarodowego Funduszu Walutowego za 2017 rok Polska 614 190 mln USD 22 lokata Wg Banku Światowego 23 lokata Wg CIA World Factbook 24 lokata

Największe gosp. świata (PKB nominalny per capita w USD) 1 Luksemburg 105 803 2 Szwajcaria 80 591 3 Norwegia 74 941 4 Irlandia 70 638 5 Islandia 70 332 6 Katar 60 804 7 Stany Zjednoczone 59 501 8 Singapur 57 713 9 Dania 56 444 10 Australia 55 707 11 Szwecja 53 218 12 Holandia 48 346 13 San Marino 47 406 14 Austria 47 290 15 Finlandia 46 017 16 Kanada 45 077 17 Niemcy 44 550 18 Belgia 43 582 19 Nowa Zelandia 41 593 20 Izrael 40 258 Dane Międzynarodowego Funduszu Walutowego za 2017 rok Polska 13 823 USD 56 lokata

Wielkie gospodarki świata - najwięksi jego truciciele We współczesnym świecie presja gospodarki na środowisko i skutki katastrof przemysłowych są zagrożeniem porównywanym z bronią masowej zagłady o wyciek ropy w Zatoce Meksykańskiej o wyciek toksycznego szlamu na Węgrzech o awaria elektrowni w Czarnobylu o wyciek cyjanowodoru w Indiach

Wyciek ropy w Zatoce Meksykańskiej 2010 r. Platforma wiertnicza BP - największa kat. ekologiczna w historii USA - straty: przem. rybny 2,5 mld $, turystyka 3 mld $ 650 mln litrów ropy

Wyciek szlamu na Węgrzech 2010 r. Platforma 1,8 mln ton wiertnicza szlamu BP - spustoszył 3 wioski, 10 zgonów, 150 os. rannych - nadal przekroczone normy subst. toksycznych m.in. chromu i arszeniku 650 mln litrów ropy

Awaria elektrowni w Czarnobylu 1986 r. - największa katastrofa w historii energetyki jądrowej i jedna z największych katastrof przemysłowych XX wieku ZSRR (Ukraina)

Wyciek cyjanowodoru w Indiach 1986 r. 40 ton izocyjanianu metylu - ponad 3700 zgonów natychmiast -15 tys. zmarło w wyniku powikłań

Problemy: bardzo szybki przyrost ludności wzrost globalnej konsumpcji marnotrawstwo dóbr, żywności, energii rośnie światowa produkcja odpadów i problemy z ich zagospodarowywaniem Ludność w milionach 30 300 Rok ok. 5 000 p.n.e. ok. 2 000 p.n.e. 1 000 ok. 1820 Przyrost ludności świata 10-krotny przyrost w ciągu 3 tys. lat 3,3-krotny przyrost w ciągu kolejnych niemal 4 tys. lat) 2 000 ok. 1930 1 miliard po 110 latach 3 000 ok. 1960 1 miliard po 30 latach 4 000 ok. 1974 1 miliard po 14 latach 5 000 ok. 1988 1 miliard po 14 latach 6 000 ok. 1999 1 miliard po 11 latach 7 000 ok. 2012 1 miliard po 13 latach 8 000 ok. 2026 1 miliard po 14 latach 9 000 ok. 2043 1 miliard po 17 latach

Sytuacja demograficzna (ludność świata prognoza w tys. osób) Lata Świat Afryka Azja Europa Amer Pn. Chiny Indie USA 2010 6 908 1 033 4 166 732 351 1 354 1 214 317 2015 7 302 1 153 4 390 734 368 1 395 1 294 332 2020 7 675 1 276 4 596 733 383 1 431 1 367 346 2025 8 011 1 400 4 772 729 397 1 453 1 431 358 2030 8 309 1 524 4 916 723 410 1 462 1 484 369 2035 8 570 1 647 5 032 716 421 1 462 1 527 380 2040 8 801 1 769 5 125 708 431 1 455 1 564 388 2045 8 996 1 887 5 192 700 440 1 440 1 593 396 2050 9 149 1 998 5 231 691 448 1 417 1 613 403

Gospodarka odpadami komunalnymi składane spalane odzyskiwane

Teorie i modele prognostyczne gospodarki światowej Model Dennisa L. Meadowsa - Granice wzrostu I Raport dla Klubu Rzymskiego Wyczerpanie surowców w ciągu 100 lat Gwałtowny spadek produkcji Nawet podwojenie zasobów kończy się katastrofą ze względu na zanieczyszczenie środowiska! Masowe bezrobocie Wielki wzrost śmiertelności Brak żywności Propozycje Meadows a: natychmiastowe dobrowolne radykalne ograniczenie wzrostu liczby ludności, ilości zanieczyszczeń i wzrostu ekonomicznego

Model Meadows a - oddźwięk i kontrowersje Hasło zerowego wzrostu gospodarczego Akcje ograniczania liczby nowych urodzeń (Indie) Świat nauki jest podzielony w kwestii oceny czy granice wzrostu są realnym zagrożeniem

Teorie i modele prognostyczne gospodarki światowej Teoria Leszczyckiego Wpływ dochodu narodowego na ochr. środ. W krajach o dochodzie narodowym poniżej 1000 $/mieszkańca/rok nie występuje żadne zainteresowanie ochroną środowiska naturalnego Wynikiem tego produkcje uciążliwe i odpady często przenoszone są w biedne rejony świata, gdzie opinia publiczna w nikłym stopniu zajmuje się ochroną środowiska

Teorie i modele prognostyczne gospodarki światowej Model Kuznets a Krzywa Kuznets a Model optymistyczny Oddziaływanie na środowisko Dochód na osobę Od pewnego poziomu dochodów maleje jednak obciążenie środowiska ze względu na rosnącą świadomość ekologiczną ludności i dbałość o ochronę środowiska. Wzrost dobrobytu wzrost zanieczyszczenia środowiska

Modele optymistyczne Kahn i inni, 1976 opracowują szereg prawdopodobnych scenariuszy rozwoju. Autorzy przyjmują wzrost gospodarczy świata wg krzywej logistycznej, zatem będzie on z czasem wygasał, gdy ludzkość osiągnie już b. wysoki poziom dobrobytu. Wzrost gospodarczy czas

W poszukiwaniu rozwiązań samoograniczanie konsumpcji czyli imperatyw ekologiczny konsumenta Selekcjonuj rodzaj materii i/lub energii używanych do zaspokajania swoich potrzeb, wybierając rodzaje mniej uciążliwe dla środowiska Minimalizuj ilość materii i/lub energii używanej do zaspokajania swoich potrzeb Maksymalizuj efektywność wykorzystania materii i/lub energii używanej do zaspokajania swoich potrzeb Segreguj zużytą materię i/lub energię zużytą do zaspokajania swoich potrzeb

Rozwój gospodarczy ekologicznie podtrzymywalny Zdaniem Domańskiego społeczeństwa powinny spełniać dwa warunki: Mieć zdolność do nakładania ograniczeń na stopień zaspokajania swoich potrzeb Mieć zdolność do oszczędzania zasobów i zwiększania wydajności środowiska przyrodniczego

Rozwój podtrzymywalny a konsumpcjonizm Obecne pokolenie powinno rozwijać się w taki sposób aby zostawić przyszłym pokoleniom możliwość wyboru życia w dostatku przynajmniej takim jaki jest udziałem obecnego pokolenia (Solow, 1986). W wielu miejscach pozostawienie środowiska takim, jakim jest byłoby już nie tylko niemożliwe ale także niepożądane

Rozwój podtrzymywalny a innowacje Istnieje wiele innowacji przyjaznych środowisku i zwiększających jego zasoby, np.: wtórne użycie odpadów i ścieków stosowanie elektrofiltrów wykorzystywanie energii odnawialnej

Ścieżki rozwoju podtrzymywalnego wg Domańskiego (1997) Gospodarcze obciążenie środowiska Rozwój gospodarczy Wzrost obciążeń środowiska ma kształt powtarzającej się krzywej logistycznej. Linie łamane oznaczają jakościowe zmiany technologii i gospodarki, oddzielają one okresy, gdzie pewien typ gospodarki zmienia się tylko ilościowo.

Na naszych oczach rozgrywa się swoisty wyścig Postępująca degradacja i przekształcanie środowiska Rosnąca świadomość ekologiczna. Zdolność społeczeństw do podejmowania działań na rzecz zachowania środowiska w dobrym stanie

Dziękuję za uwagę