Ćwiczenia Becka Tadeusz Widła Dorota Zienkiewicz Logika zadania testy pytania egzaminacyjne 2. wydanie Wydawnictwo C.H.Beck
Ćwiczenia Becka Logika
W sprzedaży: E. Nieznański LOGIKA Podręczniki Prawnicze T. Widła, D. Zienkiewicz LOGIKA Wykłady Becka W. Gromski, M. Błahut, J. Kaczor TECHNIKA PRAWODAWCZA Podręczniki Prawnicze J. Oniszczuk FILOZOFIA I TEORIA PRAWA Studia Prawnicze T. Chauvin, T. Stawecki, P. Winczorek WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA Skrypty Becka www.ksiegarnia.beck.pl
Tadeusz Widła Dorota Zienkiewicz Logika zadania testy pytania egzaminacyjne 2. wydanie zaktualizowane i poszerzone Wydawnictwo C.H.BECK Warszawa 2014
Wydawca: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H.Beck 2014 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H.Beck Druk i oprawa: Totem, Inowrocław ISBN 978-83-255-6772-9 ISBN e-book 978-83-255-6773-6
Spis treści Spis treści Wykaz skrótów VII Literatura IX Przedmowa XI Część A. Logika w zadaniach Rozdział I. Nazwy 3 1. Rodzaje nazw 3 2. Supozycja 5 3. Stosunki między zakresami nazw 5 Zadania z rozwiązaniami 8 Zadania 14 Rozdział II. Zbiór 17 Zadania z rozwiązaniami 18 Zadania 21 Rozdział III. Podział logiczny 23 Zadania z rozwiązaniami 25 Zadania 27 Rozdział IV. Kategorie syntaktyczne 28 Zadania z rozwiązaniami 29 Zadania 33 Rozdział V. Relacje 34 Zadanie z rozwiązaniem 35 Zadania 36 Rozdział VI. Zdania 37 1. Podział zdań 37 2. Związki logiczne między zdaniami 38 Zadania 38 Rozdział VII. Funktory prawdziwościowe 41 1. Afirmacja 41 2. Negacja 41 3. Koniunkcja 42 4. Alternatywa nierozłączna 42 5. Alternatywa rozłączna 42 6. Funktor implikacji 43 7. Wynikanie 44
Spis treści 8. Równoważność 44 9. Dysjunkcja 44 10. Binegacja 45 Zadania z rozwiązaniami 46 Zadania 52 Rozdział VIII. Prawa rachunku zdań 55 1. Sprawdzanie rachunku zdań metodą matrycową 55 2. Sprawdzanie rachunku zdań metodą podstawienia 59 3. Sprawdzanie rachunku zdań skróconą metodą zero-jedynkową 61 4. Schematy rozumowań dedukcyjnych 64 Zadania z rozwiązaniami 66 Zadania 74 Rozdział IX. Prawa na zdaniach kategorycznych 78 1. Kwadrat logiczny 78 2. Zależności w zdaniach kategorycznych 80 3. Przekształcanie zdań kategorycznych 83 4. Zdania kategoryczne ze zwrotem tylko 85 5. Rozłożenie terminów w zdaniach kategorycznych 86 Zadania z rozwiązaniami 87 Zadania 96 Rozdział X. Sylogizm kategoryczny 100 1. Uwagi ogólne 100 2. Entymemat 101 3. Sylogizm prawniczy 102 4. Sprawdzanie poprawności trybów sylogistycznych za pomocą diagramów _ Venna 103 Zadania z rozwiązaniami 106 Zadania 121 Część B. Zadania do samodzielnego rozwiązania Zadania 129 Odpowiedzi 131 Część C. Przykładowe zestawy pytań egzaminacyjnych Zestaw 1. 137 Zestaw 2. 138 Zestaw 3. 139 Zestaw 4. 154 Zestaw 5. 155 Zestaw 6. 156 Zestaw 7. 157 Zestaw 8. 158 Zestaw 9. 159 Zestaw 10. 160 Zestaw 11. 161 Zestaw 12. 162 Zestaw 13. 163 Indeks rzeczowy 165 VI
Literatura Wykaz skrótów art. artykuł (-y) CBA Centralne Biuro Antykorupcyjne godz. godzina (-y) KC Kodeks cywilny Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i ze sprost.) KPC Kodeks postępowania cywilnego KRO Kodeks rodzinny i opiekuńczy KSH Kodeks spółek handlowych ust. ustęp (-y) VII
Literatura Literatura R. Chmielewski, Ćwiczenia z logiki, Szczytno 1993 F. Gołba, P. Piękoś, P. Turkowski, Logika dla prawników. Wykłady, ćwiczenia, zadania, Warszawa 2012 A. Grabowski, Przewodnik do ćwiczeń z logiki dla studentów prawa, Kraków 2004 T. Hołówka, Kultura logiczna w ćwiczeniach, Warszawa 2004 A. Malinowski, R. Brzeski, M. Pełka, Przewodnik do ćwiczeń z logiki dla prawników, Warszawa 2006 R. M. Olejnik, Ćwiczenia z logiki praktycznej. Zbiór zadań dla studentów zarządzania i marketingu, Częstochowa 2002 M. Porębska, W. Suchoń, Elementarny wykład logiki formalnej z ćwiczeniami komputerowymi, Kraków 1996 B. Stanosz, Ćwiczenia z logiki, Warszawa 2008 J. Wajszczyk, M. Gruszycka-Glabas, Zbiór ćwiczeń z logiki, Olsztyn 1997 J. Wajszczyk, Wstęp do logiki z ćwiczeniami, Olsztyn 2004 Z. Ziembiński, Zbiór zadań z logiki dla studentów prawa, Poznań 1954 IX
Rozdział Przedmowa Logika jest zbiorem zadań przeznaczonym głównie dla studentów prawa. Książka zawiera zadania z zakresu semiotyki, logiki formalnej i ogólnej metodologii nauk. Nie ujęto w nim w sposób kompleksowy wszystkich kwestii z zakresu semiotyki, logiki formalnej czy ogólnej metodologii nauk, lecz ograniczono się do tych zagadnień, których opanowanie może stwarzać problemy. Zawartość zbioru nie obejmuje zatem całego zakresu materiału objętego programem nauczania, należy go potraktować jako lekturę uzupełniającą. Niniejszy zbiór zadań ma zmobilizować studenta do myślenia, ponieważ zadania logiczne pobudzają i rozwijają naszą wyobraźnię oraz uczą poprawnego rozumowania. Należy bowiem pamiętać, że logika jest nauką o poprawnym myśleniu. Zgłębianie teoretycznych wiadomości z logiki bez umiejętności praktycznego ich zastosowania nie ma sensu. Zachęcamy zatem do samodzielnego rozwiązywania umieszczonych w zbiorze zadań. W ten sposób Czytelnik nie tylko sprawnie przyswoi sobie wiedzę, ale również będzie w stanie stwierdzić czy i na ile opanował zakres danego materiału. W przypadku wątpliwości odsyłamy do objaśnień, które nie tylko pomogą zrozumieć sposób rozwiązania poszczególnych zadań, ale i przyczynić się do wyjaśnienia problemów powstałych w toku ich rozwiązywania oraz sprawdzić poprawność rozumowania. Katowice, wrzesień 2014 r. prof. dr hab. Tadeusz Widła dr hab. Dorota Zienkiewicz XI
Przedmowa XII
Część A. Logika w zadaniach
Rozdział I. Nazwy Rozdział I. I. Nazwy Nazwa to wyraz bądź wyrażenie nadające się na podmiot bądź orzecznik orzeczenia imiennego w zdaniu. Desygnat nazwy to każdy przedmiot, o którym można orzec zgodnie z prawdą. W zdaniu: Jan jest adwokatem wyrazy Jan i adwokat są nazwami. Jan to nazwa prosta, konkretna, indywidualna, jednostkowa, oznaczająca konkretną osobę. Adwokat to nazwa prosta, konkretna, generalna, ogólna. Każda nazwa posiada jakieś znaczenie. Jeżeli mówi się, że nazwa x to coś, co leży na biurku, to ma się na myśli desygnat, do którego dana nazwa się odnosi. Jeżeli zaś mówi się, że nazwa x oznacza to a to, to ma się na myśli treść danej nazwy (konotację). 1. Rodzaje nazw Biorąc pod uwagę różne kryteria podziału nazw, możemy je posegregować według: liczby wyrazów składowych, ilości desygnatów, struktury desygnatów itp. 1) Ze względu na liczbę wyrazów składowych nazwy dzieli się na nazwy: a) proste składające się z jednego wyrazu, zwane nazwami jednowyrazowymi (np. dziecko, książka, biblioteka); b) złożone składające się z więcej niż jednego wyrazu, zwane nazwami wielowyrazowymi (np. grzeczne dziecko, ulubiona książka, Biblioteka Narodowa). 2) Z uwagi na ilość desygnatów nazwy dzieli się na nazwy: a) puste niemające żadnego desygnatu (np. syn bezdzietnej kobiety, żonaty kawaler); b) jednostkowe których zakres obejmuje tylko jeden desygnat (np. moja mama); zaliczamy do nich np. nazwy miast, rzek, państw oraz imiona; c) ogólne posiadają w swym zakresie więcej niż jeden desygnat (np. dziecko, książka, biblioteka). 3) Ze względu na to, do czego nazwy się odnoszą, dzieli się je na nazwy: a) konkretne odnoszące się do rzeczy (np. biblioteka), osoby (np. człowiek) lub czegoś, co sobie jako rzecz lub osobę wyobrażamy (np. Kopciuszek); b) abstrakcyjne nie posiadają bytów, nie odnoszą się ani do rzeczy, ani do osób, ani do czegoś, co sobie jako rzecz lub osobę wyobrażamy; wskazują pewne cechy, właściwości, zdarzenia, zależności, relacje zachodzące pomię- T. Widła, D. Zienkiewicz, Logika, Ćwiczenia Becka
Część A. Logika w zadaniach dzy przedmiotami, osobami zjawiskami (np. radość, przyjaźń, miłość, sprawiedliwość). 4) Ze względu na sposób wskazania desygnatu wyróżnia się nazwy: a) indywidualne wskazują na konkretny desygnat bez względu na cechy tego desygnatu; są to zazwyczaj imiona własne mogą być one nadawane zarówno przedmiotom rzeczywistym (np. nazwy geograficzne, imiona i nazwiska, nazwy miast), jak i wyimaginowanym (np. postaci literackie); nazwa indywidualna wynika z pewnej konwencji, przysługuje desygnatowi, niezależnie od właściwości desygnatu, jest zawsze nazwą jednostkową, gdyż jest to przymiot przypisany konkretnemu desygnatowi, bez względu na jego cechy; nie zawsze natomiast nazwa jednostkowa jest nazwą indywidualną, np. Warszawa to nazwa zarówno indywidualna, jak i jednostkowa, a wskazanie desygnatu powyższej nazwy przy pomocy cech, używając określenia obecna stolica Polski, zmienia kryterium sposobu wskazania desygnatu w wyniku przeobrażenia powstała nazwa jednostkowa, ale już nie indywidualna; b) generalne wskazują desygnat ze względu na jego cechy, np. kwadrat jest nazwą generalną, ponieważ nazwa ta przypisana jest desygnatowi ze względu na posiadane cechy kwadratem jest figura o bokach równych i kątach prostych, a gdyby desygnat nie posiadał danych cech, nazwa ta by mu nie przysługiwała. 5) Z uwagi na strukturę desygnatów można wskazać nazwy: a) zbiorowe których desygnatami nie są poszczególne rzeczy, lecz przedmioty, które stanowią zbiór poszczególnych rzeczy (np. biblioteka, stado, puzzle); b) niezbiorowe których desygnatami są pojedyncze rzeczy, a nie zbiór, np. książka. 6) Z uwagi na wyrazistość wskazania desygnatu wyróżnia się nazwy: a) ostre których zakres nazwy w sposób obiektywnie jednoznaczny można określić, tzn. że treść nazwy jest na tyle wyraźna, że desygnaty danej nazwy można odróżnić od innych przedmiotów nieobjętych zakresem tej nazwy (np. taboret, szklanka); b) nieostre które nie posiadają obiektywnej i jednoznacznej granicy umożliwiającej oddzielenie zakresu desygnatów tej nazwy (np. przystojny, egoista); nazw nieostrych nie należy mylić z nazwami wieloznacznymi, które posiadają wiele znaczeń, np. pokój w znaczeniu pomieszczenia albo w znaczeniu stanu bezpieczeństwa. T. Widła, D. Zienkiewicz, Logika, Ćwiczenia Becka
Rozdział I. Nazwy 2. Supozycja Nazwa generalna może występować w trzech różnych supozycjach. Supozycja to rola znaczeniowa danego wyrazu. Wyróżniamy supozycję: 1) prostą, 2) materialną, 3) formalną. Supozycja prosta (suppositio simplex) wskazuje jeden konkretny desygnat. Supozycja materialna (suppositio materialis) wskazuje na wyraz. W supozycji materialnej wyraz jest znakiem dla siebie samego. Supozycja formalna (suppositio formalis) wskazuje cały zakres desygnatów. W supozycji formalnej mowa jest o całym gatunku, obejmującym swym zakresem zbiór wszystkich desygnatów danej nazwy. 3. Stosunki między zakresami nazw Zakres nazwy to zbiór desygnatów danej nazwy. Zależności (stosunki między zakresami nazw) przedstawia się w klasie uniwersalnej lub nazewniczej. Klasa uniwersalna jest zbiorem desygnatów wszystkich istniejących nazw, inaczej mówiąc, klasa uniwersalna to wszechświat wszystko, co istniej wokół nas. Klasa nazewnicza to wspólne, najbliższe określenie dla nazw, których zakresy przedstawiamy. Klasa nazewnicza lub uniwersalna zostanie umownie przedstawiana za pomocą odcinka, zobrazowanego w następujący sposób: Stosunki między zakresami dwóch nazw mogą stanowić: 1) zamienność która zachodzi wówczas, gdy każde S jest P i każde P jest S. Inaczej mówiąc, nie ma takiego S, które nie byłoby P i nie ma takiego P, które nie byłoby S. Jeżeli za S uzna się abakan, a za P miękką rzeźbę z tkaniny, to zakresy tych nazw utworzą zamienność; S P T. Widła, D. Zienkiewicz, Logika, Ćwiczenia Becka
Część A. Logika w zadaniach 2) podrzędność zachodzi wówczas, gdy każde S jest P, ale nie każde P jest S. Inaczej mówiąc, istnieją takie P, które są S oraz takie P, które nie są S, ale nie ma takiego S, które nie byłoby P. W stosunku podrzędności pozostaje nazwa adwokat względem nazwy prawnik. Każdy adwokat jest prawnikiem, ale nie każdy prawnik jest adwokatem; S P 3) nadrzędność jest to stosunek odwrotny do podrzędności. Nadrzędność zachodzi wówczas, gdy istnieją takie S, które są P oraz takie S, które nie są P, ale nie ma takiego P, które nie byłoby S. Inaczej mówiąc, każde P musi być S, ale nie każde S jest P. W stosunku nadrzędności pozostaje nazwa prawnik względem nazwy adwokat. Istnieją prawnicy, którzy są adwokatami oraz istnieją prawnicy, którzy nie są adwokatami, ale nie ma adwokatów, którzy nie byliby prawnikami; S P 4) krzyżowanie polega na tym, że istnieją desygnaty nazwy S, które są desygnatami nazwy P i istnieją desygnaty nazwy S, które nie są desygnatami nazwy P, a jednocześnie istnieją desygnaty nazwy P, które nie są desygnatami nazwy S. Jeżeli zakresy nazw S i P nie wyczerpują całej klasy, mamy do czynienia z niezależnością; jeżeli natomiast wyczerpują klasę, to krzyżowanie przybiera postać podprzeciwieństwa. Przykładem nazw, które pozostają w stosunku niezależności są nazwy nauczyciel, kobieta; niezależność podprzeciwieństwo nauczyciel książka kobieta nie-podręcznik T. Widła, D. Zienkiewicz, Logika, Ćwiczenia Becka
Rozdział I. Nazwy Podprzeciwieństwo występuje między nazwą a zaprzeczeniem (negacją) nazwy do niej podrzędnej: prawnik adwokat nie-adwokat albo między negacjami dwóch nazw przeciwnych: nie-wiatrak wiatrak piernik nie-piernik 5) wykluczanie polega na tym, że żadne S nie jest P i żadne P nie może być S. Przy wykluczaniu nazwy nie mają wspólnych desygnatów. Jeżeli zakresy nazw S i P nie wyczerpują całej klasy, mamy do czynienia z przeciwieństwem; jeżeli natomiast wyczerpują klasę, to taki rodzaj wykluczania nazywany jest sprzecznością. Zakresy nazw wykluczających się nie mogą posiadać wspólnych desygnatów; przeciwieństwo sprzeczność sędzia adwokat adwokat nie-adwokat Tabl. I. Stosunki między zakresami nazw Stosunki między zakresami nazw zawierania krzyżowania wykluczania niezależność podprzeciwieństwo zamienność podrzędność nadrzędność sprzeczność przeciwieństwo T. Widła, D. Zienkiewicz, Logika, Ćwiczenia Becka