ZADANIA EDUKACJI ELEMENTARNEJ 1. Wspieranie dziecka w poznawaniu oraz wykorzystywaniu własnego potencjału rozwojowego i budowaniu pozytywnego obrazu własnego ja. 2. Tworzenie warunków umożliwiających dziecku aktywny udział w poznawaniu, uczeniu się i konstruowaniu wiedzy. 3. Organizowanie sytuacji sprzyjających rozwijaniu spontanicznej aktywności dziecka, wewnętrznie motywowanej i wynikającej z jego potrzeb, aktywności inspirowanej przez nauczyciela lub rówieśników oraz aktywności kierowanej przez nauczyciela i motywowanej zewnętrznie poprzez stawiane dziecku zadania. 4. Umożliwianie dziecku działań kreatywnych 5. Tworzenie warunków do przeżywania przez dziecko satysfakcji z własnego działania i osiąganych sukcesów 6. Wspieranie dziecka w odnajdywaniu swego miejsca w grupie rówieśniczej i nawiązaniu pozytywnych kontaktów z innymi osobami 7. Budowanie poczucia przynależności dziecka do rodziny, społeczności lokalnej, regionu, kraju i Europy przez poznawanie dziedzictwa kulturowego, obyczajów i tradycji 1
Podstawowe zadania edukacji elementarnej są realizowane w trzech zasadniczych obszarach, które zawierają rozbudowane treści i zadania uwzględniające specyfikę rozwojową dziecka. 1. Pierwszy obszar wiąże się z rozwijaniem i kształtowaniem wiedzy dziecka o sobie i świecie, tworzeniem i wzbogacaniem narzędzi jej konstruowania oraz sposobami poznawania świata przez dziecko 2. Treści i zadania w drugim obszarze wiążą się z rozwijaniem czynności poznawczych, porozumiewaniem się, praktycznym i symbolicznym działaniem oraz współdziałaniem dziecka z innymi osobami. 3. Trzeci obszar obejmuje treści i zadania związane z budowaniem poczucia własnej wartości, tworzeniem systemu wartości oraz rozwojem przekonań moralnych i postaw prospołecznych. Filozofia edukacji elementarnej, uwzględniająca specyfikę rozwoju dziecka wchodzącego w nowe obszary funkcjonowania edukacyjnego, różnorodność wymagań instytucjonalnych oraz ciągłość oddziaływań pedagogicznych, wyznacza odmienne niż dotąd pojmowanie roli nauczyciela. Powinnością nauczyciela jest: - wspieranie rozwoju dziecka przez motywowanie, uczenie się i wychowanie w podmiotowych relacjach ze światem, - przestrzeganie praw dziecka i jego rodziny, w tym praw określonych w Konwencji o Prawach Dziecka, - diagnozowanie i monitorowanie rozwoju dziecka 2
- tworzenie warunków edukacyjnych dostosowanych do rozwoju, dyspozycji oraz cech wychowanka, - podejmowanie działań profilaktycznych, stymulujących, kompensacyjnych i korekcyjnych. - zapewnianie dziecku opieki oraz możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb emocjonalnych, poznawczych i społecznych, a także ochrona jego więzi emocjonalnych. Niezwykle ważna jest wrażliwość nauczyciela na potrzeby i oczekiwania dziecka, a często nawet i na jego bezradność. J.J. van Kuyk ujmuje ją jako: - dawanie emocjonalnego wsparcia dziecku poprzez tworzenie bezpiecznego klimatu dla jego funkcjonowania w zabawie, nauce, poznawaniu i badaniu, - respektowanie autonomii dziecka, a więc powstrzymywanie się od zbędnej interwencji w trakcie aktywności dziecka, - zarysowanie linii postępowania, gdy dziecko jest niepewne co do sposobu swego działania i potrzebuje zachęty, - udzielaniu niezbędnych informacji, w sytuacji gdy dziecko natrafia na trudność nie do pokonania podczas rozwiązywania zadań. Dobry nauczyciel początkowy to wielka szansa dla dziecka i okazja dla jego rozwoju. W Podstawie programowej ogromny nacisk kładzie się na indywidualną i zróżnicowaną, a przede wszystkim samodzielną 3
aktywność dziecka. Taki typ edukacji wymaga od nauczyciela stosowania aktywizującej strategii kształcenia. Nauczyciel, projektując program działania, bierze pod uwagę zainteresowania dziecka, jego możliwości i potrzeby, a także oczekiwania. Razem z nim kreuje kontekst do wspólnych działań, wspólnie rozwiązują zadania i pokonują trudności, dzielą radość z odnoszonych sukcesów, doświadczają wzajemnego wzbogacania. Taka relacja sprzyja rozwijaniu zarówno u dziecka,jak i nauczyciela poczucia kompetencji, sprawstwa, a także wysokiej samooceny. W tej strategii edukacyjnej im bardziej nauczyciel pozwala dzieciom samodzielnie działać, eksplorować, poszukiwać, odkrywać, negocjować, dyskutować, tym bardziej budują one swoją wiedzę o świecie i rozumienie zjawisk, zależności i procesów, które w nim zachodzą. Nauczyciel aktywnie wspomagający ucznia i będący efektywnym przewodnikiem po obszarach dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości powinien dążyć do doskonalenia elementarnych kompetencji w zakresie: diagnozowania rozwoju ucznia, jego potrzeb, możliwości edukacyjnych w odniesieniu do przyjętych i oczekiwanych standardów w określonej fazie życia, planowania własnej pracy w kontekście działań ucznia; stymulowania rozwoju każdego ucznia, tworzenia środowiska uczenia się i przestrzeni przyjaznej uczniowi, animacji grup, dobierania materiałów źródłowych, sprawnego używania języka 4
oceniania i monitorowania postępów dzieci, współdziałania z uczniem i jego środowiskiem rodzinnym i lokalnym, refleksji i oceniania własnej praktyki w aspekcie jej celowości, efektywności, funkcjonalności i użyteczności. Najnowsze badania w dziedzinie funkcjonowania mózgu wskazują, że struktury mózgowe rozwijają się pod wpływem przyjaznych i osobowych relacji dzieci z dorosłymi. J. McDowell wymienia sześć elementów, które szczególnie mocno przyczyniają się do tworzenia pozytywnych relacji między dziećmi i dorosłymi w procesie wychowania, a które wydatnie stymulują rozwój struktur mózgu : 1. Afirmacja uczuć dziecka, a więc współodczuwanie, utożsamianie się i podzielanie uczuć i emocji, które aktualnie ono przeżywa. Autor zaleca, aby dorośli powstrzymywali się od udzielania dobrych rad dziecku, a jedynie pokazali mu, że są razem z nim w bólu i radości, że tworzą z dzieckiem więź duchową niezależnie od tego, czy przeżywa ono negatywne, czy pozytywne emocje. 2. Bezwarunkowa akceptacja dziecka, takim, jakie ono jest. To daje mu poczucie bezpieczeństwa i pozwala na nieskrępowany i szczęśliwy rozwój. 3. Docenianie dziecka i ciągłe podkreślanie mocnych stron jego osobowości. 4. Dostępność, która zawiera się w byciu z dzieckiem zawsze wtedy, gdy ono nas potrzebuje. W sytuacji, gdy dziecko próbuje 5
nawiązać dialog z dorosłym, musi on skupiać na nim całą swoją uwagę i dawać mu poczucie, że w tej chwili ono i jego problemy są dla niego najważniejsze. 5. Okazywanie pozytywnych uczuć przez bliskość fizyczną, patrzenie w oczy, przytulanie, głaskanie, poklepywanie czy trzymanie ręki na ramieniu dziecka. Tego typu wzmocnienia są dziecku potrzebne dla prawidłowego i szczęśliwego wzrostu tak samo jak tlen, jedzenie czy picie. 6. Gotowość dorosłego do rozliczeń. Dziecko jest w stanie odwzajemnić tylko tyle, ile samo dostało. 6